Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 36, Aralık 2016, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 36, Aralık 2016, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Doç. Ece SÖZER Dokuz Eylül Üniversitesi, Devlet Konservatuvarı Piyano Anasanat Dalı, Öğretim Üyesi ece.sozer@deu.edu.tr BİLİNÇLİ TUŞE: MARIE JAËLL İN PİYANO ÖĞRETİSİ Öz Kendi döneminin tanınmış piyanist ve pedagoglarından Marie Jaëll, yakın arkadaşı, öğrencisi ve asistanı olduğu Franz Liszt in piyano sanatının esaslarını gün ışığına çıkarmıştır. Liszt piyano sanatının zirvesini temsil ederken, Jaëll onun sanatını gelecek kuşaklara aktarmak üzere bilimsel gözlem ve araştırmalara dayalı modern bir piyano öğretisi geliştirmiştir. Geliştirdiği piyano öğretim metoduna Tuşe adını vermiştir. Öğretinin temel ilkeleri, Jaell in on dokuzuncu yüzyılın son on yılı ile yirminci yüzyılın ilk on yılı içinde, dönemin önde gelen fizyologlarından Dr. Charles Féré ile birlikte yürüttüğü ve laboratuvar deneyleri ile desteklenen çalışmalara dayanmaktadır. Jaëll, elin eğitimi ile birlikte, müziği ortaya çıkaran hareketlerin ardındaki bilinçli zihinsel süreçlerin önemine vurgu yaparak, müzikle bağlantılı bir düşünce içermeyen mekanik el alıştırmalarını yasaklamıştır. Bu makalede, Jaëll in piyano öğretisi, onun orijinal yapıtları üzerinden incelenmektedir. Anahtar kelimeler: Marie Jaëll, Liszt, Piyano Öğretisi, Tuşe, Metot, Zihin Eğitimi

2 CONSCIOUS TOUCH: PIANO TEACHING OF MARIE JAËLL Abstract Marie Jaëll, a well-known pianist and a pedagogue in her epoch, unearthed the essence of the piano performance of Franz Liszt, to whom she was a close friend, a student and an assistant. While Liszt represented the pinnacle of the piano art, Jaëll developed a modern piano teaching based on scientific observations and researches in order to transmit his art to future generations. She named her method as Touch. The fundamental principles of her pedagogy are based on the studies covering the last decade of the ninetieth century and the first decade of twentieth century. Her studies were supported by laboratory experiments conducted by Dr. Charles Féré, the frontier physiologist of his time. Jaëll emphasised the importance of the education of hand along with the conscious mind processes that are responsible for the movements to produce music. She opposes to any mechanical hand exercise that is not linked to a relative musical thought. Keywords: Marie Jaëll, Liszt, Piano Teaching, Touch, Method, Mind Training GİRİŞ Yazar, Marie Jaëll in ( ) ilhamını Franz Liszt den ( ) alarak geliştirdiği piyano öğretisi ile Brüksel Kraliyet Konservatuvarı nda piyano öğrencisi iken tanışmış ve bu öğretinin aktarıldığı usta-çırak silsilesinin dördüncü kuşak öğrencisi olmuştur. Yazarın kendi icrasında, eğitim verdiği öğrencilerinde ve aynı eğitimi almış diğer meslektaşlarında istikrarlı biçimde gördüğü sonuçların öne çıkan ortak paydalarından biri, Marie Jaëll in 19. yy sonu ve 20.yy başında yaptığı çalışmalarda ortaya koyduğu ve bugün halen uygulanan ve aktarılan ilkelerdir. 100 Öğretinin temel ilkeleri, Jaell in dönemin önde gelen fizyologlarından Dr. Charles Féré ile birlikte yürüttüğü ve laboratuvar deneyleri ile desteklenen çalışmalara dayanmaktadır. Jaëll, elin eğitimi ile birlikte, müziği ortaya çıkaran hareketlerin arka planındaki zihinsel süreçlerin önemine vurgu yaparak, müzikle bağlantılı bir düşünce içermeyen mekanik el alıştırmalarını yasaklamıştır. Ona göre el ve beyin bütüncül bir yaklaşım içinde eğitilmelidir; elin eğitimine piyanistin zihinsel olarak canlandırdığı vücut şekli resimleri eşlik etmeli; tüm duyusal süreçler bilinçli bir şekilde özümsenmiş olan müziğin amacı tarafından yönlendirilmelidir. Bu makalede, yazarın eğitimini aldığı ve şu an öğrencilerine aktarmakta olduğu öğreti, Jaëll in orijinal yapıtları üzerinden incelenmektedir MARIE TRAUTMANN ve ALFRED JAËLL 1862 de Paris Konservatuvarı na giren ve Henri Herz in ( ) öğrencisi olan Marie Trautmann hakkında yazılanlar, onun sıradışı bir piyanist olduğunu belirtmektedir. Bir eleştirmen onun için söyle demektedir:

3 Tüm bu güçlükler karşısındaki kolaylığını ve özgüvenini gördükten sonra kimse onun konservatuvardan henüz mezun olduğunu tahmin edemez (Kiener, 1952) Marie Trautmann, 1866 da, o dönem Avrupa nın en ünlü piyanistlerinden olan Alfred Jaëll( ) ile evlenerek Jaëll soyadını alır. Alfred Jaëll, Czerny ( ) ve Chopin in ( ) öğrencisi olmuştur. Czerny ise, Liszt ve Thalberg ( ) gibi büyük piyanistlerin hocasıdır. Evlendiklerinde Marie Jaëll genç ve gelecek vadeden bir piyanist, Alfred Jaëll ise Avrupa başkentlerinde aranılan ünlü bir konser piyanistidir. Çift artık ikili olarak konser verecek ve tüm Avrupa yı dolaşacaktır. Paris teki evlilik törenlerinde Alfred Jaëll in yakın arkadaşı olan besteci ve piyanist Franz Liszt de hazır bulunmuştur. Aralarındaki dostluğun yakınlığı, Liszt in birinci piyano konçertosunun el yazmasına Alfred Jaell e hitaben yazdığı ithafta görülmektedir (Guichard, 2004). TUŞE SANATINA VE PEDAGOJİYE GİDEN YOL 19 yy. ın ikinci yarısında Paris teki önde gelen piyano üreticileri Erard ve Pleyel en son modellerini çalacak piyanist arayışına girdiklerinde, Alfred ve Marie Jaëll in niteliklerini fark etmişlerdir. Bir kaç yıl önce Liszt e piyanolarını veren Errard markası, yeni modellerini Alfred Jaëll e göndermiştir. Marie Jaëll ise Pleyel ile devam etmeye karar vermiş ve piyanistin tuşesi ile piyano mekanizması arasındaki bağlantı üzerine Camille Pleyel ( ) ile bir araştırma yürütmüştür. Piyano mekanizmasındaki yenilikler Marie Jaëll in gelecekte tuşe ve pedagojiye yönelik araştırmalarını şekillendirecektir ancak onun merakını ateşleyen asıl olay eşi Alfred ile birlikte 1868 de Roma da Franz Liszt i ziyaretleri sırasında gerçekleşmiştir. 101 Liszt, Jaëll çiftini evine davet etmiş ve bu ziyaret sırasında Marie Jaëll ilk defa Liszt i çalarken dinlemiştir. Marie Jaëll, Liszt in icrasını üzerinde bıraktığı etkiyi anlatırken, icranın tüm işitsel yeteneklerinde bir dönüşüme sebep olduğunu ve o zamana kadar duyduğu hiçbir şeye benzemediğini ifade etmiştir (Jaëll, 1998). Liszt, Brahms ( ), Chopin, Berlioz ( ) ve Schumann ( ) ile birlikte 19. yy. müziğinin en önemli kişilikleri arasındadır. Liszt in piyano icrasının tüm müzik severleri yakaladığı bilinmektedir. Ancak ünlü piyanist ve bestecilerin onu dinledikten sonra yazdıkları Liszt in piyano icrasına getirdiği yeniliklerin altını çizmektedir. Marie Jael in Liszt i ilk defa dinleyişinden çok yıllar önce Clara Wieck ( ) ve nişanlısı Robert Schuman, 1838 de Liszt i ilk defa dinledikten sonra son derece yeni ve güçlü etkiler bırakan tarifi imkansız bir piyano icrası ile karşı karşıya kaldıklarını yazmışlardır. Öyle ki, ünlü piyanist Clara Wieck (Schuman), Liszt i gördüğünden bu yana kendini başlangıç seviyesinde hissettiğini, Robert Schuman ise Liszt in diğer hiçbir virtüöz ile kıyaslanamayacağını belirtmiştir. Diğer yandan Liszt in ne yaptığı hakkında ne denli derin düşündüğünü İtalyan müzik yayımcısı Ricordi nin şu sözleri özetlemektedir: İnsanlar onun gençliğinde çok düşünen, hayal kuran ve herşeyi derinlemesine araştıran bir genç adam olduğunu söylüyorlar. Onun beyni, parmakları kadar sıradışı, bu kadar zeki bir müzisyen olmasaydı bir felsefeci olurdu (Guichard, 2004).

4 Liszt ise Marie Jaël hakkında hemen hemen aynı ifadeleri kullanmıştır; bir eleştirmen dostuna onun hakkında Onda bir felsefecinin beyni ve bir sanatçının parmakları var demesi kişiliklerindeki ortak özelliğin altını çizmektedir. Liszt in piyano icrası, gelecekte Marie Jaëll in araştırmasının merkezi haline gelecektir. Jaëll de tıpkı Liszt gibi, piyano icrası üzerine kafa yormaktadır: Sadece içgüdü aşamasında kalamam, bunun ötesine geçmek ve bilgiye ulaşmak zorundayım (Guichard, 2004). Marie Jaell, şans eseri değil istikrarlı biçimde ulaşılan estetiğin peşindedir. Bu düşüncesi tüm araştırma ve çalışmalarının temelini oluşturmaktadır ve gelecekte beyin ve sanat üzerine yapılan çalışmalarda yankılanacaktır: Beynin işleyiş bilgisine dayanmayan hiç bir estetik kuramı tam ya da en azından derin olmayacaktır (Zeki, 2001). Marie Jaëll, Liszt in yaşamının son dönemlerinde onu düzenli olarak ziyaret ederek asistanlığını üstlenmiştir; yanında oturarak uzun saatler boyu derslerini izlemiş, onunla birlikte çalışmış, etkinliklerinde görev almış, onunla konserlere çıkmış, notalarının kontrolünü yapmış ve Liszt in merkezinde yer aldığı müzik atmosferi içinde onunla çalışmaya gelen dönemin ünlü veya gelecek vadeden yetenekler ile tanışmıştır. Jaëll, böyle bir atmosfer içinde gözlemiş, dinlemiş ve müzik ve edebiyat üzerine fikir alış-verişinde bulunmuştur. 102 Marie Jaëll, piyanistliğinin yanısıra Fransız besteciler Cesar Franck ( ) ve Camille Saint-Saëns ( ) ile bestecilik çalışmış ve eserler vermiştir. Jaëll in dört el için bestelediği valsleri düzenlemeyi Liszt üstlenmiş hatta bu eserleri Saint-Saëns ile birlikte Beyrut ta verdikleri konserde seslendirmiştir. Jaëll, önce Saint-Saëns ın ve ardından Fauré nin aday göstermesi üzerine Société de Compositeurs de Music (Besteciler Birliği) kuruluşuna üye olarak kabul edilen ilk kadın besteci olmuştur. Jaëll in Liszt in yanında yaptığı gözlemler ve edindiği deneyim, Liszt in ölümünün ardından kendini adayacağı araştırmanın temellerini oluşturmuştur. BİLİNCİN PEŞİNDE Marie Jaëll in ( ) yaşadığı dönem, bilinç ve bilinçdışı kavramlarının ortaya atılışına ve bunların modern bilimdeki zeminini keşfetme yönündeki ilk araştırmalara tanıklık etmektedir. Analitik psikolojinin İsviçreli öncüsü Carl Gustav Jung ( ), sembolizm kuramında, bilinçdışı farkındalığın müzik deneyiminde çok önemli bir rol oynadığını göstermiştir. Fransız psikolog Alfred Binet ( ) Zekanın Deneysel Tetkiki adlı çalışmasında seçilmiş uyaranlara verilen cevaplar ile zekanın ölçülebilirliği üzerine deneyler gerçekleştirmiştir. Alman fizikçi Helmholtz ( ), algının fizyolojisini ve zihnin organizasyonunu açıklamak üzere renk ve uzam algısı üzerine uygulamalı hassas kuramlar geliştirmiştir. Fizyolojik Psikoloji adlı yapıtı, işitsel algıya dayanan bir müzik fizyolojisi kuramıdır. Helmholtz, Sesin Algılanışı Üzerine adlı diğer yapıtında bir müzik aletinin ürettiği ses ile bu sesin kulak tarafından algılanışı arsındaki ilişkiyi sistematik olarak analiz etmiştir. Bu araştırmasında piyanonun tonal karakteristiğine ilişkin ortaya koyduğu bulgular, piyano üreticilerinin tel seçimine kılavuz

5 luk etmiştir. Jaëll, böyle bir çağ içinde estetik içgüdünün ötesine geçme ve bilgiye varma arzusu içindedir. Ona göre sanat, bilinçli ve bilinçdışı etkinlikleri içeren estetik içgüdüdür. Düşünceleri, Jung un kuramıyla örtüşmektedir. Jaëll böylece, sanatsal icranın, o güne kadar farkındalık alanı dışında kalmış yönlerine odaklanır. Benim sanatım bir bilimdir. demektedir. Amacı, en iyi piyano tekniğinin sistematik ve gerçekçi bilgisine ulaşmaktır. Fakat müziği bilim yasalarına indirgemek gibi bir düşüncesi olmamıştır. Zihninde sürekli yankılanan İçgüdüyle yetinemem, anlamak zorundayım düşüncesi, sezgisel olarak bildiği ancak henüz haritası olmayan bir coğrafyayı keşfetmesini sağlayacaktır. O, aslında neyi bilmediğinin farkındadır. Nihai amacını şu şekilde dile getirir: Tutkum şu anda başarmakta olduğum şeylere dair değil; asıl, içimde Liszt in ruhunu keşfettiğime dair bir his var ve bu gelecekteki nesillere aktarılabilir. Bunun gerçekleşeceğini umabilmek ne kutsal bir mutluluk olurdu (Guichard, 2004). Jaëll, o noktadan sonra yaşamının odağı haline gelen bu araştırmaya kendini adamadan önce arkadaşı, koruyucusu ve ustası Liszt e son bir saygı duruşunda bulunmayı görev bilerek Liszt in tüm eserlerini seslendirdiği bir dizi konser vermiştir. O güne dek böyle bir işe çok az piyanist kalkışmıştır. Bu konserler büyük bir ilgi çekmiş ve başarıyla anılmıştır. Saint-Saëns, Jaëll in Liszt yorumundaki başarısını Liszt çalabilen tek bir kişi vardır o da Marie Jaëll dir. sözleriyle ifade etmiştir. Jaëll, ertesi yıl Beethoven nin ( ) piyano sonatlarının tümünü seslendirmiş ve Paris te 32 piyano sonatının tümünü seslendiren ilk piyanist olmuştur. Bir yıl daha sanatının zirvesinde konser programlarına devam etmiş ve sonra aniden halka açık konserlerini sonlandırmış, besteciliği terk etmiş ve toplum içinden çekilmiştir. Kısa bir zaman sonra, Tuşe (Le Toucher) adını verdiği piyano öğretimine yönelik özgün bir metot yayımlamıştır. 103 Jaëll, önce yapan sonra da kendini ne yaptığını anlamaya adayan bir sanatçı olmuştur. Amacı, yorumcunun farkındalığını gizli kaldığı yerden gün ışığına çıkarmak ve müziksel düşünce ile tuşe hissiyatı arasındaki bilinçdışı bağlantıyı, beyin ile el arasındaki bağlantıyı yorumcunun bilinç alanına çekmektir. TUŞE SANATI Jaëll in Tuşe adlı yapıtıyla ortaya koyduğu öğreti, zihindeki parmak numarası düzenlerinin doğru beden imgelerini yaratmaya dayanmaktadır. Birbirinden ayrı parmak hareketlerinin sanatsal bir ifade yaratabilmesinin tek şartının bunların görüntüsünün zihinde önceden hazır bulunması olduğunu savunur (Jaëll, 1998). Piyanistin beynindeki bu parmak numarası düzeni resimleri, müziğin bağlamına göre yeniden sentezlenen anlamlı mikro bileşenler repertuvarıdır. Jaëll, mekanik olan ve içinde düşünce barındırmayan teknik egzersizleri öğreten tüm piyano öğretim biçimlerine karşıdır. Ona göre, parmak numarası düzenlerinin zihinsel resimlerinin - görüntüden öte - bir içeriği olmalıdır ve öncelikle bu içeriğin bilinçli olarak anlaşılması ve içselleştirilmesi şarttır. Jaëll e göre bu içerik müziğin niyetidir. Bilinç, öğretisinin temelidir; öncelikle tüm müziklerin altında yatan bir niyet olduğunu belirtir; ikinci olarak ancak bilinçli olarak edinilen şeyin aktarılabileceği konusunda ısrar eder. Piyanistin tüm varlığının öncelikle, icra edeceği müziğin içindeki niyetle titreşmesi gerektiğine inanmaktadır. Niyet, hareket ve

6 yönelim anlamına gelmektedir ve bir hedefe yönelik bilinçli bir süreçtir. Ona göre insanları etkileyen şey müziğin niyetidir. Müziği, hedef odaklı bir hareket olarak görmektedir; piyanistin tüm bedeni, seslendireceği bu hedef odaklı hareketin entellektüel, duyusal ve duygusal amaçlarıyla titreşmelidir (Jaëll, 1904). Jaell e göre, piyano müziğinde, müziğin niyetini bilince ve bilinçten de ses tahtasına transfer etme ve böylece dinleyiciye ulaştırma süreci görsel, işitsel ve dokunsal algılardan geçmektedir. Piyanist, gerçekten çalmadan önce tüm müziği bedeninde hissetmelidir; gerçek müzik aleti piyano değil piyanisttir. Bedenin uzay ve zamanda bir nesne olduğu bilinçli olarak zihinde canlandırılmalıdır. Jaëll, müzikteki niyetin hedef odaklı bir hareket anlamına geldiği yönündeki savı dolayısıyla zihinsel resimlere büyük önem atfetmektedir. Hareket ile ifade yaratabilmek için buna ilişkin farkındalığı geliştirmek ve bunu içselleştirmek gerekir (Jaëll, 1904). Piyanistin elleri havada tuşlara doğru hareket ederken eller tuşlara temas etmeden önce sesler avuç içinde hissedilmeli ve elin şekli piyanodan çıkarılacak tınıya göre hazırlanmalıdır. Piyanonun müziği, tuşlara dokunmadan önce piyanistin ellerinde tınlamalıdır. Bu düşünce, basit bir imgelemenin ötesinde piyano tınısının, çalgı mekanizmasının ve elin müzik bağlamındaki beyinsel ve fizyolojik süreçlerinin anlaşılmasına ve içselleştirilmesine dayanmaktadır. Amaç bunları öğretilebilir hale getirerek, beyin ve el arasındaki bilinçli bağlantılar repertuvarını yorumcuya kazandırmaktadır. Böylece yorumcu, sadece mekaniğe dayalı içeriksiz bir icranın boyunduruğundan kurtularak, müziğin niyeti bağlamında yorum geliştirebilme özgürlüğüne sahip olacaktır. Yazar bu öğretiye uygun olarak, kendisinden parmak numarası isteyen öğrencilerine parmak numaralarını yazıp vermek yerine çalışılan eser bağlamında kullanılabilecek parmak numarası düzenlerinin kuruluş mantığını öğretmeyi tercih etmektedir. Böylece öğrenciler parmak numaralarını ezberlemek yerine, müzik bağlamıyla ilişkilendirilmiş parmak numarası düzenlerini içselleştirme imkanı elde etmektedirler. 104 Bir eserin müziksel dilini ifade etmeyi ve o eseri keşfetmeyi bilmek demek, bir ses grubunu neyin bir arada tuttuğunu bilmek, seslerin dilini ifade etmek üzere piyanistin elini nasıl hissedeceğini ve hazırlayacağını bilmek demektir. Jaëll, bu amaca yönelik olarak elin eğitimi üzerinde durmaktadır. Özellikle, dokunma duyusunun farkındalığını geliştirmeye odaklanmaktadır. Dokunma duyusu, mikro yapıları ayırt etmek konusunda, örneğin bir kağıdın kalınlığını, titreşimi algılamakta görme duyusunun önündedir. (Jaaëll, 1984) Diğer yandan çocuklarda yapılan gözlemlerde eli eğitenin ve eli yeni işlevlere sahip olmaya teşvik edenin beyin olduğu görülmüştür. Kant ın ( ) El insanın dış beynidir. ifadesi bu durumu çok iyi özetlemektedir. (Guichard, 2004) Piyanistler için, ressamlar için de olduğu gibi, klavye veya fırça ile yanlış bir parmak hareketi metodu, o dokunuşun uyumsuz olmasına yol açabilir. Sanatçının dokunuşu, sanatını canlandıran düşünce ile hizalanmadığında o sanatçı sesler veya renkler olarak doğru görüntüleri aktaramayacaktır. Parmaklar, müziğin altında yatan fikir ile enerji aldığında tüm o kol hareketleri olmaksızın daha gür ses üretebilir; parmaklar müziksel düşünce sürecini yansıtırken güçleri artmaktadır. Bu dönüşümün herkesten çok farkında olan Liszt dir. Hayranlarının onun sihirli parmakları hakkında konuşmalarından ve bunun zihinsel güç ile ilgili oluşuna ihtimal vermemelerinden son derece mutsuzdur. (Jaëll, 1896)

7 Marie Jaëll, ellerin sıradışı güç kazanabilme ve duyumları azami yoğunlukta aktarabilme kapasitesi olduğunu vurgulamaktadır (Jaëll, 1897). Jaëll in gözlemleri, bilinç ile motor kontrol arasındaki bağlantının altını çizen modern sinir bilim tarafından desteklenmektedir. Fiziksel hareketlerde ustalık kazanmak için bilerek yapılan alıştırmalara adanmak gereklidir. Bilinçli alıştırma, belli zihinsel ve fiziksel becerileri geliştirmek ve keskinleştirmek için yapılan hedef odaklı benzersiz bir etkinliktir. (Rossano, 2003) Araştırmalarında sadece kendi gözlemlerine, deneyim ve deneylerine dayanmamış, kendi döneminin önde gelen fizyolog ve psikologlarının çalışmalarını taramıştır. Bunlar arasında Helmholtz ve Féré nin ( ) işitsel ve görsel algı üzerine yaptığı çalışmalar üzerinde dikkatle eğilmiştir. (Guichard, 2004) Jaëll in genele yönelik ilk kitabını 1896 yılında Müzik ve Psiko-fizyoloji adıyla yayımlamıştır. Bu kitap dönemin tanınmış fizyoloğu Dr. Charles Féré nin ilgisini çekmiştir. Dr. Féré, o sırada El adlı bir çalışma yayımlamaya hazırlanmaktadır ve el üzerine yapılan çalışmaların gelecek araştırmaların amacı olduğuna inanmaktadır. Psikologların el üzerine çok az çalıştıklarını düşünmektedir. Ona göre el, zihnin gelişiminde aynı anda hem bir araç hem de bir tercümandır. Bu yönüyle fizyolog ve psikologlardan daha çok ilgi görmeyi hak etmektedir. Dr. Féré, Jael in çalışmalarında kendi fikirlerinin yankılarını duymuştur; Jaël çalışmalarında dolaylı olarak Dr. Féré nin bulgularına atıfta bulunmaktadır; Jaël ile temas kurarak birlikte çalışmayı teklif eder; Féré, Jaëll in çalışmalarına bilimsel deney ve araştırmalarıyla tam destek verecektir. Bu birliktelik 1897 yılından, Dr. Féré nin 1907 yılındaki ölümüne dek devam eder. 105 Jaëll ve Féré birlikte bilimsel makaleler yayımlamışlardır. Amaçları, elin hareketlerinin bilimsel bilgilerini elde etmek ve bu sayede bu hareketlerin daha çok farkına varabilmektedir. İşitsel süreçler, el hareketleri ve beyin imgeleri arasındaki ilişkiyi ortaya koymak üzere deneyler tasarlamışlardır. Elde ettikleri bulgular ışığında piyanistlerin müzik gamlarında otomatik şekilde ustalaşmaya odaklanmamalarını önermektedirler. Bunun yerine gamlar, piyanistin dokunma duyusunun bilincine varmak için kullanılmalıdır; gam çalışması kavrama duyumunun, parmaklar arasındaki mesafe duyumunun, açık avuç ayası duyumunun gibi algıların rafine edilmesine hizmet etmelidir. Jaëll, otomatik hareketleri piyano öğretiminde yasaklamak istemiştir. Jaëll, fizyolog Dr. Féré nin laboratuvar araştırmaları desteği ile sürdürdüğü araştırmalarına devam etmiş ve 1897 yılında Tuşenin Mekanizması: Dokunsal Duyarlılığın Deneysel Analizi ile Piyano Çalışması adlı kitabı yayımlamıştır. Bu çalışmadaki yeni yaklaşım piyano tuşları üzerindeki parmak izlerinin incelenmesini içermektedir. Jaëll, bu deneyler sayesinde iyi bir tonun iyi bir temas ile mümkün olduğunu kesin bir biçimde keşfetmekle kalmamış aynı zamanda uyumlu bir icranın bıraktığı izlerin koordinasyon içinde ve iyi konumlandırılmış olduğunu görmüştür. Parmak izlerinde düzensizlik, süreksizlik ve temasta uyumsuzluk gözlendiğinde tınının da zayıf olduğunu tespit etmiştir. Piyano ona ne veriliyorsa onu geri vermektedir. Parmak ile tuşe arasındaki temasın düzeyindeki farklılıklar ve bu temasın parmak ucundaki bölgesel pozisyonu tınıyı fark edilir biçimde değiştirmektedir (Jaëll, 1897). Liszt, içgüdüsel bir biçimde el için en fizyolojik pozisyonları benimsemiştir. Ellerini farklı bir biçimde yerleştirişi piyanistik zorlukların üstesinden gelmesini sağlamıştır. Fiziksel

8 bedeniyle orantılı olmasına karşın, ellerinin özellikle büyük olduğu yakıştırmaları Liszt i şaşırtmıştır. Bunun sebebinin benimsediği pozisyonlar olduğu anlaşılmaktadır. Tını, parmakların pozisyonuna ve basıncına göre sonsuz hassaslıktaki derecelerle değişmektedir. İcrasındaki zenginliği, renkleri ve ifadeyi geliştirmek için böyle bir çeşitliliği kullanmayı öğrenmek piyaniste kalmıştır. Tuşeye temas biçimi, parmakların becerisi üzerinde önemli bir rol oynamaktadır; parmakları farklı biçimde gruplandırarak onları aynı aralıkların icrası için daha becerili hale getirebilmekteyiz. Buna güzel bir tını elde etmeyi de eklediğimizde, temas biçimi müzik eğitiminin temeli haline gelmektedir. (Jaëll, 1897) SONUÇ Marie Jaëll, içgüdünün ötesine geçmek ve bilgiye ulaşmak amacıyla yola çıkmış ve ancak bilinçli olarak edinilen bilginin aktarılabileceğini savunmuştur. Zamanının fizyoloji ve psiko-akustik disiplinlerinden faydalanarak geliştirdiği öğretisi bugün modern bilim tarafından teyit edilmiştir. Jaëll bir bakıma estetiğin içindeki bilinci aramış ve bunu zihinsel ve fizyolojik süreçleriyle ortaya koymuştur. Böylece estetiğe, şans eseri ortaya çıkan sihirli anlarla değil her defasında yinelenebilen ve yeniden yorumlanabilen bilinçli icralarla ulaşılabilmiştir. Tuşe adlı yapıtıyla başlayan ve bugün bir asırlık tarihi aşan öğretisi, halen güncelliğini korumakta ve yeni piyanistlerin eğitiminde kullanılmaktadır (Benoit, 2012). Tuşe terimi bugün tüm dünyadaki piyanistlerin ve diğer klavyeli enstrümantalistlerin ortak terimlerinden biri haline gelmiştir. Jaell in el, göz ve kulak koordinasyonunu kapsayan araştırmalarındaki odak noktası, zihinsel süreçler ve farkındalık hali olmuştur; Ardında bir düşünce barındırmayan ve bilinçli olmayan el hareketlerinin mekanikten öteye gidemeyeceği savunulmuştur. Söz konusu bilinç ve farkındalık, piyanistin duyusal farkındalığı ile birlikte icra edeceği eserin sözel, müziksel, duygusal ve tarihsel içeriğine hakim olması anlamına gelmektedir. Ancak bilinçle elde edilenin aktarılabilmesi ilkesi, müzik eserinin müzisyen tarafından dinleyiciye aktarılabilmesini ve yaratıcı biçimde yorumlanabilmesini sağlayan temel ilkedir. Bu ilke, aynı zamanda, icra yöntem ve tekniklerinin de kuşaklar boyu öğretilebilmesini ve bugün halen istikralı biçimde kullanılabilmesini sağlamaktadır. 106 KAYNAKLAR Benoit, M.C ve diğerleri (2012). L'éducation artistique de la main selon l'enseignement de Marie Jaëll, pianiste et pedagogue. Lyon: Symétrie Guichard, C. (2004). Marie Jaëll: the magic touch, piano music by mind training. (C. d. Souza, Trans.) New York: Algora Publishing. Jaëll, M. (1904). L 'intelligence et le ryhtme dans les mouvements artistiques (Vol. 183). Paris: Alcan. Jaëll, M. (1984). Le toucher: ensignement du piano basé sur la physiologie. Paris: Association Marie Jaëll. Jaëll, M. (1896). La musique et la psychophysiologie. Paris: Bailliere. Jaëll, M. (1998). Les rythmes du regard et la dissociation des doigts. Paris: Association Marie Jaëll.

9 Jaëll, M. (1904). L'intelligence et le ryhtme dans les mouvements artistiques (Vol. 183). Paris: Alcan. Jaëll, M. (1897). Le mécanisme du toucher: l'étude du piano par l'analyse expérimentale de la sensibilité tactile. Paris: Armand Colin. Kiener, H. (1952). Marie Jaëll, Problèmes d esthétique et de pédagogie musicales. Paris: Flammorion. Rossano, M. J. (2003, October). Expertise and the Evolution of Consciousness. Cognition, Zeki, S. (2001). Art and the Brain. In G. M. J. P. Changeux, The Brain (pp ). Paris: Transaction Publishers. 107