LKÖRETM II. KADEMEDE ÜÇ BOYUTLU SANAT UYGULAMALARININ YARATICILIIN GELMESNE ETKS * Özet / Abstract Özcan ÖZKARAKOÇ ** Sanata ilikin en önemli özellik, anlatmdr. Sanata dair deerlerin bireye kavratlmas ve kazandrlmas süreci sanat eitiminin gerekliliini ortaya koymutur. Sanat eitimi bireysellik esasldr ve örencideki yaratc güç ortaya çkarlmaya çallmaktadr. Ülkemizde, ilköretim okullarnda okutulan müfredat programlar da, yaratc gücün ortaya çkartlmasn amaçlayan iki ve üç boyutlu çalmalar öngörmektedir. Ancak ne yazk ki birçok eitimcinin üç boyutlu uygulamalarn çocuk geliimi ve yaratclk üzerindeki olumlu etkisini göz ard ettii bir gerçektir. Yenilie ve deiiklie srt dönerek standart yöntemlerle ders ilemek, örencilerin yaratc güçlerini snrlandrmaktadr. Bu yaklam sanat eitiminin amaçlar dorultusunda ilerlemesine olumsuz etki yapmaktadr. Bu çalmada üç boyutlu uygulamalar 6. snflarda dörder hafta süreyle uygulanmtr. Kil, kat ve rekreasyon çalmalarnn yaptrld bu snflarda ortaya konan iler ve üretim süreci, yaratclk açsndan deerlendirilmitir. Ayn örencilere iki boyutlu çalmalar da yaptrlm, üç boyutlu çalmalar lehine belirgin farklar tespit edilmitir. Anahtar Kelimeler: 'lköretim, 'kinci Kademe, Sanat Eitimi, Üç Boyutlu THE EFFECTS OF THREE-DIMENSION ART PRACTICE ON THE IMPROVEMENT OF CREATIVITY IN THE PRIMARY SCHOOL-SECOND LEVEL The most important feature about art is expression. Getting someone to comprehend and to cause her to get valves about art process has need of art education. Art education basis is individualism and the creative power of a student is being tried to be revealed. In our country, the curriculums used in primary schools keep two and three dimensional works which aim to reveal creative power in mind. But unfortunately that many eduators undervalue the possitive effect of three-dimensional practices on growin up children and creative power. This approach has anegative effect on art education to advance itself in the direction of its aims. 'n this word three-dimensional techniques have been carried out for four weeks at level six in primary schools. The Works brought up in this classrooms where clay, paper and recreation works have been done and production process have been evaluated from the point of wiew of creativity. Two dimensional Works have been done with the some students, three dimensional works. Key Words: Primary School, Second Level, Art Education, Three-Dimension Giri Bilgi ve bilimin yüzyl olarak kabul edilen günümüzün, en çok konuulan kavramlarndan biri eitimdir. Uluslararas, kültürler aras hareketlerle araylar * Bu çalma, yazarn Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Güzel Sanatlar Eitimi Anabilim Dal, Resim-i Öretmenlii Bilim Dal nda kabul edilmi olan 'lköretim II. Kademede Üç Boyutlu Sanat Uygulamalarnn Yaratcln Gelimesine Etkisi balkl Yüksek Lisans Tezinden yararlanlarak hazrlanmtr. ** Ar. Gör., Selçuk Üniversitesi Eitim Fakültesi Resim-' Eitimi ABD.
SBArD Mart 2011, Say 17, sh. 129 144 içerisinde, her geçen gün artan bir ustalama sürecinden geçen insanolu, yeni formlar bulma çabasna girmitir. 'nsanolunun bu araylar, onu eitimle buluturmutur. Eitim bir üretim sürecidir ve eitim kavramnda en önemli unsur Bireyin eitimi dir.(erbay,1997) Bireyin süreç içerisinde doruyu yakalayabilmesi için arttr. 'nsanolunun düünebilen bir varlk olmas, onu sürekli olarak yeni araylar içerisine itmi, sonsuz sayda ve deiken formlar üreten doa karsnda yetenek ve becerilerini snama frsat dourmutur. Doann insanoluna olabildii ölçüde kaynak oluturmas ve onu etkilemesi, insan yeteneklerinin sadece fayda salamaya yönelik uralar için deil, evrenin srlarna eriebilmek için kullanlmasna olanak salamtr. Bunun neticesinde birey kiisel heyecanlarn doyurmak ve bakalarna duyurmak, ruhsal özlemlerine uygun düzeyde yaayabilmek amacyla sanat yapmaya balamtr. Sanata ilikin en önemli özellik anlatmdr. Sanatn insan yaamna dair bütün gereklilii ve zorunluluu, insanolunun sahip olduu tüm kapasiteleri sanatsal yetiye dönütürme noktasnda eitimle ilikilendirilmektedir. Sanata balayabilmenin teknik bilgi ve zekânn yan sra ihtiyaç duyduu en önemli unsur eitimdir. Eitimin temel ve en önemli görevlerinden biri estetik duyarlln gelitirilmesidir. Sanata ilikin deerlerin bireye kavratlmas ve kazandrlmas süreci sanat eitimi kavramnn gerekliliini ortaya koymutur. Erbay a göre (1997), sanat eitimi, estetik kayglarn öretilmesi ve bunlardan kurgusal sonuçlarn çkarlmasna yardmc olur. Böylece sanat ürünleri araclyla duygular kiisel paylamlara uzanr. Sanat eitimi, insan bilincinin yaratc becerilerini özgür klmas açsndan önemlidir. Bireyin duygu, düünce ve izlenimlerini anlatabilme yetenek ve yaratcln estetik bir düzeye ulatrmak amacyla yaplan sanat eitimi bireysellik esasldr. Bireyin yaratc güç ve potansiyellerini eitmek, estetik düünce bilincini örgütlemek, estetik yaamn yaplanmasn temellendirmek için gereklidir. Bireyde duygusal boalm ihtiyac, düzeni kefetme ve düzen yaratma ihtiyacndan kaynaklanmaktadr. Sanat eitiminin genel amaçlar içinde, yaratcln gelitirilmesi yer almaktadr. Yaratclk her yerde ve her alanda bulunmaktadr. Farkna varlmas ve ilenmesi gerekmektedir. Yaratcln evrensel olma özellii, farkllklarna ramen tüm bireylerde bulunabilmesine imkân salamaktadr. Günümüz eitim sistemi deneysel ve sorgulaycdr. Modern eitim sistemlerinin uyguland birçok okulda, örencilerin çeitli malzemelerle çaltrlmas, onlar yeni tekniklerle tantrm, böylece çocuklarn ifade güçleri ve yaratma becerileri gelimeye balamtr. Bu tekniklerden biride, ilk elden dokunarak nesneleri ve formlar tanma frsatn çocua veren, üçboyutlu uygulamalardr. Bugün birçok sanat eitimcisi üç boyutlu çalmalarn çocuk geliimi ve sanat eitimindeki öneminden bahsetmektedir (Akbayrak, 2002). Bu aratrmaclara göre üç boyutlu uygulamalar, çocuun üç boyutlu formlar ve bunlarn çevreleriyle olan ilikilerini gözlemesinde, bunlarn anlalmas ve sunulmasnda, el becerilerinin gelitirilmesinde, tasarm ve yapm aamasnda karlalan sorunlar çözerken problem çözme yeteneklerini gelitirmede ve dokunarak tanma frsat verdii için sanat eitimi açsndan önemli görülmektedir. Bu özellikleri sayesinde üç boyutlu uygulamalar, sanat eitiminin en büyük özellii olan ilk elden örenme frsatn çocua vermektedir. 130
Özcan ÖZKARAKOÇ Çalmann Amac Akbayrak a göre (2002), bireyin, küçük yalardan itibaren fiziki çevresini oluturan dünyay tanmaya yönelik ilk admlar, dokunma istemiyle balar. Aslnda bu, sadece çocuklara özgü bir özellik deildir. Çocuklar kadar yetikinlerde bir objeyi tanmak ve anlamak için ona dokunup, elleme ihtiyac duyarlar. Bu sayede objelerin niteliklerini örenmeye ve onlarla temas kurmaya balarlar. Bireye dair bu özellikler göz önünde bulundurulduunda, sanat eitiminin, üç boyutlu uygulamalarla ilk elden örenme frsatn çocua verdii görülmektedir. Bu nedenlerden dolay üç boyutlu uygulamalar, sanat eitimi ve çocuk geliiminde önemli bir yere sahiptir. Üç boyutlu uygulamalarla, resim dersleri tek düze olmaktan kurtulmaktadr. Çou zaman, yetersiz malzeme ve çeitli imkânszlklar neticesinde, resim kâd üzerinde örencilerin yaratc güçlerini sergilemeleri imkânsz hale gelmektedir. Üç boyutlu uygulamalarda, örencinin kolayca temin edebilecei atk maddeler, kât, karton, mukavva gibi malzemeler ve yourma maddeleri, yaratc düüncenin ürüne dönümesi noktasnda esiz frsatlar sunmaktadr. Bu çalma ile ilköretim ikinci kademede, resim-i derslerinde yaptrlacak uygulamalarla, yaratcln gelimesinde, üç boyutlu çalmalarn etkisinin gözlemlenmesi amaçlanmaktadr. Proje süresince, üç boyutlu çalmalarn örenci uygulamalarn, dolaysyla da yaratclklarn ne yönde etkiledii gözlemlenmi, sanat eitimi açsndan kazançlar vurgulanmtr. Saytllar Çalma süresince aada belirtilen kabuller benimsenmi ve sonuç için yorumlar bu kabuller göz önünde tutularak yaplmtr. 1.Aratrma için seçilen snflar, olumlu özellikleri ve baar seviyeleri dikkate alnmadan tercih edilmilerdir. 2.Ders planlar ilköretim müfredat programna uygun olarak hazrlanmtr. 3.Seçilen gruplarn, Konya daki 6. snf örencilerini temsil ettii kabul edilmektedir, 4.Çalma süresince yararlanlan kaynaklardan elde edilen bilgiler gerçei yanstmaktadr. Snrllk Aratrma, Konya ili Selçuklu ilçesi M.E.B. Özel Dilta 'lköretim Okulu II. Kademe, 6-A snf ve Meram ilçesi Pehit Bayan Pilot Ayfer GÖK 'lköretim Okulu II. Kademe, 6-A snflaryla snrldr. Yöntem Aratrma konusunun farkl yönleriyle incelendii bu tez, 5 bölümden olumaktadr. Tezin 2. bölümünde, problem cümlesinin temelini oluturan yaratclk konusu incelenmitir. Bu bölümde, yaratcln tarihçesine ksaca deinilmi, konuyla ilgili tanmlamalar yaplarak, gelitirilebilirliiyle ilgili teorilere ve görülere yer verilmitir. 3. bölümde, sanat eitimine ve yaratclkla iliiksine deinilmitir. Sanat eitimiyle ilgili tanmlamalar yaplarak kapsamna deinilmitir. Sanat eitiminin 131
SBArD Mart 2011, Say 17, sh. 129 144 gereklilii vurgulanarak, eitim süreci ve sonuç açsndan deerlendirme konusu ele alnmtr. 4. bölüm sanat eitimi açsndan üç boyutlu uygulamalarn incelendii ve yaratclkla ilikisinin ele alnd bölümdür. Bu bölümde üç boyutlu uygulama teknikleri ile ilgili tanmlamalar yaplm, ayrca, Milli Eitim müfredat program açsndan üç boyutlu uygulamalarn amaç ve davranlarna deinilmitir. Bölüm 5 de ise, sanat eitimi uygulamalarnn yapld okullar ve snflar tanmlanm, ilköretim 6. snflarla yaplan üç boyutlu uygulama çalmalar sunulmutur. Yaplan bu uygulamalara ait deerlendirmelere yer verilmitir. Aratrma boyunca uygulama snflaryla, 6 hafta süresince 12 saati üç boyutlu, 6 saati de iki boyutlu olmak üzere toplam 18 saat ders ilenmitir. Çalmalarn bitiminde elde edilen üç boyutlu ve iki boyutlu çalmalar deerlendirilmeye alnmtr. Üç boyutlu uygulamalarn deerlendirilmesi yaplrken, örencilerin ayn konuda çaltklar iki boyutlu uygulamalar göz önünde bulundurulutur. Üç boyutlu uygulamalarda ayrntl deerlendirmeler, iki boyutlu uygulamalarda ise genel deerlendirmeler yaplmtr. Bu deerlendirmelere sonuç ksmnda yer verilmi, örnekler ise ekler ksmnda belgelenmitir. Bu çalmada nitel aratrma yöntemi kullanlmtr. Uygumlalar süresince, örencilerin konuyla ilgili yaklamlar gözlemlenmitir. Sohbet havasnda, karlkl konumalar eklinde örencilerin genel izlenimleri not edilmi ve bu izlenimler deerlendirme metinlerine aktarlmtr. Yaratclk ve Yaratc Birey Yaratclk son yllarda günlük yaamda skça kullanlan bir kavram haline gelmitir. Yaratclk kavramnn bat dilindeki karl Kreativiteat, Creativity dir. Latince Creare sözcüünden gelir. Bu sözcük dourmak, yaratmak, meydana getirmek anlamndadr. Devingen bir süreç olma nitelii sözcüün anlamnda sakl bulunmaktadr. Yaratclk, kavram olarak geçen yüzyln balarnda ortaya çkm ve çeitli aratrmalara konu olmutur. Yaratcln insan yaamndaki önemini batl ülkeler 1940 l yllarn banda fark ederek bu konuda aratrmalar yapmaya balamlardr. Sistematik olarak ise 1950 lerden sonra incelenmeye balanmtr. Bu yllardan itibaren, yaratc bireyler yetitirme programlar ders müfredatlarna girerek, eitimöretim alannda bireysel gelimeler nda yaplmaya balanmtr. Yaratc Birey Yaratclk her yerde ve her alanda vardr. Sadece farkna varlp, ilenmesi ve ortaya çkarlmas gerekmektedir. Yaratclk evrenseldir, farkllklarna ramen herkeste bulunabilir. Duyumsal ve algsal zenginlik, yaratcln ön koullarndandr. Yaratclk, görsel düünmenin muhteem sonucudur. Akl, mantk ve zekâ yaratcln temelidir. Çünkü sanatsal düünce, üstün bir düünme yöntemidir. Yaratcl douran, bu düünme ilemidir. Görsel, estetik ve yaratc düünce olarak kullanlan, kiinin düünce yaps ve sistematii, düünmek, fikir ve yorum üretmek, bilgiler arasnda iliki ve düzen kurmak, zihinden geçirmek, zihni taramak, tasarlamak ve hatrlamak yetilerini içerir. 132
Özcan ÖZKARAKOÇ Bu tanmlamalar nda, yaratc düünce gücü olan birey, düünce sürecinin bilincinde olan, denetleyen ve sürece yön veren bireydir. Farkl düünce yöntemleri gelitirme ve sonuca ulaabilme sürecinde deiik görülere açk olabilmek, yaratc düünce sahibi bireylerin genel tutumudur. Elde ettii bilgileri sürekli snayan, deneyen, uygulamaya döken birey yaratc düünce sahibidir. Uygulama, deney etkili düünmeyi refleks ve kendiliinden iler hale getirir. Hareketlilik, yaratcln belirgin özelliklerindendir. Zekâ bellek ve bilisel becerilerin aktif olarak kullanmdr (Atalayer, 1989). Zekâ, bellek ve bilisel becerilerin aktif kullanmyla insan, sebepleri gözler ve sonuçlar kestirebilir. Ya da sonuçlar gözler, sebeplerini çkarabilir. Yaratclk, önceden kestirmelerin veya sonuç çkarmalarn birey için yeni, orijinal, hünerli, zekice ve nadir olmas manasna da gelir. Yaratc düünen birey, yeni alanlar aratran, yeni gözlemler yapan, yeni kestirmelerde bulunan ve yeni çkarmlar yapan kiidir (Avrk, 1987). Bilim adamlar yaratcl bulu yapma veya problem çözme olarak tanmlarken, eitimciler yaratcl yaratc düünme ve bu düünceyi davrana dönütürme eklinde ifade ederler. Psikanalistlerin yaratcl tanmlamalar ise bilinçalt ve bilinç çatmas ile ilgili açklamalara dayanr (Gel, 2000). Bunlarn yan sra; Bulu zenginlii, orijinalite, sorunlara yeni çözümler bulma, yeni bak açlar üretme, varsaymlar deneme gibi çeitli boyutlarda da tanmlamalar yaplmaktadr. Sünbül e (2002) göre yaratclk, problemlere kar duyarl olma, bilgideki yetersizlikler, boluklar ve güçlüklerin isimlendirilmesi, ihtimallerin belirlenmesi ve bunlarn yeniden denenmesi, sonunda da sonuçlarla iliki kurulmasdr. Sünbül (2002), her bireyin yaratc olma potansiyelini vurgulamakta ve bireylerin yaratma konusunda beceriye sahip olduklarna deinmektedir. Yaratclk Gelitirilebilir mi? Yaratclk kiilerin doutan getirdikleri bir özelliktir. Her canl insanolunun yaratc olma potansiyeli vardr. Her insan yaratma konusunda bireysel bir beceriye sahiptir. 'nsanlarn tümü yaratc olabilir ama yaratc olarak tannan insanlar, bakalarnn sahip olmad farkllklara sahiptir. Dier bir ifadeyle bir kii her alanda yaratc olamayaca gibi ayn alanda yaratc yetiye sahip kiilerin de, e oranda yaratc olmalar beklenemez. 'nsan tarafndan tamamlanm her ite, insann ileriye dönük tüm atlmlarnda yaratclk yetisi temel olarak bulunmaktadr. Yaratc kiiler, düünme kalplarn daha ince ayarlara getirebilir ve daha büyük fikirler üretebilir. Sümbül e göre (Sünbül, 2002), yaratclkla ilgili yaplan birçok aratrma neticesinde gelitirilebilecei görülmütür. Yaratcl ortaya çkarmak ve gelitirmek, bir tür sorun çözme olarak ele alndnda, yaratcl etkileyecek ve deneysel olarak kullanlabilecek deikenler üzerinde durulmas gerekmektedir. Bu durumda sanat eitimi sürecinde, örenciyi aratrmaya yönlendirmek en doru yaklamlardan biri olacaktr. Yaratc düünmeye yöneltilen örencinin sürekli olarak; Nedir? Neden? Nasl? Ne kadar? Bunun hakknda ne biliniyor; ne söylenebilir? Eer ise ne olur? gibi nice sorularn cevaplarn aratrmas salanm olur. Bundan sonra da, yine sürekli olarak daha baka, bundan baka neler olabilir? sorularnn cevaplar hakknda derin aratrmalar ve incelemeler yapmasna da frsat verilmi olacaktr. Zihinsel bakmdan 133
SBArD Mart 2011, Say 17, sh. 129 144 güçlü örenci, düünmeyi örenmi ve düünmeyi ketleyen algsal, duygusal ve ifade engellerini am olacandan karlat problemlere kar benzersiz, özgün yeni yaklamlar, çözümler üretmeye hazr durumda olacaktr (Sünbül, 2002). Yaratclk üzerine yaplan tanmlamalardan yola çkarak, genel çizgileriyle çocuun yaratclnn gelitirilmesi için yaplmas gerekenler u ekilde açklanabilir; Alglarn zenginletirilmesi için çocuun gözlem ve hafza eitimine gerekli önem verilmelidir. Çocua üretici düünme yöntemi kazandrlmal, yeni biçimler aramaya, bulmaya ve bunlar anlatp yorumlamaya yöneltilmelidir. Snflarda sk sk, sanat eseri nitelii bulunan yaptlarn incelenmesi, çocuklara yeni görüler kazandrlmasna olanak salayacaktr. Duygu ve düünceleri kullanma alkanl kazandrmak, pratik, çabuk, kararl, cesaretli olmalarna olanak verir. Bu sayede çocuun imgelem gücü geliecektir. Çocuun çevresinin (okul, snf ve atölyelerin), yaplan i ve resimlerle donatlmas, böylece bir sanat çevresi yaratlmas, yaratcln gelitirilmesi için gerekli olan fiziki çevreyi oluturacaktr. Çocuun kendi kendine çalp, teknik yönden birikim ve doyum salayaca ortam hazrlanmaldr (kitaplk, atölye gibi). Sanatsal etkinlikleri izleyebilme imkânlarnn yaratlmas da arttr (müze, tarihi çevre gezileri, galerilere ve sergilere götürme gibi). Bir dier önemli hususta, konularn çocuklarn yakn çevresinden ve yaamlarndan seçilmesidir (Türkdoan, 2000). Tartma ve deerlendirme ortam oluturulmas oldukça önemli bir gereksinimdir. Aktif örenme ortam yaratlmaldr. Didaktik bir eitimden çok tartmal, açklamal, uygulayarak, örenmeye dayal bir ortam yaratcln gelitirilmesi sürecinde elzem bir ihtiyaçtr. Ayn zamanda cesaret verici bir ortam yaratlmaldr. Allmn dnda fikirlerle megul olurken ya da yeni fikirleri yeni yollarda kendi kendine çalrken, bir çocuun güven hissetmesi gerekir. Çocuun kabul edilmesi ve takdir edilmesi, ek olarak soru sorabilmesi, tasarmlarn ifade edebilmesi ve hatta yarglama ve suçlama olmakszn aykr ve çlgn fikirlerini ileri sürebilmesi gerekmektedir. Birçok örenci öretmen eletirisinden korktuu için kendi imajlarn, gizli düüncelerini mevcut durumlarla birletirmeye cesaret edemez. Oysaki okul, çocua kendi kendini serbest hissedebilecei, kabul edilebilir bir atmosferde kefetme frsat salayarak yaratcl yeniden canlandrabilir (Sünbül, 2000). Yaratclk Hangi Durumlarda Olumsuz Etkilenir? Özellikle sanatsal yaratma sürecinde amaç, çocua özgü orijinal ürünler çkartabilme becerisi kazandrmak ise, öretmenin baz durumlarda örnek gösterme hususunda dikkatli olmas gerekmektedir. Çünkü allmam bir yaratm süreciyle kar karya kalan çocuk taklit yoluna gitmeyi düünecektir. Bu tip bir yaklam çocuu ksr bir döngünün içine sokaca için eitimcinin bu konuda dikkatli olmas gerekmektedir. Uzun yllar sanatn yetenekle, yetenein yaratclkla kurulan ilikisi, yaratcl da yetenekli aznla özgü bir davran gibi göstermitir. Beklide bu görü sanatta yaratcln gelimesini engelleyen en önemli etkendir. Ayrca sanatsal yaratcln örenmeyle gelimeyecei görüü de yaratcl engelleyen etmenler arasnda 134
Özcan ÖZKARAKOÇ saylabilir. Bu yaklamda iki yönlü engel yer alr; Birincisi, her çocuk yaratcdr. 'kincisi, yaratclk doutandr. Kimi çocuk yaratc olarak programlanmtr. Her iki yaklamda da yaratclk, birinde baboluktan, ötekin de inançszlktan engellenir (Krolu, 2002). Çocuun ifade özgürlüünü, kendiliindenliini, bamszln, merakn, aratrcln ve kendine güvenini snrlayan herhangi durum veya faaliyet, yaratcln gelimesini engeller (Sünbül, 2000). Fiziki çevrenin yaratclk üzerine olumlu veya olumsuz etkileri oldukça fazladr. Yaratc düzeye çkm çocuklarn, snf ortamnda dier arkadalarna hissettirilmeden bir gözlemci titizlii ile tannmas, tutum ve davranlarn ona göre ayarlanmas gerekmektedir. Yaratc nitelii bir ölçüde belirginleen çocuklarn engellenmesi veya hep snf düzeyine çekilmeye çallmas da yanl bir tutumdur. Ders araç gereçlerinin ve malzemenin yetersizlii önemli bir etkendir. Ayrca konunun seçilmesinde dikkat edilmemesi de önemli bir tehlikedir. Konu, daima çocuun yaratcln gelitirecek düzeyde veya nitelikte olmaldr. Fiziki yapnn uygunsuzluu da oldukça olumsuz bir takm sonuçlara neden olabilir. Atölye imkânszl ve hep snfta çalma zorunluluu gibi (Türkdoan, 2000). Yaratcl gelitirmeyi hedefleyen eitim sisteminde en önemli unsur, kazanma ve kaybetme endiesi tamayan, örencileri birbirine rakip göstermeyen, farkllklar ön plana çkaran bir ortam hazrlayabilmektir. Aratrma ve inceleme yapabilen, farkl deneyimler yaamaktan kaçnmayan, çok boyutlu düünebilen, bulgularn kendi deneyimleri ile birletirip yorumlayan, özgün ve özgür düünebilen, gelecein yaratc kiiliklerini oluturmak güzel sanatlar eitiminin temel ilkeleri arasndadr. Sanat E,itimi ve Yaratclk Günümüzde bütün ileri toplumlarn eitimde hedefi, yaratc insan tipinin yetitirilmesidir. Bu nedenle yaratcln gelitirilmesinde en etkin alan olan sanat eitimi, giderek önem kazanmaktadr. Bu nedenle sanat eitimi hem bireysel, hem toplumsal açdan önemli bir olgu haline gelmitir. Sanata ilikin en önemli özellik anlatmdr. Kiinin öznel iç görüsü, imgeleri, düünceleri ve duygular sanat ile görselleir. Bu çok öznel olan durumun da dönümesi, somutlamas ve bakalarna anlatmas insan için önemli bir gereksinimdir. Daha kapsaml bir anlay ve deyimle sanat; insann insan olma yazgs ve koulunu yenme, kendini aabilme çabasdr (Knay, 1993). Görme, anlama, deneyim ve yaratma süreci olarak bu alanda kapasiteleri snrl olanlar için gerekli ve zorunlu bir uratr. Sanatn insan yaamna dair bütün gereklilii ve zorunluluu, insanolunun sahip olduu tüm kapasiteleri sanatsal yetiye dönütürme noktasnda eitimle ilikilendirilmektedir. Hegel e göre de, sanata balanabilmesi için teknik bilgi ve zekânn yan sra en gerekli unsur, eitimdir. H. Read ise; estetik duyarlln eitilmesi, eitimin en önemli ve temel görevlerinden biridir der. Bu görevde örenciye yaklam biçimi oldukça önemlidir. Örencideki coku ve yaratma isteinin bir yöne çekilmesi sanat eitimi ile gerçekletirilebilmektedir. Sanat eitiminde önemli olan, çocuktaki yaratc güç ve buna bal cokunun doru kullanlmasn öretmektir. 135
SBArD Mart 2011, Say 17, sh. 129 144 Sanat eitimi yalnzca insana özgü bir gereksinimdir. Sanat eitimi, kiiliin uyumlu bir bütün olarak geliimi sürecinde bireydeki yaratc ve üretici güçlerin gözetilip gelitirilmesini amaçlar. Sanat yaamn üstündeki imgeleri aça vurma amacdr. Sanat eitimi, yaratclk açsndan bakldnda güzel sanatlarn tüm alan ve dallarn, bu alanlarn birbirleriyle olan etkileimi ve alveriini de göz önünde bulundurarak ele almak zorundadr. 'nsan toplumunun en küçük unsuru saylan bireylerin genel eitim ve öretimleri içinde, kiilerin estetik duygularnn gelitirilmesi zorunluluu, uygar bir toplum yaratma çabasnda, amacn önemli bir koulu olarak karmza çkmaktadr. Genel eitim ve öretimin insana dönük uralar, yöntemleri, amaç ve ilkelerinin özünde, insan ruhunun yüceltilmesi, psikolojik farkllklarn gözetilerek bireylerin ruhsal gereksinimlerinin doyurulmas, ruh sal açsndan, dengeli bir kii yaratma çabas görülür. Bu eylem sürdürülürken, bir yandan da kiiye zihinsel birikimlerini kendi kendine anlatp yorumlayarak bir eyler yapma, yaratma olana salar ki, birey böylece ruhsal boalmaya, ruhen mutlu olma düzeyine ulaarak daha dengeli bir tavr içine girer. Sanatn ilevi ne salt duygusal rahatlama, ne de salt haz duyurmasdr. Sanatn çok yönlü, kültürel, iletiimsel, bilgilendirici, aydnlatc ve davran gelitirici ilevi onu, yine çok yönlü ve önemli klmaktadr. Sanatn bu deeri kendinde ilevleri ve yalnz sanata özgü nitelikleridir ki, kiinin farkl bir boyutta ussal geliimini salar. Sanatn kendine özgü bu önemi, sanat eitiminin de önemini arttrmaktadr. Sanat eitimi, yaratclk temelleri üzerinde yükselen belirleyici, son derece önemli bir faktördür. (Artut, 2002). Birçok aratrmacya göre yaratcln sekiz nitelii bulunmaktadr. Yaratcla ait bu niteliklerin farknda olunmas, sanat eitiminin belirli ve anlaml hedeflere, dolaysyla da hedef davranlara ulalmasna imkân tanr. Sanat eitimi sürecinde, bahsedilen bu sekiz niteliin birbirine kar üstünlüü söz konusu deildir. Ancak örenci, öretim sürecinde yaratcln sekiz niteliinden birine veya bazlarna dierlerinden daha çok ihtiyaç duyabilmektedir. Buna bal olarak, örenme öretim sürecinde her bir örenciyi önemseyen farkl deerlendirme ölçütlerinin hazrlanmasnda yarar vardr. Özsoy (2003), yaratcln sekiz niteliine dair ölçütleri, duyarlk, akclk, esneklik, özgünlük, birletirme, yeniden tanmlama, tutarl ve uyumlu düzenleme olarak snflandrmtr. Duyarlk: Yaratc birey, bir olay ya da durumun tüm yönleriyle çok fazla ilgilidir. Bu ilgi toplumsal, algsal ve estetik dikkatleri içerir. Bunun anlam, insanlarn ihtiyaçlaryla, çevreyi duyumsamasyla (görme, dokunma, duyma, koklama), o ortamda varolan estetik, yaratc problemlerle ilgilenmektedir. Bu, gerçekte bireyin hayata kendi öz duyarldr. Yaratcln olumas için problemlere duyarlk zorunludur. Akclk: Yaratc insan hzl hayal edici düünme, verilen bir durumda bir eyi baka bir eye hzla balama yeteneine sahiptir. Herhangi bir uyary izleyerek hzl bir ekilde, zincir düünceler ortaya çkar. Her sanatsal deneyimde, özelliklede balangçta, fikir, nesne ve ifade edilen düünceler birikmeye balar. Arka arkaya biriken bu fikirler kompozisyon içinde birbiriyle ilikilendirilir. Pekiller, renkler ve biçimler dikkate alndnda, yaratc süreç içinde bunlarn her biri dierine etki eder. 136
Özcan ÖZKARAKOÇ Esneklik: Yaratc kiinin içerden ya da dardan olsun yeni gelimelerle ve deien durumlarla karlat zaman bunlar ayarlama yetenei vardr. Sanatsal etkinlikler gerçekletirilirken sklkla tesadüfler meydana gelir. Esnek kiiler bu durumlar avantaj olarak kullanabilir. Daha az yaratc kiiler bu tür gelimelerle skntya girme, rahatsz olma eilimindedirler. Yaratcl en üst düzeyde olan kiiler için, belirli bir konuyla balayan tasarm, yalnzca konu açsndan deil, renk ve üslup açsndan tamamen farkl olarak bitebilir. Özgünlük: Esizlik, geleneklere uymama ve allmamlk, bir snfta sadece kendi türünün teki olma, bu tepkiyi karakterize eder. Özgünlüün ztt, herkesin ayn performans sergiledii gelenekçi ve sistematik olmadr. Birletirme: Yaratc bir kiinin çeitli öeleri yeni ve anlaml bir bütüne götürme yetenei vardr. Sanatsal oluuma dair, ufak parçalar bir araya getirip bütünü oluturmak temel yaklamdr. Bütünün parçalarn görmek ve birleik anlatm içerisinde bunlar birbiriyle ilikilendirmek yaratc davran belirtisidir. Yeniden tanmlama: Yaratc kii, nesnelerin ilevlerini deitirmek ve onlar çeitli ve yeni yollarda kullanmak için çizgileri, ekilleri, renkleri ve dokular yeniden tanmlama yeteneine sahiptir. Bireyin buradaki temel yaklam, allm eski bir takm eyleri yeni amaçlar için kullanmaktr. Tutarl ve uyumlu düzenleme: Yaratc bir kii, tüm parçalar lüzumsuz parçalarla uyumlu bir ekilde ilikilendirme anlamnda, en azla en çou görerek tüm yüzeyleri düzenleme yeteneine sahiptir. Sanat eitiminde deerlendirmeye ilikin bu nitelikler, öretim süreci boyunca üretilecek ilerin ve yaratmlarn tamamn kapsamaktadr. Görsel unsurlarn deerlendirilmesinde gösterilecek pozitif yaklamlar ve örenci niteliklerinin dikkate alnmas, bu alanda eitilen bireylerin yaratc güçlerinin gelitirilmesinde büyük rol oynayacaktr. Bunun farknda ve bilincinde olmak, sanat eitiminin hedefleri dorultusunda gerçekletirilmesinde etkili olacaktr. Üç Boyutlu Sanat Uygulamalar ve Yaratclk Sanatsal uygulamalar içinde göze en çok çarpan, hiç üphesiz mekân fikri ile birleen ve anlatm olana salayan üç boyutlu çalmalardr. Günümüz eitim sistemi deneysel ve sorgulaycdr. Üç boyutlu çalmalarn geneline bakldnda, ilgi alan olarak yüzeysel çalmalardan çok öretici yönüyle dikkati çektii görülmektedir. Bu yönüyle, sanatsal yaratma dair problemlerin çözümü ve anlatmnda üç boyutlu çalmalara yer verilmesi, tüm olanaklarn irdelenmesi, kullanlan yöntemlerin en önemlisidir. Üç boyutlu uygulamalar sayesinde sanat eitimi ortam, bireyin duygularn, el becerilerini ve zevklerini gelitirir. Ayn zamanda hem üzerinde çalt nesne, hem de kendisi için düünmeyi ve görmeyi örenir. Bu konuda unutulmamas gereken önemli bir durum öyle açklanabilir; Örenci kendinde bulunan yaratc gücü harekete geçirdii ölçüde hayata alacak, onu tanyacak ve gelimesi tam bir birey olarak kendi varln, dolaysyla da bal olduu toplumu faydalandrm ve yaratm olacaktr. Sanat eitimi programlar belirlenirken dikkat edilmesi gereken baz hususlar vardr. Bunlarn beklide en önemlisi, çalmay yönlendirecek olan malzeme seçimidir. Sanat eitimi ortamnda eitimciyi üphesiz en çok zorlayan, çalma için uygun 137
SBArD Mart 2011, Say 17, sh. 129 144 materyali seçmektir. Genellikle üç boyutlu çalma imkân salayan malzeme çeitleri tercih edilmelidir. Keskinok a (2001) göre bu tip malzemeler, örenciye her iki elini de kullanma olana vermesi bakmndan eitsel deeri çok yüksek önem tamaktadr. Ayrca resmin nispeten snrl çalma olana ile karlatrldnda, üç boyutlu çalmalarn daha geni, gerçekçi, objektif ve zengin olduu, arama ve deneme imkânlarna da sahip olduu görülmektedir. Sanat eitiminde üç boyutlu çalmalarn tercih edilmesinin birçok nedeni bulunmaktadr. Üç boyutlu çalmalarla örenciler, fiziki çevrelerini oluturan nesneler dünyasn daha iyi kavrarlar. Görü açlar geniler. Formlar sözlü bir anlatm dili olarak kullanmay örenirler. Estetik deerlerin, örenci için ilgi çekici ve yararl nitelikleri vardr. Bireyin yaamnda, bu yüksek deerleri alglayabilme ve anlatabilme gücünü kazanmas açsndan, sanat eitiminin eitsel fonksiyonu çok önemlidir. Örenciye yaam boyunca ve gelecekte gerekli olacak teknik güç kazanm açsndan da, üç boyutlu sanat eitimi gereklidir. Üç boyutlu çalmalar çocuun yarataca biçimin, ortaya koyaca tasarmn nitelikleri açsndan çok önemlidir. Yourma, katlama veya rekreasyon çalmalar ile yapaca çalmalar ilköretim çandaki çocuklar için oldukça sra ddr. Somut olarak ortaya konan iin, üç boyutlu olma özellii, çocuun kendi bana reel olarak bir ii üretebilme yetisinin farkna varmasn salayacaktr. Maddenin sahip olduu özellikler ve çalma olanaklar ona, çocuun direkt dokunmasyla alglanabilir. Maddeyle birebir iliki içinde olmak, çocuun ilgisini çekerek bütün dikkat ve algsn toplayacak, d dünyaya olan ilgisini kesecektir. Yaratm süreci için bu ei bulunmaz bir zamanlamadr. Yourma maddeleri (kil, kat hamuru vb.) ile uraan çocuun adm adm ona dair özellikleri kefetmesi, elleriyle, parmaklaryla ekil vermesi, koparmas, yuvarlamas, deiik gereçlerle doku kazandrmas veya yüzeysel-oylumsal parçalarla yaplan çeitli denemeler, kat-karton ve mukavvann deiik katlama, kesme olanaklaryla meydana getirilen spontane biçimler, çocuun cokuyla çalmasna olanak salayacaktr. Deiik maddelerle olaan d ürünlerin ortaya konmasnn yan sra, çalma annda maddenin kefedilmesi, kendi doasna uygun kullanm özelliklerinin deneme yanlma yoluyla snanmas da yaratcln gelitirilmesi açsndan önemli bir gelimedir. Burada öne çkan varsaym udur; sanat eitimi bir süreçtir, bu süreç sonucunda ortaya çkan ürünün nitelii kadar, onun üretilmesi sürecide kazanlan tutum ve davranlar önemlidir. Kil Çalmalar Kil; kolay ekil verilebilen, istenildiinde deitirilebilen, çok farkl denemelere açk olan bir malzemedir. Araç-gereç veya yardmc malzemeye ihtiyaç duyulmadan sadece elle ekillendirilebilmesi, zararl kimyevi madde içermemesi ve vücuttaki elektrii almas bakmndan oldukça yararldr. Çocuklar için son derece elenceli, ayn zamanda da ekonomik olma özelliinden dolay, ilköretim okullarnda skça kullanlabilecek bir malzemedir. Çocuklar yumuak nesnelerle oynamaktan onlar yourmaktan ve deiik ekiller ortaya çkarmaktan çok holanrlar. Onlarn bu ihtiyaçlarn karlamak, duygusal doyuma ulamalarn salamak için yourma maddeleri en uygun 138
Özcan ÖZKARAKOÇ malzemelerdir. Yourma maddeleri ile çalan çocuklar baz becerilerini gelitirirken, ayn zamanda düünürler, yeni bulular ortaya koyarlar ve kendilerine güvenleri artar. Yourma maddeleri çocuklarn sanata kar ilgilerini artrarak, bu alandaki yeteneklerini ortaya koymalarna imkân salar. Kilin kullanm esnasnda çocuklar, sert- yumuak, scak- souk, derinlik, form, ekleme, yourma gibi duyu ve izlenimleri kazanr. Bu çalma tekniinde örenci, bir ön çizim ya da eskiz yapmaz. Yaln görsel biçimlerle soyut düzeyde, sürekli olarak bir eyleri arar ve sorgular. Bu denemelerden kendi için önem tayan birini seçer. Birçok benzer tekrarlar yaparak kendi için doru olan sonuca ular. Sonucu ve dolaysyla doruyu seçmede tek söz sahibi olarak kendini görür. Ortaya koyduu yapt, tümü ile kendi zekâsnn, sezgisinin, deneyimlerinin ve bilgisinin eseridir. Kâ,t Çalmalar Kât, sanat eitiminde kullanlan, çalma olanaklar zengin, eitsel deeri yüksek bir malzeme türüdür. Sanat eitimi sürecinde beklide en kolay temin edilebilme özellii kâd vazgeçilmez bir malzeme haline getirmitir. Ucuz ve neredeyse hiçbir yardmc gerece ihtiyaç duyulmadan kolayca kullanm imkân sunmas kâd, buna karton ve mukavvada dâhil - sanat eitimi sürecinde önemli klmaktadr. Zengin uygulama olanaklar ve rengârenk çeitleri ile kât, çocuu cezp eder. Kâdn doasna uygun katlama, kesme ve yaptrma ilemleri esnasnda çocuun rastlantsal birimler oluturmas oldukça keyif verici ve elendiricidir. Yourma maddelerinin yan sra, etkili, pratik, üç boyutlu çalmalar arasnda, çeitli geometrik biçimleri esas alan ve bunlarn bir arada kullanlmasyla oluturulan kât çalmalar almaktadr. Kât çalmalarnda unutulmamas gereken ey, ilk denemelerin yaratc etkinliklerin balangc olduudur. Basit geometriksel formlar, kareler, silindirler, üçgenler balangç için uygun formlardr. Daha sonraki aamada maddeye biçimsellik kazandrma çalmalar yaplmaldr. Katlama teknikleriyle, kât yüzeyine çeitli oylumlar yapmak suretiyle, geometriksel formlara derinlik hissi kazandrlr. Bu yüzeylerde oluan derinlik hissiyle, k-gölge etkisi fark edilmeye balayacaktr. Rekreasyon Çalmalar Rekreasyon çalmalar, atk malzemeyi deiik anlatmlar için kullanma tekniidir. Atk malzemeler ile üç boyutlu çalmalar yapmak, çocuklar aktif ve özgür klarak, yaratc güçlerini sergileyebilecekleri esiz frsatlar vermektedir. Eitsel deeri oldukça yüksek olan rekreasyon çalmalar, ekonomik olma özellii nedeniyle eitimciler tarafndan skça kullanlan bir tekniktir. Hazr biçimler yaratc düüncenin uyarlmasn salar. Bu malzemeler çalma olanaklarn kolaylatrr ve zenginletirir. Rekreasyon çalmalarnda kullanlan malzemelerin en önemli özellii, hazr biçimler olmalardr. Hazr biçimler yaratc düünceyi daima tetikler. Sradan malzemelerle kar karya kalan örenci, o andan itibaren sürekli olarak denemeler yapmaya balar. Snrsz sayda malzeme, snrsz sayda yaratc fikir olumasna neden olur. 139
SBArD Mart 2011, Say 17, sh. 129 144 Uygulama Derslerinin Genel De,erlendirmesi Uygulama dersleri, ortaya konan iler ve uygulama süreçleri açsndan deerlendirildiinde, örencilerin; Üç boyutlu formlar ve bunlarn çevreleriyle olan genel ilikilerini kavrayarak yorumlamalarnda, Süreç içerisinde, kil, kat ve rekreasyon ilerinde kullanlan maddelerin genel özelliklerini deneyerek örenmelerinde, El becerilerinin gelitirilmesinde, Yardmc gereçlerin ve çalma malzemelerinin amaca uygun ve tehlikesiz kullanlmasnda, Tasarmlarn gerçekletirirken düüncelerini, üç boyutlu terimlerle ifade etmelerinde, Örencilerin, tasarm ve uygulama aamasnda karlatklar problemlere çözüm üretebilmelerinde, yaratc yaklamlar sergiledikleri tespit edilmitir. Uygulama çalmalarnn geneli deerlendirildiinde kil çalmalar; Elenceli, farkl, kolay ve oyun gibi bulunmu, Malzemeler amaca uygun olarak kullanlm, Hacim ve doku bilinciyle hareket edilerek hedef davranlar kazandrlm, Malzemenin kullanmna dair özelliklerinin deneme yanlma yöntemiyle kavranmas salanmtr. Ufak bir kât parçasn, yedii ekerlemenin ambalajn ya da belediye otobüsünün biletini katlamak, kvrmak veya yuvarlamak, farknda olmadan hemen hemen herkesin yapt bir davran eklidir. Farknda olmadan yaplan bu ekiller, kimi zaman dikkatle ve titizlikle kâdn uç ksmlarn birletirmek, tersine katlamak, üçgenler, kareler oluturmak eklinde sürer gider. Tek bana pek bir anlam ifade etmeyen bu ekiller, çoaltlp bir arada kullanldnda, son derece estetik ve göze ho gelen kompozisyonlar oluturulabilmektedir. Özelliklede bunlar bilinçli bir ekilde örencilere yaptrldnda, yaratclk açsndan farkl birçok ürünün oluturulabilecei bir gerçektir. Bu düünceyle, kil çalmalarn takiben, ayn örencilere kât çalmalar yaptrlmtr. Kât çalmalaryla örencilerin; Malzemenin özelliklerini kavrayarak, amaca uygun olarak kullanmada, Kâdn katlanarak, kesilerek ve yatrlarak ekillendirilebileceini uygulayarak örenmede, Basit birimler oluturarak, bunlarn sürekli tekrar edilmesiyle sanatsal formlarn oluturulabileceini kavramada, Makas ve yaptrc gibi yardmc malzemeleri zararlarndan korunarak kullanmada ve Tasarm ve uygulama aamasnda karlalan problemlere çözüm üretmede, yaratc yaklamlar sergiledikleri tespit edilmitir. Rekreasyon çalmalar deerlendirildiinde örencilerin; Atk malzemeleri deerlendirmede, Malzemeleri amaca uygun olarak kullanmada, Yardmc gereçleri zararl etkilerinden korunarak kullanabilmede ve 140
Özcan ÖZKARAKOÇ Tasarm ve uygulama aamasnda karlalan problemlere çözüm üretmede, yaratc yaklamlar sergiledikleri tespit edilmitir. Üç boyutlu çalmalarn bitiminden hemen sonra, uygulama snflarndaki örencilere iki boyutlu çalmalar yaptrlmtr. Bu çalmalar, ortaya çkan ürün ve üretim süreci açsndan, örencilerin üç boyutlu uygulamalaryla karlatrlmtr. 'ki boyutlu uygulamalarda örencilerin; Yeni araylar sergileyemedikleri, Kompozisyon oluturmada (dalar, kular, insanlar, v.b.) ematik kurgular gerçekletirdikleri, Kopya çekmeye yöneldikleri, Birbirlerinden etkilendikleri, Malzeme getirmede olumsuz tavrlar sergiledikleri ve Çalmalarn teknie uygun olarak tamamlayamadklar görülmütür. Ayn örencilerin, iki ve üç boyutlu uygulamalarda sergilemi olduu davranlar, ortaya koyduklar çalmalar deerlendirildiinde, yaratclk açsndan üç boyutlu uygulamalarn, örencilere daha fazla frsatlar verdii tespit edilmitir. Sonuç 'nsanolu doutan baz güçlerle donatlmtr. Bunlar, doutan çocukta mevcut olan, biyolojik niteliklerdir. Bunun yannda birey, doduu toplumda kastl ya da kastsz olarak çevresi ile girdii etkileim sonunda, kültürel nitelikler kazanr. Kazand bu nitelikleri yetenekleri orannda, toplum için yeni deerler üreterek zenginletirmeye çalr. Böylelikle sanat insanolunun hayatna girmi olur. Çocuklarn örenmeye kar doal merak ve istekleri vardr. Bireyin, çok küçük yalardan itibaren fiziki çevresini oluturan dünyay tanma istei, dokunma duyusunun gelimesini salamtr. D dünyay alglamaya yönelik giriimler, çocuktaki merakn bir belirtisidir. Üç boyutlu uygulamalarla, çocuklarn örenmeye kar doal merak ve isteklerinden yararlanarak onlara, sorun çözmeyi, kefetmeyi ve aratrmay tevik edecek sanatsal yaklamlar sergileme frsat verilir. Bu, çocuun hayal gücünü kullanabilme, düüncelerini uygulayabilme ve çeitli yaratc olaslklar üzerinde younlaabilmelerine olanak salayacaktr. Üç boyutlu uygulamalar sayesinde sanat eitimi ortam, bireyin duygularn, el becerilerini ve zevklerini gelitirir. Ayn zamanda hem üzerinde çalt nesne, hem de kendisi için düünmeyi ve görmeyi örenir. Bu konuda unutulmamas gereken önemli bir durum öyle açklanabilir; Örenci kendinde bulunan yaratc gücü harekete geçirdii ölçüde hayata alacak, onu tanyacak ve gelimesi tam bir birey olarak kendi varln, dolaysyla da bal olduu toplumu faydalandrm ve yaratm olacaktr. Sanat eitimi sürecinde üç boyutlu uygulamalarn, yaratcl gelitirmedeki etkisinin aratrld bu çalmada, üç boyutlu uygulamalar birer ay süreyle iki farkl snfta uygulatlmtr. Uygulamalar sonunda elde edilen örenci çalmalar, yaratclk açsndan deerlendirilmitir. Örencilerin, duygu ve düüncelerini ifade etmede ve yaratc çalmalar oluturmada, iki boyutlu uygulamalara oranla belirgin üstünlük saladklar görülmütür. 141
SBArD Mart 2011, Say 17, sh. 129 144 Bu çalmalar esnasnda, baz örencilerin tasarm, bazlarnn da uygulama aamasnda yaratc yaklamlar sergiledii görülmütür. Çalma süresince elde edilen bulgular ve örenci çalmalar deerlendirildiinde ortaya çkan sonuç udur; Sanat eitimi bir süreçtir, bu süreç sonucunda ortaya çkan ürünün nitelii, onun üretilmesi sürecinde kazanlan tutum ve davranlar, sanat eitiminin amaçlar dorultusunda, yaratcln gelitirilmesi açsndan, önemlidir. EKLER Ek.1 Uygulama derslerinin foto,raflar Foto,raf.1 Foto,raf.2 Foto,raf.3 Foto,raf.4 Kil Çalmalar 142
Özcan ÖZKARAKOÇ Ka,t Çalmalar Rekreasyon Çalmalar 143
SBArD Mart 2011, Say 17, sh. 129 144 Kaynakça Akbayrak, B. Türk 'lköretim Okullarnda Üç Boyutlu Sanat Çalmalar, http://www.efdergi.hacettepe.edu.tr/200223/burcuakbayrak.pdf, EriimTarihi:15.05.2010. (2002). Artut, K. Sanat Eitimi, An Yaynclk, Ankara, 2002, ss. 157-158. Atalayer, F. Yaratclk. Sanat Seminerleri. Estetik Konferans. Ankara. (1975,1985), ss. 103-106-107. Avrk, A. Yaratclk, Kültür ve Turizm Bakanl Yaynlar, Ankara, 1987, s. 22. Erbay, M. Plastik Sanatlar Eitiminin Geliimi, Boaziçi Üniversitesi Matbaas, 'stanbul, 2000, ss. 8-14. Gel, Yücel H. Sanat Eitimi ve Yaratclk, http://liman.goodforum.net/t753-h-yucelgel, (2006). Eriim Tarihi: 15.05.2010. Krolu, Olcay T. Yaratcl Engelleyen Etmenler, Sanatta Eitim, Pegem Yaynclk, Ankara, 2002, s. 178. Özsoy, V. Görsel Sanatlar Eitimi: Resim-' Eitiminin Tarihsel ve Düünsel Temelleri, Gündüz Eitim ve Yaynclk, Ankara, 2003. Sünbül, Murat A. Yaratclk ve Snfta Yaratcln Gelitirilmesi, S.Ü. Eitim Fakültesi Dergisi, 10, 2000, ss. 82-94. Sünbül, Murat A. Yaratcln Gelitirilmesi, Eitime Yeni Baklar I. Mikro Yaynevi, Konya, 2002, ss. 183-195. Türkdoan, Galip Sanat Eitimi Yöntemleri, Resim-i Öretimi 2.Bask, Ankara, 2000, s. 32. 144