STOK YÖNETİMİ
STOK VE STOK YÖNETİMİ. Bir işletmede gereksinim duyulana kadar bekletilen malzemelere stok denir. Her kuruluş talep ile arz arasında bir tampon görevini görmesi için stok bulundurur. Stok bulundurmanın temel amacı, belirsizlik ve değişkenlikle başedebilmektir. Stoğa yapılacak önemli yatırım bunların dikkatle planlanması nı ve kontrolunu gerektirir. Stok yönetiminde önemli olan nelerin stoklarının tutulacağı, tutulan stok miktarlarının ne kadar olacağı stok tutma sürelerinin ne olacağı doğrultusunda alınması gereken kararlardır.
STOK KONTROL SİSTEMLERİ. Stok ve bu stokların kontrolü için çeşitli yöntemler vardır. İşletmeler çeşitli hedefleri karşılayacak şekilde stokları kontrol edecek yöntemler geliştirirler. Stok kontrolünün amacı, istenilen malı, istenilen zamanda hazır bulundurmak ve bunu en ekonomik biçimde gerçekleştirmektir. Her işletme büyüklüğüne, üst yönetim politikalarına, üretim tipine, mali olanaklarına ve daha birçok faktöre göre oluşturduğu bir stok kontrol sistemi uygular. Bu sistemlerde kullanılan yöntemler, basit sayma ve gözle kontrolden, bilgisayarların desteğinde karmaşık olasılık modellere kadar değişen niteliklerde olabilir.
Sürekli gözden geçirme sistemi: Sürekli gözden geçirmeli stok kontrol sisteminde, stok düzeyi sürekli izlenir. Stok düzeyi belli bir düzeyin altına düştüğünde tekrar sipariş verilir. Sipariş miktarı önceden belirlenmiş sabit bir değerdir. Bu sistemin tasarımı sipariş miktarının ve yeniden sipariş verme noktasının toplam stok maliyetlerini en küçükleyecek şekilde belirlenmesini gerektirir. Kontrol, gözle, iki kutu yöntemi ile, elle tutulan kayıtlarla veya bilgisayar yardımı ile gerçekleşir.
Devresel gözden geçirme sistemi: Devresel gözden geçirme sisteminde stok düzeyi belirli aralıklarla kontrol edilir. Bu kontrol sırasında eldeki stok düzeyi önceden belirlenen sipariş tamamlama hedefi ile karşılaştırılır. Gözden geçirme anındaki stok düzeyi yeniden sipariş verme noktasının altında ise sipariş tamamlama düzeyine tamamlayacak kadar yeniden sipariş verilir.
Malzeme gereksinim planlaması: MRP nin dayandığı temel ilke, bağımsız talebi olan bitmiş mamülden geriye doğru giderek gerekli parça ve malzemeleri tam ihtiyaç duyulduğu anda hazır bulundurmaktır. Bu yaklaşım, stok kalemlerinin ambarda bekleme süresini ve dolayası yla elde bulundurma maliyetlerini önemli ölçüde düşürür. MRP, ürün ağacı, stok kayıtları ve ana üretim programındaki üretim hedeflerini dikkate alarak malzeme gereksinimlerini belirler. Bu çevirme sürecinde belirlenen brüt gereksinimlerden eldeki stok miktarları veya teslim alınması planlanan sipariş miktarları düşülerek net gereksinim değerleri elde edilir. MRP de net gereksinim değerleri zaman boyutu içinde verilir.
Tam zamanında üretim sistemi: Tam zamanında üretim sistemi, sıfır stok, stoksuz üretim, kanban sistemi olarak da tanımlanmaktadır. Üretimde ara stok seviyelerini minimum seviyeye indirmek, ara stok seviyelerindeki değişimleri en aza indirerek stok konrolünü kolaylaştırmak, üretim içi talep dalgalanmalarını azaltarak üretim akışını düzgün hâle getirmek, basit bir sistem ile etkin kontrol sağlamak ve fire oranını azaltmak JIT in temel amaçlarıdır. JIT, geleneksel sistemlerde olduğu gibi itme esasına göre değil, çekme esasına dayanmaktadır. JIT te bilgi iletişimi için Kanban kullanılmaktadır. JIT, yalın üretim sisteminin önemli bir bileşenidir.
Yalın üretim; mal veya hizmet üretiminde, üretilen mal veya sunulan hizmete herhangi bir değer katmayan ve israfa neden olan tüm unsurların ayıklanarak bunların neden olduğu maliyetlerin ortadan kaldırılmasına yönelik bir üretim felsefesidir. Stok sistemlerinin uygulanmasında, geniş ölçüde matematiksel modellerden yararlanılır. Stokların ekonomik düzeyde bulunması, çeşitli maliyet unsurları arasında denge unsurlarının araştırılması ve bulunması ile sağlanabilir. Stok modelleri ile ilgili üç maliyet bileşeni dikkate alınmalıdır. Stokta bulundurma maliyeti, stoklara bağlanan yatırım maliyetinin yanı sıra depolama maliyetleri, vergi, sigorta, stokların eskimesi, çalınması, kaybolması, hasar görmesi, bozulması sonucu ortaya çıkan maliyetlerin toplamıdır.
Stok bulundurmama maliyeti, stok dışı kalındığında ortaya çıkan maliyetlerdir. Bu maliyetlerin kestirilmesi zor olsa da stok yönetimi için dikkate alınması gereken maliyet bileşenleridir. Sipariş verme maliyeti, sipariş verilen malzemenin işletme içinde üretilmesi durumunda hazırlık maliyeti olarak alınır. Stok yönetiminde amaç, bu maliyetlerin toplamını en küçük kılacak Ekonomik Sipariş Miktarını (EOQ) belirlemeye yönelik stok politikalarını geliştirmektir.
Ekonomik sipariş miktarı: EOQ modeli talebin kesin olarak bilindiğini varsayan en basit stok kontrol modelidir. Söz konusu stok kontrol modelinde birim satın alma maliyeti, stok bulundurma maliyeti ve sipariş düzenleme maliyeti olmak üzere üç maliyet elemanından oluşup talep ve stok kullanım oranının kesin olarak bilindiği kabul edilir. Ayrıca tedarik süresi sabit olup tüm sipariş dönemlerindeki sipariş miktarı da sabittir.
Ekonomik üretim miktarı: Genel olarak üretim, hazırlık, stok ve stoksuzluk maliyetlerini dikkate alarak optimum üretim miktarını bulmak için kullanılan bir tekniktir. Ürünlerin aynı anda hem üretilip hem satıldığı durumlarda kullanılır.
ABC analizi: Pareto prensibinden yola çıkarak meydana getirilmiş bir sınıflandırma tekniğidir. Stok yönetiminde ABC analizi ile stokları meydana getiren kalemler önem derecesine göre sınıflandırılır. Bu sınıflandırmada stoklar A, B ve C grupları olmak üzere 3 ana gruba ayrılır. Stok kontrolüne harcanan çaba ve zamanın etkinliğini artırmak için ABC analizi kullanılabilir.