KAMU HARCAMALARININ EKONOMİK BÜYÜME ÜZERİNE ETKİSİ THE IMPACT OF PUBLIC EXPENDITURES ON ECONOMIC DEVELOPMENT

Transkript

1 Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi (1) 2001, KAMU HARCAMALARININ EKONOMİK BÜÜME ÜZERİNE ETKİSİ THE IMPACT OF PUBLIC EXPENDITURES ON ECONOMIC DEVELOPMENT Süleyman ULUTÜRK * ÖZET Kamu harcamaları ve kamu kesimi büyüklüğünün ekonomik büyüme üzerine ekileri, ekonomi ve maliye yazınında üzerinde durulan önemli konulardan biri olmuşur. Buna bağlı olarak kamu kesimi ve özel sekörde üreim sürecinde kullanılan üreim fakörleri verimliliklerinin birbirinden farklı olduğu ileri sürülmekedir. aygın görüşe göre fakör verimliliği kamu kesiminde daha düşükür. Dolayısıyla, kamu kesiminin görece büyük olması kaynakların verimsiz alanlarda kullanılmasına neden olur ki bu da ekonominin büyümesini yavaşlaır. Bu çalışmanın amacı Türkiye de kamu harcamalarının ekonomik büyüme üzerindeki ekisini araşırmakır. Bu amaçla iki sekörlü üreim fonksiyonu modeli kullanılmışır. Modelin incelenmesi ve üzerinde yapılan arışmaların ele alınmasından sonra Türkiye verileri kullanılarak model es edilmişir. Çalışmanın sonunda, Türkiye de kamu harcamalarının büyüme yönlü bir eki yaraığı ve kamu kesiminin büyük olmasının ekonomik büyümeyi hızlandırdığı bulunmuşur. Bu sonuca, kamu kesiminde fakör verimliliğinin özel seköre göre daha yüksek çıkması ile ulaşılmışır. Ayrıca, kamu kesiminin özel sekör üzerindeki dışsallık ekisinin poziif olduğu da görülmüşür. Anahar Kelimeler::Kamu Harcamaları, Ekonomik Büyüme, Kamu Ekonomisi. ABSTRACT The impac of public expendiures on economic developmen and he size of public secor have been discussed widely in an economic lieraure. Also i has been argued ha he produciviy of facors used in a producion processes were differen boh secors and i has been generally less in public secor han in privae secor This paper aemps o analyse he role of public expendiures in Turkish Economy. For his purpose Two Secors Producion Funcion Model have been used. The conclusion reached a he end of he paper ha, public expendiures had had posiive effec on economic developmen during he examined period. Also i had had a posiive exernal effec on privae secor during ha period. And i was concluded ha, he producion facors had been more producive in public secor han he privae secor. Keywords: Public Economics, Public Expendiure, Economik rowh, overnmen Expendiures. * Akdeniz Üniversiesi, İ.İ.B.F. Maliye Bölümü Öğreim Üyesi

2 Kamu Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerine Ekisi İRİŞ Modern ekonominin kurucusu olarak kabul edilen Adam Smih den bu güne kadar, serbes piyasa ekonomisi, ekonomik başarı ve büyümenin en doğru aracı olarak kabul edilmekedir. Serbes piyasa ekonomisi siseminde her şey piyasa arafından belirlenmekedir. Özellikle devlein piyasaya hiçbir biçimde müdahale ememesi gerekiği önemle vurgulanmakadır. Devlein ekonomik faaliyelerde bulunması, piyasa sisemine bir müdahale olarak kabul edildiğinden, piyasa dengesi bozulacak, dolayısıyla ekonomik başarı ve büyüme bundan olumsuz ekilenecekir. Smih in bu görüşleri Friedman, Hayek, Kuznes, Lewis, Myrdal ve Schulz gibi bir çok ikisaçı arafından da benimsenmişir. Bu ikisaçıların emel görüşleri devlein ekonomik hayaan amamen çekilmesi ve piyasanın işlemesine hiçbir biçimde müdahale ememesi nokasında yoğunlaşmakadır. Ancak, yukarıda sözü edilen ikisaçıların bu görüşlerine karşın, İkinci Dünya Savaşından sonra, özellikle az gelişmiş ve gelişmeke olan ülkelerde devlein ekonomik faaliyeleri ve özel sekör için düzenleyici rolünün giderek arığı gözlenmeye başlanmışır (Landau, 1986(a), 35). Devlein ekonomi üzerinde aran ekisi bu ülke ekonomileri üzerinde nasıl bir eki yaramışır? apılan ekonomik düzenlemeler piyasa başarısızlığına neden olacağına göre az gelişmiş ve gelişmeke olan ülke ekonomilerinin büyümesi devlein müdahaleleri sonunda yavaşlamış mıdır? Bu soruların yanıları bir çok ampirik çalışma ile araşırılmışır. 1 Kamu kesimi büyüklüğü ekonomi üzerinde ne kadar ekilidir sorusunun araşırıldığı bu çalışmada, yukarıda sözü edilen, devlein ülke ekonomisindeki payına ilişkin arışmalar üzerinde durulmayacakır. Bunun yerine kamu kesiminin ekonomik performans ve büyüme üzerinde nasıl bir ekide bulunduğunun belirlenmesi amacıyla gelişirilen model, Türkiye verileri kullanılarak es edilecekir. Modelin es sonuçları, kamu kesimi büyüklüğünün ekonomik büyüme üzerindeki genel ekisini belirlemenin yanında, bu kesimin özel sekör üzerindeki dışsallık ekisinin poziif/negaif olduğunun sapanması ile de fakör verimliliğinin hangi sekörde daha fazla olduğunu da oraya koymakadır. Kamu kesiminin, ekonomik performans ve büyüme üzerindeki ekisi önemlidir. Teorik olarak, üzerinde durulan konulardan biri, büyük bir kamu kesiminin verimlilik ve ekonomik büyümeyi yavaşlaacağını ileri sürmekedir. Bu görüşe göre, kamu sekörünün büyük olması verimliliği azalacak ve ekonomik büyümeyi yavaşlaacakır. Bunun nedenleri: a) kamu sekörü genellikle düşük verimle çalışmakadır. Faaliyelerin düzenlenme süreci genellikle aşırı yük oluşmasına ve ekonomik sisemin maliyeinin armasına yol açmakadır. b) devlein ekonomik siseme müdahale emek için kullandığı bir çok maliye ve para poliikası araçları, ekonomik eşviklerin bozulmasına ve sisemin 1 Bu çalışmalardan bazıları; R.Ram 1986(a),1986(b),1989; Daniel Landau 1983; Jack Carr 1989; V.V. Bhanoji Rao 1989; Singh, Balvir ve Balbir Sahni 1984a ve 1984b. 132

3 Süleyman Uluürk verimliliğinin düşmesine neden olmakadır. Öe yandan, kamu malları genellikle, değerinin belirlenebileceği düzenli işleyen bir piyasa mekanizmasından geçmeden ükeime sunulmakadır. Bu nedenle, ulusal gelir hesaplamaları yapılırken kamu mallarının üreim maliyei değerlemelerinde haalı ve belirsiz çözümler benimsenmekedir. Bunun sonucu olarak da, kamunun mal ve hizme üreiminin maliyei doğru olarak ölçülememekedir. Eğer, özel sekör haa yapar ve malların fiyaını piyasa değerinin alında saparsa, gayri safi yuriçi hasıla (SİH) olduğundan daha küçük çıkacakır. Oysa, kamu sekörü haa yaparak malları sıfır fiyala piyasaya sürse bile, hesaplanan SİH bundan ekilenmeyecekir (Carr, 1989:268). Kamusal mallarda birimleri birbirinden ayırmak mümkün değildir. Dolayısıyla, ekinlik ve ürekenliğin ayır edilmesi de güçleşmekedir. Kâr amaçlı davranışlar ve devlein ekonomiyi düzenlemeye yönelik çabaları ise, devlein ekonomik faaliyelerinden elde edilecek faydayı azalabileceği gibi, fakörlerin ekin kullanımı da engelleyecekir (Carr, 1989:267). Diğer yandan, bu görüşün karşısında olan yaklaşıma göre de devle, ekonomik büyüme sürecinde güçlü bir ekiye sahipir. Kamu kesimi, ekonomik büyümenin moor gücünü oluşurmakadır. Devle, özel ve oplumsal çıkarların uyumlaşırılmasında önemli bir görev üslenir, ülke kaynaklarının yabancılar arafından köüye kullanılmasını (sömürülmesini) önler, verimli yaırımların armasını güvence alına alır ve ekonominin büyümesi ve ülkenin kalkınması için sosyal olarak opimal yönlendirmeler yapar (Ram, 1986(b), 191). Bir çok ampirik çalışma ile büyüme sürecini ekileyen çeşili fakörlerin birbirinden ayır edilmesine çalışılmakadır. Bu fakörlerden en önemlilerinden biri, devlein ekonomik faaliyeleridir. Devlein ekonomideki payının armasının büyümeyi yavaşlaıp yavaşlamayacağı yine bu amaçla arışılan konuların başında gelmekedir. Ancak bu konudaki eorik alyapı henüz ampirik çalışmalarla yeerince deseklenmemişir. apılan çalışmalar kuşkulu sonuçlar vermekedir. Ampirik bulguların bir kısmı aran kamu payının ekonomik büyümeyi hızlandırdığı yönünde iken bir kısmı ise bunun ersi sonuçlar vermekedir 2 MODEL Bu çalışmada, Türkiye de kamu sekörü büyüklüğü ile ekonomik büyüme arasındaki ilişki, ekonomik büyümenin gösergesi olarak kabul edilen gayri safi milli hasılanın (SMH) büyüme oranı ile kamu sekörü büyüklüğüne ilişkin 2 apılan çalışmaların sonuçları; Daniel Landau (1983 ve 1986(a)) devlein ükeim harcamalarının SİH üzerinde ve kişi başına SİH nın arışı üzerinde negaif ekili olduğunu gösermişir. Richard Rubinson (1977) ise, SİH nın oranı olarak ölçülen kamunun ekonomi içindeki payının arması ile ekonomik büyümenin de hızlandığını oraya koymakadır. Rai Ram (1986), kamunun payının ekonomik büyüme ile poziif ilişkili olduğunu bulmuşur. 133

4 Kamu Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerine Ekisi veriler kullanılarak gelişirilmiş olan iki sekörlü üreim fonksiyonu modeli kullanılarak araşırılacakır. 3 Ekonominin, kamu sekörü () ve özel sekör (C) olmak üzere iki sekörden oluşuğu varsayılırsa, her iki sekördeki üreim mikarları, bu sekörlerde kullanılan emek (L) ve sermaye (K) üreim girdileri mikarına bağlı olacakır. Ayrıca kamu sekörü arafından üreilen bir çok mal ve hizmein özel sekör arafından ara malı ve hammadde olarak kullanıldığı, dolayısıyla, kamu sekörünün özel sekör üzerinde dışsallık ekisi yaraığı varsayılırsa, üreim fonksiyonları, sekörler için ayrı ayrı olmak üzere, aşağıdaki gibi yazılabilir; C = c ( L C, K C, ) (1) = g ( L, K ) (2) Burada, al işareler sekörlerde üreim sürecinde kullanılan girdileri gösermekedir. Özel sekör üreim fonksiyonunda yer alan (), kamu sekörünün özel sekör üzerindeki dışsallık ekisi varsayımı nedeniyle kamu sekörünün üreiği malın, özel sekör arafından üreim girdisi olarak kullanıldığını gösermekedir. Dolayısıyla, kamunun özel sekör üzerinde poziif dışsallık ekisi vardır. Her iki sekörde kullanılan girdilerin oplamı, ekonomide kullanılan oplam girdi mikarını vermekedir. ani; L = L C + L (3a) K = K C + K (3b) yazılabilir. Toplam üreim ise, sekörlerin üreimlerinin oplamına eşi olacakır; = C + (3c) Kamu sekörü ile özel sekörde kullanılan üreim girdilerinin göreli verimliliklerinin farklı oldukları varsayımı alında, aşağıdaki eşilikler yazılabilir; L K = = ( 1 + δ ) (4) 4 C C L K (4) numaralı denklemde (δ) marjinal fakör verimliliğinin hangi sekörde daha yüksek olduğunu belirler. δ>0 olması halinde, eşiliğin sağ arafı birden büyük olacağı için, bu, kamu seköründeki marjinal fakör verimliliğinin, özel sekörden daha yüksek olduğunu göserecekir. Üreim fonksiyonlarının 3 Ram arafından gelişirilen bu model, erson Feder in (1983) çalışmasından uyarlamışır. Feder in özgün çalışmasında iki sekörlü üreim fonksiyonu kullanılarak ihraca ile büyüme arasındaki ilişki araşırılmakadır. 4 Bu denklemde al işareler üreim fonksiyonlarının kısmi ürevlerini gösermekedir. ani; L C C L K vec C L =, L =, K = K = dir. K 134

5 Süleyman Uluürk (denklem 1 ve 2) oplam ürevleri alınıp, bunlar (3c) de yerine konuldukan sonra elde edilen denklemi büyüme ilişkisine dönüşürmek için, her iki araf () ile bölünürse aşağıdaki denklem elde edilir; d = α I + β dl L δ + δ + C d Bu denklem sekörler arası dışsallık ekisinin olmaması durumunda (C =0 ise) neo-klasik büyüme modeline benzeyecekir. Ancak, özellikle gelişmeke olan ülkelerde kamunun dışsallık ekisi hiçbir zaman sıfıra eşi olmayacakır (Feder, 1982:62). Çünkü bu ülkelerde, özel sekör yeerince gelişmemişir. Bir çok alanda devlein hem yaırımcı ve hem de düzenleyici olarak ekonomide akif biçimde yer alması kaçınılmaz olmakadır. Özel sekör üreiminin kamu sekörü üreimine göre esneklik kasayısı, [θ=c (/C)], (5) numaralı denklemde yerine konularak, θ=(δ/1+δ) varsayımı alında, kamu seköründe meydana gelen üreim arışının ekonominin ümü üzerindeki ekisinin es edileceği regresyon modeli elde edilir; d (5) I dl d = α + β + θ (6) L Burada, (α), (β) ve (θ) kasayıları basi büyüme modellerindeki kasayılardır. Bu modelde, (α); özel sekörde sermayenin marjinal verimliliğini, (β) özel sekör üreiminin, emeğe göre esneklik kasayısını; ve (θ); (C) nin () ye göre esneklik kasayısını gösermekedir. (I) değişkeni ise sermaye soğundaki arış, yani yaırımlardır (I= K). Kamu sekörü üreiminin özel sekör üreim fonksiyonunda yer alması iki biçimde sağlanabilir. Birincisi, kamu sekörü üreiminin diğer iki üreim girdisiyle birlike (1) numaralı fonksiyonda yer almasıdır. Bu durumda, (5) numaralı büyüme modeli, kamu sekörünün dışsallık ekisini yansıacak biçimde köşeli ayraç içinde, kasayının bir parçası olarak (C ) yi de içerecekir. İkincisi ise, kamu sekörü üreiminin hammadde ve aramalı olarak özel sekörde kullanılmasıdır. Bu durumda da (), (1) numaralı üreim fonksiyonunda yer almayacakır. Çünkü, fonksiyon sadece özel sekörün kama değerini yansımakadır. Ancak, her iki sekörde marjinal fakör verimliliklerinin farklı olduğu varsayımı yapılırsa, (5) numaralı denklemde (d/)(/) yada basiçe (d/), kasayısında (C ) olmadan yer alacakır. Dolayısıyla, regresyon modelinin ahmin edilmesi sonunda, eğer herhangi bir varsayım yapılmadıysa, sadece (d/) nin kasayısı bulunacakır. Sonuç olarak, dışsallık ekisinin olup olmadığı ve varsa işareinin ne olduğu bilinemiyecekir (Rao, 1989:274). Bunun için iki varsayım daha yapmak gerekmekedir. Birinci varsayım, kamu seköründeki üreim girdilerinin marjinal verimlilikleri bu girdilere karşılık gelen özel sekördeki girdilerle oransal ilişki içindedir. İkincisi ise, () nin özel sekörde azalan geirisi nedeniyle (θ)'nın dönem boyunca sabi olmamasıdır. 135

6 Kamu Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerine Ekisi Dikka edilmesi gereken diğer bir noka da (C ) ve (θ) dışsallık ekisini yansımalarına karşın, (C ) nin marjinal ürün olarak, (L C ) ve (K C ) girdilerinin sabi olması varsayımı alında, kamu seköründeki bir birimlik arışın özel sekör üreiminde yol açacağı arış mikarını da gösermesidir. MODELİN TEST EDİLMESİ SMH büyüme oranı ile kamu sekörü büyüme oranı (kamu harcamalarının büyüme oranı) arasındaki ilişkinin araşırılması için (6) numaralı regresyon modeli Türkiye verileri kullanılarak es edilecekir. Tes öncesinde, kamu sekörünün üreiği bazı mal ve hizmelerin özel sekör arafından üreim girdisi olarak kullanıldığı varsayılmakadır. Örneğin, urizm amaçlı ail köyleri genellikle yerleşim alanları dışında kurulmakadır. Buraya ulaşımın sağlanması için yol yapımı ve güvenliğin sağlanması kamu arafından gerçekleşirilir ve özel sekörün işleiği ail köyü arafından kullanılır. Böylece kamu sekörü gerçekleşirdiği mal ve hizme üreimiyle özel seköre poziif dışsallık yaramakadır. Dolayısıyla, kamu sekörü üreimi, özel sekör üreim fonksiyonunda yer almakadır. Ayrıca, kamu sekörü ile özel sekörde kullanılan üreim girdilerinin göreli verimliliklerinin de farklı olduğu kabul edilmekedir. Modelin En Küçük Kareler önemi (EKK) kullanılarak yapılan ahmin sonuçları aşağıda göserilmişir. Burada kullanılan değişkenler; SMH büyüme oranı bağımlı değişken olarak kabul edilmiş, (I) değişkeni yaırımları (sermaye soğundaki arış, K) gösermekedir. Bu amaçla, incelenen dönemdeki oplam sabi sermaye yaırımları (kamu ve özel sekör) olarak alınmış ve modelde (I/SMH) oranı kullanılmışır. (L) değişkeni sivil isihdam düzeyini gösermekedir. Kamu sekörü büyüme oranı olarak ise, oplam konsolide büçe harcamalarındaki yıllık büyüme oranı kabul edilmişir. İnceleme dönemi Türkiye de planlı kalkınma dönemine geçildiği ve Birinci Beş ıllık Kalkınma Planı nın uygulanmaya başlandığı 1963 yılı olarak alınmış ve 31 yıllık bir dönem kapsanmışır. Örneklem büyüklüğünün es sonuçlarına güvenebilmek için yeerli olacağı düşünülmekedir. EKK yönemi kullanılarak ahmin edilen modelde ookorelasyon (AC) sorunu olup olmadığının araşırılması ve anlamlılık sınaması ise, aşağıdaki H 0 ve H 1 hipoezlerinin es edilmesi ile yapılmışır. Ookorelasyon için ; H 0 : ρ = 0 H 1 : ρ 0 hipoezleri α=0.05 olasılık düzeyinde, χ 2 (1) dağılımlı ablo değeri ile LM es isaisiği kullanılarak hesaplanan değerin karşılaşırılmasıyla bulunmaya çalışılmış, hesaplanan değerin, ablo değerinden küçük olması halinde, H 0 hipoezi kabul edilmiş ve AC olmadığına karar verilmişir. 136

7 Süleyman Uluürk Kasayıların anlamlılık sınaması ise; H 0 : α = β = θ = 0 H 1 : α β θ 0 hipoezleri α=0.05 olasılık düzeyinde es edilmiş, hesaplanan () değerinin kriik değerden büyük olması halinde (H 0 ) hipoezi reddedilerek, kasayının isaisiksel olarak anlamlı olduğuna karar verilmişir. Tahmin Sonuçları: d = f I dl d,,, L d = α I dl + β L d + θ + u (d/) = (I/) (dl/l) (d/) : (1.8506) (1.0728) (6.582) R 2 : DW : LM[χ 2 (1)] : R 2 -Bar: F (2, 27): SSR: S e : α = > 0.05 = 1.703, α anlamlı, β = < 0.05 = 1.703, β anlamsız *, θ = > 0.05 = 1.703, θ anlamlı. (*)β kasayısı α=0.25 de anlamlıdır. Modelin es edilmesi sonunda, yukarıda da göserildiği gibi, ahmin edilen kasayılardan, α ve θ, %5 anlamlılık düzeyinde anlamlı, β ise anlamsız çıkmışır. SONUÇ Elde edilen kasayılara göre, kamu sekörünün özel sekör üzerinde dışsallık ekisi vardır. Başa yapılan varsayım, modelin es edilmesiyle de doğrulanmışır. Ayrıca kamu seköründeki büyüme, SMH da da büyüme ekisi yaramakadır. θ kasayısı, daha önce de belirildiği gibi, hem kamu sekörünün özel sekör üzerinde dışsallık ekisini yansımaka ve hem de özel sekör arafından kullanılan üreim girdileri (L C ve K C ) sabiliği varsayımı alında, kamu 137

8 Kamu Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerine Ekisi seköründeki bir birimlik arışın özel sekör üreiminde yol açacağı arışı (dolayısıyla oplam üründeki) gösermekedir. Tahmin sonuçlarına bakıldığında bu ekinin poziif ve olduğu görülmekedir. Bir başka deyişle, kamu sekörü büyüme oranında bir birimlik arış, oplam ürün büyüme oranında birimlik arışa yol açmakadır. Kamu sekörü büyüklüğü olarak oplam konsolide büçe karcamaları kabul edildiği için, bu ür harcamalar doğrudan SMH yı arırmakadır. Bu durumda, Türkiye de incelenen dönemde, kamu harcamalarının büyüme yönlü bir ilişki yaraığı söylenebilir. ukarıda yapılan varsayım (L C ve K C sabi) alında ise, kamu harcamalarının özel sekör üzerindeki dışsallık ekisi poziif olmakadır. Tes sonunda kamu harcamalarının incelenen dönemde ekonomik büyüme üzerinde poziif ekili olduğu görülmüşür. Buna karşın, kamu harcamalarının finansmanı önemli bir sorun olarak orada durmakadır. Finansman biçimi harcamaların, doğrudan ekonomi üzerindeki ekisini belirleyebilmekedir. Vergi, iç borçlanma, emisyon ve dış borçlanmayla yapılan finansmanın ekileri birbirinden farklı olmakadır. Bu nedenle kamu harcamalarındaki arışının, ekonomi üzerinde olumsuz eki yaraacağını söylemek ek başına doğru olmayacağı gibi, yukarıda elde edilen sonuca bağlı olarak harcamaların arırılmasının ekonomik büyümeyi her biçimde olumlu ekileyeceğini söylemek de mümkün değildir. Ayrıca, kamu harcamalarının (dolayısıyla kamu kesiminin) büyümesinin, ekonomide başka olumsuzluklara yol açıp açmadığı, konuyu bir de harcamaların finansmanı açısından ele alıp incelediken sonra söylenebilir. KANAKÇA Arasıl, Ömer (1993) Türkiye de Büçe Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerine Ekileri. IX: Türkiye Maliye Sempozyumu; Türkiye de Büçe Harcamaları, Silifke: Aschauer, Davig Alan (1989) Is Public Expendiure Producive? Journal of Moneary Economics, 23: Aaç, Beyhan ve E. ATAÇ (1992) Türkiye de Döneminde Ekonomik Açıdan Kamu Harcamaları Bileşiminin Analizi. 3. İzmir İkisa Kongresi Tebliğler, Cil 3, Beck, Morris (1976) The Expanding Public Secor: Some Conrary Evidence. Naional Tax Journal, 29/1: (1979a) Esimaing Changes in Real Size of he Public Secor. Economic Leers, 11/3: (1979b) Public Secor rowh: A Real Perspecive. Public Finance, 34/3: Cameron, David R. (1978) "The Expansion of he Public Economy: A Comparaive Analysis." The American Poliical Science Review, 72:

9 Süleyman Uluürk Carr, Jack L. (1989) "overnmen Size and Economic rowh: A New Framework and Some Evidence from Cross-Secion and Time -Series Daa: Commen." The American Economic Review, 7/1: Feder, ershon (1982) "On Expors and Economic rowh" Journal of Developmen Economics, 12: offman, I.J. ve D.J. Mahar (1971) "The rowh of Public Expendiures in Seleced Developing Naions: Six Caribbean Counries " Public Finance, 26/1: Landau, Daniel (1983) overnmen Expendiure And Economic rowh: A Cross-Counry Sudy Souhern Economic Journal, January 49: (1986a) overnmen And Economic rowh In Less Developed Counries: An Empirical Sudy For , Economic Developmen And Culural Change, Ocober 35: (1986b) "overnmen Expendiure and Economic rowh: A Cross- Counry Sudy." Souhern Economic Journal, 49: Önder, İ., O. Türel, N. Ekinci ve C. Somel (1993) Türkiye'de Kamu Maliyesi, Finansal apı ve Poliikalar, Tarih Vakfı, Isanbul. Ram, Rai (1986a) Comparing Evidence on Wagner s Hypohesis from Convenional and Real Daa, Economic Leers, 20: (1986b) overnme Size and Economic rowh: A New Framework and Some Evidence From Cross-secion and Time-series Daa, The American Economic Review, March, 76/1: (1989) overnme Size and Economic rowh: A New Framework and Some Evidence from Cross-secion and Time-series Daa: Reply, American Economic Review, 79/1, March,: Rao, V.V. Bhanoji (1989) overnmen Size and economic rowh: A New Framework and Some Evidence from Cross-secion and Time-series Daa:Command, American Economic Review, 79/1: Singh, Balvir and B.S. Sahni (1984a), Causaliy Beween Public Expendiure And naional Income, The Review of Economics and Saisics, 66: (1984b), On The Causal Direcions Beween Income And overnmen expendiure In Canada, Public Finance, 39/3: amak, N. ve. Küçükkale (1997), Türkiye de Kamu Harcamaları Ekonomik Büyüme İlişkisi, İkisa İşleme ve Finans, 131, Şuba 1997: