DEĞİŞKENLİK ÖLÇÜLERİ Değşel (Yayılım) Ölçüler İ arlı aaütley brbrde ayırma ç her zama yalızca yer ölçüler yeterl olmayablr. Dağılımları brbrde ayırt etmede ullaıla ve geellle artmet ortalama etraıda değşm date alara heaplaa tattlere değşel(yayılım) ölçüler adı verlr.
Aşağıda gra 500 hacml alıa arlı öre doğrultuuda oluşturula htogramlardır. Her öre ortalamaı yalaşı olara 00 olduğua göre öreğ ayı aaütlede alıdığı öyleeblr m? Frea 400 300 Frea 00 000 800 00 600 00 400 00 0 3,33 09,33 95,33 8,33 67,33 0 67,33 95,33 8,33 3,33 09,33 X X 3 İ öreğ ayı aaütlede geldğ öyleemez. Buu ede alıa öre oucuda oluşturula htogramda dağılımları ortalama etraıda arlı olmaıda ayalamatadır. Dağılımları brbrde ayırt etmede ullaıla yayılım ölçüler artmet ortalama etraıda değşmler date ala taımlayıcı tattlerdr. Br ver etde artmet ortalamalarda her br gözlem arı alııp bu değerler tümü topladığıda oucu 0 olduğu görülür. 4
Öre: 4,8,9,3,6 şelde verle br bat er ç; 4 + 8 + 9 + 3 + 6 0 5 ( ) ( 4 0 ) + ( 8 0 ) + ( 9 0 ) ( 3 0 ) + ( 6 0 ) 0 Bu örete görüleceğ üzere gözlemler artmet ortalamada uzalığı alıp topladığıda 0 elde edldğde dolayı bu problem mutlaa değer ullaara veya areel uzalı alıara ortada aldırılır. 5 ) Ortalama Mutla Sapma(OMS) Ver etde her br gözlem değer artmet ortalamada arlarıı mutla değerler toplamıı öre hacme bölümeyle elde edlr. Gözlem değerler artmet ortalamada alarıı toplamı 0 olacağıda bu problem ortada aldırma ç mutla değer ade ullaılır. Bat erler İç: OMS Gruplamış erler İç: Sıılamış Serler İç : OMS OMS m 6
Öre: İtatt I der ala 0 öğrec vze otları aşağıda gb ıralamıştır. Bua göre vze otları ç ortalama mutla apma değer heaplayıız. 30,4,53,6,68,79,8,88,90,98 30 + 4+... + 98 0 69 OMS 30 69 45 4,5 0 + 4 69 0 +... + 98 69 7 Öre: Aşağıda tabloda 30 gülü üre çde br retoraı ulladığı et mtarıı dağılımı verlmştr. Gülü ullaıla et mtarıı ortalama mutla apmaıı heaplayıız. Sıılar m I ( m v )I 30-36 da az 33 I(33-46,6)I 36-4 de az 6 39 I6(39-46,6)I 4-48 de az 0 45 I0(45-46,6)I 48-54 da az 7 5 I7(5-46,6)I 54-60 de az 4 57 I4(57-46,6)I 60-66 de az 63 I(63-46,6)I Toplam 30 63, m 46,6g. 5,44g. OMS m 63, 30 8
) Varya Ortalama mutla apmada ullaıla mutla değerl adeler le şlem yapmaı zor hatta bazı durumlarda maız olmaı ebebyle ye değşel ölçüüe htyaç bulumatadır. Mutla değer adede zorlu artmet ortalamada arları areler alımaıyla ortada almatadır. Ver etde her br gözlem değer artmet ortalamada arlarıı areler toplamıı öre hacm br eğe bölümede elde edle değşel ölçüüe öre varyaı adı verlr. 9 Bat erler İç: Populayo Varyaı: μ : Populayo Ortalamaı Öre Varyaı : Gruplamış Serler İç: Sıılamış Serler İç : ( μ) σ N N : Populayo Hacm ( ) ( ( m ) ) 0
( ) ade tattte br ço ormülde ullaılır ve areler toplamı olara adladırılır. Matematel olara heaplama olaylığı ağlamaı açııda ormüllerde areler toplamıı açılımı ola aşağıda eştl ullaılablr. ( ) ( ) ( ) ( ) m m Gruplamış Serler İç: Sıılamış Serler İç : Bat Serler İç:
3) Stadart Sapma Varya heaplaıre ullaıla verler areler alıdığıda verler ölçü brm are varyaıda ölçü brm mevcut ölçü brm are olur. Öre: g, cm gb. Bu teledrme verler açııda br alam taşımayacağıda varya yere ortalama etraıda değşm br ölçüü olara ou pozt areöü ola tadart apma ullaılır. 3 Br dz ölçümü göterdğ değşm e güvelr ölçüüdür. Dağılım azlaya tadart apma büyü, dağılım dar alada e üçütür. 4
Bat erler İç: Populayo Stadart Sapmaı: μ : Populayo Stadart Sapmaı Öre Stadart Sapmaı : Gruplamış Serler İç: Sıılamış Serler İç : σ ( μ) N N : Populayo Hacm ( ) ( ( m ) ) 5 Öre: İtatt I der ala 0 öğrec vze otları aşağıda gb ıralamıştır. Bua göre vze otları ç varya ve tadart apmayı heaplayıız. 30,4,53,6,68,79,8,88,90,98 30 + 4+... + 98 0 69 ( ) ( 30 69) + ( 4 69) +... + ( 98 69) 4538 504, 9 504, 9 504,,45 İtatt I vzede alıa otları ortalama etraıda yalaşı olara pua değştğ görülmetedr. 6
Ayı oru areler ortalamaıı açılımı ullaılara çözüldüğüde ayı ouçları verecetr. 30,4,53,6,68,79,8,88,90,98 30 900 4 68 53 809 6 37 68 464 79 64 8 674 88 7744 90 800 690 548 504, ( ) ( 690) 548 9 0 504,,45 7 Öre: Yada tabloda br Samug bayde LCD televzyoları era boyutlarıa göre atış mtarları verlmştr. Frea dağılımıı varya ve tadart apmaıı heaplayıız. Grup Frea 5 5 60 66 3 98 3068 7 4 88 0736 8 5 40 3360 94 7 658 685 0 605 3607 ( ) 3607 9 ( 605) 0 47,67 47,67,5 8
Öre: Aşağıda tabloda 30 gülü üre çde br retoraı ulladığı et mtarıı dağılımı verlmştr. Gülü ullaıla et mtarıı varyaıı ve tadart apmaıı heaplayıız. Sıılar m ( m v ) 30-36 da az 33 (33-46,6) 36-4 de az 6 39 6(39-46,6) m 4-48 de az 0 45 0(45-46,6) 48-54 da az 7 5 7(5-46,6) 46,6 54-60 de az 4 57 4(57-46,6) 60-66 de az 63 (63-46,6) Toplam 30 579, ( m ) 579, 54,46 30 54,46 7,38g. g. 9 4) Rage (Değşm Aralığı) Ver etde yayılımı ade etmede ullaıla e bat tatt değşm aralığıdır. Geel olara bat erler ç ullaılır. E büyü gözlem değer le e üçü gözlem değer araıda ar değşm aralığıı verr. Ver etde te br gözlem aşırı derecede üçü veya büyü olmaıda etledğ ç br başa adeyle örete yer ala adece ver ullaılara heaplamaıda dolayı tüm ver et değşelğ açılama ç yeterz almatadır. 0
Rage Değşe R X ma X m R X ma X m + X: SÜREKLİ ŞANS DEĞİŞKENİ X: KESİKLİ ŞANS DEĞİŞKENİ Öre: Br abrada çalışa 5 edütr mühed bldğ yabacı dl ayıları aşağıda verlmştr. Bua göre bu mühedler bldğ yabacı dl ayıı ç değşm aralığıı heaplayıız.,0,,,0 X İ 0,0,,,. 5 :,,3,4,5. R X ma X m + 0 + 3
5) Değşel(Varyayo) Katayıı İ veya daha azla populayo üzerde ayı şa değşeler ç yapıla araştırmalarda değşeller arşılaştırılmaı ç ullaıla br ölçüdür. Stadart apmayı ortalamaı br yüzde olara ade ede ve veya daha azla populayoda varyayou (değşelğ) arşılaştırmada ullaıla ölçüye varyayo(değşel) atayıı der. Varyayo Katayıı: C V X *00 Öre: İtabul da ve Aara da yaşaya aleler aylı gelrler değşeller arşılaştırılmaı 3 Öre: Kuruyemş ata br düada br hatalı ürede atıla lebleb, ıtı ve bademler ortalamaları ve tadart apmaları aşağıda verlmştr. Bua göre uruyemşler değşeller açııda arşılaştırıız ve uruyemş değşelğ daha azla olduğuu belrtz. 5 C * 00 *00 6,67 %6,67 Vlebleb X 30 Lebleb 30 g. 5 g. Fıtı 40 g. 4 g. Badem 0 g. 3 g. CV ııtı CVBADEM 4 * 00 *00 0 %0 X 40 3 * 00 *00 30 %30 X 0 Üç uruyemş değşeller arşılaştırıldığıda e üçü tadart apma değer bademde olmaıa rağme e büyü varyayo atayııa ahp olduğuda e azla değşelğ bademde olduğu görülür. Artmet ortalamalar çerde tadart 4 apma yüzdelere baıldığıda e büyü yüzde bademdedr.
Çarpılı (Ametr) Ölçüler Populayoları brbrde ayırma ç her zama yalızca yer ve yayılım ölçüler yeterl olmayablr. Aşağıda arlı populayoda alımış öreler ç oluşturula htogramlar verlmştr. 0 μ A A 0 μ Β B 5 Şelde görüleceğ üzere A ve B öreler ayı ortalamaya ve yalaşı olara ayı değşelğe ahp olmalarıa rağme bu öreğ açıça ayı populayoda gelmedğ öyler. Ametr (çarpılı) ade metr olmaya alamıı taşımatadır. Şellere baıldığıda reaları A da daha ço ol tarata (üçü değerlerde), B de e daha ço ağ tarata (büyü değerlerde), topladığı görülmetedr. 6
Ametr Ölçüler PEARSON ÇARPIKLIK ÖLÇÜSÜ mod S p 3( X med) S p veya S P < 0 Negat çarpı(sola) S P > 0 Pozt Çarpı(Sağa) S P 0 e dağılış metr S b BOWLEY ÇARPIKLIK ÖLÇÜSÜ ( Q 3 Q ) ( Q Q ) Q 3 Q S b < 0 Negat çarpı(sola) S b > 0 Pozt Çarpı(Sağa) S b 0 e dağılış metr 7 Smetr Dağılım A.O Med Mod Sağa çarpı dağılım A.O > Med > Mod Sola çarpı dağılım A.O < Med < Mod İ modlu metr dağılım Modu olmaya dağılım Tedüze dağılım 8
Öre: Aşağıda tabloda 30 gülü üre çde br retoraı ulladığı et mtarıı dağılımıda elde edle bazı taımlayıcı tattler verlmştr. Bua göre pearo ve bowley ametr ölçüler heaplayıp yorumlayıız. Artmet Ort. Mod Medya Q Q 46,6 45,4 46, 4,5 5,9 54,46 3( X med) 3(46,6 46,) S p 0,6 > 0 54,46 Sağa Çarpı, Pozt Ametr mod 46,6 45,4 S p 0,6 > 0 54,46 ( Q S b 3 Q) ( Q Q Q 3 Q ) (5,9 46,) (46, 4,5) 5,9 4,5 0,4 0,0 > 0 Sağa Çarpı, Pozt Ametr Sağa Çarpı, Pozt Ametr 9 Baılı Ölçüü Aşağıda A ve B dağılımlarıı ortalamaları, değşel ölçüler ayı olmaıda dolayı ve hatta de metr olmalarıda dolayı bu dağılışı ayırt etme ç Baılı Ölçüü ullaılır. A B A B 30
Herhag br olaılı oyouu şel le lgl parametrelerde br tae de baılı ölçüüdür. Baılı Ölçüü ortalamaya göre dördücü momette gdlere heaplaır ve α 4 olara göterlr. μ4 α 4 4 σ Bat Ser İç μ 4 ( μ) 4 α 4 3 e Ser Normal α 4 α 4 < 3 e Ser Baı < 3 e Ser Svr Ya da Yüe 3 Ödev Yada verlmş ola ııladırılmış er eğlğ Pearo ve Bowley eğl ölçülere göre elde edz. Sıılar 0- de az 5-4 de az 9 4-6 da az 6 6-8 de az 7 8-0 da az 3 Frealar Cevap: Pearo a göre eğl: 0.584 Bowley e göre eğl: 0.4 3