ÜRETİM YÖNETİMİ
1.ÜRETİM VE ÜRETİM YÖNETİMİ KAVRAMI 1.1. ÜRETİM TANIMI İktisat dilinde, üretim; her türlü fayda yaratma (şekil değişikliği, zaman değişikliği, mekan değişikliği... vb ile) veya iktisadi mal veya hizmetler meydana getirme olarak tanımlanmıştır. Mühendisler de üretimi; teknik ve dar anlamda fiziksel yönü ile ele almış bir fiziki varlık üzerinde onun değerini arttıracak bir değişiklik yapma yada hammadde veya yarı mamulleri (input)kullanılabilir bir mamule (output) dönüştürme olarak tanımlamışlardır.
İşletmeciler ise hammaddeleri fiziki veya kimyasal yollardan geçirerek değişimini sağlamak ve böylece tüketicilere faydalı mal veya hizmet elde etmek işlemine üretim adını verirler.
1.2. ÜRETİM YÖNETİMİ İşletmenin elinde bulunan malzeme makine ve insan gücü kaynaklarının, belirli miktarda ki mamulün istenilen niteliklerde(kalitede), istenilen zamanda ve mümkünse en düşük maliyetle üretimini sağlayacak biçimde bir araya getirilmesidir.
ZAMAN KALİTE MİKTAR FİYAT Üretim yönetimi için önemli olan noktalar...
Özetle üretim faaliyeti ürün yada hizmetlerin yaratıldığı süreç; üretim yönetimi ise ürün yada hizmetleri yaratılmasında kullanılan kaynakların ve yerine getirilmesi gereken faaliyetlerin yönetimi şeklinde tanımlana bilir.
1.3. ÜRETİMİN TARİHSEL GELİŞİMİ
1.4. ÜRETİM YÖNETİMİNİN AMAÇLARI Bir takım çevre koşulları üretim yöneticilerinin görevlerini giderek güçleştirmektedir.bu koşulları şu şekilde sıralamak mümkündür;(gaither s.4) Müşteri ihtiyaç ve beklentilerinin hızla değişmesi İç ve dış pazarlarda yaşanan yoğun rekabet Üretim teknolojisinde meydana gelen hızlı gelişme Rakiplerin sunduğu kalite ve maliyet düzeyinde ki iyileşme
Uluslararası finanssal koşullarda meydana gelen dalgalanmalar İşlemlerin uluslararası boyut kazanması Hizmetler sektörünün giderek büyümesi Uluslararası ticaretin yoğunlaşması Üretim kaynaklarının sınırlı olması
Bu çevre koşulları altında işletmenin amaçlarını şu şekilde sıralayabiliriz; Tüketici isteklerinin fiyat,kalite,zaman ve miktar açısından en iyi şekilde karşılanması Stok düzeyini mümkün olduğu kadar düşük tutulması veya stok devrinin arttırılması, İşletmenin insan gücü ve makine kaynaklarından yararlanma derecesinin yükseltilmesi amaçlarını gerçekleştirmeye çalışır.
Bu amaçlar göz önüne alındığında düşünülmesi gereken ekonomik koşullar vardır; Malzeme,stok, insan gücü ve makine gücü...vb konularla ilgili faaliyetlerin koordinasyonunda mamulün maliyeti. Üretim yönetiminin kendi faaliyetlerinin mamul maliyetine yansıyan payı.
2. Üretim Sistemleri nin Sınıflandırılması 1. Sürekli Üretim Sistemi 2. Kesikli Üretim Sistemi 3. Proje Tipi Üretim Sistemi
2.1. Sürekli Üretim Sistemi Makine ve tesislerin yalnızca belirli bir mamul için tahsis edildiği sistemler sürekli üretim sistemi olarak nitelenirler. Ürün standardize olması nedeni ile aynı işlemlerin aynı sırayla yerine getirilmesi söz konusudur. Üretilen mamule olan talep düzeyi, dolayısıyla üretim miktarları çok yüksektir.
Sürekli Üretim Sisteminin dezavantajları şöyle sıralanabilir; Üretim hattı üzerinde ortaya çıkabilecek herhangi bir sorun,bütün hattı etkileyecektir. Oldukça maliyetli ve teknolojik bir üretim sitemidir. Üretim sisteminde esneklik bulunmaması sektörün çok çabuk yön değiştirmelerine etkin bir şekilde tepki verememesine neden olabilir.
Sürekli Üretim Sisteminin ayırt edici özellikleri şu şekilde sıralanabilir; Az çeşitli yüksek miktarlarda üretim, Yüksek sermayeli yatırım, Düzenli talep, Tüm ürünlerin aynı makineler üzerinde aynı işlemleri görmesi Özel amaçlı makineler kullanılması Kalifiye olmayan işgücü kullanımının mümkün olması, Yüksek hammadde ve mamul stokları, buna karşılık düşük ara stokları Fabrika içi taşımacılıkta konvektör,raylı araba gibi özel araçlar kullanılması...
Sürekli üretim sistemini kendi arasında ikiye ayrılmıştır; a. Kütle Üretim b. Akış Tipi Üretim
a. Kütle Üretim Sistemi (Üretim ve Montaj Hatları) Kütle üretim sisteminde bir yada çok kısıtlı sayıda mamulden yüksek miktarlarda üretim gerçekleştirilir.gerektiğinde, üretim hattında bağzı değişiklikler yapmak sureti ile benzer bir ürünün üretimine geçilebilir.
Beyaz eşya,otomobil, televizyon gibi ürünleri üretimi kütle üretim sistemine örnektir
B. Akış Tipi Üretim Akış tipi üretimde makine ve tesisler sadece tek bir ürün üretecek şekilde tasarlanmıştır. Ürün, üretimde kullanılan süreçler, malzeme ve araçlar standardize edilmiştir. Akış tipi üretim sermaye yoğundur bunun nedeni otomasyona dayalı bir üretim sistemi olmasıdır. Bu tip üretim sistemlerine ; petrol rafinerileri, plastik, çimento, şeker,kağıt üretimi örnek gösterilebilir.
2.2. Kesikli Üretim Sistemi Kesikli üretimde farklı ürünlerden az miktarda üretim söz konusudur. Farklı ürünlerin üretimi,genel amaçlı makineler üzerinde bağzı ayarlamalar yapılarak gerçekleştirilir. Aynı fonksiyonel ürünlerin bir arada bulunduğu bir yerleşim düzeni görülür. Örneğin torna, freze ve matkapların bir arada bulunduğu bir atölye oluşturulur.
Kesikli üretim sisteminin ayırt edici özelliklerini şöyle sıralaya biliriz; Düzensiz talep Genel amaçlı makinelerin kullanılması Düşük miktarlarda çok çeşitli üretim Aynı fonksiyonel özelliklere sahip üretim araçlarının aynı bölümlerde toplanması Kalifiye iş gücü kullanılması Yüksek ara stokları,düşük hammadde ve mamul stokları Fabrika içi taşımaların,genellikle insan gücü ile çalışan veya motorla tahrik edilen istif arabaları ve sabit veya hareketli vinçlerle yapılması Miktar yada çeşit itibari ile değişkenlik gösteren tüketici talebi karşılayacak esnekliğe sahip olması
Kesikli üretim sistemi A.Siparişe Göre Üretim B.Parti Üretimi olarak üretimin miktarına göre ikiye ayrılır.
a. Siparişe Göre Üretim: Bu üretim şekline atölye tipi üretimde diye biliriz. Siparişe göre üretim zaman, kalite, tasarım ve miktar olarak tüketici veya müşteri firmanın özel olarak belirlediği bir mamulün üretilmesidir. Bu sistemlerde çok çeşitli ürünün üretilmesi mümkündür. Bir sipariş geldiğinde işlem sırası o siparişe göre belirlenir, gelen her yeni siparişin işlem sırası ve miktarı birbirinden farklıdır.
a. Siparişe Göre Üretim: Yerinde alınan ölçüye göre mobilya üreten sistemler veya makine takım atölyeleri bu sisteme örnek gösterilebilir.
b.parti Üretim Sistemi Parti üretim sistemi, özel bir siparişi yada sürekli bir talebi karşılamak amacı ile belli bir mamul grubunun belirli miktarlarda oluşan partiler halinde üretilmesidir. Siparişe göre üretim ile parti üretim arasında ki en belirgin fark parti üretimin siparişe göre üretime göre ürün standardizasyon yönü daha fazladır.parti üretimde tekrarlamalı olarak belirli miktarlarda talebi karşılamaktadır fakat ürün çeşitliliği siparişe göre üretime kıyasla daha sınırlıdır.parti üretimde talebi yapılan ürün için yeni sistem kurulması gerekmez.
b.parti Üretim Sistemi Parti üretim sisteminin düşük hacimli,çeşitli üretime olanak sağlayacak esnekliğe sahip olması gerekir.çeşitli parçaların belli büyüklükte ki partiler halinde üretildiği metal işleme atölyeleri bu üretim şekline örnek olabilir.
1.3. Proje Tipi Üretim Bir tek büyük ölçekli üretimi gerçekleştirmek üzere tasarlana üretim sistemine proje tipi üretim denir.bir tek üretim üzerinde çalışılır yapılan işin hacmi büyüktür,bir üretim sona erdikten sonra yeni bir üretime geçilir. Bunun yanının da birkaç iş birden de yürütülebilir. Her bir proje birbirinden bağımsızdır yani farklı özellikler taşır.
Proje tipi üretimin ayırt edici özelliklerini şöyle sıralayabiliriz; Büyük ölçekli tek seferlik işlerden oluşan bir üretim şeklidir, Özel talebe bağlı bir üretim şeklidir, Üretim faktörlerinin projenin yapılacağı bölgeye taşınması gerekir Mamul sabit konumdadır Makine ve iş görenler mamul içinde hareket ederler. İşgücü kullanım düzeyini zaman içinde değişkenlik gösterbilir.
3.Proje Tipi Üretim Faaliyetlerin planlaması yapılan işlere göre karmaşıklık gösterecektir.proje tipi üretim kesikli ve sürekli üretimden proses olarak oldukça farklıdır.bu özelliği proje tipi üretimin;proje faaliyetlerinin planlaması, yönetimi,denetimi amacıyla tamamen farklı teknikler kullanılmaktadır.
3.Üretimde Strateji Bir amaca ulaşmak için belirlenen yol veya yönteme strateji denir. Bir firmada stratejik planlama,çeşitli düzeylerde yapılır önemli olan nokta ise bu stratejilerin birbirleri ile ilgili ve uyumlu olmasını sağlamaktır.
Genel ANALİZ İÇ ÇEVRE DIŞ ÇEVRE MÜŞTERİ ÇEVRESİ SWOT ANALİZİ GÜÇLÜ FIRSATLAR (+) (+) ZAYIF TEHDİTLER (-) (-) MİSYON AMAÇ HEDEFLER ÜRETİM STRATEJİSİ
Üretim Stratejisinin Unsurları; Ürün tasarımı Üretim süreç tipinin belirlenmesi Mamul stok politikasının belirlenmesi Üretim tesislerinin odağının belirlenmesi Yeni ürün geliştirilmesi ve tasarımı Teknoloji seçimi ve süreç geliştirilmesi Kaynakların stratejik alternatifler arasında dağılımı Tesis planlama :kapasite, yer seçimi, yerleştirme İş tasarımı İşleyişle ilgili taktik kararlar
4. Verimlilik Verimlilik adını verdiğimiz kavram, üretim sırasında kullandığımız insan gücü, hammadde, alet ve makineler, enerji, su, toprak, gübre gibi kaynaklarla sonunda elde ettiğimiz ürün arasındaki ilişkiyi, oranı anlatır.
Birim zamanda, örneğin bir günde, bir ayda yada bir yılda, ürettiğimiz mal yada hizmetin büyüklüğünü ölçüp onu üretmek için kullandığımız kaynağın yada kaynakların miktarına bölersek, verimlilik oranını buluruz.
Verimlilik =ÇIKTI/ GİRDİ oranıdır... Çeşitli hesaplamalar sonunda bulunacak verimlilik oranları yada katsayıları, tek başlarına pek fazla anlam ifade etmez. Bu oranları karşılaştırmalı olarak değerlendirmek gerekir.
Aynı sürede aynı kaynakları kullanarak daha çok ve kaliteli ürün elde edebilirsek verimliliği artırmış oluruz. Bunun için de kaynaklarımızı akılcı ve tutumlu kullanmayı bilmek, onlardan daha iyi yararlanmanın yollarını araştırıp öğrenmek zorundayız.
Yeni Yöntem Ve Araçlar AR-GE Verimlilik Artışı Mevcut Durum Üretkenlik Artar Maliyet Ve Fiyat Düşer Üretim Artar BÜTÜN BUNLARDA KARLILIĞI ARTTIRIR! Üretim Artar TALEP ARTAR Talep Artar Maliyet Ve Fiyat Düşer
H. Emerson'nun belirlediği verimliliğin on iki ilkesi ise şunlardır: 1 - Amaçların belirlenmesi, 2 - Uzun vadeli görüşler benimseyip, bunların sonuçları üzerinde düşünülmesi, 3 - Danışma hizmetlerinden yararlanılması, 4 - Disiplin sağlanması, 5 - Başarının değerlendirilmesi, 6 - Düzenli ve yeterli kayıtlar tutulması, 7 - Yazılı iş emirlerinde yeterli bilgi verilmesi, 8 - Başarı standartları ile ücret hadleri arasında paralellik bulunması, 9 - İş dağıtımı ve standart koşullar arasında benzerlik olması, 10 - Standart işlemler ve fiilî işlemler arasında eşitlik, 11 - İş tanımları yapılması, 12 - Verimli çalışan işçi ve yöneticilerin ödüllendirilmesi.
5. STOK SİSTEMLERİ MALZEME İHTİYAÇ PLANLAMASI (MRP) 1960 lı yılların başında üretim sistemlerinde kullanılan parça ve malzeme stoklarının yönetiminde bilgisayar yeteneklerinden yararlanmak amacıyla tasarlanmıştır.
İMALAT KAYNAKLARI PLANLAMASI (MRP II) 1968 de devreye sokulmuştur, ancak özellikle 1980 lerin başlarında,imalat işlemlerinde üretime tahsis edilen tüm kaynakların etkin bir şekilde planlanmasını ve izlenmesini sağlayan bir araç olarak kabul görmeye başlamıştır. İyi planlanmış İKP bir üretim işletmesindeki tüm fonksiyonel alanların yönetimi için gerekli bilgiyi sağlar.
6.TAM ZAMANINDA ÜRETİM SİSTEMLERİ (JIT) Yalın Üretim, Toyota Üretim Sistemi yada Stoksuz Üretim gibi isimlerle anılan Tam Zamanında Üretim, 1950'nin başlarında Japonya'da Toyota şirketinin öncülüğünde geliştirilip,1980'lerde ABD'de yaygınlık kazanmış olan bir üretim felsefesidir.
Tam zamanında üretimin en genel tanımı; Üretim için gerekli olan malzemenin gerektiği anda ihtiyaç noktasında bulunmasını temin eden ve sıfır envanteri hedef alan bir malzeme yönetim sistemi olarak verilebilir. Daha geniş bir tanımla Tam Zamanında Üretimi; En az kaynak kullanımıyla, en kısa zamanda, en ucuz ve hatasız üretimi, müşteri taleplerine cevap verecek şekilde en az israfla ve tüm üretim faktörlerini en esnek şekilde kullanıp potansiyellerin tümünden yararlanmak şeklinde tanımlayabiliriz.
JIT in amacı Yönetim ve üretim süreçlerindeki her türlü israfı ve müşteri gözünde ürüne artı değer katmayan her türlü işi ve adımı ortadan kaldırmak. Bu israflar aşağıdaki gibidir. Basit stratejiler Hurdalar Fazla üretim Gereksiz malzeme taşımaları Yarı mamul ve bitmiş ürün stokları Gereksiz, katma değer yaratmayan operasyonlar İşçinin makine zamanı içinde beklemeleri Gereksiz işçi hareketleri
Bu israfların nedenleri aşağıdaki belirtilmiştir. Yetersiz çalışma metodları Uzun hazırlık zamanları Yetersiz prosesler Eğitim eksikliği Yetersiz bakım Uzun mesafeler Lider eksikliği