TOS 408 EKONOMİ İnşaat Mühendisliği Bölümü
Ekonomi Bölüm 1 Gider Mühendisliği ve Değer Mühendisliği
3 Giriş İşletmeler kar, getiri sağlamak veya bir amacı elde etmek için kurulurlar. Yaşam döngüsü içerisinde her firma doğar, büyür, olgunluk safhasını geçirir ve yok olur. İşletmeler canlı birer organizasyondur. Hayatta kalabilmeleri için sürekli olarak politikalar geliştirmeli, kararlar almalı, projeler üretmeli ve ürün veya hizmetinin devamlılığını sağlamalıdır.
4 Giriş Yöneticiler bakımından bu faaliyetlerin en düşük giderle yapılması büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle doğru makro ve mikro ekonomik kararların alınmasında bazı tekniklerin kullanılması gerekmektedir. Bunlardan birisi de mühendislik ekonomisidir. Mühendislik ekonomisi kararları uzun vadeli kararlardır.
5 Gider mühendisliği Gider mühendisliğine (cost engineering) maliyet mühendisliği de denebilir. Gider mühendisliği; özellikle bütün mühendisliklerin ve proje yönetiminin gider gerektiren yani para çıkışına sebep olan yönünün etkin bir şekilde yönetimini, denetimini ve bununla ilgili sistem yaklaşımlarını ifade eder.
6 Gider mühendisliği kapsamında; Maliyetlerin tahmini Maliyet analizi ve değerlendirmesi Birim mamul maliyetleri Hammadde ve üretim maliyetleri Satış ve stok politikaları Yönetim giderleri Pazarlama giderleri Borç yönetimi Karın kontrolü Risk analizleri yer almaktadır. Gider mühendisliği
7 Gider mühendisliği Yönetimin amacı işletmenin net bugünkü değerini maksimize etmektir. Bunun için gider azaltıcı, kar arttırıcı politikalar geliştirir. Bu politikaların teknik yönü gider mühendisliği sahasına girmektedir. Aynı zamanda politikaların uygulanmasından da sorumludur.
8 Gider mühendisliği Gider mühendisliği, diğer mühendisliklerin alt mühendislik dallarından birisidir. Örneğin; Firmada verimliliği arttırıcı bütün faaliyetlerin bir gider yönü vardır. Mal ve hizmet kalitesini arttırırken bir yandan da maliyetler düşürülmelidir.
9 Gider mühendisliği metodolojisi Gider mühendisliğinin amacı; firmada yapılan bütün maliyetlerin minimize edilmesiyle karın ve dolayısıyla verimliliğin artırılmasıdır. Burada maliyetlerin etkin yönetimi önemli rol oynamaktadır. Bunun için işletmedeki bütün departmanların gider birimlerinin belirlenmesi gerekir. Arkasından şu soru sorulabilir; Birimin üretim/hizmet kalitesini azaltmadan daha düşük bir maliyetle aynı iş nasıl yapılabilir?
10 Gider mühendisliği metodolojisi Sistematik olarak aşağıdaki adımlar takip edilebilir; Firmayla ilgili projeler bazında giderlerin ayrı ayrı belirlenmesi Departmanlar itibariyle gider birimlerinin belirlenmesi Departmanlar itibariyle toplam giderlerin belirlenmesi Malzeme, enerji ve işçilik standartlarının tespit edilmesi Her bir gider birimi için standartları karşılayacak alternatif giderlerin ve maliyetlerin belirlenmesi Mevcut durumdan daha düşük gideri verecek alternatifin geliştirilmesi ve seçimi Sistemin kontrol edilmesi ve devamlılığının sağlanması
11 Gider mühendisliği metodolojisi Bununla beraber işletmeler ürettikleri ürün veya hizmetin kalitesini artırarak müşteri memnuniyetini de artırmak istemektedir. Dolayısıyla bir yandan kaliteli ürün/hizmet üretilirken diğer yandan bunların düşük maliyetlerde üretilmesi söz konusu olacaktır. Düşük maliyetler, satış fiyatının düşürülerek rekabet avantajı sağlanmasına veya yüksek kar elde edilmesine sebep olur.
12 Verimliliğin ölçülmesi Verimlilik=Çıktı/Girdi Üretim açısından, elde edilen ürün ile o ürünü elde etmek için kullanılan hammadde miktarı dikkate alınır. İşçilik açısından, ürünün üretim zamanı ile toplam işçi zamanı dikkate alınır. Mühendislik ekonomisi açısından ise; İktisadilik=üretimin satış tutarı/üretimin maliyeti dikkate alınır. Böylece, yapılan üretimin firmaya getirisinin ne olduğu ölçülür.
13 Örnek Altun Döküm A.Ş. 5 ton demir kütüğü ve 350 kg magnezyum kullanarak 4,6 ton sfero döküm yapabilmektedir. Demir kütüğün fiyatı 1.5 tl/kg ve magnezyumun fiyatı 2.38 tl/kg dir. Bu işletmede 1750 tl lik enerji kullanılmış, işçilik giderleri 400 tl ve diğer giderler 250 tl olmuştur. Sfero döküm 3.65 tl/kg dan satılmaktadır. İşletmenin verimliliği ve iktisadiliği nedir?
14 Örnek Verimlilik=(4600)/(5000+350)=0.859 İktisadilik için; Gelir toplamı= 4600*3.65=16790 tl Gider toplamı=5000*1.5+350*2.38+1750+400+250 = 10733 tl İktisadilik=16790/10733=1.56
15 Üretme veya satın alma kararları İşletmeler, ürün/hizmet üretimi için gerekli hammadde, malzeme ve işçilik için önemli miktarlarda ödeme yapmaktadırlar. Burada sorulması gereken; Aynı kalitedeki ürün/hizmet daha düşük fiyatla nasıl satın alınabilir? Bu ürün/hizmetin hangilerinin firma içerisinde üretilmesi daha karlı olur? Bununla beraber, satın alınan her bir ürün veya hizmetin en az iki alternatif tedarikçisi olmalıdır.
16 Üretme veya satın alma kararları Üret veya satın al kararlarında, ürün veya hizmetin firmada imal edilmesi halindeki maliyet ile satın alınması durumunda ortaya çıkan maliyet kıyaslanır. Hangisi firma lehine ise o politika üzerinden gidilir.
17 Üretme veya satın alma kararları Eğer bazı dönemlerde atıl kapasite ortaya çıkıyorsa, bu dönemlerde satın alma yerine üretim yapılır. Firma ürün/hizmetin bir kısmını kendi üretebilir, kalan kısmı fason olarak imal ettirebilir. Bütün bunların gider kalemlerinin hesaplanması ve analizi gerekmektedir.
18 Örnek Üstün Buzdolabı Üretim A.Ş. de 450 işçi çalışmaktadır ve aylık üretim kapasitesi 6000 adettir. Kriz nedeniyle bu yıl 48710 buzdolabı üretip satmıştır. Bir işçinin şirkete aylık maliyeti 1410 tl dir. Şirkette yapılan hareket ve zaman etütleri sonuçlarına göre %15.2 oranında işçilikten tasarruf sağlanabileceği tespit edilmiştir. Buna göre işletmenin işçi istihdam politikası aşağıdaki sorular ışığında ne olmalıdır? Kriz nedeniyle birim ürün başına düşen atıl işgücü maliyeti nedir? Eğer ekonominin gelecek 5 yıl boyunca bu şekilde devam edeceği tahmin ediliyorsa firma kaç işçisini çıkarmalıdır? Eğer hareket ve zaman etüdü sonuçları firmada uygulanabilirse hedef işçi sayısı ve birim ürün başına düşen işçilik tasarrufu ne olur?
19 Örnek Yıllık işçilik gideri=450*1410*12=7614000 tl Normal durumda buzdolabı başına işçilik= 7614000/(12*6000)=105.72 tl Kriz nedeniyle buzdolabı başına işçilik= 7614000/48710=156.31 tl Buzdolabı başına fazla yüklenen işçilik= 156.31-105.72=50.59 tl dir.
20 Örnek 450 işçi yılda 6000*12 = 72000 adet buzdolabı üretebilir. Şu anda ise 48710 adet üretebilmiştir. Kullanılan işçilik oranı= 48710/72000=0.6765 Atıl işçilik oranı=1-0.6765=0.3235 dir. Atıl işçi miktarı=450*0.3235=145 işçidir. Firma bu üretimi 450-145=305 işçi ile yapabileceğinden 145 işçiyi işten çıkarmalıdır.
21 Örnek Hedef işçi sayısı=305*(1-0.152)=259 işçidir. 305-259=46 işçi daha işten çıkarılmalıdır. Firmanın toplam işçilik tasarrufu= 7614000- (259*1410*12)=3231720 tl. Buzdolabı başına ise 3231720/48710=66.34 tl tasarruf sağlanacaktır. Buzdolabı başına işçilik maliyeti ise; 4382280/48710=89.96 tl olacaktır.
22 Değer mühendisliği Değer mühendisliği (value engineering), gider mühendisliği ve mühendislik ekonomisi ile iç içe olan bir diğer uzmanlık sahasıdır. Değer; bir ürün veya hizmetin müşteriyi tatmin edebilme derecesi yani üstünlüğü, nitelikleri ve fonksiyonlarıdır. Bir ürün veya hizmetin niteliğinin üst safhalara çıkarılması, değerinin artması anlamına gelir.
23 Değer mühendisliği Bu açıdan değer mühendisliğinde, bir ürün/hizmetin özellikle tasarım aşamasında maliyetlerinin düşürülerek rekabette üstünlüğünü sağlamak amaçlanır. Burada değer, kalite ve maliyetin bir fonksiyonu olarak karşımıza çıkar. Kalite fonksiyonu göçerimi kullanılabilir. Ürünün ve hizmetin kalitesinden taviz vermeden maliyetlerin düşürülmesi esas alınır.
24 Değer mühendisliği Değer mühendisliği, müşteri bakış açısıyla var olan ürünleri geliştirmek, yeni ürünler ortaya koymak amacıyla; süreçler/ürünler üzerinde detaylı analizler yaparak gereksiz olanlarının elimine edilmesi, önemi daha yüksek olan fonksiyonlar üzerinde durulması, maliyetlerin minimize edilmesi için yapılan fonksiyonel analiz, maliyet analizi ve değer analizi şeklindeki ekip çalışmalarının toplamıdır.
25 Değer mühendisliği Burada; ürün kalitesinin artırılması, güvenirlik, sistemin iyileştirilmesi, gereksiz maliyetlerin ayıklanması, kullanım riskinin azaltılması ulaşılmaya çalışılan hedefler arasında yer almaktadır.
26 Değer mühendisliği metodolojisi Değer mühendisliği, gider mühendisliği ve diğer mühendislik branşlarının konuları ile doğrudan ilişkilidir. Giderlerin azaltılması için; İşin planlanmasında ve programlanmasında sistemlerin ve yöntemlerin belirlenmesi Örgütsel planlamanın ve analizlerin yapılması İşin geliştirilmesi ve basitleştirilmesi yöntemlerinin belirlenmesi İşçilik ve materyal standartlarının kurulması Üretim işlemlerinin maksimizasyonu Hammadde, yarı mamul ve mamul stoklarının kontrolü Önleyici tamir-bakım programlarının yapılması
27 Değer mühendisliği metodolojisi Değer mühendisliği metodolojisi; Bu nedir? Bunun görevi nedir? Bunun maliyeti nedir? Bu fonksiyonlar gerekli midir? Başka hangi fonksiyonlar bunu gerçekleştirebilir? Bu alternatiflerden hangisinin maliyeti mevcut dizayndan daha düşüktür? Değer mühendisliği safhaları; Ürünle ilgili istenen fonksiyonların belirlenmesi safhası Mukayese suretiyle fonksiyonların değerlerinin belirlenmesi safhası Yapılabilir değer alternatiflerinin geliştirilmesi safhası
28 Özet Buraya kadar gider mühendisliği ve değer mühendisliği kavramlarından bahsedildi. Her iki mühendislik çalışmaları mühendislik ekonomisinin çalışma kapsamı alanına girmektedir. Bu faaliyetlerin uygulanmasıyla yapılan çalışmaların daha rasyonel bir şekilde yürütülmesi sağlanabilir.