Özgün Arştırm / Originl Investigtion Multipl Sklerozd Depresyon, Fonksiyonel Durum ve Yşm Klitesi İlişkisi: Bir Rehbilitsyon Merkezi Deneyimi Reltionship with Functionl Sttus nd Qulity of Life Associted with Depression in Multiple Sclerosis: The Experience of A Rehbilittion Center Şule Şhin Ont, Sibel Ünsl Delilioğlu, Sumru Özel Ankr Fizik Tedvi ve Rehbilitsyon Eğitim ve Arştırm Hstnesi, Fiziksel Tıp ve Rehbilitsyon Bölümü, Ankr, Türkiye ÖZET Amç: Bu çlışmnın mcı rehbilite edilen multipl skleroz (MS) hstlrınd depresyonun, ilişkili fktörlerin ve yşm klitesine etkisinin rştırılmsıdır. Yöntemler: Çlışmy toplm 54 MS hstsı ve yş ve cinsiyet çısındn eşleştirilmiş 43 sğlıklı birey lındı. Hstlrın demogrfik özellikleri, MS tipi, plk yerleşimi ve ldıklrı tedviler kydedildi. Hstlrın nörolojik fonksiyon bozukluğu genişletilmiş özürlülük durum ölçeği (EDSS), mbulsyon durumu Fonksiyonel Ambulsyon Sınıflmsı (FAS), fonksiyonel durumu Fonksiyonel Bğımsızlık Ölçeği (FIM), depresyonu Beck Depresyon Ölçeği (BDÖ) ve yşm klitesi SF-36 yşm klitesi ölçeği ile değerlendirildi. Kontrol grubun BDÖ ve SF-36 yşm klitesi ölçeği uygulndı. Bulgulr: MS hstlrının 29 und (%53.7) depresyon vrken, kontrol grubunun 4 ünde (%9.3) depresyon vrdı (p=0.0001). oln MS hstlrının EDSS ortlmlrı depresyonu olmyn MS hstlrındn yüksek bulundu (p<0.05). EDSS ile Beck Depresyon Skoru (BDS) rsınd doğrusl bir ilişki bulunmdı. oln ve olmyn MS hstlrının FAS ve FIM ortlmlrı rsınd frklılık gözlenmedi. SF-36 yşm klitesi ölçeğinin fiziksel fonksiyon, fiziksel rol güçlüğü, ğrı, genel sğlık, sosyl fonksiyon ve fiziksel skor lt prmetre ortlmlrındki frklılığın kontrol grubundn; vitlite, ruhsl durum rolü, mentl sğlık ve mentl skor lt prmetre ortlmlrındki frklılığın depresyonu oln MS hstlrındn kynklndığı gözlendi (p<0.05). Ypıln lineer regresyon nlizi sonucund BDS u ile fiziksel ve mentl komponent skorlrı rsınd doğrusl bir ilişki tespit edildi. Sonuçlr: Multipl skleroz hstlrınd görülen depresyonun hstlık süresi, özürlülük ve fonksiyonel duruml ilişkisi bulunmzken, yşm klitesinin mentl komponentini olumsuz etkilediği bulunmuştur. Anhtr sözcükler: Multipl skleroz, depresyon, fonksiyonel durum, yşm klitesi Yzışm Adresi Corresponding Author Şule Şhin Ont Ankr Fizik Tedvi ve Rehbilitsyon Eğitim ve Arştırm Hstnesi, Fiziksel Tıp ve Rehbilitsyon Bölümü, Ankr, Türkiye E-post: shinsulester@gmil.com Geliş Trihi/ Received: 03.07.2014 Kbul Trihi/Accepted: 03.12.2014 ABSTRACT Objective: To investigte the presence of depression, relted fctors, nd the effect on qulity of life in ptients with multiple sclerosis (PMS) who hd rehbilittion. Methods: Fifty-four PMS (ptient group) nd forty-three ge-nd sex-mtched helthy individul (control group) were included in the study. The demogrphic chrcteristics of PMS, type of MS, plque plcement nd tretments were recorded. The Expnded Disbility Sttus Scle (EDSS), Functionl Ambultion Clssifiction (FAS), Functionl Independence Mesure (FIM), Beck Depression Inventory (BDI) nd SF- 36 qulity of life scle were used respectively in order to evlute neurologicl dysfunction, mbultion, functionl sttus, depression nd qulity of life for PMS. Helthy controls filled out the BDI nd SF-36 qulity of life scle. 139
Results: 29 (53.7%) of the PMS nd 4 (9.3%) of the controls hd depression (p<0.001). The verge EDSS of PMS with depression ws significntly higher thn PMS without depression. A liner reltionship ws not found EDSS between BDI. There were no significnt differences between PMS with nd without depression compring to men of FAS nd FIM. The differences of mens in physicl function, physicl role limittions, pin, generl helth, socil function, nd physicl score due to control group;the differences of mens in vitlity, role of mentl stte, mentl helth nd mentl score due to PMS who hd depression (p<0.05). Conclusion: There ws no reltionship depression between disese durtion, disbility nd functionl sttus, depression ws negtively effected the mentl component of qulity of life in PMS. Keywords: Multiple sclerosis, depression, functionl sttus, qulity of life Giriş Multipl skleroz (MS) fiziksel özürlülüğe neden oln, genç nüfusu etkileyen, tklr ve remisyonlrl seyreden kronik bir hstlıktır (1). Klinik tblosund, psikiytrik bozukluklr çok sık rstlnmktdır (2). Depresyon MS hstlrınd en yygın görülen psikiytrik bozukluktur (2). Multipl sklerozd depresif semptomlr %41, ort ve ciddi düzeyde depresyon d %29 gibi ornlrd bildirilmektedir (3, 4). Bu hstlrd depresyonun kronik bir hstlığ bğlı gelişen rektif bir durum mu, yoks sntrl sinir sistemindeki lezyonlr bğlı olrk gelişen orgnik bir bozukluk mu olduğu net değildir (5). Sonuçt MS li hstlrd beyin lezyonlrının loklizsyonu, psikososyl fktörler, tedvi için kullnıln ilçlr, hstnın özürlülük durumu gibi birçok fktör depresyonu etkileyebilmektedir. Am sıl oln bu bozukluğun kişinin günlük yşm ktivitelerini ve iş verimini olumsuz etkilemesidir (6). Yşm klitesi sğlığın, fiziksel, mddi, ilesel, duygusl iyilik hllerinin nesnel ve öznel olrk değerlendirilmesini kpsmktdır (7). Multipl sklerozlu hstlrd yşm klitesi punlrının sğlıklı kişilere ve bşk bir kronik tıbbi-nörolojik hstlığı olnlr göre dh düşük olduğu bulunmuştur (1). Fiziksel ve ruhsl rol kısıtlılıklrı, kognitif ve emosyonel problemler MS hstlrının yşm klitesini düşürmektedir (8). Ayrıc hstlığın yrttığı fiziksel özürlülük hst ve hekim trfındn dh fzl önemsendiği için yşm klitelerinin dh d düşmesine neden oln depresyon ihml edilmektedir (1). Fiziksel özürlülüğe neden oln diğer kronik hstlıklrl ypıln krşılştırmlı rştırmlrd MS de hem depresyon dh yygın, hem de yşm klitesi punlrı dh düşük bulunmuştur (9). Ülkemizde rehbilite edilen MS hstlrınd görülen depresyonun ve ilişkili fktörlerin rştırıldığı çlışmlr sınırlı syıddır. Bu çlışmnın mcı d MS hstlrınd gözlenen depresyonun hstlık süresi, fiziksel özürlülük, fonksiyonel durum ve yşm klitesi ile ilişkisini belirlemektir. Hstlr ve Yöntem Hstlr Prospektif oln bu çlışmy McDonld tnı kriterleri (10) ne göre kesin MS tnısı lmış rehbilitsyon mcıyl hstnemize ytırıln 54 MS hstsı ve yş ve cinsiyet çısındn benzer 43 sğlıklı kontrol lındı. Depresyon neden olbilecek diğer nörolojik ve psikiytrik hstlıklrı oln ve son bir y içinde tk geçirmiş oln hstlr çlışmy lınmdı. Hstne lokl etik kurulundn ony lındı. Hstlrın demogrfik özellikleri, hstlık süresi (yıl), hstlık tipi (primer progresif\sekonder progresif\ relpsing remitting), mgnetik rezonns görüntüleri (MRG) (krnil, spinl ve beyin spınd plk loklizsyonu) ve ldıklrı tedviler (interferon kullnımı\steroid kullnımı) kydedildi. Hstlrı Değerlendirmede Kullnıln Ölçekler Krutzke Genişletilmiş Dizbilite Durum Sklsı (Expnded Disbility Sttus Scle) (EDSS): Hstlrın nörolojik fonksiyon bozukluğu EDDS ile değerlendirildi. Bu skl MS hstlrının nörolojik değişimlerini en iyi ynsıtn ölçüttür. Bu ölçekte 0 (yetersizlik yok) ile 10 (MS e bğlı ölüm) rsınd 20 bsmk bulunmktdır (10). Fonksiyonel Bğımsızlık Ölçeği (FIM): Hstlrın fonksiyonel durumlrı FIM ile değerlendirildi. Burd kendine bkım, sfinkter kontrolü, mobilite, lökomotor fonksiyon, iletişim ve sosyl lgı ktegorisinde, her ktivite 7 punlı bir ölçek kullnılrk değerlendirilmektedir. 13 mdde motor fonksiyonlrı ve 5 mdde kognitif fonksiyonlrı değerlendirmektedir (11). İndeksin, geçerliği ve güvenirliği Küçükdeveci ve rkdşlrı trfındn ypılmıştır ve Türk toplumun uygun olduğu belirlenmiştir (11). Fonksiyonel Ambulsyon Sınıflmsı (FAS): Ambulsyon durumlrı FAS ile değerlendirildi. Bu sınıflm yürüyen hstlrın ldıklrı destek düzeyini göstermektedir (FAS 0: Ambulsyon yok, FAS 1-2: Bir kişi desteği olmdn yürüyemez, FAS 3-5: Kendi kendine 6 metre yürüyebilir) (12). Beck Depresyon Ölçeği (BDÖ): Hstnın lgıldığı depresif belirtileri nicel olrk değerlendirmek mcıyl BDÖ kullnıldı. BDÖ hem kıs olduğu hem de nörolojik semptomlrl krışmdığı için MS hstlrınd depresyon trmsı için önerilmektedir (13). BDÖ genel depresif duruml ilgili dvrnış ve duygulrı sorgulyn 140
21 sorudn oluşmktdır. Yüksek skor, rtmış depresif semptom şiddetini göstermektedir (14). Türkçe geçerlik ve güvenirlik çlışmsı Hisli trfındn ypılmıştır (15). Her mdde 0-3 rsınd rtn pun lır ve toplm 0-63 rsınd değişmektedir. Ölçeğin Türkçe için geçerlilik ve güvenirlik mklesinde kesme punı 17 olrk kbul edilmiştir. 18 ve üzerindeki punlr ort ve ileri derecede depresyonun göstergesi olrk kbul edilmektedir. SF-36 Yşm Klitesi Ölçeği: Hstlrın yşm klitesini ölçmek için SF-36 yşm klitesi ölçeği kullnıldı. Bu ölçek 1987 yılınd Wre trfındn geliştirilen ve Türkiye de geçerlilik ve güvenilirlik çlışmsı Koçyiğit ve rkdşlrı trfındn ypılmış oln bir değerlendirme rcıdır (16). SF-36 yşm klitesi ölçeği bir kendini değerlendirme ölçeğidir. Ölçek 36 sorudn oluşmktdır ve 8 boyutun ölçümünü sğlmktdır: fiziksel fonksiyon (FF) (10 mdde), sosyl fonksiyon (SF) (2 mdde), fiziksel rol güçlüğü (FRG) (4 mdde), ruhsl durum rolü (RDR) (3 mdde), mentl sğlık (MS) (5 mdde), enerji/ vitlite (4 mdde), ğrı (2 mdde), sğlığın genel lgılnmsı (GS) (5 mdde) (17). Alt ölçekler sğlığı 0 ile 100 rsınd değerlendirmektedir ve 0 kötü sğlık durumunu gösterirken, 100 iyi sğlık durumun işret etmektedir. Yüksek pun iyi sğlık durumunu göstermektedir. Ölçeğin toplm punının hesplnmsı söz konusu değildir. Sonuçt her lt ölçek için yrı yrı punlr elde etmek olnklıdır. Çlışmmızd, yrı yrı 8 komponentin punlrı ve fiziksel skor (FS) ve mentl skor (MS) olmk üzere iki komponent üzerinden toplm skorlr değerlendirildi. Hstlrın özürlülük durumu, fonksiyonel durum, depresyon ve yşm klitesinin değerlendirimi ynı gün içinde ve ynı kişi trfındn gerçekleştirildi. İsttistiksel Anliz Anlizler için SPSS-20.0 pket progrmı kullnıldı. Anlizlerde tnımlyıcı isttistikler uygulndı. oln ve olmyn MS hstlrının ktegorik verilerinin krşılştırılmsınd Fisher in kesin sonuçlu kikre testi, sürekli değişkenlerin krşılştırılmsınd ise independent smples t-testi uygulndı. EDSS ile Beck Depresyon Skoru (BDS) rsındki ilişkiyi tespit etmek için bğımlı değişkenin BDS u bğımsız değişkenin EDSS olduğu lineer regresyon modeli oluşturuldu. Multipl skleroz hstlığı olnlrd depresyonun röltif riskini belirlemek için lojistik regresyon nlizi modeli uygulndı. BDS nun hstlık süresi, FAS ve FIM skorlrıyl ilişkisine bkmk için Person korelsyon nlizi ypıldı. FIM ile BDS u rsındki ilişkiyi tespit etmek için bğımlı değişkenin BDS u bğımsız değişkenin FIM olduğu lineer regresyon modeli oluşturuldu. oln MS hstlrı, depresyonu olmyn MS hstlrı ve kontrol grubunun BDS ve SF-36 yşm klitesi ölçeği ortlmlrının krşılştırılmsınd örneklemin norml dğılım uygunluğunu belirlemek için Shpiro-Wilk testi ypıldı. Nonprmetrik test vrsyımlrı sğlndığı için Kruskl-Wllis vryns nlizi uygulndı. Kruskl Wllis test isttistiği sonucunun önemli bulunduğu durumlrd nlmlı frk neden oln grup vey gruplrı tespit etmek mcıyl çoklu krşılştırm testleri kullnıldı. BDS u ile yşm klitesi ölçeğinin fiziksel ve mentl komponent skoru rsındki ilişkiyi tespit etmek için bğımlı değişkenin fiziksel ve mentl komponent skoru, bğımsız değişkenin BDS u olduğu lineer regresyon modeli oluşturuldu. İsttistiksel nlmlılık düzeyi olrk p<0.05 nlmlı kbul edildi. Bulgulr Çlışmy 54 MS hstsı ve 43 sğlıklı birey lındı. MS hstlrının 30 u (%53.7) kdın ve 24 ü (%46.3) erkek, kontrol grubunun 24 ü (%55.8) kdın ve 19 u (%44.2) erkekti. Cinsiyet çısındn hst ve kontrol grubu rsınd isttistiksel olrk nlmlı frklılık sptnmdı (p=0.980). MS hstlrının yş ortlmsı (46.5 ± 10.3) ile kontrol grubunun yş ortlmsı (48 ± 8.0) rsınd isttistiksel olrk nlmlı frklılık sptnmdı (p=0.449). MS hstlrının 29 und (%53.7) depresyon vrken, 25 inde (%46.3) depresyon yoktu. Kontrol grubunun 4 ünde (%9.3) depresyon vrken, 39 und (%90.7) depresyon yoktu. Bu frklılık isttistiksel olrk nlmlıydı (p=0.0001). Ypıln lojistik regresyon nlizi sonucun göre MS hstlığı olnlrd depresyon olm riski kontrollere göre 5.77 (%95GA 1.203-2693) kt dh fzlydı. Arlık 1 i içermediği için göreli risk isttistiksel olrk nlmlıydı. Multipl skleroz hstlrının hstlık süresi ortlmsı 11.98±5.04 yıl olrk gözlendi. oln hstlrın yş ortlmsı (49.51±9.87) ile depresyonu olmyn hstlrın yş ortlmsı (44.28±12.04) rsınd isttistiksel olrk nlmlı frklılık sptnmdı (p=0.085). Hstlrın demogrfik özellikleri incelendiğinde depresyonu oln ve olmyn hstlr rsınd cinsiyet, eğitim düzeyi, meslek, medeni durum, MS tipi, plk yerleşimi ve ldıklrı tedvi çısındn frklılık gözlenmedi (p>0.05) (Tblo 1). oln ve olmyn hstlrın hstlık süresi, EDSS, FAS ve FIM ortlmlrının krşılştırılmsı ilgili tblod özetlenmiştir (Tblo 2). Bun göre depresyonu oln hstlrın EDSS ortlmlrının depresyonu olmyn hstlrın EDSS ortlmlrındn isttistiksel olrk nlmlı şekilde yüksek olduğu gözlendi (p<0.05). Ypıln lineer regresyon nlizi sonucund EDSS deki 1 birimlik rtışın BDS d 1.39 luk bir rtmy neden olduğu fkt bu ilişkinin isttistiksel olrk nlmlı olmdığı gözlendi [F(1,52)=3.69 p=0.060 (%95 GA -0.060 2.84) ]. 141
Tblo 1. oln ve olmyn multipl skleroz hstlrının özellikleri. oln MS hstlrı n=29 (%) olmyn MS hstlrı n=25 (%) Cinsiyet Kdın 14 (48,3) 16 (64) 0,246 Erkek 15 (51,7) 9 (36) Eğitim Okur-yzr 26 (89,7) 25 (100) 0,413 Okur-yzr değil 3 (10,3) 0 (0) Meslek Aktif çlışıyor 12 (41,4) 14 (56) 0,284 Aktif çlışmıyor 17 (58,6) 11 (44) Medeni durum Evli 25 (56,8) 19 (43,2) 0,336 Evli değil 4 (40) 6 (60) Hstlık tipi Primer Progressif 13 (44,8) 10 (40) 0,633 Sekonder Progressif 6 (20,7) 8 (32) Relpsing Remitting 10 (34,5) 7 (28) Krnil plk yerleşimi Vr 24 (82,8) 19 (76) 0,539 Yok 5 (17,2) 6 (24) Spinl plk yerleşimi Vr 12 (41,4) 8 (32) 0,477 Yok 17 (58,6) 17 (68) Beyin spı plk yerleşimi Vr 6 (20,7) 3 (12) Yok 23 (79,3) 22 (88) Tedvi Interferon 19 (65,5) 9 (36) 0,076 Steroid 7 (24,1) 9 (36) Tedvi lmyn 3 (10,3) 7 (28) : Fisher ın Ki-kre testi *: İsttistiksel olrk nlmlı p<0.05 Multipl skleroz hstlrınd BDS nun hstlık süresi, FAS ve FIM skorlrıyl ilişkisi incelendiğinde BDS u ile hstlık süresi (p=0.256, r=0.156), FAS (p=0.871, r=0.023) ve FIM (p=0.222, r=-0.169) rsınd isttistiksel olrk nlmlı korelsyon sptnmdı. Ypıln lineer regresyon nlizi sonucund FIM deki 1 birimlik rtışın BDS de 0.084 lük bir zlmy neden olduğu fkt bu ilişkinin isttistiksel olrk nlmlı olmdığı gözlendi [F(1,52)=1.53 p=0.222 (%95 GA 0.221 0.052) ]. p Tblo 2. oln ve olmyn multipl skleroz hstlrının hstlık süresi, EDSS, FAS ve FIM ortlmlrının krşılştırılmsı. oln MS hstlrı, depresyonu olmyn MS hstlrı ve kontrol grubunun BDS ve SF-36 yşm klitesi ölçeği ortlmlrı ilgili tblod özetlenmiştir (Tblo 3). Bun göre SF-36 yşm klitesi ölçeğinin FF, FRG, ğrı, GS, SF ve fiziksel skor lt prmetre ortlmlrındki frklılığın kontrol grubundn; vitlite, RDR, MS ve mentl skor lt prmetre ortlmlrındki frklılığın depresyonu oln MS hstlrındn kynklndığı gözlendi (p<0.05). BDS dki frklılığın d depresyonu oln MS hstlrındn kynklndığı gözlendi (p<0.05). Beck depresyon skorunun SF-36 yşm klitesi ölçeği lt skorlrıyl ilişkisi ilgili tblod özetlenmiştir (Tblo 4). Bun göre BDS u ile SF-36 yşm klitesi ölçeğinin FF dışındki tüm lt skor (FRG, ğrı, GS, vitlite, SF, RDR, MS, FS ve MS) ortlmlrı rsınd zyıf güçte isttistiksel olrk nlmlı negtif korelsyon bulundu. Ypıln lineer regresyon nlizi sonucund BDS u ile fiziksel ve mentl komponent skorlrı rsınd doğrusl bir ilişki tespit edildi. BDS undki 1 birimlik rtış yşm klitesi ölçeğinin fiziksel komponent skorund 0.211 lik bir zlmy neden olmktydı. Bu ilişki isttistiksel olrk nlmlıydı [F(1,52)=5.24 p<0.05 (%95 GA -0.396-0.026) ]. BDS undki 1 birimlik rtış yşm klitesi ölçeğinin mentl komponent skorund 0.534 lük bir zlmy neden olmktydı. Bu ilişki isttistiksel olrk nlmlıydı [F(1,52)=18.55 p<0.001 (%95 GA -0.782-0.285) ]. Trtışm oln MS hstlrı (ortlm±ss) olmyn MS hstlrı (ortlm±ss) Hstlık süresi (yıl) 12.20±5.14 11.72±5.02 0.727 EDSS 6,72±1,79 5,16±2,29 0,007* FAS 1,37±2,00 1,44±1,93 0,185 FIM 84,00±19,08 92,52±27,42 0,186 EDSS: Genişletilmiş özürlülük durum ölçeği, FAS: Fonksiyonel mbulsyon sınıflmsı, FIM: Fonksiyonel bğımsızlık ölçeği *: İsttistiksel olrk nlmlı p<0.05 : Independet smple t testi Multipl sklerozd depresyon yygınlığını rştırn iki iyi plnlnmış toplum temelli çlışm bulunmktdır. Bunlrın ilkinde, Chwstik ve rk.lrı MS hstlrının %41 inin depresyon bulgulrı, %29 unun d ort-ileri derecede depresyon ship olduğunu sptmışlrdır (3). Ptten ve rk.lrı d dh geniş bir çlışmd depresyon p 142
Tblo 3. oln ve olmyn multipl skleroz hstlrı ve kontrol grubunun BDS ve SF-36 yşm klitesi ölçeği lt prmetrelerinin krşılştırılmsı. oln MS hstlrı (ortlm±ss) olmyn MS hstlrı (ortlm±ss) Kontrol grubu BDS 23,69±11,84 7,00±5,00 5,51±4,62 b 0,0001* SF-36 Yşm klitesi ölçeği Fiziksel fonksiyon 17,14±5,65 22,16±11,07 b 57,16±0,44 0,001* Fiziksel rol güçlüğü 28,24±1,29 35,89±11,21 b 56,14±0,33 0,001* Ağrı 44,52±11,44 50,45±10,20 b 55,80±0,59 0,001* Genel sğlık 27,00±8,69 40,62±9,25 b 56,88±2,86 0,0001* Vitlite 36,17±7,09 49,15±10,33 53,13±2,08 c 0,0001* Sosyl fonksiyon 33,73±8,09 44,97±11,31 b 55,59±4,76 0,0001* Ruhsl durum rolü 25,52±4,07 43,51±13,69 55,25±0,30 c 0,0001* Mentl sğlık 31,87±8,00 44,36±9,57 c 47,56±1,99 c 0,0001* Fiziksel skor 26,05±5,75 30,82±9,78 b 56,99±0,32 0,0001* Mentl skor 35,40±6,08 50,53±2,73 52,33±11,15 c 0,0001* BDS: Beck depresyon skoru : Kruskl-Wllis nlizi b : oln MS hstlrıyl rlrınd isttistiksel olrk nlmlı frklılık yok (p>0.05) c : olmyn MS hstlrıyl rlrınd isttistiksel olrk nlmlı frklılık yok (p>0.05) p Tblo 4. Beck depresyon skorunun SF-36 yşm klitesi ölçeği skorlrıyl ilişkisi. BDS r BDS p Fiziksel fonksiyon -0,196 0,155 Fiziksel rol güçlüğü -0,383 0,004* Ağrı -0,381 0,004* Genel sğlık -0,440 0,001* Vitlite -0,445 0,001* Sosyl fonksiyon -0,423 0,001* Ruhsl durum rolü -0,499 0,0001* Mentl sğlık -0,446 0,001* Fiziksel skor -0,303 0,026* Mentl skor -0,513 0,0001* BDS: Beck depresyon skoru : Person korelsyon nlizi *: İsttistiksel olrk nlmlı p<0.05 ornını %25.7 olrk bulmuşlrdır (4). Risk nlizinin ypıldığı bir çlışmd MS hstlrınd depresyon olm riskinin sğlıklı kontrollere göre 12 kt rttığı bulunmuştur (18). Bizim çlışmmızd ise bu riskin 5.77 kt rttığı gözlendi. Çlışmmızd depresyonu oln ve olmyn MS hstlrı rsınd cinsiyet, eğitim durumu, meslek, medeni durum, hstlık tipi ve hstlık süresi çısındn frklılık olmmsı litertür bilgileriyle örtüşmektedir (1, 19). Bunun ynınd eğitim seviyesi ve depresif semptomlr rsınd negtif bir ilişki olduğundn bhseden çlışmlr d bulunmktdır (20). Bu çlışmlrd eğitim düzeyi yükseldikçe bş çıkm yeteneği ve psikolojik uyumun rtbileceği düşünülmüştür. Çlışmmızd MS li hstlrın fonksiyonel durumlrıyl depresyon durumlrı rsınd ilişki bulunmdı. Gottberg ve rk.lrı d hreket, uyku, dinlenme, dikkt ve sosyl ilişkileri işlevsellik kpsmınd değerlendirip, işlevsellik ile depresyon rsınd bir ilişki bulmmışlrdır (6). Bu çlışmd değerlendirilen uyku dışındki tüm prmetreleri, çlışmmızd kullndığımız fonksiyonel bğımsızlık ölçümünün içermesi sonuçlrın benzer olmsın yol çmıştır. Mcguin ve rk.lrı ise kötü fonksiyonel durumun depresyon ytkınlık oluşturduğunu ifde etmişlerdir (21). Yine bşk bir çlışmd mobilite, emosyonel durum, genel memnuniyet, düşünce ve yorgunluk, ile ve sosyl durumu içeren fonksiyonel ölçüm skorlrı ile depresyon skorlrı rsınd pozitif ilişki olduğu gösterilmiştir (22). Depresyon ile fonksiyonel durum rsınd ilişki olmmsı MS deki depresyonun sdece fiziksel yetersizlikten kynklnmyn multifktöriyel bir durum olmsın bğlnbilir. Çünkü MS hstlrınd görülen depresyon psikososyl, nörobiyolojik ve hstlıkl ilişkili fktörlerin kombinsyonu sonucu oluşmktdır (23). Görüntüleme çlışmlrı d depresyonun beyin trofisi ve ksonl 143
kyıpl ilişkili olbileceği üzerinde durmktdır (24). Fkt nörobiyolojik ptoloji ve depresyon rsındki ilişkiyi rştırn çlışm sonuçlrı yetersizdir (25). Yine hstlığın progresyonuyl yorgunluk ve depresyon skorlrınd değişimin olmyışı, bu iki semptomun gelişiminde ksonl dejenersyon dışındki meknizmlrın d sorumlu olbileceğini düşündürmektedir (26). Psikolojik bozulmlrın işlevsel kısıtlnmyl doğrudn ilişkili olmdığını, emosyonel sorunlrın fiziksel özürlülük vey hstlık sürecinden bğımsız olrk hstlığın etkisi olduğunu svunn çlışmlr bu knıyı hstlığın erken evreleri için orty koymktdır (11, 27, 28). Bizim çlışmmızın bu knıyı uzun hstlık süresine ship, nörolojik özürlülük düzeyi yüksek bireylerde orty çıkrmsı litertürdeki benzer çlışmlr üstünlük sğlmıştır. Ayrıc MS hstlrınd depresyon belirsiz bir kronik hstlıkl yşmy bir reksiyon olrk d gelişebilmektedir. Multipl skleroz, hstlrın duygusl iyilik hlini bozrk, sosyl hytını etkileyerek ve günlük ktivitelerin gerçekleştirilmesine engel olrk yşm klitesini zltmktdır (9, 28, 29, 30, 31). Chen ve rk.lrının çlışmsınd d depresyonun yşm klitesini düşürdüğü ve depresyonun yşm klitesinin mentl komponenti için iyi bir prediktör olduğu gösterilmişti (32). Koçer ve rk.lrının çlışmsınd depresyon skorlrı ve yşm klitesini lt ölçeklerinin tümüne it skorlr rsınd isttistiksel olrk nlmlı negtif bir ilişki bulunmuştu (27). Çlışmmızd d MS hstlrınd depresyonun yşm klitesi ölçeğinin fiziksel değil mentl komponent skorund zlmy neden olduğu gözlendi. Multipl sklerozun bireylerde sğlıklı kontrollere göre yşm klitesi ölçeğinin FF, FRG, ğrı, GS, SF ve fiziksel skor komponentlerinde düşüklüğe yol çtığı, depresyonun ise bu komponentleri etkilemediği orty çıktı. Yşm klitesi ölçeğindeki vitlite, RDR, MS ve mentl skor komponentlerindeki düşüklüğün ise depresyondn kynklndığı gözlendi. Depresyon olmdn MS in yşm klitesi ölçeğinin mentl komponent skorund değişiklik ypmdığı izlendi. İlginç bir bulgud vitlite\enerji komponentini de depresyonun bu kdr belirgin etkilemesiydi. Multipl sklerozd hstlığın kendisinin yşm klitesinin vitlite komponentini etkilemesi beklenirken depresyonun bun yol çmsı, depresyonu oln MS hstlrının EDSS punlrının yüksek olmsındn kynklnbilir. Dh önceki çlışmlrd d MS li hstlrd yşm klitesinin sdece fiziksel özürlülükle ilişkili olmdığı, depresyon vrlığı, sosyl destek, eğitim seviyesi, iş durumu, yorgunlukl ilişkili olduğu vurgulnmıştı (31, 33). Depresyon ile hstlık süresi rsınd ilişki olup olmdığını rştırn çlışmlrd frklı ve zıt sonuçlr elde edilmiştir (27, 34). Çlışmmızdki gibi hstlık süresi ile depresyon gelişimi rsınd ilişki bulunmyn çlışmlr mevcuttur (1, 32). Hstlık süresi uzdıkç özürlülüğün rtmsın bğlı depresyonun rtcğı düşünülürken bireyin hstlıkl bş çıkm yollrını öğrenmesi bu ksi durumu çıklybilir. Çünkü Mtson ve Brooks un öne sürdüğü kronik hstlığ uyum modeline göre hstlr bşlngıçtn itibren sırsıyl ydsım, inkr, kbullenme ve uyum evrelerinden geçerler. Bu evrelerden ydsım ve inkr sırsınd depresyon düzeyinin en yüksek olduğu ve her evrenin bir öncekinden psikolojik olrk dh sğlıklı olduğu, zir kbullenme ve uyumun depresif cevbı hfiflettiği ifde edilmiştir (35). Depresyon ile hstlık süresi rsınd ilişki olduğunu gösteren çlışmlrın bir kısmınd hstlığın erken evrelerinde, bir kısmınd d hstlığın ileri evrelerinde psikolojik iyilik hlinin bozulduğu gösterilmiştir (27, 9, 28, 29, 30, 31). Multipl sklerozlu hstlrd EDSS ile değerlendiren nörolojik fonksiyon bozukluğu rttıkç depresyonun rttığını gösteren çlışmlr bulunmktdır (1, 9, 34, 36). Çlışmmızd ise EDSS skorlrıyl BDS u rsınd nlmlı ilişki bulunmdı. Bu sonuçl uyumlu çlışmlr d mevcuttur (37, 38). Ayrıc bu durum ktılımcılrımızın hstlık süresinin uzun olmsın bğlnbilir. Yine bu frklı sonuçlr kullnıln ölçeklerin frklı olmsındn, çlışmy ktılnlrın sınırlı olduklrı lnlrı tm olrk bilgilendirememiş olmlrındn kynklnbilir. Çlışmmızın kesitsel olmsı ve örneklemin görece küçük olmsı kısıtlı yönlerini oluşturmktdır. Sonuç olrk MS hstlrınd gözlenen depresyonun hstlık süresi, özürlülük düzeyi, fonksiyonel duruml ilişkisiz bulunmsı dikkt çekici bir sonuçtur. Bunun ynınd depresyon yşm klitelerinin mentl komponentini olumsuz etkilediği için MS hstlrının rehbilitsyonund depresyonun değerlendirilmesi ve tedvisinin yşm klitesine olumlu ktkılrı ydsınmyck bir gerçektir. Bu konud vk syılrının dh fzl olduğu, stndrt değerlendirme ölçeklerinin kullnıldığı, rndomize kontrollü yeni çlışmlr ihtiyç bulunmktdır. Kynklr 1. Bilgi E, Özdemir HH, Bulut S. Multipl sklerozlu hstlrd depresyon ve kognitif fonksiyon bozukluğu sıklığının belirlenmesi. Türk Nörol Derg 2013;19:11-4. 2. Feinstein A, Feinstein K. Depression ssocited with multiple sclerosis looking beyond dignosis to symptom expression. J Affect Disord 2001;66:193-8. 3. Chwstik L, Ehde DM, Gibbons LE, et l. Depressive symptoms nd severity of illness in multiple sclerosis: nd epidemiologic study of lrge community smple. Am J Psychitry 2002;159:1862-8. 4. Ptten SB, Beck CA, Willims JV, et l. Mjor depression in multiple sclerosis: popultion bsed perspective. Neurology 2003;61:1524-7. 144
5. Feinstein A, Roy P, Lobugh N, et l. Structurl brin bnormlities in multiple sclerosis ptients with mjor depression. Neurology 2004;62:586-90. 6. Gottberg K, Einrsson U, Fredrikson S, et l. A popultionbsed study of depressive symptoms in multiple sclerosis in Stockholm county: Assocition with functioning nd sense of coherence. J Neurol Neurosurg Psychitry 2007;78:60-5. 7. Şenol Y, Türky M. Yşm Klitesi Ölçütlerinde Trf Tutm: Cevp Kymsı. TAF Preventive Medicine Bulletin 2006;5:382-9. 8. Fernández O, Bumstrck-Brru K, Simeoni MC, et l. Ptient chrcteristics nd determinnts of qulity of life in n interntionl popultion with multiple sclerosis: ssessment using the MusiQoL nd SF-36 questionnires. Mult Scler 2011;17:1238 49. 9. Jnssens AC, vn Doorn PA, de Boer JB, et l. Anxiety nd depression influence the reltion between disbility sttus nd qulity of life multiple sclerosis. Mult Scler 2003;9:397-403. 10. Kurtzke JF. Rting neurologic impirment in multiple sclerosis: n Expnded Disbility Sttus Scle (EDSS). Neurology 1983;33:1444 52. 11. Küçükdeveci AA, Yvuzer G, Elhn AH, et l. Adpttion of the Functionl Independence Mesure for use in Turkey. Clin Rehbil 2001;15:311-9. 12. Holden MK, Gill KM, Mgliozzi MR. Git ssessment for neurologiclly impired ptients. Stndrds for outcome ssessment. Phys Ther 1986;66:1530-9. 13. Benedict RH, Fishmn I, McClelln MM, et l. Vlidity of the Beck Depression Inventory-Fst screen in multiple sclerosis. Mult Scler 2003;9:393-6. 14. Beck AT, Wrd CH, Mendelson M, et l. An inventory for mesuring depression. Arch Gen Psychitry 1961;4:561-71. 15. Hisli N. Beck Depresyon Envnterinin geçerliği üzerine bir çlışm. Psikoloji Dergisi 1988;6:118-22. 16. Koçyiğit H, Aydemir Ö, Fişek G ve rk. Kıs form 36 (KF 36) nın Türkçe versiyonunun güvenirliliği ve geçerliliği. İlç ve Tedvi Dergisi 1995;12:102-6. 17. Wre JE, Sherbourne CD. The MOS 36-item Short- Form Helth Survey (SF- 36). I. Conceptul frmework nd item selection. Med Cre 1992;30:473-83. 18. Tnık N, Aydın A, Selvi Y ve rk. Multipl sklerozd tedvi, özürlülük ve depresyon rsındki ilişki. Nöropsikiytri Arşivi 2012;49:300-3. 19. Soyuer F, Ünln D, Mirz M. Multipl sklerozd depresif semptomlr; sosyodemogrfik fktörler ve işlevsellik ile ilişkisi. Türk Nörol Derg 2010;16:31-5. 20. Ky T, Krtepe AG, Demirhn A, ve rk. Multipl sklerozlu hstlrd yorgunluk ve ilişkili fktörler. Journl of Neurologicl Sciences 2009;26:190-7. 21. McGuign C, Hutchinson M. Unrecognised symptoms of depression in community-bsed popultion with multiple sclerosis. J Neurol 2005;253:219-23. 22. Kikuchi H, Mifune N, Niino M, et l. Structurl eqution modeling of fctors contributing to qulity of life in Jpnese ptients with multiple sclerosis. BMC Neurol 2013;13:10. 23. Dlton JE, Heinricks RW. Depression in multiple sclerosis. Neuropsychology 2005;19:152-8. 24. Kos D, Kerckhofs E, Ngels G, et l. Origin of ftigue in multiple sclerosis: Review of the literture. Neurorehbil Neurl Repir 2008;22:91-100. 25. Cosio D, Jin L, Siddique J, Mohr DC. The effect of telephonedministered cognitive-behviorl therpy on qulity of life mong ptients with multiple sclerosis. Ann Behv Med 2011;41:227 34. 26. Koch M, Uyttenboogrt M, vn Hrten A, Heerings M, De Keyser J. Ftigue, depression nd progression in multiple sclerosis. Mult Scler 2008;14:815-22. 27. Koçer E, Koçer A, Ymn M, ve rk. Multipl skleroz olgulrınd yşm klitesi: Fiziksel özürlülük ve depresyonun etkisi? Journl of Mood Disorders 2011;1:63-7. 28. Solri A, Filippini G, Mendozzi L, et l. Vlidtion of Itlin multiple sclerosis qulity of life 54 questionnire. J Neurol Neurosurg Psychitry 1999;67:158-62. 29. Hkim EA, Bkheit AM, Brynt TN, et l. The socil impct of multiple sclerosis study of 305 ptients nd their reltives. Disbil Rehbil 2000;22:288 93. 30. Nortvedt MW, Riise T, Myhr KM, et l. Qulity of life in multiple sclerosis: mesuring the disese effects more brodly. Neurology 1999;53:1098 103. 31. D lis S, Miscio G, Budo S, et l. Depression is the min determinnt of qulity of life in multiple sclerosis: A clssifiction-regression (CART) study. Disbility nd Rehbilittion 2006;28:307-14. 32. Chen K, Fn Y, Hu R, Yng T, Li K. Impct of depression, ftigue nd disbility on qulity of life in Chinese ptients with multiple sclerosis. Stress Helth 2013;29:108-12. 33. Ymout B, Iss Z, Herlopin A, et l. Predictors of qulity of life mong multiple sclerosis ptients: comprehensive nlysis. Eur J Neurol 2013;20:756-64. 34. Mendes MF, Tilbery CP, Blsimelli S, et l. Depression in relpsing-remitting multiple sclerosis. Arq Neurop 2003;61:591-5. 35. Wlsh A, Wlsh PA. Love, self-esteem nd multiple sclerosis. Soc Sci Med 1989;29:793-8. 36. Lobentnz IS, Asenbum S, Vss K, et l. Fctors influencing qulity of life in multiple sclerosis ptients: Disbility, depressive mood, ftigue nd sleep qulity. Act Neurol Scnd 2004;110:6-13. 37. Gilchrist AC, Creed FH. Depression, cognitive impirment nd socil stress in multiple sclerosis. J Psychosom Res 1994;38:193-201. 38. Iwski Y, Iwmoto K, Igrshi O, et l. Depression in multipl sclerosis. Act Neurol Scnd 2005;111:209. 145