TÜRKİYE DE BİREYSEL BANKA KREDİLERİ VE ENFLASYON İLİŞKİSİ Prof. Dr. Özca KARAHAN 1 Badırma Oyedi Eylül Üiversitesi, (okaraha@badirma.edu.tr) Araş. Gör. Yuus Emre GÜRBÜZ Badırma Oyedi Eylül Üiversitesi, (ygurbuz@badirma.edu.tr) ÖZET Baka kredileri ile eflasyo arasıdaki ilişkii yöü literatürde tartışmalı bir koudur. Bir grup iktisatçı baka kredi hacmideki gelişmeleri eflasyo oraıı etkileye öemli bir etke olarak ele almaktadır. Öte yada, diğer bir grup iktisatçı ise baka kredi hacmideki gelişmeleri eflasyo oraıdaki değişimlere çok daha duyarlı olduğuu ileri sürmektedir. Çalışmaı amacı, yukarıda belirlee görüşler çerçeveside, bireysel baka kredileri ile eflasyo arasıdaki ilişkiyi Türkiye tecrübeside hareketle araştırmaktır. Buu içi 2002 ile 2016 yılları arasıdaki veriler Johase Eşbütüleşme Testi ve Hata Düzeltme Modeli çerçeveside aaliz edilmiş ve eflasyoda bireysel baka kredilerie doğru gerçekleşe ilişkii daha güçlü olduğu belirlemiştir. Bua göre, Türkiye de bakaları fiasal aracılık görevlerii etki biçimde yerie getirmeleri içi eflasyo ile mücadele politikalarıa özel öem verilmelidir. Aahtar Kelimeler: Bireysel Krediler, Eflasyo, Türkiye. THE RELATIONSHIP BETWEEN INDIVIDUAL BANK CREDITS AND INFLATION IN TURKEY ABSTRACT The directio of the causal relatioship betwee bak credit ad iflatio is a cotroversial issue i the literature. A group of ecoomists cosider the improvemet i bak credit volume as oe of the basic factors affectig the iflatio rate. Cotrary, aother group of ecoomists argue that the developmets i bak credits are much more sesitive to chages of the iflatio rate. I the light of the argumets idicated above, the aim of our study is to ivestigate the iteractios betwee idividual bak credits ad iflatio by focusig o Turkish experiece. For this aim, data betwee 2002 ad 2016 has bee examied by usig Johase Coitegratio Test ad Error Correctio Model. It has bee determied that oe-way relatioship from iflatio to idividual bak credit is stroger. Therefore, it should be give special attetio to ati-iflatioary policies i Turkey i order to esure the itermediary roles made effectively by baks. Keywords: Idividual Bak, Credits, Iflatio, Turkey. 1 Sorumlu Yazar: Prof. Dr. Özca Karaha 410
1. Giriş Makroekoomik olgular arasıdaki etkileşim iktisat politikalarıı tasarlama sürecii belirleye öemli bir faktördür. Bu bakımda politika yapıcılar uygulamalara ilişki tercihlerii makro değişkeler arasıdaki etkileşime göre belirler. Bireysel baka kredileri ile eflasyo arasıdaki etkileşimi iteliği para politikası tercihleride belirleyici bir role sahiptir. Buula birlikte krediler ile eflasyo arasıdaki ilişkii yöü ile ilgili literatürde tam bir fikir birliği yoktur. Dolayısı ile bu durum baka kredi hacmii değiştirmeye yöelik para politikası uygulamalarıı tercih edilmeside farklı tartışmaları doğmasıa ede olmaktadır. Bir grup iktisatçı baka kredi hacmideki gelişmeleri eflasyo oraıı etkileye öemli diamiklerde biri olarak ele almaktadır. Bua göre baka kredi hacmideki geişleme mal piyasasıda yarattığı talep baskısı yüzüde eflasyoist etkiler ortaya çıkarmaktadır. Böyle bir durumda fiyat istikrarıı amaçlaya para politikalarıı baka kredi hacmii daraltıcı yöde uygulamaları tercih etmesi uygu olmaktadır. Başka bir ifade ile merkez bakaları çeşitli araçlarla ticari bakaları mevduat toplama ve kredi yaratma imkâlarıa kısıt getirerek fiyatları kotrol etme amacıı başarı ile yerie getirebilir. Öte yada, literatürde baka kredilerideki gelişmeleri eflasyo oraıdaki değişimlere çok daha duyarlı olduğu da ileri sürülmektedir. Öyle ki, eflasyoda kayaklaa riskler bakaları fiasal piyasalarda üstledikleri aracılık faaliyetlerii olumsuz etkilemektedir. Bu şekilde eflasyou baka kredi hacmii etkilediğii iddia ede iktisatçılar, bakaları fiasal aracılık görevlerii etki biçimde yerie getirerek ekoomik gelişmeye katkı suabilmeleri içi politika yapıcıları öcelikle fiyat istikrarıı sağlamaları gerektiğii düşüürler. Böylece ati-eflasyoist politikalar sayeside bakalar fiasal piyasalardaki aracılık görevlerii etki bir biçimde yerie getirerek reel ekoomii istikrarlı bir biçimde büyümesie katkı suabilir. Yukarıda belirlediği şekilde bireysel baka kredileri ile eflasyo arasıdaki etkileşimi yöü bir ülkede uygulaacak politikaları amacı ve etkiliği ile yakıda ilişkilidir. Dolayısı ile bu kouda çeşitli ülke tecrübelerii göz öüe alarak gerçekleştirilecek ampirik çalışmalar söz kousu değişkeler arasıdaki edesellik ilişkisii yöüe ilişki bilgi sağlamasıı yaıda politika uygulamalarıyla ilgili öemli çıkarımlarda buluulmasıa da imka vermektedir. Burada hareketle çalışmamız bireysel baka kredileri ile eflasyo arasıdaki etkileşimi Türkiye tecrübeside hareketle aaliz etmeyi amaçlamaktadır. Böylece hem söz kousu ilişkii Türkiye deki iteliğii ortaya koymayı hem de bua göre uygulaacak politikaları iteliğie ilişki çıkarımlarda bulumayı amaçlamaktayız. Çalışmaı Giriş kısmıda soraki İkici Bölümde baka kredileri ile eflasyo arasıdaki edesellik ilişkisie yöelik literatürde gerçekleştirile ampirik aalizler gözde geçirilmektedir. Üçücü Bölümde çalışmaı veri seti ve ampirik yötemie ilişki açıklamalarda buluulacaktır. Ayı zamada bu bölümde gerçekleştirile ampirik çalışmaları souçları aktarılacaktır. So bölümde ise elde edile bulgularda hareketle Türkiye Ekoomisideki para politikası uygulamalarıa ilişki bazı çıkarımlarda buluulacaktır. 2. Literatür Literatürde eflasyou ekoomik göstergeler üzerie yarattığı olumsuz etkilere ilişki birçok çalışma bulumaktadır. Söz kousu çalışmalarda bir grubu eflasyou baka kredileri üzerie yarattığı etkilere yoğulaşmıştır. Bu çerçevede eflasyoist süreçte ortaya çıka ve baka kredi hacmii daraltıcı yöde etkileye birçok olumsuzluk belirlemiştir. Buu yaıda, söz kousu iddiaı aksie, edesellik ilişkisii tersie çevirerek baka kredi hacmii eflasyou etkilediğii ileri süre çalışmalar da bulumaktadır. Bua göre tüketicilere yöelik bireysel baka kredilerii artması soucu mal piyasasıda oluşa talep baskısı eflasyoa ede olmaktadır. Souçta baka kredileri ile eflasyo arasıdaki edeselliği yöüe ilişki olarak iktisatçılar arasıda tam bir fikir birliği yoktur. Eflasyou baka kredi hacmii belirlediğii ileri süre iktisatçılar fiyat istikrarsızlığıı ekoomide ortaya çıkardığı sorulara bağlı olarak bakaları aracılık faaliyetlerii yeterice yerie getiremediğie dikkat çekerler. Bu durumda bakalar ya kredi verecek yeterli fo kayağı toplayamazlar ya da yeterli fo kayaklarıa ulaşsalar bile bu kayakları tüketicilere kredi olarak kulladırmak kousuda çeşitli güçlükler yaşarlar. Öreği eflasyo ortamıda ekoomik birimleri tüketim kararlarıı sağlıklı bir biçimde almaları güçleşir. Çükü tüketicileri ihtiyaçlarıı karşılarke yapacakları harcama plalarıda fiyat istikrarı büyük öem taşımaktadır. Fiyat istikrarıı olduğu bir ortamda tüketiciler harcama plalarıı daha sağlıklı bir biçimde oluşturabildikleri içi bakalarda kredi kullamak kousuda daha istekli davraabilirler. Acak fiyat istikrarıı olmadığı ortamda ortaya çıka belirsizlikler tüketicileri sağlıklı bir harcama plaı yapmasıı egelleyerek bakalarda kredi kullama isteklerii azaltmaktadır. Öte yada eflasyo ile birlikte gelişe belirsizlik ortamıda bakalar içi etki bir faiz politikası yürütmek güçleşir. Hem mevduat sahiplerie sudukları faizleri hem de kredi 411
kulladırırke talep edecekleri faizleri belirlerke zorluk çekerler. Çükü eflasyoist ortam eflasyo bekletilerii sürekli olarak dalgalamasıa dolayısı ile de faiz oraı seviyeleride istikrarsızlığa yol açmaktadır. Eflasyoist ortamıda bakaları kredi kulladırma kousuda yaşadıkları güçlüklerde bir taesi de öz sermayeleride yaşaa aşımalarda kayaklamaktadır. Eflasyoist süreç bakaları öz sermayelerii eriterek fiasal yapılarıı zayıflamasıa yol açmaktadır. Bua bağlı olarak da bakaları kredi verme imkâları daralmaktadır. Buu yaıda eflasyou ekoomik birimleri tasarruf biçimleride ortaya çıkardığı olumsuzluklar da bakaları kredi verme imkâlarıı kısıtlamaktadır. Özellikle eflasyoist ortamda ortaya çıka para ikamesi olgusu yerli tasarrufları oluşumuu ve bakalara mevduat olarak yöelmesii olumsuz etkilemektedir. Eflasyo yerli para yerie yabacı para birimi ciside tutula tasarruf miktarıı dolayısı ile döviz mevduatlarıı payıı artırmaktadır. Bu durum ise olası bir devalüasyoa karşı riskleri artıracağıda bakaları kredi verme isteğii azaltır. Eflasyo baka kredilerie kayak sağlaya yerli para ciside tutula mevduatları azalması yaıda sıırlı miktarda gerçekleşe mevduatları vadelerii kısalmasıa da yol açmaktadır. Bu durum ise bakaları fiasal aracılık faaliyetlerii yürütürke karşılaştıkları riskleri artırarak ekoomik birimlere sudukları kredi imkâlarıı azalmasıa ede olur. Souç olarak bütü bu usurlar eflasyoda baka kredi hacmie doğru egatif bir edesellik ilişkisie işaret etmektedir. Yukarıda ifade edildiği şekilde eflasyo oraı ile bireysel baka kredi hacmi arasıdaki ters oratılı ilişkiyi ortaya koya literatürde bir çok ampirik çalışma bulumaktadır. Boyd vd. (2001) pael regresyo ve diamik pael aalizi (GMM) yötemii kullaarak 1960-1995 döemi içi eflasyou baka kredileri üzerideki etkisii 65 ülkede aaliz etmiştir. Souçta eflasyoda baka kredilerie doğru egatif bir ilişki bulumuştur. Bua göre eflasyo arttıkça fiasal sektör işlemleri azalmakta ve böylece kredi miktarı düşmektedir. Tioco-Zermeo vd. (2014) Meksika tecrübeside hareketle 1969 ile 2011 yılları arasıda gerçekleşe baka kredileri ile eflasyo arasıdaki etkileşimi ARDL modeli çerçeveside araştırmıştır. Bulgular eflasyodaki artışları hem ekoomik aktiviteyi hem de baka kredilerii olumsuz etkilediğii göstermiştir. Böylece eflasyodaki değişimleri baka kredi hacmii dolayısı ile fiasal gelişmişliği ve ekoomik büyümeyi yakıda etkilediğii belirlemişlerdir. Akilo (2015) Nijerya da baka kredilerii etkileye faktörleri 1980 ile 2010 yılları arasıdaki döem içi hata düzeltme modelii (Error Correctio Model) kullaarak aaliz etmiştir. Ampirik souçlar eflasyo oraıı baka kredi hacmii etkileye öemli bir faktör olarak öe çıkarmıştır. Böylece kredi hacmii gelişmesi içi eflasyou öleyici politikaları gerekliliği vurgulamıştır. Türkiye tecrübesii aaliz ede araştırmalara bakıldığıda da eflasyoda baka kredilerie doğru egatif ilişkiyi belirleye souçlara ulaşıldığı görülmektedir. Kaya & Doğa (2005) Türkiye de dezeflasyo sürecii uyguladığı 2002 ile 2004 yılları arasıdaki döemde bakacılık sektörüdeki etkiliği asıl geliştiğii veri zarflama yötemi ile aaliz etmiştir. Souçlar eflasyou tek haelere imesi ve makroekoomik istikrarı sağlaması ile birlikte bakacılık sektörüü aracılık foksiyolarıı geliştiğii göstermiştir. Bua göre eflasyo oraı düştükçe baka kredi hacmide öemli artışlar yaşamaktadır. Bilgi & Kartal (2009) eflasyo ve baka kredi hacmi arasıdaki gelişmeleri betimsel istatistiki yötemleri kullaarak 2002-2008 döemi içi aaliz etmiştir. Söz kousu döemde uygulaa dezeflasyo politikalarıa paralel olarak fiyat istikrarı sağlaması ile birlikte bakacılık sektörüü aracılık faaliyetleride yoğulaşma görülmüştür. Öyle ki bu döemde mevduatı krediye döüşüm oraı öceki döemki %39 luk seviyeside % 81 seviyesie yükselmiştir. So olarak, Yiğitbaş (2014) Türkiye de eflasyoda kayaklaa kojoktür dalgalamalarıı baka kredileri üzerie yarattığı etkiyi Vektör Hata Düzetme modeli çerçeveside 1987 ile 2003 yılları arasıdaki döem içi çeyrek döemlik veriler kullaarak aaliz etmiştir. Souçlar eflasyou uzu döemde reel baka kredileri üzeride egatif bir etki yarattığıı göstermiştir. Literatür icelediğide, yukarıda işaret edildiğii aksie, bireysel baka kredilerii eflasyou etkilediğie ilişki bulgulara da rastlamaktadır. Bua göre bireysel baka kredilerideki artışı toplam tüketimi teşvik ederek mal piyasasıda eflasyoist baskı yarattığıa işaret edilmektedir. Bireysel baka kredileri özellikle bütçe kısıtı altıda bulua düşük gelirli tüketiciler içi öemli bir ek fiasma kayağı olmaktadır. Uygu koşullarda suula bireysel kredileri orta gelirli bireyler tarafıda tercih edilmesi de mümküdür. Böylece bireysel krediler tüketicileri büyük bölümü açısıda güçlü bir fiasma kayağı iteliği taşımaktadır. Bu durumda bireysel krediler toplam talebi etkileye öemli bir faktör halie gelmektedir. Bua paralel olarak baka kredilerideki artışa bağlı olarak gelişe talep baskısı, arzı gerekli cevabı veremediği durumlarda, mal piyasasıda eflasyou doğmasıa ede olmaktadır. Baka kredilerideki gelişmei eflasyo üzerideki etkisii Eslamloueya & Darvishi (2007) İra ekoomisi içi 1959 ile 2002 yılları arasıdaki verileri kullaarak hata düzeltme modeli (ECM) çerçeveside aaliz etmişlerdir. Ampirik bulgular uzu döemde baka kredilerii eflasyo üzeride pozitif etkisi olduğuu göstermiştir. Bezer şekilde Ziramba (2008) Güey Afrika da baka kredilerii eflasyoa etkisii 1970 ile 2005 arasıdaki döeme ait yıllık verileri kullaarak ARDL sıır testi yötemi ile aaliz etmiştir. Souçlar uzu döemde baka kredilerii eflasyo üzeride pozitif yöde etkisi olduğuu göstermiştir. So olarak Ngerebo 412
(2016) Nijerya da çoklu regresyo modeli çerçeveside 1985 ve 2012 yılları arasıdaki verilerde yararlaarak para politikalarıı baka kredileri üzeride eflasyoa etkisii icelemiştir. Ampirik bulgular hae halkıa açıla kredileri ülkede yaşaa eflasyo üzeride öemli bir etki yarattığıı belirlemiştir. Başka bir ifade ile baka kredilerideki geişlemeler mal piyasalarıda talep baskısı yaratarak fiyatları yükselmesie yol açmaktadır. Türkiye tecrübesi çerçeveside de kredileri eflasyoist etkiler yarattığıı belirleye çalışmalar bulumaktadır. Peker & Cabazoğlu (2011) Türkiye de baka kredi kaalıı işleyişii vektör otoregresif yötemii (VAR Modeli) çerçeveside 1990-2008 döemi ait aylık veriler kullaılarak aaliz etmişlerdir. Çalışma bulguları merkez bakasıı kredi kaalıı kullaarak baka kredileri üzeride Türkiye deki çıktı miktarı ve eflasyou etki bir biçimde kotrol edilebileceğii göstermiştir. Akçacı & Yötem (2011) Türkiye de tüketici kredilerii eflasyo üzerideki etkisii 2005 ile 2010 yılları arasıdaki döem içi aylık verileri kullaarak aaliz etmişlerdir. Grager edesellik testi kullaılarak yapıla icelemede ihtiyaç kredileride eflasyoa doğru bir ilişkii varlığı tespit edilmiştir. Öte yada kout ve taşıt kredileri açısıda böyle bir ilişkii olmadığı belirlemiştir. So olarak Kılıç (2015) bireysel kredi türlerii eflasyo üzerie etkisii 2004 ile 2015 yılları arasıdaki aylık verilerde yararlaarak Grager Nedesellik Testi ve Varyas Ayrıştırması (Variace Decompositio) yötemleri çerçeveside aaliz etmiştir. Ampirik souçlar uzu döemde bakalar tarafıda kulladırıla bireysel kredileri eflasyo üzeride e büyük belirleyici olduğuu ortaya koymuştur. Böylece Türkiye de eflasyou kalıcı olarak düşürülmesi içi bireysel kredi kullaımıı kotrol altıa alımasıı etki bir yötem olacağı belirlemiştir. Kredi-eflasyo ilişkisii Türkiye özelide iceleye çalışmaları büyük bir bölümü tek yölü edeselliği tespit etmiştir. Buula birlikte bazı çalışmalar da kredi miktarı ile eflasyo arasıdaki ilişkiye ait farklı souçlara ulaşmıştır. Öreği, Arsla & Yapraklı (2008) Türkiye deki kredi-eflasyo ilişkisii 1983-2007 döemi içi yıllık verileri kullaarak hata düzeltme modeli (Vector Error Correctio) çerçeveside aaliz etmişlerdir. Souçlar değişkeler arasıda çift yölü edeselliği buluduğuu göstermiştir. Bua göre hem baka kredileri eflasyou belirlemekte ve hem de eflasyo baka kredilerii etkilemektedir. Öte yada, Türkiye de baka kredileri ile eflasyo arasıda herhagi bir edesellik olmadığıı ileri süre çalışmalarda bulumaktadır. Yüksel & Özsarı (2016) Türkiye de bireysel krediler ile eflasyo arasıdaki ilişkiyi 1994 ile 2015 yılları arasıdaki çeyrek verileri kullaarak Johase Eşbütüleşme ve Toda Yamamoto edesellik testleri ile aaliz etmişlerdir. Ampirik bulgular Türkiye de bireysel kredilerdeki artışı eflasyoa yol açtığıa yöelik hiçbir kaıt sumamıştır. Buu üzerie Türkiye de eflasyo soruu çözümleebilmesi içi bireysel kredileri kısıtlaması dışıda farklı çözüm yollarıı deemesi gerektiği belirtilmiştir. 3. Veri Seti, Ampirik Yötem ve Souçlar Çalışmaı bu kısmıda Türkiye de eflasyo ile bireysel baka kredileri arasıdaki edesellik ilişkisi aaliz edilecektir. Burada eflasyo Tüketici Fiyat Edeksi deki (TÜFE) değişimlere bağlı olarak belirlemektedir. Bireysel baka kredileri içide ise sadece tüketim ya da ihtiyaç kredileri ele alımıştır. Bu kapsamda aaliz içi 2002 ile 2016 yılları arasıdaki çeyrek döemlik verilerde yararlaılmıştır. Çalışmada kullaıla Tüketici Fiyat Edeksie ilişki veriler Türkiye İstatistik Kurumuda sağlaırke bireysel baka kredi hacmie ilişki veriler ise Türkiye Bakalar Birliğide temi edilmiştir. Bu bölümde öcelikle Augmeted Dickey Fuller (ADF) ve Phillips-Perro (PP) birim kök testleri çerçeveside verileri durağalık aalizleri yapılmıştır. Yapıla birim kök test souçları serileri birici farkları alıdığıda durağalaştığıı gösterdiğide veriler arasıdaki uzu döem ilişkisii tespit etmek içi Johase Eşbütüleşme Testi uygulamıştır. So olarak, veriler arasıda kısa döem edesellik ilişkisii yöüü alamak içi Hata Düzeltme Modeli çerçeveside tahmiler yapılmıştır. 3.1. Birim Kök Testi Çalışmamızda verileri durağalık aalizi içi ADF (Augmeted Dickey Fuller) ve PP (Phillips Pero) birim kök testleri uygulamış ve souçlar Tablo-1 de suulmuştur. Test souçları eflasyo oraı (ENF) ve baka kredi hacmie (BK) ilişki orijial verileri durağa olmadığı dolayısı ile birim kök içerdiğii göstermektedir. Acak eflasyo oraı ve baka kredi hacmie ilişki veriler birici farkları alııca durağalaşmaktadır. Bua göre birici farkları alıa serileri sabit tredli modellerde % 1 ve % 5 alamlılık düzeyide durağa olduğu belirlemektedir. Bu şekilde verileri birici farkları alıdığıda durağalaşmaları Johase Eşbütüleşme Testii uygulamasıa imkâ vermektedir. 413
Tablo 1: Birim Kök Test Souçları Değişkeler Seviye Değer ADF Fark Değer Seviye Değer PP Fark Değer ENF (sabit) 5.2568-0.6521-0.8368-0.6571 ENF (sabit+ tred) 1.9860-5.1562-1.5674-5.4892 BK (sabit) -2.9871-9.1037-3.8741-10.7642 BK (sabit+ tred) -1.2463-4.9832-1.2341-7.7653 Not: yüzde 1 seviyeside alamlılığı göstermektedir. Optimal gecikme uzuluğu içi AIC Bilgi Kriteri (1) kullaılmıştır. 3.2. Johase Eşbütüleşme Aalizi Seriler arasıda uzu döemde alamlı bir ilişkii olup olmadığı temel olarak Johase (1988) tarafıda öerile eşbütüleşme yötemi ile test edilecektir. Bu yötem serileri uzu döemde alamlı bir ilişkiye sahip olup olmadığıı koetegrasyo özelliği sergileye vektörleri (τ) sayısıı test ederek ortaya koymaya çalışır. Bu çerçevede eşbütüleşme özelliği göstere vektörleri sayısıı bulmak içi iz (trace) ve maksimum özgül değer (maximum eigevalue) olmak üzere iki değişik test istatistiği kullaılmaktadır. Eşbütüleşme testie ilişki souçlar Tablo 2 de suulmuştur. Koetegrasyoa ilişki sıfır ve alteratif hipotezler Tablou ilk sütuuda belirtilmiştir. Elde edile Trace ve Max-Eige istatistik değerleri seriler arasıda hiçbir eşbütüleşme ilişkisi olmadığıı iddia ede sıfır hipotezii (H 0: τ =0) ret etmekte ve alteratif hipotezi (H 0: τ =1) kabul etmektedir. Çükü hesaplaa test istatistik değerleri kritik değerde (% 5) daha büyüktür. Böylece % 5 alamlılık düzeyide eflasyo ve baka kredi hacmi değişkeleri arasıda bir eşbütüleşik deklem olduğua karar verilebilir. Yai fiyatlar geel seviyesi ile baka kredi hacmi uzu döemde birlikte hareket etmektedir. Tablo 2: Johase Eşbütüleşme Testi Souçları Hipotez Trace İstatistiği Kritik Değer (%5) Max-Eige İstatistiği Kritik Değer (%5) H 0: τ =0, H 1: τ =1 32.5467 23.6578 22.3453 H 0: τ 1, H 1: τ =2 2.5671 4.8671 2.5679 15.7891 4.8671 3.3. Hata Düzeltme Modeli Yukarıda Johase Eşbütüleşme Testi çerçeveside belirlediği şekilde Türkiye de eflasyo ile baka kredileri arasıda uzu döemde bir ilişki mevcuttur. Bu ilişkii ortaya koyduğu edeselliği yöüü belirlemek içi ise Hata Düzeltme Modeli (Error Correctio Model ECM) çerçeveside tahmilerde buluulması gerekmektedir. Baka kredi hacmi (BK) ve eflasyo oraı (ENF) arasıdaki edeselliği yöüü ve ilişkii derecesi amacı ile aşağıda belirlee 1. ve 2. eşitlikleri yeide düzelemesi ile hesaplaacaktır. BK t = λ + β ENF t (1) ENF t = η + δ BK t (2) Yukarıdaki eşitlikler hata düzeltme modeli (Error Correctio Model ECM) çerçeveside 3. ve 4. eşitliklerde aşağıdaki gibi yeide düzeleebilir; 414
(3) BK t = μ + i=1 θ i BK t 1 + i=0 α i ENF t 1 + Υ (BK t 1 λ βenf t 1 ) + ε t (4) ENF t = π + i=1 ν i ENF t 1 + i=0 σ i BK t 1 + μ (ENF t 1 η δbk t 1 ) + ϵ t Burada Υ ve μ hata düzeltme terimii katsayılarıı simgelemekte ve sırasıyla baka kredileri ve eflasyou bağımlı değişke olduklarıda kısa döemdeki sapmalarda uzu döem degesie birim döem içeriside hagi hızla yaklaşıldığıı göstermektedir. Burada söz kousu katsayıları eksi değerde çıkması ve istatistiki olarak alamlı buluması değişkeler arasıda uzu döemli ilişkisii varlığıa işaret etmektedir. Ayrıca 3. eşitlikte θ ve α katsayıları sırası ile geçmiş baka kredi hacmi ve eflasyou şimdiki baka kredi hacmi üzeride kısa döemde yarattığı etkiyi gösterirke ν ve σ katsayıları sırası ile geçmiş eflasyo ve baka kredi hacmii şimdiki eflasyo üzeride kısa döemde yarattığı etkiyi belirlemektedir. Deklem 3 ve 4 e dayalı olarak gerçekleştirile Hata Düzeltme Modelie ilişki tahmiler Tablo-3 de suulmuştur. Tablou ilk sütuuda değişkeler yer alırke ikici sütuda deklem 3 ve üçücü sütuda deklem 4 e ilişki tahmi souçları belirtilmiştir. Her iki modele ait hata düzeltme terimie ilişki katsayıları hem egatif ve hem de istatistiki olarak alamlı çıkması değişkeleri uzu döem degeside uzaklaşmaları halide yeide degeye doğru yöeleceklerii göstermektedir. Yöelme 4 olu deklemi esas ala modelde 3 olu deklemi esas ala modele göre daha hızlıdır. Tablo 3. Hata Düzeltme Modeli Tahmileri Değişke BK i bağımlı değişke olduğu 3 olu deklemi tahmi değerleri ENF u bağımlı değişke olduğu 4 olu deklemi tahmi değerleri Sabit 0,243 (0,067)*** 0,361 (0,058)*** EC Υ = - 0,231 (0,023) ** μ = - 0,489 (0,001) * BK t 1 0,398 (0,038)** 0,083 (0,034)** ENF t 1-0,178 (0,022)** 0,451 (0,021)** Adj R 2 0,457 0,389 Breusch-Godfrey LM 1,866 (0,233) 1,135 (0,198) White Test 0,487 (0,163) 0,394 (0,121) Not: Olasılık değerleri (p-value) paratez içeriside belirtilmiştir. ***,**, * sırası ile yüzde 10, 5 ve 1 seviyeleride alamlılığı göstermektedir. Ayrıca elde edile bulgular hem eflasyou baka kredileri üzeride egatif bir etkiye sahip olduğuu hem de baka kredilerii eflasyo üzeride pozitif bir etkiye sahip olduğuu göstermektedir. Böylece Türkiye de eflasyo ile baka kredi hacmi arasıda karşılıklı bir edesellik ilişkisii olduğu belirtilebilir. Buula birlikte eflasyou baka kredileri üzerideki egatif etkisi (-0,178) baka kredilerii eflasyo üzerideki pozitif etkiside (0,083) mutlak değer olarak daha yüksektir. Tahmi edile modellere ilişki olarak 3 olu dekleme ait modeli R 2 değeri (0,457) 4 olu dekleme ait modelde daha yüksek (0,389) olması edeiyle açıklama gücüü daha fazla olduğu belirleebilir. Ayrıca Breusch-Godfrey LM testi souçları modellerde otokorelasyo, White testi ise değişe varyas (heteroscedasticity) soruu olmadığıı göstermektedir. Bütü bu souçlar, her e kadar eflasyo ile baka kredileri arasıda karşılıklı bir ilişki bulusa da, eflasyou baka kredileri üzeride daha baskı bir etkiye sahip olduğuu göstermektedir. Bua göre Türkiye de fiyat istikrarıı amaçlaya politikalar çerçeveside fiasal sistemde bakaları aracılık görevlerii etki bir biçimde yerie getirmeleri öem kazamaktadır. 4. Souç İktisat literatürüde belirlediği şekilde bireysel baka kredileri ile eflasyo arasıda karşılıklı edesellik ilişkisi vardır. Bireysel baka kredileride eflasyoa doğru gelişe edesellik ilişkisi bireysel kredilerdeki geişlemei mal piyasasıda toplam talebi artırıcı etkiside doğmaktadır. Öte yada, eflasyo ortamıı yarattığı belirsizliğe bağlı olarak bakacılık sektörüü aracılık faaliyetlerideki aksamalar ise bireysel kredilerde daralmalara yol açabilmektedir. Çalışmamızda Türkiye deki eflasyo ile bireysel baka kredileri arasıdaki 415
edesellik ilişkisi 2002-2016 döemie ait çeyrek döemlik veriler kullaılarak aaliz edilmiştir. Johase Eşbütüleşme Testi souçları iki değişke arasıda uzu döemli bir ilişki olduğuu göstermektedir. Hata Düzeltme Modeli souçları ise eflasyo ile bireysel baka kredi miktarı arasıda çift yölü bir edesellik ilişkisi olduğuu belirlemektedir. Acak eflasyou baka kredileri üzerideki egatif etkisi baka kredilerii eflasyo üzerideki pozitif etkiside çok daha büyüktür. Böylece elde edile souçlar Türkiye de yaşaa eflasyou baka kredileri üzerideki baskılayıcı etkisii açıkça ortaya koymuştur. Bu durum bakaları fiasal piyasalardaki aracılık görevlerii etki bir biçimde yerie getirmeleri içi Türkiye de eflasyola mücadele politikalarıa özel bir öem verilmesi gerektiğii göstermektedir. Başka bir ifadeyle, eflasyou baka kredileri üzerideki sıırlayıcı etkisi yüzüde, fiasal sistemde bakalar aracılığıyla yöledirile foları etki bir biçimde dağıtılması içi ati-eflasyoist politikalar öemli bir gerekliliktir. Bua göre ati eflasyoist politikaları Türkiye de stratejik bir öeme sahip olduğu açıkça ortaya çıkmaktadır. Öyle ki, merkez bakasıı eflasyo ile mücadelesi fiasal sistemde bakalar aracılığıyla yöledirile foları etki bir biçimde dağılmasıı sağlayarak ekoomik büyüme içi öemli bir politika aracı olmaktadır. Kayakça Akçacı, T., & Yötem, T. (2011). Tüketici kredisi çeşitlerii eflasyoa etkisi: (2005-2010), Fias Politik & Ekoomik Yorumlar, 48 (558), 61-69. Akilo, A. E., & Oi, I. O. (2015). Determiats of Bak Credit Growth i Nigeria 1980-2010. Europea Joural of Sustaiable Developmet, 4(1), 23. Arsla, İ., & Yapraklı, S. (2008). Baka kredileri ve eflasyo arasıdaki ilişki: Türkiye üzerie ekoometrik bir aaliz (1983-2007). İstabul Üiversitesi İktisat Fakültesi Ekoometri ve İstatistik Dergisi, 7, 88-103. Bilgi, M. H., & Kartal, F. (2009). Türkiye de eflasyo ve bakacılık sektörü kredileri: 2002-2008 döemi üzerie bir iceleme. Maliye Fias Yazıları, 1(85), 65-78. Boyd, J. H., Levie, R., & Smith, B. D. (2001). The Impact of iflatio o fiacial sector performace. Joural of Moetary Ecoomics, 47(2), 221-248. Eslamloueya, K., & Darvishi, A. (2007). Credit expasio ad iflatio i Ira: A urestricted error correctio model. Iraia Ecoomic Review, 19, 105-126. Kaya, Y.T., & Doğa, E. (2005). Dezeflasyo sürecide Türk bakacılık sektörüde etkiliği gelişimi. Bakacılık Düzeleme ve Deetleme Kurumu ARD Çalışma Raporları, 10 (7). Kılıç, F. (2015). Bireysel kredileri eflasyo üzerideki etkisi: Türkiye Öreği. Çaakkale Osekiz Mart Üiversitesi Sosyal Bilimler Estitüsü, İktisat Aabilim Dalı, Yüksek Lisas Tezi. Ngerebo-A, T.A. (2016). Moetary policy ad iflatio i Nigeria. Iteratioal Joural of Fiace ad Accoutig, 5 (2), 67-76. Peker, O., & Cabazoğlu, B. (2011). Türkiye de baka kredi kaalıı işleyişi: Ampirik bir aaliz, Yöetim ve Ekoomi Dergisi, 18 (2), 127-143. Tioco-Zermeño, M. Á., Veegas-Martíez, F., & Torres-Preciado, V. H. (2014). Growth, bak credit, ad iflatio i Mexico: Evidece from a ARDL-bouds Testig Approach. Lati America Ecoomic Review, 23 (8), 2-22. Yiğitbaş, Ş. B. (2014). Türkiye de baka kredileri ve kojoktür dalgalamaları arasıdaki ilişkii aalizi, Bakacılar Dergisi, 90, 19-32 Yüksel S., & Özsarı M. (2016). Impact of cosumer loas o iflatio ad curret accout deficit: A Toda Yamamoto Causality Test for Turkey. World Joural of Applied Ecoomics, 2 (2), 3-14. Ziramba, E. (2008). Bak ledig, expediture compoets ad iflatio i South Africa: Assessmet from bouds testig approach. South Africa Joural of Ecoomic ad Maagemet Scieces, 11(2), 217-228 416