Araştırma / Research Article TAF Preventive Medicine Bulletin www.korhek.org DOI: 10.555/pmb.1-15875 Sanayi sitesinde çalışan çocuk ve genç işçilerin çalışma koşulları ile sağlık durumları ve sağlığın önemi algılarınının değerlendirilmesi* Evaluation of working conditions and perceptions of health status and the importance of health in child and young workers in the industrial site İlknur Göl *Bu çalışma -1 Haziran 2015 tarihleri arasında Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı tarafından İzmir de düzenlenen 1. Ulusal Halk Sağlığı Hemşireliği Kongresinde poster bildiri olarak sunulmuştur. ÖZET Amaç: Sanayi sitesinde çalışan çocuk ve genç işçilerin çalışma koşulları ile sağlık durumları ve sağlığın önemi algılarını değerlendirmektir. Yöntem: Tanımlayıcı tipteki bu araştırma, bir il merkezindeki sanayi sitesinde çalışan 1- yaş arasındaki 50 çocuk ve genç işçi ile Aralık 201-Şubat 2015 tarihleri arasında yürütülmüştür. Veriler, işçilerin sosyodemografik özelliklerini ve çalışma koşullarını belirlemeye yönelik hazırlanan bir anket formu ile Sağlık Durumunu Algılama Ölçeği ve Sağlığın Önemi Ölçeği kullanılarak toplanmıştır. Bulgular: Araştırma grubunun %8 inin günde -11 saat çalıştığı, %2 sinin gün içinde dinlenme süresi olmadığı ve %70 inin öğle tatili olmadığı, % ünün 100-00 TL arası haftalık ücret aldığı, %2 sinin de aldıkları ücreti yeterli bulmadığı ve %7 sının sosyal güvencesinin olmadığı saptanmıştır. İşçilerin %10 u havalandırmanın, % si aydınlatmanın ve %2 si de ısıtmanın yetersiz olduğu ortamlarda çalıştıklarını ifade etmişlerdir. Ayrıca, % ü yaptıkları işin kendileri için ağır olduğunu belirtmişlerdir. İş kazası geçirme oranı % dir. İşçilerin %70 i sağlığını iyi olarak değerlendirmekte olup, sağlık algılama puan ortalaması 1,±0,5 tür. Sağlığı önemseme puan ortalaması ise,72±,0 dur. Sonuç: Çocuk ve genç işçilerin havalandırması, ısıtması ve aydınlatması yetersiz ortamlarda, düşük ücretlerle, uzun saatler çalıştıkları belirlenmiştir. Çalışmada, çocuk ve gençlerin genel sağlık algılarının iyi olduğu ancak sağlıklı olmayı önemli bir değer olarak görmedikleri saptanmıştır. ABSTRACT Aim: To evaluation of working conditions and perceptions of health status and the importance of health in child and young workers in the ındustry. Method: Descriptive research was conducted at industrial area, between December 201-February 2015. The universe includes 50 male workers and the whole universe was included in the survey. Data were collected by using the questionnaire including socio-demographic characteristics and working conditions of workers, Perception of Health Status Scale and the Importance of Healt Scale. Results: Study data demonstrated that 8% were working to 11 hours a day, 2% it is not the time to rest during the day, 70% had no lunch break, % were earning 100-00 Turkish liras per week, 7% had no social security. According to workers; the work place 10% were insufficient ventilation, % were insufficent to light up and 2% were insufficient heating. Also, % stated that their work is too heavy for them. Occupational accident rate is %. 70% of the workers perceive health as good, the mean score of perception of health was 1.±0.5. Mean score of importance of health scale was.72±.0. Conclusion: Child and young workers were work in ventilation, heating and lighting is insufficent environments with low wages and long hours. The workers perceive health as good, but they see it as not important value to be healthy. Hemşirelik Bölümü, Sağlık Yüksekokulu, Çankırı Karatekin Üniversitesi, Çankırı, Türkiye. Yazışma Adresi/Address for correspondence: İlknur Göl, Hemşirelik Bölümü, Sağlık Yüksekokulu, Çankırı Karatekin Üniversitesi, Çankırı, Türkiye. ilknurnayirgol@gmail.com Anahtar Kelimeler: Çocuk İşçi, Çalışma koşulları, Sağlığın Önemi, Sağlık Durumunu Algılama. Key Words: Child Workers, Working Conditions, Importance of Health, Perception of Health Status. Gönderme Tarihi/Received Date: 02.02.20 Kabul Tarihi/Accepted Date: 08.0.20 Yayımlanma Tarihi/Published Online: 02.08.20 GİRİŞ Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda Türkiye nin de taraf olarak onayladığı Çocuk Hakları Bildirgesinin 1. maddesinde yaşına kadar her insan çocuk olarak tanımlanmaktadır (1). Çalışan çocuk ise; toplumda herhangi bir artı değer üreten, sosyoekonomik durumları düşük olan, yaşı den yukarı olmayan kişilerdir (2). Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından, aile bütçesine katkıda bulunmak ya da yaşamını kazanmak amacıyla çalışan 15 yaşından küçük kişiler çocuk işçi, 15- yaş arasındakiler ise genç işçi olarak tanımlamaktadır. Türkiye de de 857 sayılı İş Kanunu nda 15 yaşına kadar olanlar çocuk işçi, 15- yaş arasındakiler genç işçi olarak ifade edilmektedir (1,). Çocuk işçiliği tüm Dünya da, özellikle gelişmekte olan ülkelerde ekonomik ve sosyal nedenlerden dolayı sık TAF Prev Med Bull 20 Vol 15 Issue 7
Göl : Sanayi sitesinde çalışan çocuk ve genç işçiler görülen bir sorun haline gelmiştir (). ILO nun 2010 da yayınladığı Küresel Çocuk İşçiliği Raporuna göre dünyada 5- yaş arası 52 milyon çocuk işçi bulunmaktadır. Bu çocukların milyonunun çalıştıkları sektörlerin kendilerine uygun olmayan tehlikeli, sağlıklarını bozan, gelişimlerini ve eğitimlerini engelleyen işler olduğu belirtilmiştir. Ayrıca dünya genelinde 215 milyon çocuğun ne okula ne de oyuna zaman ayırmadan yalnızca çalıştığı belirtilmektedir (5-7). Türkiye de de, 20 Çocuk İşgücü anketine göre, - yaş arası 8 bin çocuk işçi bulunmaktadır. Bu çocukların %,7 sinin tarım, %, ünün sanayi, %1 inin hizmet sektöründe yer aldığı ve %50,2 sinin okula gitmediği belirtilmektedir (7). Çocuk işçiliğinin küresel boyutta nedenleri ise genelde yoksulluk, aile gelenekleri, aile desteğinden yoksunluk ya da göç ve eşitsizlik olarak belirtilmektedir. Çalışan çocuklar fiziksel, duygusal, zihinsel, sosyal ve kültürel gelişimlerine zarar verebilecek, kendilerine uygun olmayan ortamlarda çalışarak sağlıklarını olumsuz etkileyen durumlarla karşılaşabilmektedirler (8,). Çalışma ortamında bulunan tozlar, kimyasal toksik ajanlar, çalışma ortamının havalandırılması, aydınlanması, ısınması, kokusu, güvensiz ve hijyenik olmayan ortam çocukların sağlığını tehdit etmektedir (10). Bütün bunlar, çocukların büyüme ve gelişmesini olumsuz yönde etkileyerek erken yaşta çeşitli sağlık sorunlarının ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. Çocuğun küçük yaşta çalışmaya başlaması, çalışma süresinin uzun olması, çeşitli risklerle karşı karşıya kalması, onun bedensel, entelektüel ve ruhsal gelişimini olumsuz yönde etkilemektedir. Bu etkilenme, tehlikeli ve zararlı maddelerin organlar üzerinde yaptığı olumsuz etkiler kadar, çocukların dünyasının daralması, ruhsal ve sosyal iyilik halinde sapmalar ortaya çıkması şeklinde de kendini gösterebilir (2,11). Tüm bu nedenlerle, özellikle sağlıklarını olumsuz etkileyebilecek ortamlarda çalışan çocuk ve gençlerin, sağlık durumları ve sağlığı önemseme algılarını belirlemek, çalışma ortamlarında sağlık durumları ve sağlığı önemseme algılarını etkileyen etmenlerin belirlenmesinde, sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını kazanmaları amacıyla yapılacak eğitimlerde ve çalışma ortamlarının yeniden düzenlenmesinde hem işverenlere hem de iş ve işçi sağlığı çalışanlarına yol gösterici olabilir. AMAÇ Orta Anadolu da bir il merkezindeki sanayi sitesinde çalışan çocuk ve genç işçilerin çalışma koşulları ile sağlık durumları ve sağlığın önemi algılarını değerlendirmektir. GEREÇ-YÖNTEM Araştırmanın Tipi Araştırma kesitsel tipte tanımlayıcı bir çalışmadır. Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Zaman Araştırma, Türkiye de Orta Anadolu da bir il merkezindeki sanayi sitesinde Aralık 201-Şubat 2015 tarihleri arasında yürütülmüştür. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi Araştırmanın evrenini, sanayi sitesinde çalışan 1- yaş grubu 50 çocuk ve genç işçi oluşturmuştur. Örneklem seçimine gidilmemiş evrenin tamamı araştırma kapsamına alınmıştır. Araştırma %100 katılım oranı ile gerçekleştirilmiştir. Veri Toplama Araçları Verilerin toplanmasında; araştırmacı tarafından literatür taranarak hazırlanan işçilerin sosyo-demografik özelliklerini belirlemeye yönelik 7 ve çalışma koşullarını belirlemeye yönelik 28 olmak üzere toplam 5 soru içeren anket formu ile Sağlık Durumunu Algılama Ölçeği ve Sağlığın Önemi Ölçeği kullanılmıştır. Sağlık Durumunu Algılama Ölçeği: Davis, Avery ve Donald tarafından 8 yılında geliştirilen ölçeğin Türkçeye uyarlaması Esin ve Erdoğan tarafından yılında yapılmıştır. Ölçek Şu anda sağlığınızı nasıl yorumlarsınız? sorusunu derecelendirilmesini isteyen tek bir maddeden oluşmaktadır. Çok iyi yanıtı 1, iyi yanıtı 2, kötü yanıtı ve çok kötü yanıtı puan olarak değerlendirilir. Ölçekten alınacak en yüksek puan 1 ve en düşük puan dür (). Sağlığın Önemi Ölçeği: Rokeach tarafından yılında geliştirilen madde içeren bireyin değer haritası ölçeğinin maddesi alınarak ve sağlık maddesinin eklenmesi ile 10 maddelik bir ölçek olarak Wallston ve arkadaşları tarafından yılında geliştirilmiştir. Türkçeye uyarlaması Esin ve Erdoğan tarafından yılında yapılmıştır. Ölçeğin geçerlilik ve güvenirliği testtekrar korelasyonu ile değerlendirilmiş ve r değeri 0,8 ve anlamlılık derecesi p=0.00 bulunmuştur. Ölçek bireyin mutluluk, özgürlük, rahat bir yaşam, başarı duygusu ile yaşamak gibi hedefler içinde sağlığını hangi derecede gördüğünü belirler ve aynı zamanda yaşam hedeflerinin önem sırasını belirleyerek danışmanlık yapılmasını da sağlar. Ölçekte 10 maddenin önem derecesine göre; (her bir maddeyi 1 den 10 a doğru) sıralandırılması istenir. Sağlık maddesinin başına yazılan sayı 11 den çıkarılarak ölçekten alınan puan belirlenir. Ölçekten alınacak en yüksek puan 10 ve en düşük puan 1 dir. Ölçekten alınacak yüksek puan yüksek sağlık değerine sahip olunduğunu gösterir (). Verilerin Toplanması Veriler; araştırmacı tarafından yüz yüze görüşme yöntemi ile toplanmıştır. 8 TAF Prev Med Bull 20 Cilt 15 Sayı
Gol : Child and young workers in industrial site Verilerin Değerlendirilmesi Çalışmada elde edilen veriler SPSS 20.0 paket programında yüzdelik, Kruskal-Wallis Varyans Analizi ve Mann-Withney U testleri kullanılarak değerlendirilmiştir. Verilerin değerlendirilmesinde belirlenen anlamlılık düzeyi p 0.05 dir. Araştırmada Etik Boyut Verilerin toplanması için Çankırı Karatekin Üniversitesi Etik Kurulundan ve araştırmanın yürütülebilmesi için Çankırı Ticaret ve Sanayi Odasından izin alınmış ve işçilere araştırma hakkında bilgi verilerek, araştırmaya katılmayı kabul edenlerin sözel onamları alınarak araştırmaya gönüllü katılımları sağlanmıştır. Araştırmanın Sınırlılıkları Araştırma yalnızca Orta Anadolu da bir il merkezindeki sanayi sitesinde çalışan 1- yaş arası çocuk ve genç işçiler ile yapıldığından sonuçları tüm çalışan çocuk ve gençlere genellenemez. Araştırma, yapıldığı tarih, amaca uygun olarak kullanılan veri toplama formu ve işçilerin verdikleri yanıtlar ile sınırlıdır. BULGULAR Araştırmaya katılan işçilerin tamamı erkek ve %50 si yaşındadır. Katılımcıların %58 i ilköğretim mezunu ve %8 ü okula devam etmeyip, %7 sı çıraklık eğitim merkezine devam etmektedir. Grubun %2 si işini sevdiğini, % ü bu işte çalışmaktan memnun olduğunu ve işinden memnun olanların %2 sı da memnun olma nedenini meslek sahibi olabilmek olarak ifade etmişlerdir. Gelecekte şu anki işini yapmayı düşünenlerin oranı ise %8 dır (Tablo 1). İşçilerin % ü 100-00 TL arası haftalık ücret almakta ve %2 si aldıkları ücreti yeterli bulmamaktadır. Çocuk ve genç işçilerin %7 sının sosyal güvencesi bulunmamaktadır. Grubun tamamının işe giriş muayenesi ve sonrasında periyodik muayene olmadığı ve tetanos aşısı yaptırmadığı belirlenmiştir. Araştırmaya katılanların %8 i günde -11 saat çalıştığını, %2 si gün içinde dinlenebilmek için zaman bulamadıklarını ve %70 i öğle tatili olmadığını ifade etmişlerdir. Çalışmaya katılan çocuk ve gençlere çalışma ortamlarına ait tanımlayıcı özellikler sorulduğunda %10 u havalandırmanın, % si aydınlatmanın ve %2 si de ısıtmanın yetersiz olduğunu ifade etmişlerdir. Çocuk ve gençlerin % si çalışma ortamlarının sağlıkları açısından uygun olmadığını ve % ü yaptıkları işin kendileri için ağır olduğunu belirtmişlerdir. Ayrıca araştırma grubunun %2 sinin çalışma ortamlarında kendilerini güvende hissetmedikleri belirlenmiştir (Tablo 2). Tablo 1. Çalışmaya Katılan Çocuk ve Gençlerin Sosyodemografik Özelliklerine Göre Dağılımı (N=50). Özellikler Sayı % Yaş 1 15 Medeni Durumu Evli Bekâr Eğitim Durumu Okuryazar değil Okuryazar İlköğretim Lise Okula Devam Etme Durumu Çıraklı Eğitim Merkezine Gitme 1 25 7 2 2 8 2 8 2 50 58 2 8 7 Çocuk ve genç işçilerin % i iş kazası geçirmiş olup, geçirdikleri kazalar; kesi kazaları (%1), kırıkçıkık-burkulma (%2) ve uzuv ezilmesi (%2) olarak sıralanmıştır. İşçilerin %2 sinin kazalardan korunma konusunda herhangi bir eğitim almadığı ve %8 inin koruyucu elbise-ekipman kullanmadığı belirlenmiştir. Kazalardan korunma konusunda eğitim alanlar ve koruyucu elbise-ekipman kullananlar arasında kendilerini güvende hissedenlerin oranı eğitim almayan ve koruyucu elbise-ekipman kullanmayanlara göre daha yüksektir (p 0.05). Ayrıca kazalardan korunma konusunda eğitim almayanların (%25,8) eğitim alanlara (%5,) göre daha fazla iş kazası yaşadığı belirlenmiş ancak iki grup arasında istatistiksel olarak fark saptanmamıştır (p 0.05). Çocuk ve genç işçilerin %70 i sağlığını iyi olarak değerlendirmiştir. Sağlığı algılama puan ortalamaları 1,±0,5 (en az: 1, en çok: ) tür. Araştırma grubunun önem sırasına göre yaşam amaçları incelendiğinde ilk sırada (%28) Özgürlük, ikinci sırada (%) Mutluluk ve üçüncü sırada (%) Rahat ve başarılı bir yaşam yer alırken Sağlık değeri (%) dördüncü sırada yer almaktadır. İşçilerin sağlığı önemseme puan ortalaması ise,72±,0 (en az: 1, en çok: 10) dur. TAF Prev Med Bull 20 Vol 15 Issue
Göl : Sanayi sitesinde çalışan çocuk ve genç işçiler Tablo 2. Çalışmaya Katılan Çocuk ve Gençlerin Çalışma Koşulları ve Ortamlarına Ait Özelliklerin Dağılımı (N=50). Özellik Sayı % Günlük Çalışma Süresi -8-11 -1 15 ve üzeri Dinlenme Süresi 0 dakika 1-2 saat Öğle Tatili Var Haftalık Ücret 50-100 100-00 00-500 500 ve üzeri Sosyal Güvence Var Havalandırma Yeterli Yetersiz Aydınlatma Isınma Yeterli Yetersiz Yeterli Yetersiz Kendini Güvende Hissetme 2 8 15 5 2 8 5 5 Yapılan İşin Kendisi İçin Ağır Olma Durumu 8 8 2 2 52 0 70 7 0 10 88 8 2 8 2 Tablo te Sağlığı algılama ve Sağlığı önemseme ölçeğinden alınan puanları etkileyebileceği düşünülen bağımsız değişkelere ilişkin veriler sunulmuştur. İşçilerin ölçek ortalama puanları ile yaş, medeni durum, eğitim durumu, günlük çalışma süresi, alınan haftalık ücret, işini sevme ve memnun olma, yapılan işin ağır olması ve iş kazası yaşama durumu arasında yapılan istatistik analizlerde istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunamamıştır (Tablo ). Ancak hem sağlık durumu hem de sağlığın önemi algısı sosyal güvenceye sahip olanlarda olmayanlara göre daha yüksektir (p 0.05). Ayrıca; işini sevenlerin sevmeyenlere, işinden memnun olanları olmayanlara göre ve yine iş kazası geçirenlerin geçirmeyenlere göre daha yüksek puan ortalamalarına sahip oldukları yapılan istatistik testlerle belirlenmiştir (Tablo ). TARTIŞMA Dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi Türkiye de de çocuklar çalışmakta ve çalışma ortamının olumsuz koşullarından etkilenmektedir. Bu nedenle çocuk işçiliğinin her ülkede önüne geçilmesi gerektiği savunulmaktadır (1). Türkiye de buna yönelik yapılan çalışmalar incelendiğinde; Mobilya Sektöründe Çocuk İşçiliğinin En Kötü Biçimlerinin Sona Erdirilmesi amacıyla yürütülen bir projede; 2 bini aşkın çocuk, SHÇEK tarafından yürütülen Sokakta Çalışan Çocukların Eğitime Yönlendirilmesi Projesi nde bini aşkın ve Mevsimlik Tarım İşlerinde En Kötü Biçimlerdeki Çocuk İşçiliğinin Eğitim Yoluyla Sona Erdirilmesi Projesi nde de yaklaşık bin çocuk çalışma ortamından uzaklaştırılmış ve eğitime kazandırılmıştır (1,15). Ayrıca, TİSK ve TÜRK-İŞ işbirliği ile yapılan Çocuk İşçiliğine Karşı Toplumsal İşbirliği Projesi nde yaşları 7-15 arasındaki 50 çocuk ve 75 ebeveynine çocuk işçiliğinin sakıncalarını açıklamak, çocukların eğitime devamını sağlamak ve çocuk işçiliği konusunda toplumsal duyarlılığı artırmak amaçlanmış ve 220 çocuk işten çekilmiştir (). Çocuk işçiliğini önlemeye yönelik yapılan bu çalışmalar sonucunda önemli bir yol alınmasına rağmen 20 Çocuk İşgücü anketine göre ülkemizde 200 yılında 80 bin olan çocuk işçi sayısının 8 bine yükselmiş olması var olan durumun çokta istenen düzeyde olmadığını ve bu tarz projelerin devamlılığının sağlanmasının önemini de göstermektedir. Araştırmada çoğunluğu ilköğretim mezunu ve yaşında olan işçilerin yarısından fazlası okula devam etmeyip çıraklık eğitim merkezine devam etmektedir. İşçi profili açısından değerlendirildiğinde; araştırmaya katılan işçiler, Ceylan ve Metin in (200) çalışmasındaki sanayide çalışan çocuk işçiler ile benzer özelliklere sahiptirler. Çocuk ve gençlerin tamamının işe giriş muayenesi ve sonrasında periyodik muayene olmadığı ve tetanos aşısı yaptırmadığı belirlenmiştir (). Türkiye de, çıraklık eğitim merkezine devam eden çırakların sosyodemografik ve çalışma yaşamı özelliklerini değerlendirmek amacıyla yapılan bir başka çalışmada da mevcut çalışma sonuçlarına benzer şekilde çırakların tamamına yakının işe giriş ve periyodik sağlık muayenelerinin yapılmadığı belirtilmiştir (). İşçilerin % ü 100-00 TL arası haftalık ücret almakta ve %2 si aldıkları ücreti yeterli bulmamaktadır. Literatürde çocukların çalışma nedenlerinin başında ekonomik yetersizliklerin yer aldığı belirtilmektedir. Çalışmamızda çocuk ve gençlerin çoğunluğunun yaptıkları işe karşı aldıkları ücreti yeterli bulmadıklarını ifade etmesi azda olsa para kazanmayı kabul ederek çalışmayı zorunluluk olarak gördüklerinin bir göstergesi olabilmenin yanında literatürü de destekler bir bulgudur. 50 TAF Prev Med Bull 20 Cilt 15 Sayı
Gol : Child and young workers in industrial site Tablo. Çocuk ve Genç İşçilerin Bazı Özelliklerine Göre Sağlığı Algılama ve Sağlığı Önemseme Puan Ortalamalarının Dağılımı. Özellikler Yaş Sayı Sağlığı Algılama Sağlığı Önemseme Ort±SS Test p Ort±SS Test p 1 15 1 25 2± - 2±0,0 1,±0,5 1,8±0,8 2±0, χ²=2,77 0.1 ± - ±2,0,5±2,0 5,58±,,8±,7 χ²=1,21 0.805 Medeni Durumu Evli Bekâr 7 1,±0,57 1,1±0,5 U=55,500 0.7,±,05,72±,1 U=8,500 0. Eğitim Durumu O.Y.D Okuryazar İlköğretim Lise 2 2 2,±0,57 2,00±0,00 1,8±0,58 1,87±0,50 χ²=2,10 0.551,±1,52 5,00±1,1,8±, 5,1±, χ²=0,825 0.8 Günlük çalışma süresi -8 saat -11 saat -1 saat 15 saat ve 1,75±0,50 1,5±0,5 1,±0,57 1,±1,0 χ²=2,207 0.51,75±,8,8±2,,±,,±2,1 χ²=,7 0.10 Haftalık Ücret 50-100 100-00 00-500 500 ve üzeri 2 1,±0,57 1,±0,7 1,77±0, 1,8±0,75 χ²= 1,77 0.2 5,±,05,0±2,8,±2,1 5,±,2 χ²=5,751 0. Sosyal Güvence Var 8 1,58±0,51 2,00±0,51 U=15,500 0.020 5,±,2,52±2, U=201,500 0.5 İşini sevme 1,8±0,5 2,00±0,00 U=82,000 0.57,7±,1,25±2,87 U=85,500 0.815 İşinden Memnun Olma 7 1,8±0,5 2,00±0,00 U=,000 0,70,7±,10,00±, U=5,000 0. Yapılan İşin Ağır Olması 2,00±0,50 1,8±0,5 U=,000 0.0 5,05±,21,5±,07 U=25,500 0.52 İş Kazası Geçirme 1 1,77±0, 1,2±0,51 U=15.500 0. 5,88±,,±,00 U=1,000 0.7 Okuryazar değil Araştırmaya katılan çocuk ve gençlerin %8 i günde -11 saat çalışmaktadır. Özşahin ve ark. (1) nın araştırmasında %5,5 inin, Ceylan ve Metin (200) in araştırmasında %8, unun ve Arkan ve Sohbet (201) in araştırmasında da çocuk ve gençlerin %8, ünün - saat çalıştığı belirtilmiştir (,,). Ayrıca; Adana da yürütülen Adana İlinde Çocuk İşçiliğinin En Kötü Biçimleri İçin Uygulanan Toplumsal İş Birliği Projesine katılan çocukların da günlük çalışma saati ortalaması saat/gün olarak belirlenmiştir (1). Bu bulgu 8 saat olan yasal çalışma süresinin ihlal edildiğini göstermektedir. İşçilerin %70 i öğle tatili olmadığını ifade etmişlerdir. Arkan ve Sohbet (201) in çalışmasında bu oran %5,, Akyan ve ark.nın (200) yaptığı çalışmada %70 ve Tabassum ve Baig (2002) tarafından Pakistan da çalışan çocuklar ile yapılan bir çalışmada ise %57 olarak belirtilmiştir (,1,20). Birbirini destekler bu çalışma TAF Prev Med Bull 20 Vol 15 Issue 51
Göl : Sanayi sitesinde çalışan çocuk ve genç işçiler sonuçlarına göre işçilerin çoğunluğunun öğle tatili olmadığı saptanmıştır. Çocuk ve gençlerin, büyük bir kısmının gün içerisinde öğle tatili olmadan -11 saat çalışıyor olmasının yanında yaklaşık yarısının yaptıkları işin kendileri için ağır olduğunu ve çalışma ortamlarında kendilerini güvende hissetmiyor olduklarını ifade etmiş olması da büyüme ve gelişme döneminde olan çocuk ve gençlerin sağlığının değerlendirilmesi ve çalışma şartlarının yeniden düzenlenmesi sürecinde dikkate alınması gereken bir bulgudur. Çalışmaya katılan çocuk ve gençlerin %10 u havalandırmanın, % si aydınlatmanın, %2 side ısıtmanın yetersiz olduğu ortamlarda çalıştıklarını belirtmişlerdir. Ceylan ve Metin (200) sanayi sitesinde çalışan çocukların çalışma koşullarını belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmalarında bu çalışma sonuçları ile benzer şekilde çocukların %,2 sinin havalandırması, %, sının aydınlatması, %5,8 inin ısıtması yetersiz ortamlarda çalıştıklarını belirtmişlerdir (). Bu bulgunun mevcut araştırma bulguları ile benzer olduğu görülmektedir. Emlek ve Özsoy (), çalışan çocuklar ile yaptığı çalışmasında çocukların %1 ünün, Akyan ve ark. (200) % ünün, Nuwayhid ve ark. (2005) %7 sinin ve Kocatürk (2007) % unun herhangi bir iş kazası geçirdiğini belirtmiştir (2,1,21,22). Mevcut çalışmada ise bu oran % dir. Yapılan çalışmalarda iş kazası geçirme durumları arasında farklılıklar görülmektedir. Bu durum çocukların yaşadıkları kazanın iş kazası olup olmadığı hakkında bilgi sahibi olmadıklarını düşündürebileceği gibi çocuk ve gençlerin iş kazalarıyla ilgili gerçekleri gizleyebileceklerini de düşündürmektedir. İş yerinde kazalardan korunmaya yönelik eğitim alan çocuk ve gençlerin daha az iş kazası yaşadığı ve iş yerlerinde kendilerini daha fazla güvende hissettikleri saptanmıştır. Korunmayla ilgili eğitim almış olmanın, iş kazası oranını azalttığı görülmektedir. Ancak, araştırma grubunun %2 sinin kazalardan korunma konusunda herhangi bir eğitim almadığını ifade etmiş olması da konuya yeterli önemin verilmiyor olduğunun bir göstergesi olabilir. Adana da yürütülen Toplumsal İş Birliği Projesine katılan çocukların da büyük çoğunluğunun (%,2) işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği önlemleri olmadığını ifade etmiş olması çalışma bulgusunu desteklemektedir (1). İşçilerin yarısından fazlası (%70,) sağlığını iyi olarak değerlendirmişlerdir. Sağlığı algılama puan ortalamaları 1,±0,5 dür. Ölçekten alınacak en yüksek puanın 1 en düşük puanın olduğu göz önüne alınacak olursa, işçilerin sağlık algılarının orta düzeyde olduğu görülmektedir. Araştırma sonucuna göre işçilerin yaşı, eğitim düzeyi, çalışma saati, aldıkları ücret vb. gibi çalışma şart ve koşullarına yönelik değişkenler sağlık durumu algılarına etki etmezken (p 0.05), sosyal güvenceye sahip olanların sağlık durumu algılarının olmayanlara göre daha iyi olduğu dikkat çekici bir bulgudur (p 0.05). İşçilerin sağlığın önemi ölçeğindeki ifadelere ilişkin sıralamaları incelendiğinde ilk üç sırada sırasıyla Özgürlük, Mutluluk ve Rahat ve başarılı bir yaşam değerlerinin yer aldığı ve Sağlık değerinin dördüncü sırada yer aldığı görülmektedir. Esin (1) ve Gülduran ve ark. (201) tarafından yapılmış olan araştırmalarda ise sağlık değeri ilk sırada yer alırken, Rahat ve başarılı bir yaşam ikinci sırada ve Mutluluk değeri de üçüncü sırada yer almaktadır (,2). Mevcut araştırma bulguları ile karşılaştırıldığında sonuçların birbiri ile farklılık gösterdiği görülmektedir. Çalışmamızda, araştırmaya katılan çocukların yarısı yaşında ve diğer yarısı da 1- yaş arasındadır. Literatürde çocuk ve gençlerde sağlığın önemi algısını belirleyen başka bir çalışmaya rastlanmadığından dolayı karşılaştırma yapılan diğer çalışmaların orta yaş ve üzeri kesimde yapılmış olması bu farklılığın temel nedeni olabilir. Ayrıca, mevcut çalışmada yaş arttıkça sağlığı önemseme ölçeğinden alınan puan ortalamalarının ve sağlık değerine verilen öneminde artış göstermiş olması bu bulguyu desteklemektedir. SONUÇ VE ÖNERİLER Sanayide çalışan çocuk ve genç işçilerin sağlık durumları ve sağlığın önemi algıları ile çalışma koşullarını belirlemek amacıyla yürütülen bu çalışmanın bulguları genel olarak değerlendirildiğinde; çocuk ve genç işçilerin havalandırması, ısıtması ve aydınlatması yetersiz ortamlarda, düşük ücretlerle, uzun saatler çalıştıkları belirlenmiştir. Ayrıca; yaptıkları işin kendileri için ağır olduğunu düşünenlerin oranı da kayda değer düzeydedir. Bu tarz uygunsuz çalışma ortamları henüz büyüme ve gelişme süreci içerisinde olan çocukların sağlığını olumsuz yönde etkileyebilirken aynı zamanda iş kazası riskini de arttırmaktadır. İş kazaları içinde kesiler ilk sırada yer alırken, iş kazalarından korunmaya yönelik koruyucu donanım kullanım oranı çok düşüktür. Çalışmada, çocuk ve gençlerin genel sağlık algılarının iyi olduğu ancak sağlıklı olmayı önemli bir değer olarak görmedikleri belirlenmiştir. Bu sonuçlar doğrultusunda işverenin çalışan sağlığını korumaya yönelik sorumluluklarını yerine getirmesinin sağlanmasına yönelik gerekli yasal düzenlemelerin yapılması, çalışma ortamlarının çocuklara uygunluğunun sağlanması, sanayi sitelerine iş sağlığı birimleri kurularak iş yeri hekimi ve hemşiresi tarafından işe giriş ve periyodik muayenelerin yapılması, işverenlere ve çocuk işçilere, sağlığın önemi, iş kazaları ve korunma konularında eğitimlerin verilmesi önerilebilir. Ayrıca; çalışan çocuk ve gençlere öncelikle sağlıklı olmanın ve sağlıklı kalmanın önemi vurgulanarak sağlıklarını koruma bilinci kazandırılmalıdır. 52 TAF Prev Med Bull 20 Cilt 15 Sayı
Gol : Child and young workers in industrial site KAYNAKLAR 1. Bakırcı K. Türkiye de çocuk ve genç işçiliği. TÜSİAD Görüş Dergisi. 200;58: 52-5. 2. Kocatürk B. Çalışan Çocukların Fiziksel Bakım Sorunlarının ve Gereksinimlerinin Belirlenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Sivas, 2007.. Tor H. Türkiye de çocuk işçiliğinin boyutları. Journal of World of Turks. 2010;2(2): 25-2.. Arkan G, Sohbet R. Industrial working conditions and the treatment of child workers in Turkey. Workplace Health & Safety. 201; 2(11): 5-5. 5. Şen B, Kahraman F. Oyun hakkının uzağında yaşamak: Türkiye de içgöç ve çocuk emeği. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 20; 27: 7-.. Crowley L, Johnson M. (200). Hazardous child labor. http://www.continuetolearn.uiowa.edu/laborctr/child_labor/ materials/pdf/modules/hazardous_child_labor.pdf [Erişim Tarihi: 08.10.2015]. 7. Türkiye İstatistik Kurumu. Çocuk İş Gücü Anketi Sonuçları. http://www.tuik.gov.tr/prehaberbultenleri.do?id=15. [Erişim Tarihi: 05.08.2015]. 8. Çağdaş SS. İstanbul İlinde Sanayide Çalışan Çocukların Karşılaştıkları İstismar Ve İhmaller. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 2002.. Ceylan SS, Özgür M. Çıraklık merkezine devam eden ve sanayi bölgesinde çalışan çocukların çalışma koşulları. Journal of Fırat Health Service. 200; (10): 87-101. 10. Özcebe H. Çalışan çocuklar ve sorunları. Katkı Pediatri Dergisi. 2001; (22) : 28-01. 11. Spencer NJ, Hawamdeh H. The effect of working- related factors on growth of working boys in Jordan. Arch Dis Child. 2001;8(suppl I):10-8.. Esin MN. Endüstriyel Alanda Çalışan İşçilerin Sağlık Davranışlarının Saptanması ve Geliştirilmesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 1. 1. Tanır F. Adana İlinde çocuk işçiliğinin en kötü biçimleri için uygulanan toplumsal işbirliği projesinin sonuçlarına bakış. Nobel Medicus. 200; 5(): 82-87. 1. Okumuş E. Sokak çocuklarının sosyolojisi Diyarbakır örneği. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi. 200; (): -7. 15. Avşar Z, Öğütoğulları E. Çocuk işçiliği ve çocuk işçiliği ile mücadele stratejileri. Sosyal Güvenlik Dergisi. 20; 2(1): -0.. Özdener OE. Adana İli Toplumsal Destek Merkezi Kayıt Tabanlı 7-15 Yaş Grubu Çalışan Çocukların Sağlık ve Sosyal Durumlarının Değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Tıpta Uzmanlık Tezi. Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi, Adana, 2010.. Canbaz S, Pekşen Y, Sunter T. Samsun Çıraklık Eğitim Merkezi ne devam eden çırakların sosyodemografik ve çalışma yaşamı özelliklerinin değerlendirilmesi. http://www. dicle.edu.tr/halks [Erişim Tarihi: 10.0.2015].. Özşahin AM, Bostancı M, Zencir M. Denizli Vali Necati Bilican Çıraklık Eğitim Merkezi nde okuyan çırakların çalışma yaşamına ilişkin özellikleri. Toplum ve Hekim. 1; 1(2): 87-2 1. Akyan M, Atak N. Çankırı da sanayi sitesinde çalışan çocuklar ve çalışma koşulları. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası. 200; 57:1-151. 20. Tabassum F, Baig LA. Child labour a reality: Results from a study of a squatter settlement of Karachi. The Journal of the Paki stan Medical Association. 2002; 52:507-510. 21. Emlek Z, Özsoy AS. Çalışan çocukların (- yaş) kendi sağlıklarını yükseltmedeki sağlıkla ilgili davranış biçimlerinin saptanması. Çalışma Ortamı. 200; 88:2-27. 22. Nuwayhid A, Usta J, Makarem M, Khudr A, El-Zein A. Health of children working in small urban industrial shops. Occupa tional and Environmental Medicine 2005; 2:8-. 2. Gülduran E, Ergül Ş, Erkin Ö. Kömür işletmesinde çalışan işçilerin sağlık durumlarını ve sağlığın önemini algılamaları. TAF Preventive Medicine Bulletin. 201; ():8-2. GATA. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non-Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/.0/) which permits unrestricted, noncommercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. Source of Support: Nil, Conflict of Interest: None declared TAF Prev Med Bull 20 Vol 15 Issue 5