Avrupa Birlii nin 21. yüzyılda gerçekletirmeyi amaçladıı hedef, tek bir Avrupa Pazarı yaratarak Avrupa Birleik

Transkript

1 1. GR Avrupa Birlii ülkelerinde uygulanan yükseköretim sistemleri için öngörülen yapısal deiikliin nitelii ile kapsamının belirlenmesi amacıyla atılan ilk adım olan Sorbon Deklarasyonu, Alman, Fransız, ngiliz ve talyan Eitim Bakanları tarafından 25 Mayıs 1998 tarihinde imzalanmıtır (Ek-1). Bunu, Avrupa daki 31 ülkenin Eitim Bakanları tarafından 19 Haziran 1999 tarihinde imzalanan ve Ek-2 de verilen Bolonya Deklarasyonu izlemitir. Avrupa Birlii nin 21. yüzyılda gerçekletirmeyi amaçladıı hedef, tek bir Avrupa Pazarı yaratarak Avrupa Birleik Devletleri ni oluturmaktır. Bu pazarda vatandaların, malların, hizmetlerin ve sermayenin sınır tanımadan serbest dolaımı öngörülmektedir. Ancak, Avrupa Birlii ni oluturan devletler, Amerika Birleik Devletleri ndeki gibi homojen bir yapıya sahip deildir. Bu ülkelerin kültürleri, dilleri, eitim sistemleri ve vatandalarının düünce tarzları birbirinden oldukça farklıdır. Bir ülkenin eitim sistemi, o ülkenin kültürel benliinin bir ifadesidir. Avrupa Birlii (AB) ve Avrupa Ekonomik Alanı (AEA) ülkelerindeki yükseköretim sistemleri, Ek-3 te anlatılmıtır. Buradan da anlaılacaı gibi, Avrupa daki ülkelerin yükseköretim sistemlerinde önemli yapısal farklılıklar bulunmaktadır. AB ye aday ülke durumuna gelen Türkiye nin yükseköretimle ilgili olarak ileriye yönelik planlarında, AB ülkelerinin yükseköretimdeki eilimlerini göz önüne alması ve bu alandaki gelimeleri yakından izlemesi gerekmektedir. Bu kitapçıın amacı, AB ülkelerinde uygulanmakta olan yükseköretim sistemlerinin benzer ve farklı yönlerini açıklamak; küreselleme sonucunda Avrupa da beliren eilimleri saptamak; ülkeler arasındaki sınırların kaldırıldıı bir 1

2 Avrupa da, yükseköretim kurumları arasında etkin ibirlii kurulabilmesi amacıyla u ana kadar yapılan ileriye yönelik çalımaları ortaya koymaktır. 2. SSTEMLER ARASINDAK BENZERLKLER VE FARKLILIKLAR AB ve AEA ülkelerindeki yükseköretim sistemleri hakkındaki detaylı bilgi Ek-3 te verilmitir. Buradan da görülecei gibi, halen uygulanmakta olan yükseköretim sistemlerinin sayısı, ülke sayısından fazladır. Yükseköretim sistemleri arasındaki farklılıkların olumasına neden olan önemli faktörler unlardır: Ortaöretimin süresi, türü ve kapsamı, Lisans derecesine yönelik yükseköretim programlarının yanı sıra, ülkemizdeki meslek yüksekokullarına benzer kısa süreli yükseköretim kurumlarının mevcut olup olmaması; mevcutsa, bunların amaçları, deiik kurumlar arasındaki yatay ve dikey geçilerin deiik ekillerde gerçekletirilmesi, Yükseköretime giri sistemleri, Eitim ücretleri, Programların akademik takvim (derslerin yıllık veya dönemlik verilmesi), derslerin nitelii (derslerin zorunlu veya seçmeli olması) ve deerlendirme yöntemi (sürekli sınav veya yıl sonunda tek sınav) açısından nasıl düzenlendii, Eitim programlarının yapısı, süresi ve verilen diplomaların türleri. Bazı ülkelerde, ülkemizde de uygulandıı gibi, tüm yükseköretim kurumları aynı çatı altında toplanmıtır. Bazı ülkelerde ise, üniversiteler ile üniversite dıı kurumlar olarak iki ayrı çatı altında yapılandırılmı yükseköretim kurumları bulunmaktadır. Bu tür yapılanmadan baımsız olarak, yükseköretim sistemleri ulusal düzeyde de oldukça karmaık 2

3 olabilmektedir. Örnein, bazı ülkelerde deiik düzeylerde verilen diploma sayısı 100 dolayındadır ve takip edilen çok çeitli programlar arasında geçileri salayacak birçok köprü programı bulunmaktadır. Bu nedenle, deiik ülkelerdeki programların ve diplomaların birbirleriyle karılatırılması, ancak bir noktaya kadar anlamlıdır. Sorbon Deklarasyonu, yükseköretim programlarının lisans ve lisansüstü (yüksek lisans ve doktora) olarak ayrılmasını önermitir. Ancak, bu programların süreleri konusunda bir görü belirtilmemitir. Fransız hükümetine sunulan Attali Raporu nda ise, Avrupa da izlenecek yükseköretim sisteminin modeline uygun olarak düzenlenmesinin önerilmesi, youn tartımalara yol açmıtır *. Bu modele göre, lisans düzeyindeki programların 3 yılda, bunu takip eden yüksek lisans programlarının ise iki yılda tamamlanması önerilmektedir. Doktora programlarının tamamlanması için öngörülen süre 3 yıldır. Ancak, böyle bir model henüz hiçbir ülke tarafından uygulanmamaktadır. 2.1 Lisans Programları Avrupa da, tüm lisans programları 3 yıl olan hiçbir ülke bulunmamaktadır. Böyle bir modele en yakın ngiltere deki lisans programlarının çounlukla 3 yılda tamamlanmasına karılık, daha uzun süreli (genellikle dört yıl) programlar da bulunmaktadır. Bunların baında, modern diller gibi yurtdııyla entegre program uygulayan bölümler ile i tecrübesi gerektiren programlar (sandviç modeli) gelmektedir. * Attali Raporu, Fransız Milli Eitim, Aratırma ve Teknoloji Bakanı Claude Allegre nin istei üzerine hazırlanan ve Fransız yükseköretim sisteminde yapılması düünülen ana deiiklikler için atılması gereken adımları öneren bir rapordur. Raporun balıının, Yükseköretimde Avrupa Modeli (For a European Model of Higher Education) eklinde olması ve raporun bir tesadüf eseri olarak Sorbon Deklarasyonu ile aynı tarihte ve aynı ehirde (Paris) açıklanması, Sorbon Deklarasyonu ile Attali Raporu nun birbirine karıtırılmasına yol açmıtır. 3

4 Tüm dereceler honours veya ordinary eklinde iki türdür. Bunların arasında, eitimin süresi veya derslerin kapsamı açısından bir farklılık yoktur. Herhangi bir programda honours derecesi alabilmek için belirli bir not ortalamasına sahip olunması gerekir ve derslerin yanında tez çalıması da yapılır. Mühendislik gibi bazı alanlarda, 4 yıllık lisans eitiminin sonunda Master of Engineering (M. Eng) derecesi verilir. skoçya daki lisans dereceleri, normal olarak 4 yıl sürer ve tamamlayanlara genellikle Bachelor (bazı durumlarda Master) derecesi verilir. Bazı programlarda 3 yıllık eitim sonunda lisans derecesi verilmeye, Danimarka da 1988, Finlandiya da ise 1994 yılında balanmıtır. Çek Cumhuriyeti, rlanda, zlanda, Malta ve Slovakya da, lisans derecesini almak için gereken süre 3 ile 4 yıl arasında deimektedir. Kredi sistemine dayalı lisans programlarında, örencilerin programı tamamlama süresi, göstermi oldukları performansa balıdır. Baarılı örencilerin, programları normalden daha kısa sürede tamamlaması mümkündür. Programlara yarı-zamanlı olarak devam edenler ise daha uzun sürede mezun olurlar. Bu nedenle, kredi sistemine balı programların süresini yıl veya dönem olarak belirtmek yerine, tamamlanması gereken toplam kredi sayısı olarak belirtmek daha akılcı bir yaklaımdır. Yarızamanlı statüde yüksekörenime devam edebilme olanaklarının artması ve yaam boyu örenimin giderek önem kazanması nedeniyle, yükseköretimin gerek ulusal ve gerekse Avrupa düzeyinde yeniden yapılanmasına ilikin yapılacak tartımalarda, kredi sistemi uygulanmasının aırlık kazanacaı tahmin edilmektedir. Ek-3 te verilen tablolardan da görülecei gibi, üniversite ve üniversite dıı kurumlar bünyelerinde yürütülen birçok Ülkemizde yüksek lisans ve master kelimeleri eanlamlı olarak kullanılmaktadır. Ancak, özellikle Birleik Krallık tan alınan bir diplomada master kelimesinin bulunması, o kiinin mutlaka yüksek lisans yapmı olduunu göstermemektedir. 4

5 programın eitim süresi 4 yıldır. Tablolarda yer almayan dier ülkelerdeki (sviçre deki Licences programlarının çounluu, Bulgaristan ve Romanya gibi) lisans programlarının süreleri de 4 yıldır. Lisans eitiminin süresi, birçok ülkede (Almanya, Hollanda ve sveç gibi) yürütülen programlara göre deiiklik göstermektedir. Tıp eitimi, tüm ülkelerde dier programlara göre daha uzundur. Mühendislik, hukuk ve öretmen yetitirme programları genellikle dier programlardan farklıdır. Bazı ülkelerde ise, birçok programda Bachelor (lisans) derecesi verilmesine karın, mühendislik ve teknoloji ile ilgili bazı programlardan dorudan Master derecesi ile mezun olma imkanı tanınmaktadır (örnein, Danimarka, Finlandiya, ngiltere). Unutulmaması gereken dier önemli bir nokta da, Almanya, Avusturya, Danimarka, Fransa, talya ve Yunanistan gibi ülkelerde, kaıt üzerinde 4 ile 5 yıl olarak görünen eitimin gerçekte 7-8 yıla kadar uzayan bir sürede ancak tamamlanabildiidir modelinin gözardı ettii en önemli noktalardan biri, mesleki eitime yönelik kısa süreli (bir ile iki yıllık) programlardır. Bunların bazıları unlardır: Fransız üniversitelerindeki Instituts Universitaires de Technologie (IUT), spanya daki Tecnico Superior ve ngiltere de Colleges of Further Education tarafından yürütülen Higher National Diploma (HND) programları. 2.2 Yüksek Lisans Programları Yüksek lisans derecesinin, yükseköretimin 5. yılında alınabilmesi konusunda hemen hemen tüm ülkeler hemfikir 5

6 görünmektedirler. Ancak, söz konusu bu uygulama, ülkelere göre deiiklik (4 + 1, veya Fransa daki Grande Ecole lerde olduu gibi 2 + 3) göstermektedir. Geleneksel olarak tek basamaklı yükseköretim sistemine sahip Almanya, Avusturya, sviçre, talya ile çok yakın bir geçmie kadar Finlandiya ve sveç teki hükümetler, programların gerçek tamamlanma süresinin 5 yıla indirilmesi konusunda çalımalar yapmaktadırlar. Master derecesinin tamamlanma süresi konusunda da istisnalar bulunmaktadır. Örnein, ngiltere deki Oxford ve Cambridge üniversitelerinden mezun olanlar, belirli bir süre sonunda, herhangi bir ek çalıma yapmadan veya sınava tabi tutulmadan Master derecesini almaktadırlar. ngiltere deki birçok programdan, 3 yıllık lisans eitimini takiben 1 yıllık çalıma sonucunda Master derecesi alınabilmektedir. Fransa daki Maîtrise derecesi 4 yılda tamamlanmaktadır. Lisans ve lisansüstü programların birbirinden ayrıldıı sistemlerde, yüksek lisans derecesi, 1 ile 2 yıl arasında deien bir süre sonunda alınabilmektedir. ngiltere de yüksek lisans derecesi, dersli programlarda (Taught Master Programmes) 1 yılda, aratırmaya dayalı programlarda (Research Degrees) ise 1 ile 2 yıl arasında tamamlanabilmektedir. 2.3 Doktora Programları Doktora çalımasının ana amacının bilime yenilik getirmek olduu göz önüne alındıında, yapılacak aratırmanın ne kadar sürede tamamlanabileceini önceden kestirebilmek hemen hemen imkansızdır. Bu nedenle, Avrupa daki hiçbir ülkede doktora Bu derece, igücü piyasasında Licence derecesi yerine, üniversite tarafından verilen ilk gerçek derece olarak algılanmaktadır. 6

7 programlarını tamamlamak için standart bir süre bulunmamaktadır. Doktora programlarını tamamlama süresi, ulusal yükseköretim sistemlerinin yapısından ziyade, izlenen programa balı olarak deimektedir. Bazı ülkelerde, doktora derecelerinin yanı sıra ara doktora dereceleri vardır. Finlandiya daki Lisenciaatti ve ngiltere deki Master of Philosophy (M. Phil) dereceleri bu gruba örnek olarak gösterilebilir. Özellikle Orta ve Dou Avrupa ülkelerinde uygulanan yüksek doktora (habilitation) ise, akademik kariyerde alınabilecek en üst derecedir. 2.4 Anglosakson veya Amerikan Modeli modelinin geçerlilii ile ilgili yapılan tartımalarda Avrupa lıların çekindikleri konuların baında, Anglosakson (temelde Amerikan) modelinin olduu gibi alınarak uygulanma olasılıı gelmektedir. Amerika Birleik Devletleri (ABD) ve ngiltere de uygulanan yükseköretim sistemlerinin temel özellii, lisans ve lisansüstü (yüksek lisans ve doktora) programların birbirinden ayrılmasıdır. Bu ülkelerden etkilenen ngiliz Milletler Topluluu, Latin Amerika, Asya ve eski demirperde ülkelerinde de benzer uygulama vardır. Sorbon Deklarasyonu, Avrupa ülkelerinin de bu yönde adım atmasını önermektedir. Akademik takvim ve ders programları, Amerikan modelinde yıl ve dönem bazında belirlenir. Ancak, derslerin kredili olması nedeniyle, örencilerin eitimlerini hızlandırarak kısa sürede mezun olmaları mümkündür. Eitim ücreti, Avrupa dakinin aksine Ortaöretimde iken üniversiteden bazı dersler alınabilmesi, her dönem normal ders yükünden fazla ders alınması ve yaz dönemi uygulaması. 7

8 dönem baına veya yıllık olarak deil, kayıt olunan derslerin toplam kredi sayısına göre alınır. ABD de örencilerin üçte birinden fazlası, üniversiteler yerine mesleki eitim veren iki yıllık community college veya junior college larda eitim görmektedir. Buradan mezun olanlara associate degree (ön lisans derecesi) verilir. Genellikle aynı eyaletteki üniversiteler ile community college lar arasında yapılan anlamaya göre, associate degree ye sahip olanların üniversitelere belirli koullarla dikey geçi yapma hakları vardır. ABD deki üniversiteler tarafından yürütülen lisans programları çok çeitlidir. Programlardaki zorunlu ders sayısı genellikle azdır. Örenciler, eilimlerine göre alacakları dersleri kendileri belirler. Anadal ve yandal uygulaması gittikçe yaygınlamı ve örencilerin iki veya üç anadaldan birden aynı zamanda mezun olmaları, sık karılaılan bir durum haline gelmitir. Lisans düzeyindeki Amerikan programları, örencilere formasyon kazandırmaya yöneliktir. Buna karılık Avrupa daki programlar, belirli bir alanda derinlik kazandırarak uzman yetitirmeyi amaçlamaktadır. ABD deki tanınmı üniversitelerden çounluu, kendi lisans mezunlarının aynı üniversitede lisansüstü programlara devam etmesini kısıtlar ve genellikle baka üniversitelerden lisansüstü örenci kabul ederler. Hukuk ve tıp eitimine ancak lisans eitimi tamamlandıktan sonra balanır ve mezunlarına M.D. veya J.D. dereceleri verilir. Master programları genellikle 2 yılda tamamlanır. Tanınmı üniversitelerin iletme gibi bazı alanlardaki yüksek lisans programlarına (Master of Business Administration MBA) kabul edilebilmek için mesleki tecrübe gereklidir. Amerikan yükseköretim sistemini Avrupa dakinden ayıran en önemli farklılıklardan birisi, mimar ve mühendis gibi mesleki 8

9 unvanların üniversiteler tarafından deil, mesleki kurulular tarafından verilmesidir. Dünyadaki üniversitelerin çounluu, Ortaça Avrupa sındaki kurumlardan balayarak evrim geçirmilerdir. Yükseköretim kurumlarındaki ortak dil, asırlar boyunca Latince olmutur. Günümüzde ise ngilizce, 21. yüzyılın Latincesi olmutur. Bunun doal bir uzantısı olarak, Amerikan sisteminin Avrupa ülkeleri üzerindeki etkisi giderek artmaktadır. Örnein, bazı Alman üniversiteleri, son yıllarda geleneksel eitim sisteminin yanında ngilizce yürütülen lisans, yüksek lisans ve doktora programları balatmılardır. 3. YÜKSEKÖRETM ETKLEYEN FAKTÖRLER 3.1 Hükümetlerin Lisans Programlarının Süresini Kısaltma stei Avrupa daki birçok ülkede görülen yeni eilim, hükümetlerin lisans eitimini tamamlamak için gereken gerçek süreyi azaltma istekleridir. Avusturya ile Danimarka da bu konuda görü birlii salanamamıtır. Bu ülkelerdeki örenciler, kaıt üzerinde 4 ile 5 yıl süren lisans programlarını 7 ile 8 yılda tamamlayabilmektedirler. Avusturya da, mezun olan örenciler içinde eitimlerini 5 yılda tamamlayanların oranı % 14 tür. Mezun örencilerin % 10 u ise eitimlerini en az 10 yılda bitirebilmektedir. Benzer problemler, Almanya, Fransa (Maîtrise derecesi alanların yaklaık üçte biri programları 4 yılda tamamlayabilmektedir), Hollanda ve talya (Laurea programlarına balayanların ancak üçte biri programları tamamlayabilmekte, tamamlayanların % 11 i ise programları zamanında bitirebilmektedir) gibi ülkeler için de geçerlidir. 9

10 Lisans programlarının uzun sürede tamamlanmasının balıca nedenleri unlardır: Bilgi yükü fazla ansiklopedik programlar, Mezunlar arasındaki yüksek isizlik oranı, Eitimin ücretsiz olması; üniversiteye girite bir seçme ilemi yapılmadıı için örencilerin genellikle kendilerine uygun olmayan programlara balamaları nedeniyle motivasyonlarının düük olması, Örencilerin örenimlerine devam ederken baka bir ite çalımaları. Bu durumun yarattıı balıca olumsuzluklar ise unlardır: OECD aratırmalarının da ortaya koyduu gibi, çok sayıda örencinin üniversite eitimini (özellikle birinci yılda) terk etmesi *, Mezunların meslek hayatına çok geç yalarda (28-30) balamaları, Programların yabancı örencileri cezbedici tarafının bulunmaması, Gerektiinden daha uzun süren eitimin örencilere/ailelere ve kamu kaynaklarına getirmi olduu yüksek maliyet, Bilim ve teknoloji programlarına örencilerin itibar etmemeleri nedeniyle ekonominin önemli sektörleri için gereken kalifiye personel sayısında azalma. Son on yıldır bu konu üzerine eilen hükümetler, gerçek ve resmi eitim sürelerini birbirine yaklatırmak amacıyla ciddi kararlar almaya balamılardır. Almanya, Danimarka ve Hollanda da, örencilere karılıksız verilen bursların süresi sınırlandırılmıtır. Danimarka ve Hollanda da, resmi eitim * Avusturya da, yükseköretime balayan her 18 örenciden ancak biri mezun olmaktadır. Almanya da her 8 örenciden, Fransa da ise her 5 örenciden biri yükseköretimi tamamlayabilmektedir. 10

11 süresinin bir yıldan daha fazla uzaması durumunda, verilen karılıksız burslar borçlanmaya dönütürülmektedir. Finlandiya daki üniversitelere, örenci baına yapılan hükümet yardımında, eitimini uzatan örenciler hesaba katılmamaktadır. rlanda ve ngiltere de lisans ve lisansüstü eitimler için farklı eitim ücreti uygulaması yapılmaktadır. Avrupa daki hükümetlerin üzerinde durdukları dier bir konu da, kısa süreli üniversite dıı kurumların güçlendirilip rekabete açık duruma getirilmesi ve giderek artan sayıda örencinin buralara kanalize edilmek istenmesidir. Hükümetlerin eitim süresini azaltmak için uygulamak istedikleri dier yöntem, yükseköretimdeki ilk derecenin kısa süreli bir eitimden sonra verilmesi ve mezunlardan bir kısmına lisansüstü eitim yapma imkanı tanınmasıdır. Geleneksel olarak doktora düzeyine kadar tek basamaklı sistem uygulayan ülkelerde son yıllarda Bachelor ve Master programlarının açılmasını, bu yönde atılan adımlar olarak deerlendirmek gerekmektedir. 3.2 Bachelor ve Master Programları Bachelor (lisans) ve Master (yüksek lisans) programları, Avrupa da geleneksel olarak ngiltere ve rlanda da uygulanmaktadır yılında Danimarka, 1994 yılında ise Finlandiya, birçok alanda yeni Bachelor ve Master programları balatmılardır. Ancak, u ana kadar elde edilen sonuçlar fazla baarılı gözükmemektedir. Bunun nedeni, Bachelor mezunlarına iverenlerin fazla ilgi göstermemeleri nedeniyle, örencilerin büyük çounluunun Bachelor derecesini aldıktan sonra Master programlarına devam etmek istemeleridir. 11

12 Almanya da, federal düzeydeki yükseköretim kanununda 1998 yılında yapılan düzenlemeler sonucunda, üniversiteler ile Fachhochschule ler tarafından Bachelor ve Master programlarının açılmasına olanak salanmıtır. Bachelor programları 6 ile 8 dönem, Master programları ise 2 ile 4 dönem arasında deimektedir. Bu programların birbirini takip eden tek bir program halinde olması durumunda ise toplam sürenin 10 dönemi geçmemesi gerekmektedir. Bu programların yanında geleneksel Alman programları da yürütülmektedir. Yeni kanun, kredili sistemin uygulanmasına da olanak salamıtır. Yeni getirilen tüm deiiklikler 2003 yılında gözden geçirilerek deerlendirilecektir. Almanya da, Güz-1998 de balatılan 80 Bachelor ve Master programının balıca özellikleri unlardır: Programların çounluu bilim ve teknoloji alanlarında açılmıtır, Programların çounluu sadece ngilizce dilinde yürütülmekte, bazılarında Almanca da kullanılmaktadır, Programların çok azı ECTS ile uyumludur, Bachelor programlarının süresi genellikle 6 dönem, Master programlarının süresi ise 4 dönemdir. Bachelor veya Master programlarını bitirenlerin, geleneksel Diplom programlarına geçme olanaı bulunmaktadır. Ancak, bunun için ek eitim görülmesi gerekmektedir. Avusturya nın, yükseköretim kanununda Almanya dakine benzer deiiklikler yaparak yürürlüe koymu olduu yenilikler unlardır: Mevcut programların yanında Bachelor programlarının açılması ve isteyenlerin bunlara devam etmesi, ECTS (European Credit Transfer System), Avrupa Kredi Transfer Sistemi nin kısaltılmııdır. ECTS ile ilgili detaylı bilgi Ek-4 te verilmitir. 12

13 Kredili sistem, Bachelor derecesinin 3 ile 4 yıl içerisinde tamamlanması, Güzel sanatlar dıındaki programlarda Master derecesinin 1 yılda tamamlanması, Eitim süresinin uzaması durumunda örencilere mali yardım yapılmaması. talya da, geleneksel olarak verilen tek derece yerine aaıdaki deiikliklerin yapılması gündemdedir: Tüm yükseköretim kurumlarında 3 yıl süreli kısa Laurea programlarının balatılması, bunu takip eden 2 yıllık çalıma sonucunda ise uzmanlık Laurea derecesinin verilmesi, Programların 5 ana alana ayrılması ve her alan için alınması gereken zorunlu derslerin hükümet tarafından belirlenmesi, Ders programının belirli bir kısmının (toplam kredinin % 34 ü) üniversiteler tarafından belirlenmesi, ECTS e balı kredi sisteminin oluturulması, Yükseköretim kurumlarında iç denetim mekanizmalarının harekete geçirilmesine tevik edilmesi ve dı kurumlar tarafından yapılacak akademik deerlendirmenin her düzeyde oluturulması. Fransa daki bazı üniversiteler, 3 yıl süreli mesleki Licence programlarını balatmılardır. Bunun amacı, örencilerin kısa sürede meslek hayatına atılmalarını salamaktır. Grande Ecole lerden mezun olanlar ile Licence derecesini aldıktan sonra iki yıllık eitim görenlerin balayabilecei Mastaire derecesine yönelik programların yakında balatılması planlanmaktadır. Orta ve Dou Avrupa ülkelerinin çounluu, yükseköretim sistemlerinde yaptıkları reformun bir parçası olarak Bachelor ve Master programlarını balatmılardır. Bulgaristan, Sorbon Deklarasyonu ile önerilen deiiklikleri yapmak için yeni bir yükseköretim kanununu uygulamaya koymutur. 13

14 Norveç te ulusal programların yanında ngilizce eitim veren uluslararası programlar bulunmaktadır. sveç te ise ulusal dereceler ngilizce ye tercüme edilerek Bachelor veya Master denklii verilmektedir. Avrupa da u anda iki basamaklı eitim sistemini uygulamayan üç ülke (Hollanda, Yunanistan ve bir ölçüde spanya) kalmıtır. 3.3 Üniversite ile Üniversite Dıı Kurumlar Arasındaki Sınırların Kaldırılması Yükseköretim kurumlarını iki ayrı çatı altında toplayan ülkelerde, yapılan deiiklikler sonucunda üniversite ile üniversite dıı kurumlar arasındaki farklılıklar giderek azalmaktadır. Deiimin bu yönde olduunu destekleyen gelimeler unlardır: Belçika (Flaman), Danimarka ve Holanda daki üniversitelere devam eden örencilerin sayısı, üniversite dıı kurumlardaki örenci sayısından daha azdır. Örencilerin daha çok tercih ettikleri üniversite dıı kurumlar giderek güçlenmektedir. sveç ile çok yakın geçmite Polonya da yapılan deiiklikler sonucunda tüm yükseköretim kurumları aynı kurallara tabi tutulmulardır. Portekiz de ise akademik deerlendirmenin, tüm yükseköretim kurumları için aynı kurum tarafından yapılması önerilmitir. Uluslararası yazımalarda ve yazmı oldukları makalelerde, Almanya daki Fachhochschule lerin kendilerini University of Applied Science (Uygulamalı Bilim Üniversitesi); Hollanda daki Hogeschole lerin ise University of Professional Studies (Mesleki Çalımalar Üniversitesi) olarak tanıtmaları resmi olarak kabul edilmitir. 14

15 Üniversite dıı kurumların birçou, ülkelerindeki geçerli mevzuat nedeniyle mezunlarının devam edemeyecei bir üst derece için uluslararası ibirliine gitmektedirler. Örnein, Fachhochschule mezunlarının Almanya da doktora yapma hakkı yoktur. Bu mezunların bir kısmı önce ngiltere ye giderek Master (yüksek lisans) derecesi almakta ve Almanya ya dönerek bu diplomayı doktoraya balamak için kullanmaktadır. Birçok ülkede, üniversite dıı kurumlarda tamamlanan programlardan elde edilen kredilerin, üniversitelerdeki programlara transfer kredisi olarak kabulü mümkündür. talya da, üniversiteye köprü ilevi görmesi amacıyla, üniversite dıı kurum olarak entegre teknik yükseköretim kurumlarının oluturulması düünülmektedir. Bazı ülkelerde, üniversite dıı kurumlar ile üniversiteler aynı dereceleri vermeye yetkili kılınmılardır: Örnein, Portekiz de Politecnicos tarafından verilen Licenciaturas derecesi, Hollanda da Master derecesi, sveç ve Norveç te Ph.D. (doktora) derecesi. Birçok ülkedeki üniversite dıı küçük kurumlar, ulusal ve uluslararası arenada rekabet edebilmek için birleerek daha büyük kurumlar halini almaya balamılardır. rlanda gibi bazı ülkeler, yükseköretim kurumlarının iki ayrı çatı altında toplanmasından yana görünseler de, önümüzdeki on yıl içerisinde, Avrupa nın birçok ülkesinde, yükseköretim kurumlarının aynı çatı altında toplanacaı beklenmektedir. 3.4 Kredili Sistem Uygulaması Akademik hareketliliin giderek önem kazandıı Avrupa da, örencilerin bir kurumdan dier kuruma geçmelerinde 15

16 karılaabilecekleri sorunları en alt düzeye indirebilmek için uygulamaya konulan ECTS sistemi, birçok ülkede kabul görmütür. Kredi sistemini uygulamaya balayan veya gündemine alan ülkelerin sayıları her geçen gün artmaktadır (örnein, Almanya, sviçre ve talya). AB/AEA ülkelerinin üçte ikisinden fazlası kredi sistemini kabul etmitir. Halen kredili sisteme geçmeyen ülkelerin baında Avusturya, Belçika (Fransız Topluluu), Fransa ve Yunanistan gelmektedir. Kredi sisteminin uygulanmaya konulmasıyla birlikte akademik takvimin iki dönem olarak düzenlenmesi zorunlu hale gelmektedir. spanya dıındaki tüm AB/AEA ülkelerinde dönem sistemi uygulanmaktadır. Ancak, dönemin tanımı her ülkede aynı ekilde deildir. Örnein, talya daki sıkıtırılmı dönem deyimi, yıllık bir dersin bir dönem içerisinde verilmesi eklinde kullanılmaktadır. ngiltere de gerek akademik, gerekse teknik ve mesleki düzeyde verilen tüm derslerden alınacak kredilerin transferine olanak salayacak çalımalar sürdürülmektedir (CATS ve SCOTCATS). 3.5 Daha Fazla Mali Özerklik Daha Fazla Sorumluluk Avusturya, Finlandiya, talya ve Polonya daki yeni yükseköretim kanunları, üniversitelere daha fazla özerklik tanınması yönündeki deiiklikleri içermektedir. Ancak, özerkliin anlamı ülkelere göre farklılık göstermektedir. Ülkemizdeki özerklik tartımaları, yanlı bir ekilde, bata rektör olmak üzere yöneticilerin seçilme yöntemleri üzerinde odaklanmıtır. Ancak, ülkemizde olduu gibi, en basit memurdan 16

17 profesöre kadar, tüm atama ilemlerinin üniversite içinde balayıp rektörün onayı ile sonuçlandıı bir sistem, hiçbir ileri ülkede bulunmamaktadır. Avrupa daki özerklik tartımaları ise, hükümet desteinin kullanılmasındaki kısıtlamaların kaldırılması (mali özerklik), örencilerin kabulü, örenim ücretinin belirlenmesi ve diplomaların verilmesinde üniversitelerin yetkili kılınması konularında younlamaktadır. Örnein, 1970 lerin sonlarına kadar sveç üniversitelerindeki programlarda okutulan dersler Eitim Bakanlıı tarafından belirlenmekteydi yılındaki Yükseköretim Reformu sonucunda üniversitelere kısmi özerklik verilerek, akademik yükseltmelerde ve takip edilecek programların belirlenmesinde üniversitelerin yetkili kılınması kararlatırılmıtır. Ayrıca, kaynakların kullanımında üniversitelere mali kolaylıklar salanmıtır. Bir önceki yıl rakamları üzerinde pazarlık edilerek hazırlanan, çok fasıl ve çok kalemli bütçe sistemlerinin yerini, girdi ve çıktılara balı performans göstergelerine dayalı torba bütçe ve torba kadro sistemleri almaktadır. Avrupa ülkelerinde görülen dier bir akım da, üniversitelere verilen özerklikle birlikte, kamu kaynaklarını kullanan bu kurumları denetleyecek mekanizmaların hayata geçirilmesidir. Buradan anlaılacaı gibi, yükseköretim kurumlarına verilen özerklik, akademik deerlendirme sistemlerinin kurulmasıyla dengelenmeye çalıılmaktadır. Üniversitelerde yürütülen eitimöretim ve aratırma etkinliklerinin deerlendirilmesi, genellikle üniversite dıındaki baımsız kurulular tarafından yapılmaktadır. ngiltere ve Portekiz de, tüm yükseköretim kurumlarının akademik deerlendirmesi, tek bir kurum tarafından yapılmaktadır. 17

18 talya da akademik deerlendirme amacıyla yeni oluturulan kurumun, eskiden beri yapılan aratırmanın deerlendirmesi yanında eitim-öretimin deerlendirmesini de yapması kararlatırılmıtır. talya daki tüm programların be ana alan altında sınıflandırıldıı daha önce anlatılmıtı. Akademik deerlendirme yapacak kuruma yardımcı olması amacıyla, her ana alan için bir uzman kurulu oluturulmutur. Almanya da, yeni oluturulan Bachelor/Master programlarının deerlendirilmesi için Eyalet Kültür Bakanları Konseyi (Kultusministerkonferenz KMK) tarafından Rektörler Komitesi ne (Hochschulenrektorenkonferenz HRK) balı yeni bir kurum kurulmutur. Hollanda da akademik deerlendirme yapacak yeni ve baımsız bir birimin oluturulması planlanmaktadır. Yükseköretim kurumlarına yapılacak hükümet desteinin belirlenmesinde göz önüne alınacak ölçütler içinde, akademik deerlendirme sonuçlarının da bulunması görüü, giderek önem kazanmaktadır. 3.6 Denizaırı Ülke Üniversiteleriyle Rekabet Tüm dünyada olduu gibi, Avrupa daki yükseköretim kurumlarını etkileyen balıca faktörler unlardır: Küreselleme, Yeni iletiim teknolojileri, ngilizcenin dünya ortak dili olması (lingua franca), Giderek artan rekabet ve ticarileme. Bu eilimlerin Avrupa da görünen en belirgin özellii, geleneksel olarak devlet kontrolündeki ulusal yükseköretim kurumlarının yanında yeni bir eitim sektörünün domu olmasıdır. 18

19 1990 lı yıllardan itibaren bata ABD olmak üzere, denizaırı ülkelerdeki üniversitelerde örenim gören Avrupalı örenci sayısı, Avrupa da örenim gören yabancı örenci sayısının çok üzerine çıkmıtır. Asya ve Latin Amerika daki kriz nedeniyle, özellikle Amerikan üniversitelerinin Avrupalı örencileri kendilerine çekebilmek için giriimlerini artırmaları beklenmektedir. Yükseköretime olan talebin tüm dünyada artmasının doal sonucu olarak yükseköretim büyük bir pazar haline gelmitir yılında ABD nin eitim hizmetleri nedeniyle net kazancı 7 milyar $, Avustralya nınki ise 3 milyar $ dır. Eitim sektöründeki aırı kazanç nedeniyle, Avrupa nın birçok ülkesinde faaliyetlerini sürdüren Amerikan üniversitelerini balıca dört sınıfta toplamak mümkündür: Üniversite ubesi (Branch Campus): ABD deki bir A yükseköretim kurumunun Avrupa nın Y ülkesinde A1 ubesini açarak, A nın programlarını Y ülkesinde X, Y veya baka bir Z ülkesinden gelen örencilerin hizmetine sunması. Üniversite veya Program Acentalıı (Franchised Institution/Program): ABD deki bir A yükseköretim kurumunun Avrupa nın Y ülkesindeki B yükseköretim kurumuna A nın programlarını uygulama yetkisi vererek, B kurumunun bu programları X, Y veya baka bir Z ülkesinden gelen örencilerin hizmetine sunması. Uluslararası Kurum (International Institution): Amerikan eitim sistemini takip etmeyen ve uluslararası programlar uygulayan kurum. Uluslararası kurum, genellikle uluslararası iletme programı sunan iletme okuludur. Bu kurumlar kendilerini, Amerikan eitim sisteminin en mükemmelini Avrupai bir stille birletiren kurumlar sloganıyla 19

20 pazarlamaktadırlar. Bu tip iletme okullarının genellikle birçok Avrupa ülkesinde ubeleri de bulunur. Offshore Kurum (Offshore Institution): Amerikan eitim sistemini Avrupa nın Y ülkesinde uygulayan ancak, ABD de ana kampusu olmayan baımsız bir kurum. Amerikan üniversitelerinin yukarıda belirtilen ekillerde Avrupa nın çeitli ülkelerinde eitim yapmaları sonucunda, Avrupalı örenciler kendi ülkelerini terketmeden Amerikan diplomasına sahip olabilmektedir. Yukarıda sözü edilen üniversitelerin birçounun nitelikleri tartımalıdır. Genellikle lüks dil okulu niteliindeki bu üniversitelerde eitim gören örencilerin çounluu, yükseköretim diplomasına, alınan eitimin niteliine bakılmaksızın, otomatik olarak bazı haklar tanıyan ve sosyal statü atfeden Avrupa dıındaki geri kalmı ve gelimekte olan ülkelerdendir. Ülkemizden de çok sayıda örenci, yurtdıındaki bu tür okullara rabet etmekte ve gereksiz yere yurtdıına para transfer edilmektedir. University of Phoenix gibi bazı Amerikan üniversiteleri, nternet yardımıyla yapılan uzaktan eitimle de Avrupa pazarına girmeye balamılardır. Yaam boyu eitimin giderek önem kazandıı Avrupa da, uzaktan eitimin önümüzdeki yıllarda patlama yapacaı üphesizdir. 4. YÜKSEKÖRETMDE LERYE YÖNELK ELMLER Avrupa ülkelerinin yükseköretimde ortaklaa hareket edebilecekleri dört nokta bulunmaktadır: Genelletirilmi bir Avrupa kredi sistemi, 20