GİZLİ KAMERA (Uygulamalar-Sorunlar-Yasal Yaklaşımlar) DOÇ. DR. NESRİN TAN AKBULUT
Yayın No : 3417 İletişim Dizisi : 125 1. Baskı Nisan 2016 - İstanbul ISBN 978-605 - 333-604 - 4 Cop yright Bu ki ta bın bu ba sı sı için Tür ki ye de ki ya yın hak la rı BE TA Ba sım Ya yım Dağı tım A.Ş. ye ait tir. Her hak kı sak lı dır. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra fı kıs men ve ya ta mamen ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya baş ka her han gi bir şe kil de ço ğal tı la maz, da ğı tı la maz. Nor mal öl çü yü aşan ik ti bas lar ya pı la maz. Nor mal ve ka nu nî ik ti bas lar da kaynak gös te ril me si zo run lu dur. Dizgi Baskı -Cilt Kapak Tasarım : Beta Basım A.Ş. : Birlik Fotokopi Baskı Ozalit Gıda San. Tic. Ltd. fiti. Nispetiye Mah. Birlik Sokak No: 2 Nevin Arıcan Plaza 1. Levent/Beşiktaş/ ST. Tel: (0-212) 269 30 00 (Sertifika No. 20179) : Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe Sok. No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05-511 36 50 www.betayayincilik.com
YAŞAMIMI ANLAMLI KILAN AİLEME Varsam, Birsek, Sevgiyle...
DOÇ. DR. NESRİN TAN AKBULUT Galatasaray Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Üyesi. Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi Sinema Televizyon Bölümü mezunu yüksek lisans eğitimini Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sinema-TV Programı nda, doktora eğitimini Marmara Üniversitesi Radyo-TV Programı nda tamamladı. Sinema kaynakçası, Medya Eleştirileri Gelişime İlişkin Değerlendirmeler, Medya Mercek Altında, Adım Adım Reklam Üretimi, Televizyon Reklam Filmi Yapımı (Kavramlar, Uygulamalar, Sorunlar Ve Telif Hakları), Medya Eleştirileri Gerçeğin Dışındakiler ve Küreselleşme Makinası Medya, Kitle İletişimi ve Toplumsalın Üretimi, Broken Grounds 1: Mass Communication and Transformation adlı kitap ve derleme çalışmalarının yanısıra televizyon yayıncılığı, televizyon reklamcılığı, sinema ve iletişimin diğer alanlarında da pek çok ulusal ve uluslararası makalesi bulunmaktadır. Halen Galatasaray Üniversitesi İletişim Fakültesi nde doçent doktor olarak çalışmaktadır. IV
Televizyon haberciliği tarihinin en başarılı örneklerinden birçoğunda gizli kamera kullanılmıştır. Ne yazık ki, televizyon haberciliğinin en kara sayfalarından bazıları da gizli kameranın kötü kullanımından ileri gelmiştir. Gizli kamera masum insanların özel yaşam alanına girerek onarımı mümkün olmayacak zararlar verebileceği için tehlikelidir. (ilefarsiv.com) HALUK ŞAHİN Gazeteci Yazar-Öğretim Üyesi V
ÖNSÖZ İnsanlar etrafında olup bitenleri merak eder, bilmek, öğrenmek ister. Haber almak ister. Haber alma her insanın temel haklarından biridir. Günümüzde gelişen teknolojiyle birlikte toplumun haber alma yöntemleri ve habercilerin de haber yapma yöntemleri giderek değişmiş, gelişmiş ve hızlanmıştır. İnternetin insan yaşamına girmesiyle habere ulaşma, yayma biçimlerinde anındalık da yaşanmaya başlanmıştır. Televizyon günümüz insanı için vazgeçilmez bir araçtır. Televizyonun hem göze ve hem kulağa hitap eden kitle aracı olması, televizyon yayınlarının inandırıcılığını da artırmaktadır. Türkiye de 1990 larda radyotelevizyon yayıncılığında çoğulcu sisteme geçilmesiyle, diğer ülkelerde olduğu gibi radyo-televizyon istasyonlarının sayısında ani bir artış olmuştur. Kanalların çeşitliliği izlenilirlik kaygısını getirmiş ve izlenilirlik de tv istasyonunun ayakta kalmasının ön koşulu olmuştur. Tür yayıncılığı yerini format yayıncılığına bırakmıştır. Kamu hizmeti yayıncılığı, ticari yayıncılığa dönüşmüştür. Yurttaş izleyici kavramı, reklamcılara pazarlanacak tüketici izleyici kavramına dönüşmüştür. Rayting kavramı önem kazanmıştır. Varolmanın koşulu rayting olmuştur. Bu dönemde radyo-televizyonlar rayting uğruna haber bulma, hatta haber yaratma yarışına girmiştir. Teknolojik gelişmelerin kameraların boyutunu küçültmüş olması, kullanım ve ulaşılabilirlik açısından kolaylık sağlamış ve hızla kullanım alanlarının da yaygınlaşmasını getirmiştir. Kameraların gittikçe küçülmesi (minyatürleşmesi), onların televizyon programlarında kullanım şeklini de genişletmiştir.. Şeker küpü büyüklüğündeki bu cihazlar, sihirli görüntüleri ekrana daha önce başka hiçbir insanın görmediği şekilde getirirken böy- VII
lece izleyicinin de olayın içinde yaşamasına imkan sağlanmıştır. Minyatür kameralar spor programları gibi programlarda teknik- estetik açıdan, şaka ve haber programlarında gizli kamera olarak kullanılmaya başlamıştır. Özellikle televizyonlar, Arena programının ardından kamu yararı adına ya da kamu yararı olup olmadığına bakmaksızın (Bir olayı haber olarak ilk veren kaynak olmak adına,bir haberde bulunması gereken unsurların kamu yararı ve toplumsal ilgi, güncellik, doğruluk gibi) bulunup bulunmadığına aldırmaksızın her olayı haber olarak verme gayret ve telaşı içinde) haber toplama aracı olarak gizli kamerayı kullanmışlardır. Gizli kamera görüntülerinin rayting getirdiği görüldükçe de kullanımı artan hızla devam etmiştir. Gizli kamera kullanımı yargı ve medya etiği tartışmalarını da gündeme getirmiş, temel hak ve özgürlükler bağlamında tekrar ele alınmıştır. Türk Ceza Kanunu, Temmuz 2005 te ifade ve basın özgürlüğü konusunda daha özgürlükçü bir yaklaşımla değiştirilmiş, ifade özgürlüğüyle ilgili maddelerde önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Bugün kişisel bilgiler ve veriler özel önem taşımaktadır. Kişinin haberi olmadan takip edilmesi, resminin çekilmesi, görüntülerinin alınıp yayınlanmasını engelleyen ve bu durumlara karşı kişileri koruyan düzenlemeler yeni TCK ile getirilmiştir. Bundan önce bu eylemler sadece tazminat davalarının konusu olmaktaydı. VIII Günümüzde gizli kamera daha dikkatli kullanılmaktadır. Bu kitap Türk televizyonlarında gizli kamera kullanımını uygulamalar ve yasal çerçeveler etrafında irdelemektedir. Özellikle 1990 lı yıllardan başlayarak 2000 li yılların başlarına kadar sıkça gizli kamera kullanılarak gerçekleştirilen, unutulmayan görüntüleri ekranlara taşıyan haber programları ele alınmış (Arena, Söz Fato da, Deşifre ve dönemin diğer çarpıcı örneği 155 Polis İmdat Programı) ve dönemin basın mensuplarının yine o dönemdeki gizli kamera kullanımına ilişkin bakış açıları ortaya konulmuştur. Bu çalışma dönemsellik, durumsallık ve zamansallık içeren bir çalışma olarak Türk Televizyon tarihine ışık tutacaktır. Çalışma gizli kamera kullanımının sınırlarının yasal ve etik çerçevesini de ortaya koymaktadır. Bu kitap televizyonu anlamak isteyen herkes içindir.
İÇİNDEKİLER GİRİŞ... 1 GÖRÜNTÜ TEKNOLOJİSİNDEKİ GELİŞİM VE GİZLİ KAMERA... 5 GIZLI KAMERA NEDİR?... 5 GIZLI KAMERA NASIL ÇALIŞIR?... 8 DÜNYADA ve TÜRKİYE DE GİZLİ KAMERA UYGULAMALARI... 11 HABERCILIK...11 ŞAKA PROGRAMLARI...12 MAGAZİN PROGRAMLARI...13 ÜRÜN TANITIMI...14 DADI İZLEME...19 MOBESE KAMERALAR...20 İŞ YERI GÜVENLIĞI...22 İŞYERI İÇ GÜVENLIĞI...23 GÖLGE MÜŞTERI...23 GÜVENLİK GÜÇLERİ...24 SANAYI CASUSLUĞU...24 TÜRK TELEVİZYONLARINDA GİZLİ KAMERA UYGULAMALARI...25 ŞAKA PROGRAMLARI...25 IX
MAGAZİN PROGRAMLARI...26 HABER PROGRAMLARI...27 X ARENA...29 SÖZ FATO DA...34 DEŞIFRE...36 155 POLIS IMDAT...42 DÖNEMIN ÖNDE GELEN BASIN MENSUPLARININ GIZLI KAMERAYA ILIŞKIN GÖRÜŞLERI... 43 MUSTAFA KARAALIOĞLU (Yeni Şafak)...43 CAN DÜNDAR (Yeni Yüzyıl)...43 HACAN CEMAL (Sabah)...44 CAN ATAKLI (Sabah)...44 HINCAL ULUÇ (Sabah)...44 GAFFAR TAŞKIM (Yeni Şafak)...45 UFUK GÜLDEMIR (Star Haber Genel Yönetmeni)...45 ALI KIRCA (ATV Haber Dairesi Başkanı)...45 MEHMET ALI BIRAND (32. Gün Genel Yönetmeni - Kanal D)...45 REHA MUHTAR (Kanal D)...46 FATIH KARACA (RTÜK Başkan Yardımcısı)...48 NAİL GÜRELİ (Gazeteciler Cemiyeti Başkanı)...48 KENAN ERÇETINGÖZ (ATV)...48 AYKUT IŞIKLAR (Sabah-ATV)...49 MEHMET ALİ ÖNEL (A HABER)...50 UĞUR DÜNDAR (SHOW TV)...50
GİZLİ KAMERA ve RTÜK... 51 GİZLİ KAMERA İLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER... 57 ANAYASA DA...58 MEDENI HUKUK VE BORÇLAR YASASINDA...60 TÜRK CEZA YASASI NDA...60 RADYO VE TELEVIZYON YASASI NDA...71 BASIN AHLAK YASASI NDA...73 DÜNYADA GİZLİ KAMERA VE ETİK... 75 GİZLİ KAMERA KULLANIMINA KARŞI BAŞVURULABİLECEK HUKUKİ YOLLAR... 83 SONUÇ... 87 EKLER EK 1: BASINDA GIZLI KAMERA...89 EK 2: ASKERI YARGI VE GIZLI KAMERA... 110 EK 3: DIYANET VE GIZLI KAMERA... 112 KAYNAKÇA... 113 XI