OKUL MÜDÜRLERNN TUTUM VE DAVRANILARININ ÖRETMENLERN MOTVASYONUNA ETKS (ÖZEL VE DEVLET OKULU ÖRNE) brahim KOCABA * Turgut KARAKÖSE ** Bu aratrmada, öretmenlerin motivasyonuna etki eden faktörleri belirlemek amacyla bir anket gelitirilerek örnekleme alnan öretmen grubu üzerine uygulanmtr. Motivasyonu; müdürlerin örgüt çalanlarn bireysel amaçlar ve örgütsel amaçlar dorultusunda harekete geçirmek için kullandklar bir süreç olarak tanmlamak mümkündür. "nsan davranlarnn kayna ihtiyaçlardr. "htiyaçlarn ortaya çkmasyla motivasyon süreci balamaktadr. Bireyler bu ihtiyaçlarn gidermek amacyla fiziksel ve ruhsal yönden uyarlrlar. Uyarlan birey harekete geçerek davranta bulunur ve sonuçta doyuma ular. "te, bu doyum noktas motivasyon sürecinin son aamasdr. Ülkelerin gelecei, eitim kurumlarnn, ilevlerini tam olarak yerine getirip getirmemesine baldr. Bu çerçevede, eitim örgütlerinde verimlilik makine ile deil insanla salanmaktadr. Verimliliin salanabilmesi için, eitim-öretimde stratejik konuma sahip olan öretmenlerin ilerinde mutlu ve doyuma ulam olmalar gerekmektedir. Öretmenlerin yüksek düzeyde moralli olmas eitimde kalite ve verimliliin salanmasna katkda bulunacaktr. Bu nedenle insanlar etkileme ve yönlendirme sanat olan motivasyon dier örgütlerde olduu gibi eitim örgütlerinde de insanlar etkileme arac olarak kullanlabilir Anahtar sözcükler: Motivasyon, verimlilik, okul müdürü, iletiim. Abstract The aim of this study is to identify whether there is a relationship between teachers motivation and leadership roles of the principals working in state and private schools. A questionnaire was developed to identify the factors affecting motivation and administered to a group of teachers in the sample. The findings of the study show that teachers working in private schools found the managerial behavior of the principals, interpersonal communication skills, appreciating their staff more positive than those teachers working in state schools. In addition, teachers working in private schools expressed more positive opinions about working environment, physical structure and organizational climate of the school. Further, teachers working in private schools replied more positively about the decency of the teaching profession and the level it is accepted. However, both groups of teachers agreed that the teaching profession is a decent job. Özet Key words: Motivation, productivity, principal, communication. Günümüzde yaamn her safhasnda hzl bir gelime ve deime yaanmaktadr. Dünya endüstri çandan bilgi çana doru ilerlerken ülkelerin toplumsal, siyasal, ekonomik ve kültürel yönden bu sürece ayak uydurmalar zorunlu hâle gelmitir. Bilindii üzere ülkemiz genç bir nüfus potansiyeline sahiptir. Bu genç nüfusu çan artlarna uygun olarak yetitirmek, onlar gerekli bilgi ve becerilerle donatmak; ülkemizin bilimsel, teknolojik, kültürel ve ekonomik yönden gelimesine önemli ölçüde katk salayacaktr. Mevcut genç nüfus potansiyelini deerlendirebilmek için insan kaynaklarna yönelik yatrmlarn yaplmas gerekmektedir. "nsan kaynaklarna yaplan yatrm bir fabrika veya herhangi bir ticarî örgüte yaplan yatrmla ayn tutulmamaldr. Bir ülkenin insana yatrm yapmas, geleceine yatrm yapmas anlamna gelmektedir. "yi yetimi bilinçli bir gençlik o ülkenin sigortas demektir. 7üphesiz bu durum eitim yoluyla gerçekleecektir. Bu nedenle eitim ve öretim kurumlarna büyük görevler dümektedir. Ülkelerin gelimilik düzeyleriyle eitim Yazma adresi: * Yard. Doç. Dr. "brahim Kocaba, Frat Üniversitesi Teknik Eitim Fakültesi Eitim Bilimleri, ikocabas@firat.edu.tr. ** Turgut Karaköse, Frat Üniversitesi Teknik Eitim Fakültesi Eitim Bilimleri Bölümü, tkarakose@yahoo.com.
seviyeleri arasnda sk bir ilikinin bulunduu, ayrca eitimin toplumsal, siyasal, ekonomik ve kültürel kalknmann en önemli arac olduu bilinmektedir. Eitim örgütlerinde verim makine ile deil insanla gerçekletirilmektedir. Bu verimin yaratlmasnda insanlarn duygusu, cokusu, heyecan büyük önem tamaktadr. Yorgun, krgn, küskün insanlar verimli olamazlar. Çünkü verim bir heyecan iidir. Bir biyolojik organizma için bedensel salk ne ise örgüt için de moral ayn eydir. Moralin eksiklii tpk kii salndaki eksiklik gibidir. Nasl salkla ilgili sorunlar maddî organizmay tedavi etmeyi gerektiriyorsa, toplumsal örgüte ilikin konular da insan ilikilerini gelitirmeyi ve salkl hâle getirmeyi gerektirmektedir (Alç, 1996: 17). Örenme-öretme sürecinin en stratejik ögesi kukusuz öretmendir. Öretmenin örencilere en iyi ekilde eitim-öretim hizmetini sunmak, onlara iyi hedefler göstermek, kendilerine ve topluma faydal birer birey olarak yetimelerine yardmc olmak gibi önemli bir misyonu vardr. Ancak öretmenlerin bu misyonlarn yerine getirirken eitim-öretim hizmetini sunmaya hazr olmalar ve yüksek düzeyde moralli olmalar gerekmektedir. Moralin önemli temellerinden birisi de zihinseldir. Zihinsel temel, öretmen açsndan özel bir önem tamaktadr. Öretmenlerin çounluunun doygunluk verici bir zihinsel ortama ve örgütsel iklime önem verdikleri görülmektedir. Doygunluk verici zihinsel bir ortamn ön koulu olarak yönetimin nesnellii ve dürüstlüü gösterilmektedir. Yönetimin bu konularda kesin ve kararl olmas beklenmektedir (Aydn, 1986: 96). Örgüt içinde bireyin moralinin, yapt i ve i arkadalaryla, kiiliine deer verilmesi, statüsü ve müdürünün davranlar ile yakndan ilgili olduu belirtilmektedir. "yerinin çalma saatleri, verilen ücret, çalanlar üzerindeki denetimin nitelii, kuruluun personel politikas ve uygulamalar ile dier artlar da bireyin morali üzerinde etkili olmaktadr (Bingöl, 1984: 29). Örgüt ortamnda bireyler aras iletiim, morali olumlu ya da olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Bir eitim kurumu olan okulda, müdürlerle öretmenler arasndaki iletiimin, bireylerin moralini büyük ölçüde etkiledii görülmektedir. Zihinsel ve kültürel açdan yüksek düzeyli, meslek içi ve meslek d ilikiler salayan nitelikte bir etkileim, öretmenin mesleksel ufkunu geniletici, yeni görüler kazandrc, özendirici, güdüleyici ve moral verici bir etki yapmaktadr (Aydn, 1986: 96). Eitimde kalite ve verimin salanabilmesi için öretmenin iine iyi bir ekilde motive olmas ve yüksek düzeyde moralli olmas hatta bu moralin olabildiince sürekli olmas gerekmektedir. Öretmenleri ilerine motive etme, onlarn verimini artrma ve bu yolla ilerinde doyuma ulamasn salama görevi ilk aamada okul örgütünün banda bulunan okul müdürüne dümektedir. Motivasyon konusu genel olarak bireylerin beklenti ve ihtiyaçlarn, amaçlarn, davranlarn kapsamaktadr. Günümüze gelinceye kadar motivasyon hakknda birçok tanm yaplmtr. Örnein, Bentley e (1999: 180) göre motivasyon; bir insann içinde bulunan, o insann olumlu ya da olumsuz belli baz eylemlerde bulunmasn ve bireysel isteklere ulamasn, böylece tatmin olmasn salayan güçtür. Öncü ye (2000: 113) göre motivasyon ise, davran hedefe doru yönlendiren ve faaliyete geçiren bir güçtür. Yani istek ve arzular, ihtiyaçlar, dürtüleri ve ilgileri kapsayan genel bir kavramdr. Bu balamda motivasyonu; müdürlerin çalanlar bireysel ve örgütsel amaçlar dorultusunda devaml olarak harekete geçirmek için kullandklar bir güç olarak tanmlamak mümkündür. Bu yüzden yönetim ve örgüt açsndan motivasyonun önemi yadsnamaz. "nsanlar motive eden gereksinimlerin neler olduu ne kadar iyi anlalrsa o derece etkin ekilde motive edilebilirler. Motivasyonun esas gereksinimlerin karlanmasdr (Hanks, 1999: 139). Her bireyin sürekli olarak
tatmin etmeye çalt baz gereksinimleri vardr. Bireyde bu gereksinimlerin ortaya çkmasyla güdülenme süreci balar. Gereksinimler ister psikolojik ister fizyolojik olsun, bireyleri belli davranlarda bulunmaya iter. Bireyde itici bir gücün meydana gelmesi için uyarlmann gerçeklemesi gerekir. Bu güç, fiziksel ve ruhsal isteklenmedir. Gereksinimlerini karlamak için uyarlan birey, davranta bulunur. Davranta bulunmann amac ise gereksinmelerin doyurulmasdr. Doyum, güdülenme sürecinin son aamasdr. Davranlar sonucu gereksinim amacna ulatnda, güdülenme tamamlanm olur. Sonuçta gereksinimleri karlanan birey de mutlu olur (Özkalp ve Krel, 1987: 244). Duyarl ve etkili müdürler, kendi gereksinim ve amaçlarndan haberdar olan kiiler olarak, öretmenlerin gereksinimlerini ve amaçlarn da dikkate almaktadrlar. Karlkl güven ve destek, salkl bir iletiim, çatmalar örgütsel bir olgu olarak kabul etme ve onlarla birlikte yaanmas gereine inanma, bireysel farkllklara saygl olma, bu müdürlerin önem verdikleri noktalar olarak görülmektedir. Böyle bir yaklamla öretmenlerden üst düzeyde bir yararlanma beklenebilir (Aydn,1986: 94). Okul müdürleri öretmenlerin, ilerinde motive olmalarna yardmc olmaldr. Çünkü iine kendini adam, bütün enerjisini bu yönde harcayan bireyler örgütün amaçlarna ulalmasnda kukusuz katk salayacaklardr. Okul müdürlerinin baary yakalayabilmesi, okul çalanlarnn bilgi, yetenek ve güçlerini tam olarak okulun amaçlarn gerçekletirme yönünde harcamalarna baldr. Bu yüzden çalanlarn örgüt amaçlar dorultusunda motive edilmesi gerekmektedir. Okul müdürü açsndan da önemli olan, çalanlarn okulun amaçlar dorultusunda davranmalardr. "yi bir motivasyonun önündeki engellerden biri kötü iletiimdir. Bu problem en saltanatl yönetim kurulu odalarndan, en mütevaz evlere kadar her yerde mevcuttur. "nsanlar motive edicileri memnun edememektedirler. Çünkü onlarn ne istediklerini bilmemektedirler. "letiim düzeldikçe motivasyon da iyileecektir. "görenler, kendilerinden istenilenin ne olduunu tam olarak bilirlerse, eer istenilen ey makul ise bunu yerine getireceklerdir (Hanks, 1999: 22). Öretmen ve müdür arasnda karlkl güvene dayal olarak kurulacak bir iletiim okul müdürünün müdürlük rolünü daha kolay oynamasna yardmc olur. Ancak bürokratik okul müdürleri öretmenlerden tamamen soyutlanmtr. Bu müdürler fiziksel olarak öretmenlere çok yakn, fakat psikolojik olarak öretmenlerden çok uzaktr. Öretmenler odasna günlerce girmeyen, öretmenlerle arasna psikolojik duvarlar ören çok sayda okul müdürü vardr. Bu tip müdürlerin öretmenlere müdürlük yapmas çok zordur (Çelik ; 1999: 123). Okul örgütünde motivasyonun salanabilmesi için bireyler arasndaki açk bir iletiim çok önemlidir. Açk iletiim, çalanlarn birbirleriyle ilgili olmas, birbirlerine dikkat ve sayg göstermesi anlamnda düünülmelidir. Çalanlar örgüt içindeki iletiim vastasyla kendilerinden neyin yaplmas beklendiini ve örgüt dnda ileriyle ilgili olarak nelerin gerçekletiini bilmek isteyeceklerdir. Bu yüzden örgüt içinde serbest bir ekilde bilgi aknn salanmas gerekmektedir. Okul müdürünün kurum içindeki tavr ve davranlar, çalanlara kar tutumlar, örgüt içindeki motivasyonun salanmas bakmndan önemli görülmektedir. Kurumlar baarya götüren en önemli öge ast-üst ilikilerinde anlaya dayal bir ahenktir. Müdür iinde ne kadar bilgili olursa olsun, emri altndakilerin yapmalar gerekli ileri ne kadar iyi bilirse bilsin; iyi sonuç almada en önemli rolün, ast-üst ilikilerindeki ahenk olduu görülmektedir. Bu nedenle örgüt içerisinde gerek aadan yukar, gerek yukardan aa iletiim kanallarnn açk olmas motivasyonu önemli ölçüde etkileyecektir. Okul müdürü, öretmenlerle etkili bir iletiim kurma yoluna gitmelidir. Müdür, çalanlara zorla baz istek ve emirlerini yaptrabilir, ancak onun olmad bir ortamda, çalan gene kendi doru bildiklerini
yapacaktr. Onlarla verimli bir ekilde çalabilmek için bireyleri tanmak ve anlamak gerekmektedir. Bu amaçla okul müdürü, çalann hangi konularda baarl olduklarn, hobilerini, fobilerini ve hayattan beklentilerini bilmeli; bu yolla onlar anlamaya ve güdülemeye özen göstermelidir. "nsanlar yaptklar faaliyetlerle ilgili takdir edilmekten ve beenilmekten holanrlar. Her normal insan da bunu ister. "nsanlarn kendilerine duyduklar güven ve saygnn gelimesi buna baldr. Sunulan bir beeni ve takdir, insanlarn gelimesine yüksek düzeyde bir önderlik ya da destek kadar yardmc olacaktr. "nsanlarn yaptklarnn fark edilmesi, onlarn kendilerini özel hissetmelerini salayacaktr. Bu duygu, dorudan insan bilincinde kabul edilme, onaylanma, sayg ve güveni artrr. Bu etkiler gelecek için güçlü motivasyon faktörleridir (Bentley, 1999: 179). Bireylerin gösterdii davranlar uzun bir süre pekitirilmezse bu davran zamanla azalr ve kaybolur (Erden ve Akman, 1995: 128). Bu nedenle örgüt yöneticileri çalanlarn olumlu davranlarn pekitirmezlerse, baka bir ifadeyle ödüllendirmezlerse bu davranlar sönme eilimine girecektir. Okul müdürü, çalanlarn olumlu davranlarna belli aralklarla geri besleme vererek onlar ödüllendirmeyi ihmal etmemelidir. Personelinin olumlu davranlarn gördüünde en azndan teekkür etmesini bilmelidir. Yerinde ve zamannda verilen olumlu bir pekitireç, çalann iini severek yapmasn ve çalma arzusunun artmasn salayacaktr. Ayrca onu iine daha iyi motive ederek, kendine olan güvenini artracak, iini daha çok sevmesine ve doyuma ulamasna etki edecektir. Okulla ilgili konularda karar alma sürecine örgütünün birer üyesi olan öretmenleri de dahil etmelidir. Böylelikle öretmenler kendilerinden neler beklendiini bilecekler; ona uygun bir tutum ve davran gelitirme yoluna gideceklerdir. Sonuçta eitim-öretim sürecinde ve insan ilikileri yönünden hata yapma anslar git gide azalacaktr. Ancak okul müdürlerinin; yönetimi altndaki çalanlarn çeitli sebeplerden dolay yeterince destekleyip cesaretlendiremedikleri ve ilerinde doyuma ulamalarn salayabilecek motivasyon faktörlerini kullanmadklar, ayrca etkili liderlik özelliklerine sahip olmadklar ifade edilebilir. Buna bal olarak eitimin kalitesinin olumsuz yönde etkilendii düünülmektedir. Bu nedenle eitimde kalite ve verimin salanabilmesi amacyla, okul müdürlerinin etkili liderlik özelliklerini benimsemeleri; öretmenin yetitirilmesi, yönlendirilmesi ve örenme-öretme sürecinde daha verimli hâle gelebilmesi amacyla çalanlarn motive etmeye özen göstermeleri gerekmektedir. Örgüt çalanlarnn motivasyonu ile ilgili, Türkiye de ve yurt dnda baz aratrmalar yaplmtr. Örnein; Kinman ve Kinman 2001 ylnda The role of motivation to learn in management education adl çalmalarnda; genel olarak motivasyon ve örenme biçimleri hakkndaki literatürü inceledikten sonra, anket ve görüme yöntemiyle, çalma ortamlarnn örenmeye uygunluunu ve uygun ortam hazrlamann örgütü örenen bir organizasyon hâline getirmedeki etkilerini aratrmlardr. Bu aratrma sonucunda çalma ortamnn, motivasyonu önemli ölçüde etkiledii sonucuna ulalmtr. Yldrm n, 2001 ylnda yapm olduu Okul Yöneticilerinin Kültürel Liderlik Rollerinin Öretmenlerin " Doyumuna ve Meslek Ahlâkna Etkisi isimli aratrmasnda liderlik, örgüt kültürü, i doyumu ve motivasyon kavramlar incelenmi, öretmenlere ve müdürlere uygulanan anket sonuçlarna göre yorum yaplmtr. Bunun sonucunda, okul müdürlerinin liderlik davranlarnn öretmenler üzerinde önemli ölçüde etkisinin olduu sonucuna varlmtr.
Amaç Aratrmann genel amac; özel okul ve devlet okullarndaki müdürlerin tutum ve davranlar ( liderlik rolleri) ile öretmenlerin motivasyonu arasnda herhangi bir ilginin olup olmadn saptamaktr. Bu genel amaç çerçevesinde; a) Okul müdürlerinin, göstermi olduklar olumlu ve olumsuz davranlar belirlemek; bu davranlarn öretmenlerin motivasyonu üzerindeki ilevini tespit etmek, b) Özel okul ve devlet okullarndaki öretmenlerin motivasyon düzeylerini karlatrmak, c) Öretmenlerin kendi mesleklerine ilikin görülerini belirlemek, d) Buna bal olarak, okul müdürlerine önerilerde bulunmak aratrmann alt amaçlarn oluturmaktadr. Yöntem Bu balk altnda aratrmann evren ve örneklemi tanmlanm, veri toplama arac, verilerin toplanmas, analiz ve yaplan istatistiksel ilemler üzerinde durulmutur. Aratrma, betimsel tarama ve anket uygulanmas eklinde yaplm olup mevcut durumun ortaya konulmasna çallmtr. Evren Aratrmann evrenini, Türkiye genelinde eitim veren devlet okullar ve özel okullar ile bu okullarda görev yapan öretmenler oluturmaktadr. Çalma evreni ise, Gaziantep il merkezi ile, Kahramanmara il merkezi ve ilçelerinde bulunan özel ve devlet okullarnda görev yapan öretmenlerden olumaktadr. Örneklem Aratrmann örneklemi, Gaziantep il merkezinden 4 özel okul, 3 lise, 7 ilköretim okulu ve Kahramanmara il merkezi ve ilçelerinden 5 özel okul, 8 lise, 13 ilköretim okulundan olumaktadr. Gaziantep il merkeziyle Kahramanmara il merkezi ve ilçelerinde bulunan özel ve devlet okulunda görev yapan öretmenler arasndan, random yöntemiyle seçilen toplam 495 öretmen aratrma örneklemine alnmtr. Veri Toplama Arac6n6n Geli8tirilmesi ve Verilerin Toplanmas6 Veriler literatür taramas ve 40 maddeden oluan bir anket yolu ile toplanmtr. Anket, literatür taramas sonucu elde edilen bilgiler ve benzer uygulamalar nda hazrlanmtr. Daha sonra istatistik uzmanlarnn (Yrd. Doç. Dr. Mehmet TA7PINAR ) ve yönetim uzmanlarnn ( Yrd. Doç. Dr. "brahim KOCABA7 ) yardm ile anket sorular gelitirilmitir. Öretmenlerin motivasyon ve i doyumunu deerlendirmek amacyla oluturulan ankette 5 li likert tipi ölçek kullanlm olup anket, uzman görüüne bavurulduktan sonra uygulanmtr. Anket toplam 495 öretmene datlm, verilen anket formlarndan 313 adedi geriye dönmü, ancak çeitli hatalar nedeniyle 17 anket formu aratrma kapsamna alnmam ve toplam olarak 296 öretmenin görüleri aratrma kapsamna dahil edilmitir. Verilerin Analizi Verilerin analizinde SPSS for Windows paket programnn 10.00 sürümünden yararlanlarak yüzde, aritmetik ortalama, standart sapma, anlamllk testi gibi istatistiksel ilemler yaplmtr. Elde edilen tablolar sonucunda gruplarn katlm ortalamalar, ortalamalar aras fark ve bu farka uygulanan (p) deeri için ( p<0.05) anlamllk düzeyi kullanlmtr. Uygulanan likert tipi ölçek beli deerlendirme eklinde hazrlanm olup buna
yönelik olarak aralklar olumludan olumsuza doru seçeneklere ayrlarak analiz için uygun hâle getirilmitir. Ortalama karlatrmalara esas olmak üzere; 4.21-5.00 tamamen katlyorum, 3.41-4.20 katlyorum, 2.61-3.40 kararszm, 1.81-2.60 katlmyorum, 1.00-1.80 tamamen katlmyorum eklinde puanlandrlmtr. Bulgular ve Yorum Bulgular bölümünde çeitli davranlarn gösterilme düzeyine ilikin öretmen görüleri yer almaktadr. Bu görüleri belirleyebilmek amacyla 40 maddelik likert tipi bir ölçek kullanlm olup, maddelerin tamam yorumlamam, öretmen görülerinden sadece anlaml (P<0.05) düzeyde farkllklar olan maddeler yorumlanmaya çallmtr. Okul Müdürlerinin Çe8itli Boyutlardaki Tutum ve Davran68lar6n6n Uygulamada Gösterilme Düzeyine li8kin Ö:retmen Görü8leri Tablo 1. Okul Müdürlerinin Çe8itli Boyutlardaki Tutum ve Davran68lar6n6n Uygulamada Gösterilme Düzeyine li8kin Ö:retmen Görü8leri Özel okul Devlet Okulu De:i8ken Maddeler X ss X ss t p 25. Yöneticim bilgi ve tecrübesi ile bana güven verir. 4.05 0.95 3.33 1.21 18.569 0.000* 33. Herhangi bir sorunumu yöneticimle açk ve rahat bir 4.18 0.93 3.48 1.25 16.504 0.000* ekilde konuabiliyorum. 38. Yöneticim çalanlarn ilgi ve görüleri hakknda bilgi 4.03 0.92 3.38 1.18 15.749 0.000* edinmeye özen gösterir. 39. Yöneticim olumlu davranlarmz takdir eder. 4.07 0.95 3.58 1.23 8.123 0.005* * P<0.05 anlaml Serbestlik derecesi (sd ): 294 Tablo 1 de okul müdürlerinin çeitli boyutlardaki tutum ve davranlarnn uygulamada gösterilme düzeyine ilikin öretmen görüleri yer almaktadr. Yöneticim sahip olduu bilgi ve tecrübesiyle bana güven verir. görüüne katlm açsndan özel okullardaki öretmenlerle devlet okullarndaki öretmenler arasnda (P<0.05) düzeyinde anlaml farkllk (t=18.57) bulunmaktadr. Buna göre özel okul öretmenleri ( X = 4.05) bu fikre katldklarn belirtirken, devlet okullarnda görev yapanlar ( X =3.33) ile kararsz kaldklarn ifade etmilerdir. Elde edilen sonuçlar, özel okullarda çalan öretmenlerin, müdürlerinin bilgi ve tecrübesine daha fazla güvendiini ortaya koymaktadr. Herhangi bir sorunumu yöneticimle açk ve rahat bir ekilde konuabiliyorum. görüüne katlm açsndan özel okullar ve devlet okullar arasnda (P<0.05) düzeyinde anlaml farkllk (t=16.50) vardr. Özel okul öretmenleri ( X =4.18) bu görüe katldklarn belirtirken, devlet okulunda çalanlar da ( X =3.48) katldklarn ifade etmilerdir. Her iki okulda görev yapan öretmenler olumlu yönde görü belirtmelerine ramen; özel okullarda görev yapan öretmenler kendi müdürlerinin, motivasyonun önemli bir unsuru olan iletiime daha fazla önem verdiini ifade etmilerdir. Yöneticim çalanlarn ilgi ve görüleri hakknda bilgi edinmeye özen gösterir. görüüne katlm açsndan özel okullar ve devlet okullar arasnda (P<0.05) düzeyinde anlaml farkllk (t=15.74) vardr. Buna göre özel okul öretmenleri ( X =4.03) bu görüe katldklarn ifade ederken, devlet okulunda görev yapanlar ise
( X =3.25) kararsz bir tavr taknmlardr. Ulalan bu sonuç devlet okulunda çalanlarn, müdürlerini bu konuda yetersiz gördüklerini ortaya koymaktadr. Bu durumun öretmenlerin motivasyonunu olumsuz yönde etkiledii ifade edilebilir. Yöneticim olumlu davranlarmz takdir eder. görüüne katlm açsndan özel okul ve devlet okullar arasnda (P<0.05) düzeyinde anlaml farkllk (t=8.12) vardr. Buna göre özel okul öretmenleri bu görüe katldklarn ( X =4.07) ifade ederken, devlet okulunda çalan öretmenler ise ( X =3.58) kararszla yakn bir katlm göstermilerdir. Bu balamda özel okulda çalan öretmenler, olumlu davranlarnn müdürleri tarafndan daha sklkla pekitirildiini ifade etmilerdir. Okulun Fizikî Yap6s6n6n, Çal68ma Ortam6n6n ve Örgütsel kliminin E:itim-Ö:retim Aç6s6ndan Uygunlu:una Yönelik Ö:retmen Görü8leri Tablo 2. Okulun Fizikî Yap6s6n6n, Çal68ma Ortam6n6n, ve Örgütsel kliminin E:itim- Ö:retim Aç6s6ndan Uygunlu:una Yönelik Ö:retmen Görü8leri De:i8ken Maddeler 8. Okuldaki çalma ortamn yeterli buluyorum. 17. Kurumda fikirlerime deer verildiine inanyorum. 20. Okulun fizikî yaps eitim-öretime uygundur. X Özel okul ss Devlet Okulu * P<0.05 anlaml Serbestlik derecesi (sd): 294 X ss t p 4.00 1.10 2.91 1.28 35.893 0.000* 4.13 0.59 3.22 1.20 32.261 0.000* 3.70 0.99 2.88 1.42 17.518 0.000* Tablo 2 de okulun çalma ortam, fizikî yaps ve örgütsel ikliminin eitim-öretim açsndan uygunluuna yönelik öretmen görüleri yer almaktadr. Okulda çalma ortamn yeterli buluyorum. görüüne katlm açsndan özel okul ve devlet okullar arasnda (P<0.05) düzeyinde anlaml farkllk (t=35.89) belirlenmitir. Özel okullarda çalan öretmenler ( X =4.00) bu görüe katldklarn belirtmiler, devlet okullarnda çalan öretmenler ise ( X =2.91) kararsz olduklarn ifade etmilerdir. Buna verilere göre, genel olarak özel okullarn çalma ortamnn devlet okullarna göre daha yeterli olduu eklinde bir görü ileri sürülebilir. Kurumda fikirlerime deer verildiine inanyorum. görüüne katlm açsndan iki grup arasnda (P<0.05) düzeyinde anlaml farkllk (t=32.26) vardr. Özel okulda çalan öretmenler ( X =4.13) bu görüe katldklarn belirtmiler, devlet okullarnda çalanlar ise ( X =3.22) kararsz kaldklarn ifade etmilerdir. Buna bal olarak elde edilen sonuçlar, özel okullarda görev yapan öretmenlerin beyan ettikleri fikirlerin yönetim tarafndan daha sklkla dikkate alndn ortaya koymaktadr. Okulun fizikî yaps uygundur. görüüne katlm açsndan özel okullarla devlet okullar arasnda (P<0.05) düzeyinde anlaml farkllk (t=17.51) bulunmaktadr. Özel okullarda çalan öretmenler ( X =3.70) bu görüe katlrken devlet okullarndaki öretmenler ( X =2.88) ise kararsz bir tutum içinde olduklarn ifade etmilerdir. Özel okullarda çalan öretmenler okullarnn fizikî yapsnn daha iyi olduunu ifade ederken; devlet okullarna görev yapanlar ayn görüü paylamamlardr.
Ö:retmenlik Mesle:inin Sayg6nl6:6na ve Bu Mesle:in Kabullenilme Düzeyine li8kin Ö:retmen Görü8leri Tablo 3. Ö:retmenlik Mesle:inin Sayg6nl6:6na ve Bu Mesle:in Kabullenilme Düzeyine li8kin Ö:retmen Görü8leri Özel okul Devlet Okulu De:i8ken Maddeler ss X X ss t p 5. "imin dnda baka bir ite 2.53 1.33 3.19 1.32 11.885 0.001* çalmak isterim. 11. "imi yaparken hedeflerimi 4.42 0.53 3.59 1.23 25.195 0.000* gerçekletirebileceime inanyorum. 18. Mesleimin itibarl olduunu 4.18 0.89 3.44 1.38 15.849 0.000* düünüyorum. * P<0.05 anlaml Serbestlik derecesi (sd ): 294 Tablo 3 te öretmenlerin, mesleklerinin saygnlna ve bu meslein kendileri tarafndan kabullenilme düzeyine ilikin görüleri yer almaktadr. "imin dnda baka bir ite çalmak isterim. görüüne katlm açsndan iki okul grubu arasnda (P<0.05) düzeyinde anlaml farkllk (t=17.51) belirlenmitir. Buna göre özel okullarda çalanlar ( X =2.53) ile bu görüe katlmazken, devlet okullarndakiler ( X =3.19) kararsz bir tavr taknmlardr. Buna bal olarak, özel okul öretmenleri ilerinin dnda baka bir ite çalmak istemediklerini ifade etmiler; devlet okullarnda çalanlar ise bu konuda kararsz kalmlardr. "imi yaparken hedeflerimi gerçekletirebileceime inanyorum. fikrine katlm açsndan iki grup okul arasnda (P<0.05) düzeyinde anlaml farkllk (t=25.19) gözlenmektedir. Buna göre özel okulda çalan öretmenler ( X =4.42) bu görüe tamamen katldklarn ifade ederken, devlet okulunda çalanlar ( X =3.59) ise katldklarn ifade etmilerdir. Elde edilen sonuçlar, özel okulda çalanlarn bireysel hedeflerine daha kolay ulaabileceini gösterirken, devlet okulunda çalanlar açsndan ayn yorumu yapmak biraz daha güçtür. Mesleimin itibarl olduunu düünüyorum. görüüne katlm açsndan özel okul ve devlet okulu öretmenleri arasnda (P<0.05) düzeyinde anlaml farkllk (t=15.89) bulunmaktadr. Özel okul öretmenleri ( X =4.18) bu fikre katldklarn ifade ederken, devlet okulunda görev yapan öretmenler de ( X =3.44) katldklarn belirtmilerdir. Buna göre tüm öretmenler saygn bir meslee sahip olduklarn ifade etmilerdir. Genel olarak bakldnda, özel okulda çalan öretmenlerin devlet okullarndakilere oranla mesleklerine ilikin konularda daha olumlu görüe sahip olduklar anlalmaktadr. Sonuçlar Çalanlarn motivasyonu ile ilgili olarak Türkiye de ve yurt dnda yaplan dier aratrmalarn sonucunda, çalma ortamnn ve müdürlerinin liderlik davranlarnn çalanlarn motivasyonunu önemli ölçüde etkiledii yargsna ulalmtr. Bu çalmada ise okul müdürlerinin çeitli boyutlardaki (yönetim becerileri yönünden, bireyler aras iletiim, çalanlar fark etme ve takdir etme) tutum ve davranlarnn uygulamada gösterilme düzeyine ilikin öretmen görülerinde dier deikenlerine göre anlaml bir iliki bulunamazken;
okul türü deikenine göre anlaml farkllk vardr. Bu veriler nda özel okullarda çalan öretmenler müdürlerini; yönetim becerileri, bireyler aras iletiim, çalanlar fark etme ve takdir etme konusunda daha baarl bulmaktadrlar. Devlet okullarnda çalan öretmenler ise bu konularda müdürlerini daha az yeterli bulmaktadrlar. Okuldaki çalma ortamnn, okulun fizikî yapsnn ve örgütsel iklimin eitim-öretim açsndan uygunluuna ilikin öretmen görülerinde, okul türü deikenine göre anlaml bir farkllk belirlenirken; dier deikenler açsndan anlaml bir farkllk gözlenmemitir. Özel okullarda çalan öretmenler devlet okullarndakilere oranla, okullarndaki çalma ortam, fizikî yap ve örgütsel iklim konusunda daha olumlu düünmektedirler. Öretmenlik mesleinin saygnlna ve bu meslein öretmenler tarafndan kabullenilme düzeyine ilikin öretmen görülerinde okul türü deikenlerine göre anlaml bir farkllk gözlenirken; dier deikenler açsndan anlaml bir farkllk yoktur. Tüm öretmenler, mesleklerinin saygnlna ilikin benzer görüleri paylamaktadrlar. Ancak iinin dnda baka bir ite çalma ve mesleini icra ederken hedeflerine ulaabileceine inanma deikenlerine, devlet okullarnda çalan öretmenler daha düük düzeyde katlm göstermilerdir. Bu veriler nda, devlet okullarnda çalan öretmenlerin ilerini ekonomik yönden daha az yeterli bulduklarn söylemek olasdr. Aratrma bulgular, okul müdürlerinin yönetim becerileri, bireyler aras iletiim, çalanlar fark etme ve takdir etme yönünden gösterdikleri tutum ve davranlar; özel okulda çalan öretmenler tarafndan olumlu yönde deerlendirilirken, ayn tutum ve davranlar devlet okullarnda çalanlar arasnda snrl düzeyde destek bulabilmitir. Ayrca özel okullarda çalan öretmenlerin, devlet okullarnda görev yapan öretmenlere oranla; okulun çalma ortam, fizikî yaps ve örgütsel iklimine yönelik konularda daha olumlu görü bildirdikleri anlalmaktadr. Öretmenlik mesleinin saygnlna ve bu meslein kabullenilme düzeyine ilikin öretmen görülerinde, özel okulda çalanlar devlet okullarndakilere oranla daha olumlu fikir belirtmilerdir. Ancak hem özel hem de devlet okulundaki öretmenlerin mesleklerinin saygnl konusunda fikir birlii içinde olduklar anlalmaktadr. Öneriler Aratrma sonuçlarna dayal olarak gelitirilen öneriler aadaki gibi sralanabilir: Genel olarak devlet okullarnda çalan öretmenler, müdürleriyle sorunlarn açk ve rahat bir ekilde konuamadklar yönünde fikir bildirmilerdir. Okul müdürleri, öretmenlerin ilerine daha iyi motive olabilmeleri ve doyuma ulaabilmeleri amacyla, kurum içinde salkl bir iletiim a kurarak sorunlaryla yakndan ilgilenmeli ve onlara kurumun amaçlar dorultusunda çalabilme ruhunu alamal; ayrca öretmenlerin meslekî gelimelerden haberdar olmalarna, yeni bilgiler örenmelerine ve becerilerini gelitirmelerine yardmc olarak onlar cesaretlendirmeli, bu tür çabalarna destek olmal ve ilgi göstermelidir. Devlet okullarndaki öretmenler, okulda alnan kararlarda kendi görülerine yeterince bavurulmadn düünmektedir. Bu durum onlarn ilerine motive olmalarna engel tekil etmektedir. Çada yönetim anlaynn da önemli bir unsuru olan, yönetimde çalanlarn karara katlmas ilkesinin okullarda uygulanmasna özen gösterilmelidir. Bu nedenle müdür sürekli, yetkilerine ve yasal güçlerine bavurmak yerine,
belli ölçülerde esnek davranp çalanlar da karara katarak, onlar okulun amaçlar dorultusunda motive etmeye dikkat etmelidir. Devlet okullarnda görev yapan öretmenler, okul içindeki olumlu hareketlerinin yeterince takdir edilmediinden yaknmaktadrlar. Okul müdürleri motivasyon açsndan önemli bir unsur olan olumlu davranlarn pekitirilmesi ve takdir edilmesi konusuna dikkat etmelidirler. Müdürler, öretmenlerin yaptklar hatalardan dolay onlara bakalarnn yannda küçük düürücü eletirilerde bulunmamal, barma ve ceza gibi yöntemlere bavurmamal, çalanlar arasnda eitlik ilkesine riayet etmelidir. Okul müdürleri öretmenlerin çalma isteini ortaya çkararak, kendi kendilerini motive edebilecekleri ortam ve koullar hazrlamal; okulun hedeflerine ancak çalanlarla birlikte ulalabileceinin önemini kavramaldr. Devlet okullarndaki öretmenler, müdürlerin konumlar gerei, bilgi ve tecrübeleriyle kendilerine yeterince güven vermedii görüünde birlemilerdir. Bu nedenle müdürlerin, yönetim becerileri yönünden yeterli hâle getirilmesi amacyla, uzman eiticiler tarafndan verilen hizmet içi eitim programlar yaygnlatrlmal ve artrlmaldr. Devlet okullarnda görev yapan öretmenler, okullardaki çalma ortamn yeterli bulmadklar yönünde görü bildirmilerdir. Bu noktada devlet okullar gerek fizikî yaps itibaryla gerekse eitim-öretim ortam yönünden yeterli hâle getirilmelidir. Öretmenlerin motivasyonlarna olumsuz etkide bulunan bir baka deiken de, okullarda yeteneklerini gelitirme frsatlarnn snrl olduu görüünü tamalardr. Öretmenlere çeitli yönlerden gelimelerine katkda bulunacak eitim olanaklar salanarak sürekli örenmeye tevik edilmeli, okul örenen bir organizasyon hâline dönütürülmelidir. Özellikle öretmenlikte terfi olanaklarnn snrl olmasnn, öretmenlerin motivasyonlarn olumsuz yönde etkilediini söylemek olasdr. Bu nedenle öretmenlerin terfi olanaklarnn gelitirilmesine yönelik çalmalar balatlmal, onlara yükselme ve ilerleme ans tannmaldr. Öretmenlik mesleinin hak ettii saygnlnn tekrar kazandrlabilmesi amacyla bu meslein önemini ve kutsalln tantc programlar düzenlenmeli ve yaygnlatrlmaldr. Çalanlar motive eden faktörler, kiiden kiiye deitiinden bireylerin psikolojik yaplar, dolaysyla onlar motive edecek araçlar da birbirinden farkldr. Bu yüzden okul müdürleri motivasyon araçlarn kullanrken öretmenler arasndaki bireysel farkllklara sayg göstererek öretmenlerden optimal düzeyde yararlanmaya çalmaldrlar. Kaynaklar Alç M. (1996). Eitim Sisteminin Amaçlarnn Gerçekletirilmesinde Eitim Yöneticisinin "levleri. Çada Eitim Dergisi. Say: 217. (12-16). Aydn, M. (1986). Çada Eitim Denetim. Ankara: "M Eitim Aratrma Yayn Danmanlk A.7. Bentley, T. (1999). nsanlar Motive Etme. (Çeviren: Onur Yldrm). "stanbul: Hayat Yaynlar. Bingöl, D. (1984). Çalma Psikolojisi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi ".".B.F. Yaynlar. Çelik, V. (1999). Eitimsel Liderlik. Ankara: Pegem Yaynclk. Erden, M. ve Akman, Y. (1995). Eitim Psikolojisi. Ankara: Arkada Yaynevi.
Hanks, K. (1999). nsanlar Motive Etme Sanat. "stanbul: Alfa Yaynlar. Kinman, G. ve Kinman, R. (2001). The role of motivation to learn in management education. The Journal of Workplace Learning. Vol.13, Num.4, pp. 132-144. Öncü, H. (2000). Motivasyon (Güdülenme). Snf Yönetimi. Ankara: Nobel Yayn Datm. Özkalp, E. ve Krel, Ç. (1987). Örgütsel Davran. Eskiehir: Anadolu Üniversitesi Yaynlar. Yldrm, B. (2001). Okul Yöneticilerinin Kültürel Liderlik Rollerinin Öretmenlerin doyumuna ve Meslek Ahlâkna Etkisi. (Yaymlanmam Doktora Tezi). Elaz: Frat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ek: Anket Formu Saygdeer Meslektam; Bu anket okul müdürlerinin davranlarnn öretmenlerin motivasyonuna etkisini belirlemek amacyla hazrlanmtr. Vereceiniz cevaplar sadece bu aratrma için kullanlacak olup, kesinlikle gizli tutulacaktr. Bu nedenle, özellikle isim veya tantc herhangi bir bilginin yazlmamas gerekmektedir. Göstereceinizi umduumuz samimiyete ve ilgiye imdiden teekkür ederiz. Sayglarmla. 01. Cinsiyetiniz 01. [ ] Erkek 02. [ ] Kadn 02. Yanz 01. [ ] 21-30 02. [ ] 31-40 03. [ ] 41-50 04.[ ] 51 ve üzeri 03. Meslekî Deneyiminiz 01. [ ] 1-5 02. [ ] 6-10 03. [ ] 11-15 04.[ ] 16-20 05. [ ] 21 ve üzeri 04. Okul Türü 01. [ ] Özel Okul 02. [ ] Devlet Okulu 05. Bran 01. [ ] Sosyal Bilimler 02. [ ] Fen Bilimleri 06. Ö#retim Kademesi 01. [ ] lköretim 02. [ ] Ortaöretim NO Maddeler Tamamen Kat6l6yorum Kat6l6yorum Karars6z6m Kat6lm6yorum Tamamen Kat6lm6yorum 1 Bu okulda öretmen olmak bana çevremde saygnlk kazandrmaktadr. 2 Emekli oluncaya kadar öretmenlie devam etmek istiyorum. 3 Çalma arkadalarmla ilikilerimiz iyi bir düzeydedir. 4 Kurumumda terfi imkânm bulunmaktadr. 5 "imin dnda baka bir ite çalmak isterim. 6 Mesleimin çok çaba gerektiren zahmetli bir i olduunu düünüyorum. 7 Mesleim bana performansm deerlendirme ans veriyor. 8 Okuldaki çalma ortamn yeterli buluyorum. 9 "im için yeterli zaman ve emei harcadm düünüyorum. 10 Okulda olmay evde olmaya tercih ederim. 11 "imi yaparken hedeflerimi gerçekletirebileceime inanyorum. 12 Bilgi ve beceri yönünden kendimi sürekli olarak yenileyebiliyorum. 13 "imi yaparken kendimi stres altnda hissediyorum. 14 Çabalarmn örenciler üzerinde olumlu etkiler braktna inanyorum. 15 "letiim becerilerimin yeterli olduunu düünüyorum. 16 Zamanm iyi yönetebiliyorum. 17 Kurumda fikirlerime deer verildiine inanyorum. 18 Mesleimin itibarl olduunu düünüyorum. 19 Okulumda kat, bürokratik ve hiyerarik bir yap vardr. 20 Okulun fizikî yaps eitim-öretim açsndan oldukça uygundur.
21 Öretmenlik mesleini isteyerek seçtim. 22 Okulumuz çevrede önemli bir saygnla sahiptir. 23 Kurum içinde yeteneklerimi gelitirebilme imkânm vardr. 24 "imle ilgili olarak gelecee güvenle bakabiliyorum. 25 Yöneticim bilgi ve tecrübesi ile bana güven verir. 26 Yöneticim kurum içindeki bilgi akn kolaylatrr. 27 Yöneticim herhangi bir konuda karar verirken görülerimizi alr. 28 Yöneticim dardan gelen fikirlere açktr. 29 Yöneticimin beerî ilikileri iyidir. 30 Yöneticim çalanlarn kendini gelitirmesine katkda bulunur. 31 Yöneticim yeniliklere kar duyarldr. 32 Yöneticim yaplan hatalar bir örenme frsat olarak görür. 33 Herhangi bir sorunumu yöneticimle açk ve rahat bir ekilde konuabiliyorum. 34 Yöneticim gerekli olduunda yetki aktarmnda bulunur. 35 Yöneticim misyon ve vizyon sahibidir. 36 Yöneticim kurumun baarsn çalanlarla paylar. 37 Yöneticim kurum içi çatmalar çözümlemede yeterlidir. 38 Yöneticim çalanlarn ilgi ve görüleri hakknda bilgi edinmeye özen gösterir. 39 Yöneticim olumlu davranlarmz takdir eder. 40 Yöneticim inisiyatif kullanr ve kullandrr. Ba8ka görü8leriniz varsa lütfen belirtiniz............
Summary PRINCIPALS BEHAVIOR AND ATTITUDES EFFECT ON THE MOTIVATION OF TEACHERS brahim KOCABA * Turgut KARAKÖSE ** In the modern world, there have been rapid changes and developments in each stage of life. As the world is going through the industrial age toward information age, countries face the obligation to adapt economically, socially and politically to this changing world. As is known, our country has a young population. It would be a great contribution to the economic, technological, and cultural development of our country to equip them with the knowledge and skills necessitated by the current conditions of our time. It is imperative that we invest in human resources to take advantage of this young potential. Open communication among the individuals at school is very important for motivational purposes. Open communication should be considered as caring and respecting of the school staff. Thus, a free information flow in a school setting needs to be established. The behavior and attitudes of the principal is of great significance in terms of creating a motivating atmosphere within the school. However, it is thought that principals fall short to encourage their staff and fail to use the motivating factors for their staff to get adequate job satisfaction and that they lack the required leadership characteristics. Accordingly, the quality of education is badly affected by this. Therefore, principals must adopt effective leadership qualifications and be more careful to motivate their staff, so that quality education and productivity could be possible. Motivation can be defined as a process which principals use to simulate their staff toward organizational objectives. Teachers need to be satisfied and pleased with the job they do. In this way, with a high morale, they can contribute a lot to delivering quality education. Therefore, motivation, as in other organizations, could be employed as a means to influence people. The aim of this study is to identify whether there is a relationship between teachers motivation and leadership roles of the principals working in state and private schools. A questionnaire was developed to identify the factors affecting motivation and administered to a group of teachers in the sample. The findings of the study show that teachers working in private schools found the managerial behavior of the principals, interpersonal communication skills, appreciating their staff more positive than those teachers working in state schools. In addition, teachers working in private schools expressed more positive opinions about working environment, physical structure and organizational climate of the school. Further, teachers working in private schools replied more positively about the decency of the teaching profession and the level it is accepted. However, both groups of teachers agreed that the teaching profession is a decent job. Address for correspondence: * Yard. Doç. Dr. "brahim Kocaba, Frat Üniversitesi Teknik Eitim Fakültesi Eitim Bilimleri, ikocabas@firat.edu.tr. ** Turgut Karaköse, Frat Üniversitesi Teknik Eitim Fakültesi Eitim Bilimleri Bölümü, tkarakose@yahoo.com.