Günoğu İ.B., Görüntülü Kent Rehberleri Ve Kony Uygulms hkm 2004/90 z okunkl l ğ n yeterli olbilecegi çözünürlükte olml r. Böylece, progrm n h zl çl şbilmesi için gerekli oln, olbilecek en küçük osy boyutu korunckt r. Dh sonrki m hritn bğ ms z, nitelik olrk ln r ln bilgiler yr bir osyy tek tek ky t eilmiştir. Bu veriler ekrn üzerinen hrit görerek ve ilgili res nokts n t klnrk ky t eilmiştir. Ekrn koorintlr her işretlemee progrm trf nn otomtik olrk ky t eilir. Bunlr okul, eczne, sğl k birimleri, oteller, kültür merkezleri, tüm resmi kurumlr, ulş m merkezleri ve güzergh istsyon bilgileri gibi yüzlerce bilgien oluşur. Dosy tipi (.b) uznt l r. Bu bilgilerin eine ve ilgili ety bilgilerinin girilmesine bir s n rlm yoktur. Dh önceen yp ln sunumlr klsik kğ t ortm nn, rt k ijitl ortm ktr lrk, internet, CD, ekrn vb. ortmlr bilgi l ş-verişi e bşlt lm şt r. Tblolr n rpor hline iğer görüntülerle ilişkilenirilip birbiriyle bğlnt l olrk sunulms, bşt ticret, emlkç l k, turizm ve isttistik olmk üzere, birçok tn t m mçl uygulmlr kulln lrk konumsl bilgilere görsel nitelik kzn r lm şt r (YOMRALIOĞLU 2002). Kulln ml ilgili iğer birçok bilgi progrm kyeilmiş ve kulln m hz r hle getirilmiştir. İlgili sorgulm s rs n h önce otomtik olrk ky t eilen ekrn koorintlr kulln lckt r. Şekil 3 e iğer ky t birimleri görülmekteir. 4.2. Sorgulm Şekil 3: Ky t moülü 3. Ayn sokkt hngi niteliklerin bulunuğun göre belirlenebilmekteir. Tüm sorgulm sonuçlr yine görsel olrk ekrn işretlenebilmekteir. Altl k olrk kulln ln hritn n ölçeği girilerek istenilen noktlr rs n uzkl k hesb yp lbilmekteir. Ülke vey GPS koorintlr n n en z iki nokt krş l klr n n girilmesi ile tüm piksel koorintlr önüştürülebilmekte ve koorint göre sorgulm yp lbilmekteir. Tn t m moülü yr m ile belli bşl noktlr, görüntülü tn t m olnğ sğlnmkt r. 4.3. Tn t m Bir kent rehberinin çevresel tn t m n n görsel efektlerle esteklenmesi gerektiği belirtilmişti. Bu mç için tn - t m moülüne şehrin özellikle tn t lms istenen merkezi noktlr nn görüntüler eklenmiştir. Şekil 5 e bz yersel fotogrmetrik esslr çerçevesine r ş k çekilmiş binirmeli şehir görüntüleri stereo görüntüler olrk sunulmuştur. Bu görüntüler hreketli ve ekrn büyütülüp küçültülebir özelliklereir. Binirmeli olrk çekilmiş resimler tek şeritvri bir görüntüye çevrilmiş, Pixroun progrm ile üretilen iki et osy rc l ğ ile internet ortm n sunmy hz r hle getirilmiştir. Ele eilen osylr (.jr) uznt l html syfs n yerleştirilebilir jv pplet osylr r. Sonuç ürün Şekil 6 görülmekteir. Progrm n kulln lms ile, sorgulm şms n yine Şekil 4 e görülüğü gibi frkl objeler sorgulnbilir. İstenilen sokklr n sorgulnms ile ekrn hrit üzerine konumsl bilgiler görsel olrk işretlenebilmekteir. Üç tür sorgulm ile rn ln objeler; 1. Niteliğin n göre 2. Niteliğin çeşiine göre 5. Sonuç Böyle bir çl şm için temel gereksinimler belirlenirken çok yönlü bir rşt rm gerekir. Bu gereksinimler rşt r l rken bir çok kent rehberi ifesinin geçtiği internet sitesi incelenmiştir. 2003 y l itibriyle gerekliliklerin belirlenmesi mc yl http://serch.metcrwler.com resi ile rnn -22-
hkm 2004/90 Günoğu İ.B., Görüntülü Kent Rehberleri Ve Kony Uygulms Şekil 4: Sorgulm penceresi Şekil 5: Görüntülenecek objenin sunum hz r hle getirilmesi 56 et, güncel yurt ş kent rehberi siteleri rşt rms yp lm şt r. Anck mevcut siteler h çok turizm ve tn tm mçl olup çok kpsml eğillerir. Yukr ç klnnlr ile mevcut çl şmlrn frkl ve ilve yöntemler gösterilmiştir. Yp ln bu çl şm ile; İstenilen rese h zl ve görsel ulş m, İstenilen nitelik bilgilerinin sorgulnms ve yerlerinin bir hrit üzerine işretlenmesi, Nitelik özelliklerine it bilgiler ile sorgulm, El tipi bir GPS leti ile o n için neree bulunuluğu ve koorint belli iken istenilen yere göre urumunun belirlenmesi, Belli noktlr rs mesfe bilgilerini kulln c n n sorgulybilmesi, Bölge hkk n görsel bilgilerle insnlr yr mc olunms mçlnm şt r. Dosylm sistemi olrk, kulln lck veri yp s, verilerin çokluğu neeniyle h zl ulş lbilecek veri yp lr olml r. Foxpro, bse, msccess, mssql, informix, interbse ve orcle veri tbnlr n n kulln lbilirliğinin yn n bu çl şm Prox 7 türü tercih eilmiştir. (GÜN- DOĞDU 2001). Sonuç olrk bu progrm yr m ile, zmn zmn güncellenecek bilgilerle, kişisel bilgisyrlr kişisel bz vey şehire tesis eilecek enformsyon noktlr ile (bnklr n ATM leri gibi) toplumsl bz insnlr n şehir içi bilgi ve hreket kolyl klr sğlnm ş olckt r. Ayr c toplnn veriler ilerie yp lck geniş kpsml frkl bilgi sistemi uygulmlr n bir ltl k oluşturbilecektir. Böyle bir sistemin yeterli verimlilikte oluşturulbilmesi için en z Pentium III işlemci, 256 MB Rm, 50 MB isk ky t ortm, yüksek çözünürlükte ekrn krt n ve en z 17 ekrn gereksinim vr r. Eğer böyle bir çl şm internet üzerinen pylş m ç lcks, kulln c lr ç s nn herhngi bir minimum sistem gereksinimi yoktur. Böyle bir çl şm internet ortm nn pylş m sunu- -23-
Günoğu İ.B., Görüntülü Kent Rehberleri Ve Kony Uygulms hkm 2004/90 Şekil 6: Tn t m ryüzü lcks, herkesin kulln m n ç k hle gelmiş olckt r. Bu urum özellikle cil ulş m gerektiren, yng n, sğl k gibi hizmetlerle insnlr n her türlü ulş m hreketlerini plnlmlr n yr mc olckt r. İnternet tbnl çl şmlr, bu tür bir servis, nlşml oluklr firmlrl, bz bilgileri sürekli, güncel olrk yenilemeli ve çekici bir form sunml r. Bunlr, yerel hberlerin yn n seyht, spor, eğlence gibi çeşitlilik gösterebilir. Bu hizmet kulln c y ne kr h zl bir şekile sunulurs o kr çok tn t m ve getiri sğlnckt r (SAY- LAN v. 1999). Diğer trftn herkese ç k olmms gereken bilgiler y klnrk bu k s mlr sece yetkili olnlr için e bir şifreleme ile giriş yp lms h oğru olckt r. İnternet üzerinen pylş m ç k olrk kulln m sözkonusu ise, veri tblolr, sece okunbilir yp oluşturulml, şr n eğiştirilmesine izin vermeyecek yp tsrlnml r. Kynklr GÜNDOĞDU, İ. B.: Bilgi Sistemlerinin Temtik Anlt mlr İçin Uygulmlr, Coğrfi Bilgi Sistemleri Bilişim günleri, Ftih Üniversitesi yy nlr, s.89-94, İstnbul, 13-14 Ks m 2001. IMMIGRATION: (Immigrtion Tiv. Net. inc. ), http://www.immigrtion.co.il/city-guies.html, Şubt 2003. METACRAWLER: (Serch to serch engines min pge), http://serch.metcrwler.com, city guies, Ekim 2003. SAYLAN, A., PATANWALA, S., ISHIDA, Y.: Online City Guies, (www.ehrlichorg.com/s99ibm/b0310-08.oc), 1999. TRAVELworm: (Trvelworm inc.), http://www.trvelworm.com/home.sp, Şubt 2003. UYSAL, M.: SQL Veri Tbn Sorgulm Dili, Bet Yy nevi, ISBN:975-486-398-3, İstnbul, 1999. YOMRALIOĞLU, T.: Coğrfi Bilgi Sistemleri, ISBN: 975-97369-0-x, Trbzon, 2002. -24-
hkm Jeoezi, Jeoinformsyon ve Arzi Yönetimi Dergisi 2004/90 www.hkmo.org.tr Uyu Görüntülerinen Göllerin Etkileşimli Ç kr m Ali Cn DEMİRKESEN 1 Özet Günümüze uyu görüntülerinen göl s n rlr n n belirlenmesi ve hrits n n yp m n büyük önem verilmekteir. Bunun bşl c neenleri, çevre plnlms n n yp m n, tr m lnlr n n sulnms projelerine, brj yp m rşt rmlr n, oğl su kynklr n n ekonomik olrk kulln lms gibi uygulmlr göl hritlr n n ltl k olrk kuln lms r. Bu yüzen, büyük rzilereki göl lnlr n n en z hrcm ile belirlenmesi için uyu görüntülerinen rzi kulln m s n fln r lms yp lmkt r. Bunun için, çok bntl uyu görüntülerinen göl s n rlr n n ç kr m gerekir. Göl s n rlr n n etkileşimli belirlenmesini içeren bu çl şm, göller bölgesi oln ABD e Coloro Eyleti, Bouler bölgesinin Lnst TM çok bntl uyu görüntüleri eneysel olrk kulln lm ş ve göllerin hrits yp lm şt r. Görüntü işleme ve nliz için İDRİSİ yz l m progrm kulln lm şt r. Sonuçlr, bu mklee yorumln p trt ş lmkt r. Anhtr Sözcükler Uzktn lg lm, çok bntl görüntü s n fln rms, göllerin etkileşimli ç kr m Abstrct Interctive Feture Extrction of Lkes from Stellite Imges Bounry etermintion of lkes from stellite imges hs been given gret importnce. Min resons of this, mps of lkes hve been use s bse mps in reserch of environmentl plnning, in irrigtion of griculturl fiels, in reserch of m construction, in reserch of economiclly use of nturl wter resources, n the like. Therefore, mps of lkes hve been me from stellite imges with minimum expenses by etermining wter res in lrge lns. One of fiels in etermintion of lke res is recognize s feture extrction of wter boies from multi-spectrl imges. In this stuy, Lnst TM multi-spectrl imges of Bouler region in Coloro Stte, USA hve been experimentlly use n mp of this lke region hs been me. For imge processing n nlysis IDRISI softwre system ws employe n results hve been presente n iscusse in this pper. Key Wors Remote sensing, multi-spectrl imge clssifiction, interctive feture extrction of lkes 1. Giriş Göllerle ilgili yp ln çeşitli proje çl şmlr n, göl hritlr n n ltl k oluşturms için uyu görüntülerinen yrrln lrk s n rlr n n belirlenmesi yp lmkt r. Lnst TM çok bntl uyu görüntülerinen göl s n rlr n n etkileşimli belirlenmesini içeren bu çl şm, göller bölgesi oln ABD e Coloro Eyleti, Bouler bölgesinin Lnst TM çok bntl uyu görüntüleri eneysel olrk kulln lm ş ve göllerin hrits yp lm şt r. DEMİRKESEN (2003) e Lnst multi-spektrl uyu görüntülerinen su nesnelerinin ç krt m n rmklr ess l nm şken bu mklee yn yönteme göller ç s nn frkl l klr ve benzerlikler orty ç kr lm şt r. Diğer bir eyişle, yp ln rşt rmlr göre her iki nesnenin uyu görüntülerinen ç kr lms nki çl şm şmlr, strtejiler, metotlr ve rçlr benzerlik tş ms n krş n, s n fln rm şmlr n Şekil 1 eki FUZZY küme fonksiyonunun ve prmetrelerinin seçimine, ve sonuçlr n nlizlerine önemli frkl l klr vr r. Bunlr, göllerin ve rmklr n oğki konumlr nn, geometrisinen ve iğer nesnelerle oln ilişkilerineki frkl l klr nn kynkln r. Doly s yl, görüntüeki rmklr ve göllerin, renk ve şekil bk m nn yns ms n frkl l klr oluşur. Bu frkl l klr ve bunlr n neenleri yr c yorumln p trt ş lckt r. Yz l m olrk, bir uzktn lg lm ve coğrfi bilgi sistemi yz l m progrm oln İDRİSİ kulln lm şt r. Bu yz - l ml tüm uyu görüntüleri işlenebilmekteir. Ayr c kenine özgü özel opertörler ile etkileşimli nesne ç kr m kolylşmkt r (IDRISI MANUAL 1997). Bu çl şm, rmklr ess ln DEMİRKESEN (2003) eki verileren frkl veri kümesi oln ABD e Coloro Eyleti, Bouler göller bölgesine it, 30 m lik y r m gücüne ship, 6 bnttn oluşn Lnst TM çok bntl görüntü kulln lm şt r. Görüntü boyutu 816x615 bytes ve BSQ formt n r. 2. Göllerin Yorumlnms İçin Görsel Anhtrlr (DEMİRKESEN 2003) e genel su nesneleri için verilen nhtrlr, göllerin yorumlnms için görsel nhtrlr olrk bu çl şm ynen kulln lm şt r. 1 Yr. Doç. Dr., Niğe Üniversitesi, Mühenislik Mimrl k Fkültesi -25-
Demirkesen A.C., Uyu Görüntülerinen Göllerin Etkileşimli Ç kr m hkm 2004/90 3. İrisi Progrm n Kulln ln Opertörler Göllerin yorumlnms için İDRİSİ progrm n DEMİRKESEN (2003) e kulln ln opertörler bu çl şm ynen kulln lm şt r. Fkt, Fuzzy, Histo, ve oğrusl kontrst zenginleştirme opertörlerine bu çl şm h yr nt l olrk yer verilmiştir. Fuzzy (buln k): Bir izi fuzzy küme üyelik fonksiyonunu eğerlenirerek her bir pikselin belirsizlik fonksiyonun it oluğu ols l ğ n eğerlenirir, hesplr ve bulur. Şekil 1 eki Fuzzy fonksiyon çeşitleri, sigmoil (S-şekilli), J-şekilli, ve oğrusl fonksiyonlr r ve ört kontrol nokts (, b, c, ) ile küçük ölçekten büyük ölçeğe oğru kontrol eilir. =0 n üzerine üyelik orty ç kr; b e üyelik 1 olur; c=1 in lt n üyelik üşer; e üyelik 0 olur (IDRISI MANUAL 1997). Histo (histogrm): Histogrm, görüntüeki piksel eğerlerinin s kl k ğ l m n n grfik olrk gösterimiir. İDRİSİ sistemine Histo bir görüntüe y signtür osys nki piksel eğerlerinin bir s kl k histogrm n üretir. Histo, kulln c trf nn belirlenen genişlik s n flr n n içine t rl klr n bölerek histogrm üretir. Her bir s n ftki s kl klr tblolşt r l r. Hem grfik ve sy sl ç kt l nms, hem e görüntülenmesi seçenekleri İDRİSİ sistemine olnkl r. Histo yr c temel isttistiği e verir. Örneğin, görüntüeki sy sl eğerlerin ortlm eğerini ve stnrt spms n verir. Görüntüeki histogrm eğerleri ile oynnrk, bşk bir eyişle histogrm grfiği rltm ve genişletme yp lrk göllerin h net görüntülenmesi için kontrst zenginleştirmesi yp l r. Bun görüntü zenginleştirmesi için ilişkisiz germe e enilebilir (IDRISI MA- NUAL 1997). Doğrusl kontrst zenginleştirme: Yorum ypbilmek için h iyi bir görüntü ürünü ele etmek istenir. Bunu ele etmek için e histogrm n siyh ve beyz sonlr n yüzelik stursyon erecesi verilerek oğrusl kontrst zenginleştirmesi yp l r (RICHARD 1993). (Örneğin, bkz. Ekler k sm nki stüre eilmiş görüntüler). Bur, eşik eğerin ş n kln pikseller ilgi ş n t l r. Özellikle, görüntüeki ilgi ln, s n rlnm ş bir eşik eğer rl ğ içine kl r. Eşik eğer menzil rl ğ, progrmki inmik görüntüleme rc ile etkileşimli olrk belirlenir. Şekil 2, örnek olrk, bir oğrusl kontrst zenginleştirme stursyon fonksiyonunu göstermekteir. Doğrusl trnsfer fonksiyonu y=f(x) şekline verilmiştir. Bu grfikteki B mx ve B min eşik eğer rl ğ kulln c trf nn belirlenmiş mksimum ve minimum gri eğereleriir ki en yüksek ve en üşük gri renk tonu seviyelerine yy l r. Bu gösterim ekrn bir rç trf nn etkileşimli olrk yp l r (IDRISI MANUAL 1997). y= f(x),,,, 255 b c b c Sigmoil fonksiyon J-Şekilli fonksiyon 0 B min B mx X, b Doğrusl fonksiyon Şekil 1: Fuzzy kümesi üyelik fonksiyonlr. c Kontrol nokts Kulln c tn ml fonksiyon Şekil 2: Doğrusl kontrst stursyon trnsform fonksiyonu. 4. Göllerin Ryometrik ve Geometrik Krkteristikleri Göllerin çok bntl görüntüleren ç kr lms çl şmlr n şğ ki göl krkteristikleri, göllerin tn nms ve nlş lms n krr verme şms n kulln lm ş ve bu krkteristikler bşr l sonuçlr n l nms n yrrl olmuştur (DEMİRKESEN 2001). Göller, yk n k z l ötesi Bnt t h net koyu renkte ve ton, iğer nesneler h ç k renkte ve ton görünürler. Örneğin, Lnst TM Bnt 4, gölleri en net gösterir. Bu yüzen, göl s n rlr n n belirlenmesi için, ypy renk kompozit görüntü, örüncü bnt kesinlikle içermek zorun r. Göller yr c Bnt 5 te e net görünürler. Bu yüzen, bu çl şm Bnt 4 ve Bnt 5 ten Fuzzy kümeleri bulunmuş ve kulln lm şt r. Göl s n rlr n n yumuşk önüşleri vr r. Keskin önüş ypn s n rlr yoktur. Göller üz bir yüzeye ve göl yüzeyi sbit bir yüksekliğe shiptir. Göller birbirini kesmezler, birbirleri ile birleşirler. Göl yüzeyleri iğer rzi okulr nn frkl görünüme shiptirler. Örneğin, göller üzgün bir okuy shiptir. Göl lnlr n n s n rlr rzinin topoğrfik yp s n bğl olrk yuvrlk, kl n, ince, eğri vb eğişik şekile bulunurlr. -26-