BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİSİ

ORTAÖĞRETİM BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİSİ Dr. Emir M. ULUCAK İbrahim ÇAKIR Mil lî Eği tim Ba kan l ğ Ta lim ve Ter bi ye Ku ru lu Baş kan l ğ n n 24.12.2013 ta rih ve 272 sa y l ka ra r y la 2014-2015 öğ re tim y l n dan iti ba ren 5 (beş) y l sü rey le ders ki ta b ola rak ka bul edil miş tir. Han meli Sokak Nu.: 12/3 S hh ye - ANKARA tlf.: 0312 229 29 69 belgeç: 0312. 229 49 93

Bu kitabın her türlü yay n haklar, Fikir ve Sanat Eserleri Yasas gereğince Özne Yayın-Dağıtım Tic. Ltd. Şti. ne aittir. Editör Eyüp KARAASLAN Dil Uzman Selda SOLAK Görsel Tasar mc Demet ŞİMŞEK Program Geliştirme Uzman İskender BOYDAŞ Rehberlik Uzman Tülay SİVRİ Ölçme Değerlendirme Uzman Kemal BÜLBÜL

İSTİKLÂL MARŞI Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin y ld z d r, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Bast ğ n yerleri toprak! diyerek geçme, tan : Düşün alt ndaki binlerce kefensiz yatan. Sen şehit oğlusun, incitme, yaz kt r, atan : Verme, dünyalar alsan da, bu cennet vatan. Çatma, kurban olay m, çehreni ey nazl hilâl! Kahraman rk ma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlar m z sonra helâl... Hakk d r, Hakk a tapan, milletimin istiklâl! Kim bu cennet vatan n uğruna olmaz ki fedâ? Şühedâ f şk racak toprağ s ksan, şühedâ! Cân, cânân, bütün var m als n da Huda, Etmesin tek vatan mdan beni dünyada cüdâ. Ben ezelden beridir hür yaşad m, hür yaşar m. Hangi ç lg n bana zincir vuracakm ş? Şaşar m! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşar m. Y rtar m dağlar, enginlere s ğmam, taşar m. Ruhumun senden, İlâhi, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. Bu ezanlar-ki şahadetleri dinin temeli- Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. Garb n âfâk n sarm şsa çelik z rhl duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nas l böyle bir iman boğar, Medeniyet! dediğin tek dişi kalm ş canavar? O zaman vecd ile bin secde eder -varsa-taş m, Her cerîhamdan, İlâhi, boşan p kanl yaş m, F şk r r ruh- mücerred gibi yerden na ş m; O zaman yükselerek arşa değer belki baş m. Arkadaş! Yurduma alçaklar uğratma, sak n. Siper et gövdeni, dursun bu hayâs zca ak n. Doğacakt r sana va dettiği günler Hakk n... Kim bilir, belki yar n, belki yar ndan da yak n. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanl hilâl! Olsun art k dökülen kanlar m n hepsi helâl. Ebediyen sana yok, rk ma yok izmihlâl: Hakk d r, hür yaşam ş, bayrağ m n hürriyet; Hakk d r, Hakk a tapan, milletimin istiklâl! Mehmet Âkif Ersoy 3

ATA TÜRK ÜN GENÇ Lİ ĞE Hİ TA BE Sİ Ey Türk genç li ği! Bi rin ci va zi fen, Türk is tik lâ li ni, Türk cum hu ri ye ti ni, ile le bet, mu ha fa za ve mü da faa et mek tir. Mev cu di ye ti nin ve is tik ba li nin ye gâ ne te me li bu dur. Bu te mel, se nin, en k y met li ha zi nen dir. İs tik bal de da hi, se ni, bu ha zi ne den, mah rum et mek is te ye cek, da hi lî ve ha ri cî, bed hah la r n ola cak t r. Bir gün, is tik lâl ve cum hu riye ti mü da faa mec bu ri ye ti ne dü şer sen, va zi fe ye at l mak için, için de bu lu naca ğ n va zi ye tin im kân ve şe ra iti ni dü şün me ye cek sin! Bu im kân ve şe ra it, çok nâ mü sa it bir ma hi yet te te za hür ede bi lir. İs tik lâl ve cum hu ri ye ti ne kas te decek düş man lar, bü tün dün ya da em sa li gö rül me miş bir ga li bi ye tin mü mes sili ola bi lir ler. Ceb ren ve hi le ile aziz va ta n n, bü tün ka le le ri zapt edil miş, bü tün ter sa ne le ri ne gi ril miş, bü tün or du la r da ğ t l m ş ve mem le ke tin her kö şe si bil fi il iş gal edil miş ola bi lir. Bü tün bu şe ra it ten da ha elîm ve da ha va him ol mak üze re, mem le ke tin da hi lin de, ik ti da ra sa hip olan lar gaf let ve da lâ let ve hat tâ h ya net için de bu lu na bi lir ler. Hat tâ bu ik ti dar sa hip le ri şah sî men faat le ri ni, müs tev li le rin si ya sî emel le riy le tev hit ede bi lir ler. Mil let, fakr u za ruret için de ha rap ve bî tap düş müş ola bi lir. Ey Türk is tik ba li nin ev lâ d! İş te, bu ah val ve şe ra it için de da hi, va zi fen; Türk is tik lâl ve cum hu ri ye ti ni kur tar mak t r! Muh taç ol du ğun kud ret, da marla r n da ki asîl kan da, mev cut tur! 4

MUS TA FA KE MAL ATA TÜRK 5

ORGANİZASYON ŞEMASI Ünite numarasının yazılı olduğu bölümdür. ÜNİTE 1 BİLGİ TEKNOLOJİSİNİN TEMEL KAVRAMLARI Ünite isminin bulunduğu bölümdür. Üniteye ilişkin ön bilgi sahibi olabilmek için hazırlanmış soruların bulunduğu bölümdür. HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Gün lük ha yat ta kul lan dı ğı mız ile ti şim araç la rı nı def te ri ni ze not edi niz. Bun la rın ya şa mı nız da ki öne mi ni sı nıf ta ki ar ka daş la rı nız la tar tı şı nız. 2. Bil gi sa yar kul la nı cı la rın dan ka yıt or tam la rı hak kın da bil gi edi ne rek def te ri ni ze not alı nız. Bu bil gi le ri sı nıf ar ka daş la rı nız la pay la şı nız. 3. İn ter net yo luy la ban ka cı lık hiz met le ri nin avan taj la rı nı ve sa kın ca lı yön le ri ni sı nıf or ta mın da tar tı şı nız. 4. Bir bil gi sa yar sa tı cı sın dan bil gi sa yar per for man sı nı et ki le yen un sur lar hak kın da bil gi edinerek not alınız. Bu bil gi le ri sı nıf ar ka daş la rı nı za ak ta rı nız. 5. Okulunuz daki bil gisayar da yük lü iş letim sis teminin ve kul lanılan prog ram ların ad larını öğ reniniz. 13 Sayfa numarasının yazılı olduğu bölümdür. 6

ORGANİZASYON ŞEMASI Konunun başındaki bu soruları cevaplayarak konuyla ilgili ön bilgi edinebilirsiniz. A. BAŞ LAN GIÇ KONUYA HAZIRLIK 1. Bilgisayarın nerelerde kullanıldığını gözleyerek sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Bilgisayarın neden farklı görüntü ve özelliklerde üretildiği konusunda sınıf arkadaşlarınzal tartışınız. 1. Do na nım Ya zı lım Bi li şim Tek no lo ji si Gü nü müz de bi li şim tek no lo ji si gün lük ya şa mı n bir par ça sı hâ li ne gel miş tir. Bil gi, önem li bir iş let me ve in san kay na ğı ola rak ka bul edi lir ken, bu bil gi yi sak la yan, iş le yip ve ile ti şi mi ni sağ la yan da tek no lo jidir. İn san lar bi li şim tek no lo ji sin de ki ge liş me ler den doğ ru dan et ki le nir ler. Tek no lo jik ge liş me le rin so nucun da or ta ya çı kan ürün ler hem top lum da hem de iş let me ler de kök lü de ği şik lik le re ne den ol mak ta dır. Bu açık la ma lar doğ rul tu sun da bi li şim sis te mi; verileri işleyen bilgiye dönüştüren bil gi sa yar do na nımı, bil gi sa yar ya zı lı mı, ile ti şim ağ la rı, ve ri kay nak la rı vb. di ğer ge rek li ay gıt la rı bir ara ya ge ti ren sis tem ler ola rak ta nım la na bi lir. Resim 1.1: Bilgisayarı ilgiyle izleyen çocuklar Bil gi sa yar do na nı mla rı gi riş, iş lem ve çı kış iş lev le ri için kul la nı lan fi zik sel ekip man lar dır. Bil gi sa yar; iş lem bi ri mi, çe şit li gi riş, çı kış ve de po la ma ci haz la rı ve bu ay gıt la rı bir bi ri ne bağ la yan hat lar dan olu şur. Bil gi sa yar ya zı lı mla rı, bil gi sa yar do na nım bi rim le ri ni kont rol eden ay rın tı lı prog ram lar dır. De po la ma tek no lo ji si, hem ve ri sak la mak için man ye tik ve ya op tik disk ve teyp gi bi fi zik sel ka yıt or tam la rın dan hem de bu ka yıt or tam la rın da ve ri or ga ni zas yo nu nu içe ren ya zı lım lar dan olu şur. Te le ko mü ni kas yon tek no lo ji si, fi zik sel ci haz lar, ya zı lım ve bir fi zik sel böl ge den di ğe ri ne ve ri ta şı yan hat la rı içe rir. Konu anlatımına yardımcı olacak görsel ögelerden yararlanabilirsiniz. EK BİLGİ Bilgisayar, donanım ve yazılım olmak üzere iki temel bileşenden oluşur. ÇALIŞMA ETKİNLİĞİ İnternet üzerinden ucuz ve pahalı iki bilgiyarın donanım özelliklerini kapasite ve hız açısından karşılaştırınız. Konu içerisinde kullanılan çalışma etkinliklerini gerçekleştirmek konuyu daha iyi kavramanızı sağlayacaktır. DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI 1. Günlük yaşamımızda en çok kullanılan iletişim teknolojisi ürünleri hakkında bilgi veriniz. 2. Bilgisayar çeşitlerini sıralayarak ağ bilgisayarını açıklayınız. 3. Bilgisayarın hızları hakkında bilgi veriniz. 4. ROM bellek ve RAM bellek kavramlarını açıklayarak bunları karşılaştırınız. 5. Taşınabilir depolama araçları hakkında bilgi veriniz. Konu sonundaki değerlendirme sorularını cevaplayarak konuyu kavrama düzeyinizi anlayabilirsiniz. 14 Sayfa numarasının yazılı olduğu bölümdür. Konu içeriğindeki ek bilgilerle birtakım özel bilgileri öğrenebilirsiniz. 7

ÜNİTE I BİLGİ TEKNOLOJİSİNİN TEMEL KAVRAMLARI İÇİNDEKİLER A. BAŞLANGIÇ... 14 1. Donan m, Yaz l m, Bilişim Teknolojisi... 14 2. Bilgi ve İletişim Teknolojisi Ürünlerinin Tan t m... 14 3. Bilgisayar Çeşitleri... 15 4. Bilgisayarlar Aras ndaki Farkl l klar... 16 5. Uçbirim (Giriş/Ç k ş, I/O) Ayg tlar.... 17 6. Bir Kişisel Bilgisayar n Temel Donan m Birimleri... 17 B. BİLGİ TEKNOLOJİSİ VE TOPLUM... 20 1. Değişen Bir Dünya... 20 2. İyi Bir Çal şma Ortam... 20 3. Sağl k ve Güvenlik... 22 C. DONANIM.... 24 1. Merkezî İşlem Birimi... 24 2. Giriş (Input) Araçlar... 25 3. Ç k ş (Output) Araçlar... 26 Ç. DEPOLAMA... 27 1. Haf za Depolama Araçlar... 27 2. Haf za Çeşitleri... 29 3. Haf za Ölçümü... 29 4. Bilgisayar Performans... 30 D. YAZILIM... 31 1. Yaz l m Çeşitleri... 31 2. Sistem Geliştirme Kavram... 32 E. BİLGİSAYAR AĞLARI.... 34 1. Türleri.... 34 2. Bilgisayarda Ağ Bağlant lar... 35 3. İnternet... 37 F. GÜVENLİK, TELİF HAKLARI VE HUKUK... 41 1. Güvenlik... 41 2. Bilgisayar Virüsleri... 42 3. Telif Hakk... 44 4. Verilerin Kanunla Korunmas... 46 8

ÜNİTE II BİLGİSAYARI KULLANMA VE YÖNETME A. BAŞLANGIÇ... 48 1. Bilgisayarda İlk Ad m... 48 B. MASAÜSTÜ EKRAN GÖRÜNTÜSÜNÜN YAPILANDIRILMASI... 51 1. Simgelerle (İkonlarla) Çal şma... 51 2. Pencerelerle Çal şma... 55 C. BASİT DÜZENLEMLER YAPMA... 60 1. Metin Düzenleme... 60 Ç. DOSYALARI DÜZENLEME... 62 1. Dizinler (Klasörler) ve Dosyalar... 62 2. Dosya İşlemleri... 64 3. Arama... 65 D. YAZDIRMA... 67 1. Yaz c Yükleme... 67 2. Yaz c dan Bask Alabilme.... 69 3. Varsay lan Yaz c y Değiştirme.... 70 ÜNİTE III KELİME İŞLEM PROGRAMI A. BAŞLANGIÇ... 72 1. Kelime İşlemciyle İlk Ad mlar... 72 2. Temel Ayarlar Yapma... 75 3. Belge Al şverişi... 77 B. TEMEL İŞLEMLER... 78 1. Metni Yerleştirme... 78 2. Metin Seçme.... 79 3. Metin Düzenleme... 79 4. Arama ve Değiştirme.... 81 C. BİÇİMLEME... 82 1. Metin Biçimleme... 82 Ç. SAYFA BİÇİMLEME... 92 1. Biçimler... 92 2. Başl klar ve Sayfa Altl klar.... 93 3. Yaz m ve Dilbilgisi Kontrolü... 94 4. Belge Yap s... 95 D. YAZDIRMA... 100 1. Belgeyi Ön İzleme... 100 2. Temel Yazd rma Seçenekleri.... 100 3. Belgeyi Yazd rma... 100 9

E. İLERİ ÖZELLİKLER... 101 1. Tablolar... 101 2. Resimler ve Şekiller... 105 3. Nesneleri Aktarma... 107 4. Adres, Mektup Birleştirme... 108 ÜNİTE IV ELEKTRONİK TABLOLAMA A. BAŞLANGIÇ... 112 1. Elektronik Tablolama Uygulamas yla İlk Ad mlar... 112 2. Temel Ayarlar Yapma... 114 3. Belge Al şverişi.... 115 B. TEMEL İŞLEMLER.... 116 1. Veri Yerleştirme... 116 2. Veri Seçimi.... 117 3. Kopyalama, Taş ma, Silme... 118 4. Arama ve Değiştirme.... 119 5. Sat r ve Sütunlar... 120 6. Veri S ralama.... 121 C. FORMÜLLER VE FONKSİYONLAR... 122 1. Aritmetik ve Mant k Formülleri... 122 2. Fonksiyonlarla Çal şma... 126 Ç. BİÇİMLEME... 128 1. Hücredeki Say lar Biçimleme... 128 2. Hücredeki Metinleri Biçimleme.... 128 3. Hücreleri Biçimleme.... 131 4. Yaz m Kontrolü... 134 5. Belge Yap s... 134 6. Yazd rma... 136 D. İLERİ ÖZELLİKLER.... 137 1. Nesne Aktarma... 137 2. Grafikler... 137 ÜNİTE V VERİ TABANI UYGULAMALARI A. BAŞLANGIÇ... 142 1. Veri Taban yla İlk Ad mlar... 142 2. Temel Ayarlar Yapma... 145 B. BİR VERİ TABANI YARATMA... 146 1. Temel İşlemler....................................................................................... 146 2. Anahtarlar Tan mlama... 148 3. Tablo Tasar m.... 149 10

4. Veri Taban n Güncelleme... 154 C. FORMLARIN KULLANIMI... 156 1. Form Oluşturma.... 156 2. Form Görüntüsünü Değiştirme... 157 Ç. BİLGİYE ERİŞİM... 159 1. Temel İşlemler....................................................................................... 159 2. Sorguyu Ar tma... 162 3. Seçme ve S n fland rma... 162 D. RAPORLAMA... 164 1. Seçilmiş Verileri Belirli Bir S rayla Ekranda ve Raporlarda Gösterme... 164 2. Raporu Değiştirme... 165 3. Sayfa Başl klar ve Altl klar Oluşturma... 165 4. Verileri Gruplama... 166 ÜNİTE VI SUNU PROGRAMI A. BAŞLANGIÇ... 168 1. Sunu Uygulamas yla İlk Ad mlar... 168 2. Temel Ayarlar Yapma... 171 3. Belge Al şverişi.... 171 B. TEMEL İŞLEMLER.... 172 1. Sunu Oluşturma... 172 2. Metni Taş ma, Kopyalama, Silme... 173 3. Görüntüleri Kopyalama, Taş ma ve Silme... 174 4. Slaytlar Kopyalama, Taş ma ve Silme... 174 C. BİÇİMLEME... 176 1. Metin Biçimleme... 176 2. Metin Kutular n Değiştirme.... 178 Ç. GRAFİK VE ŞEMALAR... 179 1. Çizilmiş Nesneler... 179 2. Şemalar... 181 3. Şekiller ve Diğer Nesneler... 182 D. YAZDIRMA VE DAĞITMA... 185 1. Slayt Yap s... 185 2. Dağ t ma Haz rlama... 185 3. Yazd rma... 186 E. SLAYT GÖSTERİ EFEKTLERİ... 187 1. Animasyon Efektleri Ekleme... 187 2. Slayt Geçiş Efektleri Ekleme... 188 F. BİR SLAYT GÖSTERİSİ GÖRÜNTÜLEME... 189 11

1. Herhangi Bir Slaytla Slayt Gösterisine Başlama.... 189 2. Slaytlar Gizleme..................................................................................... 190 ÜNİTE VII İNTERNET VE İLETİŞİM A. BAŞLANGIÇ... 192 1. İnternetle İlk Ad m.... 192 2. Temel Ayarlar Yapma... 195 B. WEB DE DOLAŞMA... 196 1. Belirtilen Adresi (URL:Uniform Resource Locator) Açma... 196 2. Link Açma ve Önceki Sayfaya Geri Dönme... 196 3. Ana Sayfaya Dönme.................................................................................. 196 C. WEB DE ARAMA... 197 1. Arama Motoru Kullanma.... 197 2. Yazd rma... 198 Ç. YER İŞARETLERİ (BOOKMARK)... 199 1. Yer İşaretleri Oluşturma... 199 2. Yer İşaretleri Oluşturulmuş Sayfay Açma... 199 3. Web Sayfas na Yer İşaretleri Koyma... 199 D. BAŞLANGIÇ... 200 1. Elektronik Postayla İlk Ad m... 200 2. Temel Ayarlar Yapma... 203 E. İLETİLER.... 205 1. İleti Gönderme.... 205 2. Kopyalama, Taş ma, Silme... 207 3. İletiyi Okuma... 207 4. İletiye Cevap Verme.... 209 F. İLETİNİN İLETİLMESİ... 210 1. Adres Defteri... 210 2. Birden Çok Adrese İleti Yollama... 213 G. İLETİ YÖNETİMİ... 214 1. İleti Arama... 214 2. Yeni Posta Klasörü Oluşturma.... 214 3. İleti Silme... 215 4. İletileri Yeni Bir Posta Klasörüne Taş ma... 215 5. İletileri İsim, Konu ve Tarihine Göre S n fland rma.... 215 SÖZLÜK... 216 KAYNAKÇA... 224 12

ÜNİTE 1 BİLGİ TEKNOLOJİSİNİN TEMEL KAVRAMLARI HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Gün lük ha yat ta kul lan dı ğı mız ile ti şim araç la rı nı def te ri ni ze not edi niz. Bun la rın ya şa mı nız da ki öne mi ni sı nıf ta ki ar ka daş la rı nız la tar tı şı nız. 2. Bil gi sa yar kul la nı cı la rın dan ka yıt or tam la rı hak kın da bil gi edi ne rek def te ri ni ze not alı nız. Bu bil gi le ri sı nıf ar ka daş la rı nız la pay la şı nız. 3. İn ter net yo luy la ban ka cı lık hiz met le ri nin avan taj la rı nı ve sa kın ca lı yön le ri ni sı nıf or ta mın da tar tı şı nız. 4. Bir bil gi sa yar sa tı cı sın dan bil gi sa yar per for man sı nı et ki le yen un sur lar hak kın da bil gi edinerek not alınız. Bu bil gi le ri sı nıf ar ka daş la rı nı za ak ta rı nız. 5. Okulunuz daki bil gisayar da yük lü iş letim sis teminin ve kul lanılan prog ram ların ad larını öğ reniniz. 13

A. BAŞ LAN GIÇ KONUYA HAZIRLIK 1. Bilgisayarın nerelerde kullanıldığını gözleyerek sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Bilgisayarın neden farklı görüntü ve özelliklerde üretildiği konusunda sınıf arkadaşlarınızla tartışınız. 1. Do na nım Ya zı lım Bi li şim Tek no lo ji si Gü nü müz de bi li şim tek no lo ji si gün lük ya şa mı n bir par ça sı hâ li ne gel miş tir. Bil gi, önem li bir iş let me ve in san kay na ğı ola rak ka bul edi lir ken, bu bil gi yi sak la yan, iş le yip ile ti şi mi ni sağ la yan da tek no lo ji dir. İn san lar bi li şim tek no lo ji sin de ki ge liş me ler den doğru dan et ki le nir ler. Tek no lo jik ge liş me le rin so nu cunda or ta ya çı kan ürün ler hem top lum da hem de iş letme ler de kök lü de ği şik lik le re ne den ol mak ta dır. Bu açık la ma lar doğ rul tu sun da bi li şim teknolojileri; verileri işleyen bilgiye dönüştüren bil gi sa yar do nanı mı, bil gi sa yar ya zı lı mı, ile ti şim ağ la rı, ve ri kay nak ları vb. di ğer ge rek li ay gıt la rı bir ara ya ge ti ren sis temler ola rak ta nım la na bi lir. Resim 1.1: Bilgisayarı ilgiyle izleyen çocuklar Bil gi sa yar do na nı mla rı gi riş, iş lem ve çı kış iş lev le ri için kul la nı lan fi zik sel ekip man lar dır. Bil gi sa yar; iş lem bi ri mi, çe şit li gi riş, çı kış ve de po la ma ci haz la rı ile bu ay gıt la rı bir bi ri ne bağ la yan aygıtlardan olu şur. Bilgisayar yazılımları, bilgisayar donanımlarını kontrol eden ayrıntılı programlardır. İletişim tek no lo ji si, fi zik sel ci haz lar, ya zı lım ve bir fi zik sel böl ge den di ğe ri ne ve ri ta şı yan hat la rı içe rir. Bi li şim (in for ma tics); bil gi ve ile ti şi min ya pı sı ve özel lik le ri, bil gi nin ak ta rıl ma sı, dü zen len me si, de po lan ma sı, de ğer len di ril me si, da ğı tı mı için ge rek li yön tem ler ile tek no lo ji le ri esas alan bil gi sis tem le ri, şe be ke le ri, iş lev le ri, sü reçle ri ve fa ali yet le ri ola rak ta nım la na bi lir. Özetle bilişim teknolojisi iletişim ve bilgisayar teknolojilerinin tümüdür. Bi li şim alt ya pı sı; bi li şim tek no lo ji si nin, bil gi yi top la mak, ilet mek, iş le mek, de ğer len dir mek, da ğıt mak ve yay mak için oluş tur du ğu ağ sis tem le ri do na nı mı nı ve bu donanımlara işlevlik kazandıran yazılımları kap sa mak ta dır. 2. Bil gi ve İle ti şim Tek no lo ji si Ürün le ri nin Ta nı tı mı Bil gi ve dü şün ce nin hız lı akı şı nı sağ la yan tek no lo jik araç la ra bil gi ile ti şim tek no lo ji le ri de nir. Bil gi ile ti şim tek no lo jile ri, bil gi ye ula şıl ma sı nı ve bil gi nin oluş tu rul ma sı nı sağ la yan her tür lü gör sel, işit sel, ba sı lı ve ya zı lı araç lar dır. Bil gi ye ulaş ma yı sağ la yan araç la ra ör nek ola rak te be şir ve ka ra tah ta dan eğit sel vi de oya ka dar çe şit li ma ter yal ler gös te ri le bilir. En es ki bil gi tek no lo ji le rine örnek; ki tap lar ve ba sı lı ya yın lar verilebilir. Bi li şim tek no lo ji sin de ki ge liş me ler uzun sa yı la bi le cek bir dö ne me ya yıl ma sı na rağ men 1980'li yıl lar da baş la yan ve gü nü mü ze ka dar olan ge liş me ler her ke si şa şır ta cak ka dar hızlı ve bü yük tür. Bi li şim tek no lo ji si nin ge liş me si ne pa ra lel ola rak top lum sal ya şam da ve iş ya şa mın da çok bü yük ge liş me ler ol muş tur. Bi li şim tek no lo ji sin de ki ge liş me le rin en bü yük des tek çi si ise bil gi sa yar lar dır. Bil gi sa yar ala nın da ki bü yük ge liş me ler ye ni tek no lo ji le rin oluş ma sı na ne den ol mak ta dır. Bil gi sa yar tek no lo ji sin de ki ve bu na bağ lı di ğer tek no lo ji ler de ki ge liş me ler; etkileşimli video, etkileşimli televizyon (smart tv), telekonferans, sayısal kütüphane, bilişim otobanı, GSM gibi teknolojilerin hızla gelişmesini sağlamıştır. 14

3. Bil gi sa yar Çe şit le ri Bil gi sa yar lar, fiziksel ve yazılımsal bü yük lük le ri ne ve kul la nım amaçla rı na gö re sı nıf lan dı rı la bi lir: EK BİLGİ Bilgisayar, donanım ve yazılım olmak üzere iki temel bileşenden oluşur. a. Ana Bil gi sa yar Bir çok bil gi sa yar ile bir lik te ça lı şa bil mek üze re ta sar lan mış bil gi sa yar lar dır. Ana bil gi sa yar lar (sunucu bilgisayar - server) ken di ne bağ lı bil gi sa yar lar ara sın da ki iliş ki yi sağ lar. Bu bil gi sa yar la rın bo yut la rı, ka pa si te le ri ve iş lem hız la rı çok yük sek tir. b. Mi ni Bil gi sa yar Mi ni bil gi sa yar, çok kul la nı cı lı bir bil gi sa yar tü rü dür. Uy gun bir klav ye ve ek ran la en faz la 100 ki şi ta ra fın dan ay nı an da kul la nı la bi lir. Ban ka şu be le rin de ki bil gi sa yar lar bu tür bil gi sa yar la ra ör nek gös te ri le bi lir. Bu bilgisayarlar, istemci mimarisinde çalışmakta olup kişisel amaçlı ve evde kullanılmaz. c. Ağ (Net work) Bil gi sa ya rı Bir bil gi sa yar ağı na bağ lı ola rak ça lı şa bi len bil gi sa yar dır. Bu tür bilgi sa yar lar tek baş la rı na ça lış ma ya cak la rı için kayıt ortamı ve bellek gibi do na nım özel lik le ri sı nır lı dır. Do na nım ih ti yaç la rı nın bü yük bö lümü için sunucu (ser ver) adı ve ri len ana bil gi sa yar dan ya rar la nı lır. ç. Ki şi sel Bil gi sa yar Ki şi sel ça lış ma im kâ nı nın ya nın da baş ka bil gi sa yar la ra da bağ lana bi le cek şe kil de dü zen len miş bil gi sa yar lar dır (Re sim 1.2). Bu tür bil gi sa yar lar, ge nel lik le ça lış ma ya şa mın da kul la nı lır. Ki şi sel bil gi sayar la ra PC (personel computer) ve masaüstü bilgisayar da denilmektedir. FATİH Projesi kapsamında okullara dağıtılan akıllı tahtalar da kişisel bilgisayarlardır. EK BİLGİ Resim 1.2: Bir kişisel bilgisayar Evlerimizde kullandığımız masaüstü bilgisayarlar kişisel bilgisayarlardandır. d. Dizüs tü Bil gi sa yar Ko lay ca ta şı na bi le cek ka dar kü çük bil gi sayar lar dır. Bu bil gi sa yar la rın bü yük lü ğü bir ansiklopedi ka dar dır. Hat ta bo yut la rı bir ad res def te ri ka dar kü çük olan lar da hi var dır. Ta şı nabi lir bil gi sa yar lar, bo yut ola rak kü çük lük le ri ne kar şın, ma saüs tü bil gi sa yar la rın ya pa bi le ce ği her işi ya pa bil me özel li ği ne sa hip tir. Günümüzde dizüstü bilgisayardan çok daha küçük boyutlarda olan tablet bilgisayarlarda oldukça yaygınlaşmıştır (Re sim 1.3). Resim 1.3: Tablet bilgisayar 15

4. Bil gi sa yar lar Ara sın da ki Fark lı lık lar a. Ka pa si te Bil gi sa yar lar, ve ri iş le me şe kil le ri ne ve kul la nım amaç la rı na gö re bir bir le rin den fark lı lık lar gös ter dik le ri gi bi ka pasi te le ri ile de bir bir le rin den ay rı lır. Bil gi sa yar lar da ka pa si te bi ri mi nin kul la nıl dı ğı en önem li do na nım bi rim le ri sa bit disk ve RAM (Ran dom Ac cess Me mory) dir. Sa bit disk, dos ya la rın kay de dil di ği bi rim dir. Kul la nı lan prog ram lar da sa bit dis ke kay de di lir. Sa bit dis kin ka pa si te si ne ka dar bü yük se, iç le rin de o ka dar çok prog ram ve ve ri sak la na bi lir. Bil gi sa yar lar da ka pa si te nin çok önem li baş ka bir do na nım bi ri mi RAM dır. RAM, bil gi sa ya rın açıl dı ğı an dan iti ba ren tüm prog ram la rın ve dos ya la rın üze rin de tu tul du ğu geçici bel lek tir. Bir bil gi sa yar da RAM bel lek ka pa si te si art tık ça ay nı an da bil gi sa ya ra yap tı rı la bi le cek iş im kânı ve aynı anda çalışabilecek farklı program sayısı da ar ta cak tır. Ka pa si te nin önem li ol du ğu bir baş ka do na nım bi ri mi de ek ran kartla rı dır. Gü nü müz de ek ran kart la rı, üzer le rin de ken di le ri ne ait özel di zayn edil miş bel lek ler ve mik roiş lem ci ler bu lun dur mak ta dır. Bu kartlar da yi ne ka pa si te le ri ne gö re birbirinden farklılık göstermektedir. EK BİLGİ Günümüzde standart bir bilgisayarın sabit disk kapasitesi 500 GB, RAM'ı ise 4-8 GB'dir. Teknolojinin gelişmesiyle hard disklere göre veri güvenliği daha yüksek ve çok daha hızlı SSD hard diskler üretilmiştir. Bun la rın dı şın da bil gi sa yar da taşınabilir disk (flash bel lek), USB sa bit disk gi bi do na nım bi rim le ri nin ka pa si te le ri de per for man sı et ki le mek te dir. Günümüzde kullandıkları veriyoluna göre isimlendirilen, USB 1.0, USB 2.0 USB 3.0 şeklinde adlandırılan taşınabilir bellekler bulunmaktadır. b. Hız Bil gi sa yar da ka pa si te den baş ka önem li bir ko nu da bil gi sa ya rın hı zı dır. CPU nun hı zı, do na nım da ilk ara nan özellik ler den dir. Hız; ana kart, RAM bel lek, slot lar, sa bit disk için de önem li dir. Tüm par ça la rın uyum lu ola rak ça lı şa bil me si için do na nım la rın hız la rı nın bir bir le ri ne uyu mu şart tır. En te mel bi le şen olan ana kar tın hı zı, üze ri ne ta kı lan do na nı mı des tek le me li, RAM le rin hı zı CPU ve ana kart ile uyum lu ol ma lı dır. Anakartın hızı donanım birimleri ile veri alış veriş süresini belirtir. EK BİLGİ En küçük hız birimi olan Hertz (Hz) saniyede yapılan mantıksal işlem ya da devir sayısını ifade eder. 1 Hertz (Hz) = saniyede 1 çevrim 1 Mega Hertz (MHz) = Saniyede 1.000.000 çevrim 1 Giga Hertz (GHz) = Saniyede 1.000.000.000 çevrim c. Ma li yet ÇALIŞMA ETKİNLİĞİ Bil gi sa yar la rı bir bir le rin den ayı ran di ğer bir et ken de ma li ye ti dir. Bilgi sa yar la rın ma li ye ti, do na nım la rı nı ve yazılımlarını oluş tu ran bi rim lerin en gün cel, en son tek no lo ji ürü nü ol ma la rı na gö re de ğiş mek te dir. İnternet üzerinden ucuz ve pahalı iki bilgisayarın donanım özelliklerini kapasite ve hız açısından karşılaştırınız. Bil gi sa yar la rın sa tın alı nır ken ma li yet len di ril me sin de ne amaç la kulla nı la ca ğı nın tes pi ti en önem li hu sus tur. Çok faz la gra fik özel li ği ne ih ti yaç du yul ma ya cak, sa de ce ya zı amaç lı kul la nıla cak bir bil gi sa yar çok da ha ucu za alı na bi le cek ken oyun oy na ma ya, gra fik ve ta sa rım iş lem le ri yap ma ya, çi zim ve is ta tis tik prog ram la rı kul lan ma ya im kân ve ren bir bil gi sa yar da ha pa ha lı ya alı na cak tır. ç. Ge nel Kul la nı cı la rı Bil gi sa yar lar bir bir le ri ara la rın da sa de ce ka pa si te, hız, ma li yet açı sın dan de ğil, on la rı kul la nan ki şi açı sın dan da farklı lık gös te rir. Ör ne ğin, bir mi mar ve ya mü hen di sin kul lan ma sı ge re ken bil gi sa yar özel lik le ri ile bir sek re te rin kul la na cağı bil gi sa yar ve çev re bi rim le ri bir bi rin den fark lı dır. Mi mar ve mü hen dis mes le ği ni ger çek leş ti rir ken çi zim ağır lık lı iş ler ya pa ca ğın dan ma te ma tik iş lem ci si ge liş miş, RAM ka pa si te si bü yük, ek ran kar tı da ha iş lev li, ek ra n bo yu tu bü yük bir bil gi sa ya ra ih ti yaç du yu la cak tır. Sek re ter için ise bir bil gi sa ya rda bu özel lik le rin bu lun ma sı ge rek siz dir. Kı sa ca bil gi sa yar sa tın alı r ken onun la ya pı la cak işin be lir len me si en te mel ha re ket nok ta sı ol ma lı dır. 16

5. Uç bi rim (Gi riş/çı kış, I/O) Ay gıt la rı a. Prog ram la na bi lir Uç bi rim Ay gıt la rı Prog ram la na bi lir uçbi rim ay gıt la rı de nil di ğin de; dis ki ve ya disk le ri olan, yük sek RAM li, hem de po la ma hem de iş lem ya pa bi len bil gi sa yar lar ak la gel mek te dir. Bu tip bil gi sa yar lar baş ka bir ma ki ne ye bağ lı ola rak ça lı şa bi le cek le ri gi bi ba ğım sız ola rak da iş ya pa bi lir. Ya pa bi le cek le ri iş mik ta rı, disk le ri, iş lem ci le ri, RAM le ri ve di ğer do na nım bi rim le ri ile doğ ru oran tı lı dır. b. Prog ram la na maz Uç bi rim Ay gıt la rı Ba zı bil gi sa yar lar, bir ağ ya pı sı içe ri sin de ça lış ma la rı na im kân sağ la na cak şe kil de di zayn edil miş tir. Bun la r, ter mi nal bil gi sa yar ola rak da ad lan dı rı lır lar. Ge liş kin bir ya pı ya sa hip de ğil ler dir. Gö rev le ri uy gu la ma ya zı lım la rı nı kul la na rak ve ri ta ba nı na ve ri yük le mek ve ve ri le ri iş le mek ol du ğun dan faz la do na nı ma ih ti yaç duy maz lar. Bu tip ay gıt la rın kul la nım alan la rı na ör nek ola rak ban ka lar ve ri le bi lir. 6. Bir Ki şi sel Bil gi sa ya rın Te mel Do na nım Bi rim le ri a. Mer ke zî İş lem Bi ri mi (CPU) Mer ke zî iş lem bi ri mi, bil gi sa ya rın en önem li donanımıdır. Mik ro işlem ci ola rak da ad lan dı rı lır. Mik ro iş lem ci le rin iş lem le ri ger çek leş tir mede ki hı zı, ay nı za man da bil gi sa ya rın hı zı ola rak da ifa de edi lir. Mik ro işlem ci le rin hız öl çü sü bi ri mi Hz ( hertz) dir. Tek no lo jik ge liş me ye pa ra lel ola rak bil gi sa yar la rın hız la rı da art mak ta dır. Bil gi sa yar dan bek le nen arit me tik iş lem le ri ve man tık sal kar şı laş tır ma la rı yap ma iş le vi, mer ke zî iş lem bi ri mi ta ra fından ye ri ne ge ti ri lir. b. Sa bit Disk (Hard Disk) Bü yük ha cim ler de ki ve ri ve prog ram la rın kay de dil di ği ve da ha son ra kul la nı la bil di ği, ayrıca bilgisayara yüklenen programların çalıştırılabildiği de po la ma or tam la rı dır. Disk ler, gü nü müz de ta şına bi lir olan la rı üre til miş ol sa da ge nel lik le ka sa için de sa bit ola rak kul la nıl dı ğı için sa bit disk (hard disk) ola rak da ad lan dı rı lır (Re sim 1.4). Sabit disklere veri, program, video, resim, müzik, doküman vb. birçok dosya yüklenebilir. EK BİLGİ Günümüzde işlemci hızları 3 GHz'nin üzerine çıkmıştır. EK BİLGİ Sabit diskin devir hızı birimine Rpm denir. Günümüzdeki standart sabit disklerin devir hızı 7200 Rpm'dir. Resim 1.4: Sabit disk c. Gi riş, Çı kış Bi rim le ri Bilgisayara verinin girişini, yani dış ortamdan bilgisayar ortamına aktarılmasını sağlayan birime giriş birimi denir. Giriş birimlerinin en önemlileri; klavye, fare, sabit disk, USB flash disk ve CD-ROM (Resim 1.5)'dur. Bilgisayarda oluşan sonuçları, kullanıcıya ileten birime ise çıkış birimi denir. En önemli ve en çok kullanılan çıkış birimleri ekran, yazıcı, sabit disk ve USB flash disktir. Resim 1.5: CD-ROM kullanan bir bilgisayar kullanıcısı 17

Yukarıda görüldüğü gibi bazı birimler sadece giriş, bazıları ise sadece çıkış birimidir. Hem giriş hem de çıkış birimi olarak kullanılan birimler de vardır. Bunlar aynı zamanda depolama birimleridir. Tablo 1.1'de giriş, çıkış ve depolama birimleri gösterilmiştir. Tablo 1.1: Giriş, çıkış ve depolama birimleri Baş lı ca Gi riş, Çı kış ve De po la ma Bi rim le ri ç. Ha fı za Tip le ri Giriş Birimleri Klavye Fare Optik okuyucu Tarayıcı Kamera Mikrofon Dokunmakit ekran Depolama Birimleri (Giriş ve Çıkış) Sabit disk Hafıza kartları CD-ROM DVD-ROM USB sabit disk USB flash disk Çıkış Birimleri Ekran Yazıcı Çizici Hoparlör RAM (Random Access Memory): Bilgisayarın çalışmaya başladığı andan itibaren başta işletim sistemi dosyaları olmak üzere çalışan tüm programlara ait dosyaları, veri ve bilgileri üzerinde tutan geçici bellek birimidir. RAM, bilgisayarın açıldığı anda etkin duruma gelir ve bilgisayar açık kaldığı sürece etkinliğini sürdürür. Bilgisayar kapandığında ise RAM'deki bilgiler tamamen kaybolur. ROM (Read Only Memory): Sadece okunabilen, silinemeyen ve değiştirilemeyen bellektir. Bilgisayara nasıl çalışacağını ve ne yapacağını bildiren komutlar ROM'da saklanır. ROM bellek dört çeşittir. MPROM (masceble programmable read only memory-maske programlı ROM): Özel bir program veya verici maskelemek amacıyla kullanılan üretici tarafından programlanan ROM çeşididir. PROM (programmable read only memory-programlanabilir ROM): Kullanıcı tarafından ROM programlayıcı adı verilen özel bir devre ile sadece bir defa programlanabilen ROM türüdür. EPROM (erasable programmable read only memory-silinebilir programlanabilir ROM): Morötesi ışık ile silinebilir, içerisindeki bilgiyi yıllarca koruyabilen ROM çeşididir. EEPROM/FLASH ROM (erasable programmable read only memory-silinebilir programlanabilir ROM): Devredeyken elektriksel yolla bir kısmı ya da tamamı değiştirilebilen, silinebilen ve yeniden veri yüklenebilen bir ROM türüdür. Günümüzde yaygın olarak bu tür ROM'lar kullanılır. d. Ta şı na bi lir De po la ma Araç la rı Bilgisayarda sabit olarak bulunmayan, gerektiğinde takılarak kullanılabilen depolama araçlarına taşınabilir depolama araçları denir. USB bağlantısı ile bağlanabilen depolama araçları USB flash disk ve hafıza kartlarıdır (Resim 1.6). CD-ROM ve DVD-ROM'lar ise kendi sürücülerine takılarak bilgisayara bağlanabilir (Resim 1.7). EK BİLGİ Resim 1.6: USB bağlantılı sabit disk, flash disk ve hafıza kartı Resim 1.7: CD-ROM sürücüye CD-ROM takılması Günümüzde en yaygın kullanılan flash disklerin kapasiteleri 4 GB ile 32 GB arasındadır. 18

e. Çev re sel Ci haz lar Bil gi sa ya rın çev re sel ci haz la rı, bil gi sa ya rın kul la nı mı nı sağ la yan ve et kin li ği ni ar tı ran bi rim ler dir. Bun lar dan en çok kul la nı lan lar ekran, fare, yazıcı, hoparlör, web kamera ve tarayıcı (Resim 1.8)'dır. f. Gün lük Ha yat ta Bil gi sa yar lar 1. Ev de ki Bil gi sa yar lar Ev de ki bil gi sa yar lar ge nel lik le ki şi sel bil gi sa yar (PC, Per so nal Com pu ter) ola rak ad lan dı rı lır. Bun lar, prog ram lana bi lir uç bi rim ay gıt la rı gru bu na gi rer. Kul la nım alan lar çok faz la dır. Bu tür bil gi sa yar lar la eğ len ce amaç lı çoklu ortam uy gu la ma la rı, ofis prog ram la rı ça lış tı rı la bi lir ve İn ter ne t e bağ la nı la bi lir. Resim 1.8: Tarayıcı kullanımı 2. İş Ye rin de ve Eği tim de Bil gi sa yar lar İş yer le rin de ki bil gi sa yar lar ki şi sel bil gi sa yar ola bi le ce ği gi bi ter mi nal (iş is tas yo nu) ti pi ne gi ren bil gi sa yar lar da ola bi lir. İş is tas yo nu ti pin de ki bil gi sa yar lar da ha ucuz olup faz la do na nım ve yazılım bi le şen le ri içer mez. Bir ana ma kine ye bağ la nıp ora da ki ve ri ta ba nı prog ram la rı nı ça lış tı ra rak ve ri gir mek için kul la nı la bi lir. Eğitim alanında bilgisayar laboratuarları ve buna paralel olarak bilgisayar kullanımı her geçen gün artmaktadır. Okullarda akıllı tahtalarla dersler işlenmekte ve öğrenciler derslerinde tablet bilgisayarlar kullanmaktadır. Böylece bilgisayar, eğitimin tüm aşamalarında vazgeçilmez bir araç olma özelliğini kazanmaktadır (Resim 1.9). Resim 1.9: Tablet bilgisayar kullanan öğrenciler 19

B. BİL Gİ TEK NO LO Jİ Sİ VE TOP LUM KONUYA HAZIRLIK 1. Elektronik ticaret kavramı hakkında bilgi edininiz. 2. Uzun süre bilgisayar kullanmanın insan sağlığına zarar verip vermeyeceğini araştırınız. 1. De ği şen Bir Dün ya İçin de ya şa dı ğı mız yüz yıl da dün ya hız lı bir de ği şim sü re ci içe ri sin de dir. Dün ya da eko no mik, si ya sal, tek no lo jik, sosyal, kül tü rel, eko lo jik ve de mog ra fik dö nü şüm le r gi de rek ar tan bir şe kil de önem ka zan mak ta dır. İçin de ya şa dı ğı mız yüz yıl da en önem li de ği şim ler den bi ri si hiç şüp he siz bi li şim tek no lo ji si ala nın da or ta ya çık mış tır. Bilişim teknolojisine ilişkin kavramlar aşağıda açıklanmıştır: a. Bil gi Top lu mu Kav ra mı Bil gi top lu mu, bil gi üre ti mi ve et ki le şi mi nin ol du ğu top lum ola rak dü şü nül mek te dir. Bil gi tek no lo ji le ri ni araş tıran, ge liş ti ren, kul la nan top lum la ra bil gi top lu mu de nil mek te dir. Bil gi top lu mu her tür lü ka rar ve ey lem le ri ni bil gi ye da ya lı ya pan bi rey ler ile de ğer akı şı ve üre ti mi nin bü yük bö lümü bil gi olan top lum şek lin de yo rum lan mak ta dır. b. Bil gi Oto yo lu Kav ra mı Bil gi oto yo lu, bir çok bil gi sa yar sis te mi nin bir bi ri ne bağ lı ol du ğu, dün ya ça pın da yay gın olan ve sü rek li bü yü yen bir ile ti şim ağı dır. Ağ lar dan olu şan bir bil gi sa yar ağı dır ve dün ya nın her han gi bir ye rin de, İn ter net'e bağ lı bir bil gisa ya rın ba şı na otu ran bir kul la nı cı, dün ya nın öbür ucun da ki bir bil gi sa ya ra eri şe bi lir. İn ter net, in san la rın her ge çen gün ar tan, üre ti len bil gi yi sak la ma, pay laş ma ve ona ko lay ca ulaş ma is tek le ri so nu cu or ta ya çık mış bir tek no lo ji dir. Bu tek no lo ji ile pek çok alan da ki bil gi ye in san lar ko lay, ucuz, hız lı ve gü ven li bir şe kil de eri şe bil mek te dir. İn ter net bu hâ liy le bir bil gi de ni zi ne ya da bü yük çe bir kü tüp ha ne ye ben ze ti le bi lir. c. Elekt ro nik Ti ca ret Kav ra mı Ti ca ret, kav ram ola rak mal ve ya hiz me tin sa tın alın ma sı ve sa tıl ma sı iş lem le ri ni kap sa mak ta dır. Bu sü re cin elekt ro nik or tam da, İn ter net üze rin de ya pıl ma sı ise e-ti ca ret kav ra mı nı or ta ya çı kar mış tır. Elekt ro nik ti ca re tin pek çok ta nı mı ya pıl mak ta dır. Ulus la ra ra sı or gani zas yon la rın ve bu alan da fa ali yet gös te ren ba zı ulus la ra ra sı ku ru luşla rın elekt ro nik ti ca ret ta nım la rı şöy le dir: EK BİLGİ İnternet üzerinden alışveriş yaparken bilgisayarda güncel güvenlik programları kurulu olmalı, mümkünse, limiti düşük sanal kredi kartları kullanılmalıdır. WTO (Dün ya Ti ca ret Ör gü tü) ya gö re e-ti ca ret; mal ve hiz met le rin üre tim, rek lam, sa tış ve da ğı tım la rı nın haberleşme ağ la rı üze rin den ya pıl ma sı dır. OECD (İk ti sa di İş bir li ği ve Kal kın ma Teş ki lâ tı) ye gö re e-ti ca ret; sa yı sal laş tı rıl mış ya zı lı me tin, ses ve gö rün tü nün iş len me si ve ile til me si ne da ya nan, ki şi le ri ve ku rum la rı il gi len di ren tüm ti ca ri iş lem ler dir. E-ticaret (mobil ödeme), her tür lü ma lın ve ser vi sin bil gi sa yar tek no lo ji si, elekt ro nik ile ti şim ka nal la rı ve il gi li tekno lo ji ler (akıl lı kart, smart kart, eft, faks) kul la nı la rak sa tıl ma sı ve sa tın alın ma sı nı kap sa yan bir kav ram dır. Bi li şim tekno lo ji le ri ve özel lik le İn ter net tek no lo ji sin de ki ge liş me nin bir ürü nü dür. 2. İyi Bir Ça lış ma Or ta mı İn san la rın iş yer le rin de sağ lık lı, gü ven li ve ve rim li ola rak ça lı şa bil me le ri içi n; ça lış ma ye ri ve ge rek li do na nı mın, ses, ay dın lat ma, çev re sı cak lı ğı gi bi fak tör ler ile iş or ga ni zas yo nu ve yö ne ti me yö ne lik sis tem le rin in sa nın ya pı sal, fi zik sel ve psi ko lo jik özel lik le ri ne gö re dü zen len me si ge re kir. 20