KAPALI YÜZME HAVUZLARINDA ENERJĠ YÖNETĠMĠ

TESKON 2015 / BĠLĠMSEL / TEKNOLOJĠK ÇALIġMALAR Bu br MMO yayınıdır MMO bu yayındak fadelerden, fkrlerden, toplantıda çıkan sonuçlardan, teknk blg ve basım hatalarından sorumlu değldr. KAPALI YÜZME HAVUZLARINDA ENERJĠ YÖNETĠMĠ MEHMET ZĠYA SÖĞÜT ORHANGAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ MEHMET ÖZCAN TSK SPOR OKUL KOMUTANLIĞI T. HĠKMET KARAKOÇ ANADOLU ÜNĠVERSĠTESĠ MAKĠNA MÜHENDĠSLERĠ ODASI BĠLDĠRĠ

2937 KAPALI YÜZME HAVUZLARINDA ENERJĠ YÖNETĠMĠ M. Zya SÖĞÜT Mehmet ÖZCAN T. Hkmet KARAKOÇ ÖZET Yüzme havuzları bna uygulamaları arasında yüksek enerj tüketen bnalardır. Bölgesel koģullara ve kullanım yüklerne rağmen bu tür yapılarda sürdürüleblr enerj yönetm çok önemldr. Bu çalıģmada Ankara ve Bursa olmak üzere aktf kullanılan k kapalı yüzme havuzunun sürdürüleblr enerj yönetm enerj tasarruf potansyelnn tanımlanması çn öncelkle yapılması gereken br ön etüt çalıģması yapılmıģtır. ÇalıĢmada havuzlar çn br ön etüt algortma model oluģturulmuģtur. Daha sonra her br bölge çn hedef tüketmlere bağlı tasarruf potansyeller hesaplanmıģ ve buna bağlı kümülatf toplam değerler grafğyle tasarruf potansyelnn kümülatf toplamları bulunmuģtur. Yapılan etüt çalıģmasına göre; toplam tasarruf potansyel her k havuz m 2 kullanımında %55,02 le %64,44 olarak bulunmuģtur. ÇalıĢmanın sonunda havuzlarda bu potansyele lģkn değerlendrmeler yapılmıģtır. Anahtar Kelmeler: Yüzme havuzları, enerj yönetm, enerj taraması, vermllk, sürdürüleblrlk ABSTRACT Swmmng pools are the buldngs consumng hgh energy among buldng applcatons. Despte the use of local condtons and load, sustanable energy management n such structures s very mportant. In ths study, for the sustanable energy management of two closed swmmng pool used the actve n Ankara and Bursa, frstly a prelmnary energy audt to dentfy the energy savng potental was made. In ths study, A prelmnary audt algorthmc model was developed for the swmmng pool. Then, savng potentals dependng on the target consumpton for each regon were calculated and cumulatve totals of savngs potentals wth the graph of cumulatve total values were found. Then, savng potentals dependng on the target consumpton for each regon were calculated and cumulatve totals of savngs potentals wth the graph of cumulatve total values were found. Accordng to audt, total savng potental of both pools consderng usage of m 2 was found as 55.02% and 64.44%. At the end of the study, some evaluaton about these potentals n pools were made. Key Words: Swmmng pools, energy management, energy audt, effcency, sustanablty 1. GĠRĠġ Günümüzde toplu yaģam ortamları çnde artan br etkye sahp spor sağlık merkezler bünyesnde yoğun kullanıma sahp yüzme havuzları; Ģletmelern enerj yüklernn öneml br bölümünü tüketmektedr. Maalesef bu sstemlern enerj htyaçları çoğunlukla fosl yakıtlara bağlı olarak karģılanmaktadır. Yoğun enerj tüketen bu gb hacmler, Ģletme malyetler üzernde enerj malyetler yönüyle oldukça etkldr. Bu gb Ģletmelerde yasal olarak br enerj yönetm sstem öngörülmese de

2938 enerj malyet etklernn azaltılması, sürdürüleblr çevre çn enerjnn verml kullanımı ve özellkle fosl kaynaklı enerj tüketmnn azaltılması öncelkl çalıģma alanları olarak değerlendrlmeldr. Yüzme havuzları kapalı ve açık tp olmak üzere k grupta ele alınır. Yüksek su kütlesne sahp bu yapılarda suyun hjyen koģullarının sağlanması ve su sıcaklığının kullanım amaçlarına bağlı olarak 15 C-32 C aralığında tutulması öncelkl konulardır. Bu amaçla havuz sularının hjyen koģullarına göre fltrasyonu ve bu yapıların stenlen Ģletme sıcaklıklarında korunmasını temel alan pek çok çalıģma gelģtrlmģtr. Ancak bna enerj tüketmnde öneml br potansyel olan havuzlarda enerjnn verml kullanımı ve enerjnn bütüncül yönetmne lģkn değerlendrmeler oldukça sınırlıdır. Oysa enerj tüketmler dkkate alındığında enerj yönetcs çalıģtırması gereken bu yapılarda enerjnn tüketmnn değerlendrldğ çalıģmalar yapılmamaktadır. Bu çalıģmada öncelkle enerjnn etkn ve verml kullanımını temel alan ve konfor parametreler dkkate alınarak k farklı derece gün bölgelernde k farklı havuzun ön enerj taraması ve tasarruf potansyel ncelenmģtr. ÇalıĢmada her k havuzun spesfk tüketmler bulunmuģ ve bunların hedef tüketmlere bağlı tasarruf potansyeller ve malyetler hesaplanmıģ ve değerlendrmeler yapılmıģtır. 2. KAPALI YÜZME HAVUZLARI Kapalı yüzme havuzları, pek çok amaç çn bnalarda veya kapalı br ortamda planlanmıģ hacmlerdr. Blmsel yönüyle kapalı yüzme havuzları nsanların yoğun kullanıldığı, ç hava kaltesnn ve etklernn öneml olduğu, nem alma ve havalandırma yanında suyun kaltesnn ve sıcaklığının kontrol edldğ yüksek enerj tüketen yapılardır. Bu havuzlar uzun sürel kullanım süreçlernde yapısal korozyon yanında nsan sağlığı yönüyle tehdt ve rskler oluģturur. Mmar tasarımlarda kullanım amaçlarına bağlı pek çok yapıda veya tpte kapalı havuzlar yapılır. Her brnn tanımlandığı yapı koģullarına bağlı olarak olumsuz etkler farklılık gösterr. Örneğn dkkat edlmese de bna ç ortamlarında kullanılan süs havuzları çnde yaģatılan balık türler ve btkler yönüyle önemldr. Ayrıca bu havuzlar uzun süreçl uygulamalarda sağlıklı Ģletlmemes bakter üretmne, kötü koku ve çevresel krllk oluģumuna yol açar. Bu tür havuzların Ģletme koģulları dkkate alınmadığında yüzey buharlaģmaları bnada korozf etklere neden olur. Bu nedenle havuzların kmlkler ve Ģletme özellkler her yönüyle önemldr. Kapalı havuzlar; kullanım özellklerne bağlı olarak, genel kullanıma açık, spor amaçlı, halka açık havuzlar, özel havuzlar veya yarı özel havuzlar olarak sınıflandırılablr[1,2]. a) Spor Amaçlı havuzlar: Yüzme sporları ve eğtmler çn kullanılan bu havuzlar çoğunluğu kamuya at olmak üzere Ģletlen yapılardır. Çoğunlukla, spor kulüpler, okul takımları, ulusal ve uluslararası yarıģmalar, yüzme eğtmler, eğtm programları olmak üzere yoğun br Ģletme programına sahptr. Bu havuzlar genellkle olmpk (25X50 veya 10 Kulvarlı,16X25 m veya 6 Kulvarlı,12.5x25 m veya 5 Kulvarlı) ve yarı olmpk (675 m 2 ) olarak k ayrı kulvar uzunluğunda yapılırlar. Ayrıca kısa kulvar yarıģları çn 400 m 2 ve 312,5 m 2 havuzlar da (16X25 m, 400 m 2,12.5X25. se 312.5 m 2 ) kullanılır. Kulvar sayılan se genellkle 6, 8, 10 ve nadren 12 adet olur. Olmpk ölçüdek havuzlara çoğu defa br seyrc trbünü de eklenmektedr. Bazı havuzlarda ayrıca atlama kules de bulunur. Havuzların mmar özellkler brden fazla havuz alanının kapsayacak Ģeklde olablr. Bu da enerj yönetm yönüyle yüksek enerj kapastesne sahp olduğunu gösterr b) Halka Açık Havuzlar: Son yıllarda spor komplekslernn artması le brlkte genģ ktlelerce yoğun olarak kullanılan yapılardır. Yapısal büyüklükler se kulvar uzunlukları 25 m den 50 m ye kadar olablr. Tüm yıl boyunca kullanıma açık olan bu havuzlar, dernlklerne göre aynı hacm çnde brden fazla yapılablrler. Bu havuzların br bölümü veya ayrık br havuz çocuklar çn programlanır ve çocuk havuzlarının fltrasyon ve dezenfeksyon tessatları büyükler havuzundan yapıldığı gb ancak dğer sstemlerden farklı olmalıdır.

2939 c) Genel Kullanıma Açık Havuzlar: Günlük kullanım yoğunluğu sınırlı olan havuzlardır. Çoğunlukla otellerde, konaklama tesslernde, termal konaklama yerlernde bulunan havuzlardır. mmar boyutları tess özellğne bağlı veya kullanım amaçlarına bağlı özel yapılardır. Bu tür yapılarda kullanım amaçları, su kaynakları, Ģletme koģulları tamamen özgündür. Ancak özellkle sağlık bakanlığı kontrolünde termal veya sağlık amaçlı havuzlarda su kmyası, ç hava kaltes tamamen havuzun kullanım özellklerne bağlıdır. d) Özel Havuzlar: Genellkle konutlarda veya özel Ģletmelerde bulunan havuzlardır. Mmar boyutları ve kullanım koģulları sınırlı havuzlardır. e) Yarı Özel Havuzlar: Genel kullanıma açık havuzlar gb ancak özel yapılar çnde gelr amaçlı yapılan havuzlardır. Mmar boyutları çoğunlukla özgündür. Fltrasyon ve alt yapı özellkler kullanım amaçlarıyla brlkte dğer havuzlarla aynıdır. 3. HAVUZLARDA ENERJĠ YÖNETĠMĠ Havuzlar kullanım amaçları ve konfor parametrelerne bağlı olarak yüksek enerj tüketen yapılar olarak değerlendrleblr. Özellkle spor merkezler ve sportf amaçlı kullanılan yüzme havuzları Ģletme yoğunlukları nedenyle yüksek enerj tüketmler nedenyle enerj yönetm sstem çnde değerlendrlmeldr. Bu kapsamda yüzme havuzlarında enerj yönetm ġekl 1 de verldğ gb çok kapsamlı ele alınmalıdır. Su kaltes ve suyun yleģtrlmes Mekank sstem ve yönetm HAVUZLARDA ENERJĠ YÖNETĠMĠ Ġç hava kaltes ve yönetm Enerj tüketm araçları ve yönetm Aydınlatma sstem ve yönetm ġekl 1. Havuzlarda enerj yönetm ve kısımları Sportf veya spor merkezler le halka açık çok maksatlı yapılarda kullanılan havuzlarda sağlık tehdd nedenyle yukarıda fade edlen her br alt bleģen çn br yönetm organzasyonuna htyaç duyulur. Örneğn suyun kaltes değerlendrldğnde, suda berraklık, dezenfektan ve suyun ph değer le dezenfektan artıklar sürekl kontrol edlmeldr. Yüksek su kütlesnde suyun sürekl temzlğ, srkülasyonu, drenajı, havuzların doldurulması, ısıtılması, sıcaklık kontrolü mekank sstemn kaltes ve Ģletleblme yeteneğ le lgldr. Yüzme havuzlarında ç hava kaltes ve yönetm havuzların hjyen özellğ yanında sağlık ve korozf etkler yönüyle yönetm sstemnn en öneml unsurudur. 27 C le 34 C sıcaklık aralığında su sıcaklığına sahp havuzlarda buharlaģma engellenemez br özellktr. Ġç ortam havasında nemn artıģına neden olan bu etk, havuz kmyasalları nedenyle stenmeyen kmyasal gazlarında ç ortama dağılmasına neden olur. Çoğunlukla göz ardı edlen bu özellk, havalandırma sstemnde %100 taze havalı Ģletmelerle çözüldüğü öngörülür. Havalandırma sstemlernn etks süreç yönetmndek olumsuzluklarla veya Ģletme hataları nedenyle ön görüldüğü gb br sürekllk göstermez. Örneğn enerj tasarrufu amaçlı olarak özellkle kıģ aylarında ç ortamın, havuz suyunun buharlaģma sıcaklığına bağlı olarak ısıtılması sayılablr. Bu gb tasarruf amaçlı yanlıģ uygulamalarla ç hava kaltesnde

2940 stenlen standartlar sağlanmayacağı gb ortam havasındak kmyasal etklern olumsuzlukları da ç hava kaltesn etkler. Gerçekte ç hava kaltes mekank sstem le klmlendrme ve havalandırma sstemnn etksne de bağlıdır. Bu tür yapılarda havuz kmyasallarının ortama verdğ yük, klmlendrme ve havalandırma kaynaklı enerj tüketmn arttırır[3]. Yüzme havuzlarında kullanım sıcak su htyaçları, sauna, buhar banyoları vb. tess Ģletlmes, sportf amaçlı alet ve donanım le Ģletme ve htyaçlar çn farklı elektrkl araç ve gereçler de enerj tüketen dğer bölümlerdr. Ayrıca bu havuzlar modern bna uygulamaları olarak yüksek yoğunluklu aydınlatma sstemlernn kullanıldığı yapılardır. Bu nedenle yüksek aydınlatma htyaçlarına sahptr. Tüm bunlar havuz Ģletmes açısından etkn br enerj yönetmnn gerekllğn tanımlamaktadır. Sportf veya spor merkezler le halka açık çok maksatlı yapılarda kullanılan havuzlarda enerj tüketm dağılımı ġekl 2 de verlmģtr. Havuzlarda enerj htyaçları tamamıyla ç konfor ve nsan sağlığı yönüyle ele alınmalıdır. Bu nedenle havuzlarda önce suyun kaltes ve temzlğ, sonra buna bağlı ç hava kaltes çn klmlendrme sstemler ayrı ayrı değerlendrlmeldr. Enerj yönetm olarak havuz suları çn; a. Suda berraklığın ve sağlık tehdt eden faktörlern azaltılması, b. Suda partküllern, krletclern veya mkroorganzmaların standartların altına düģürülmes (arıtma), c. Sudak mkro-organzmaların arıtılması veya yok edlmes (dezenfeksyon) d. Havuz hdrolk sstemyle dezenfeksyonun tüm havuz boyunca yapılması, e. Suyun sürekl taze suyla takvye edlerek seyreltlmes yapılmalıdır. Kapalı havuzlar Açık havuzlar ġekl 2. Havuzlarda enerj tüketm dağılımları [4] Tüm bu Ģlemler yüzme havuzlarında suyun kaltes ve temzlğ çn öneml aģamalardır ve suyun berraklığı, bulanıklığı, ph ı, dezenfeksyonu ve buna bağlı dezenfeksyon artıklarının atılması Ģlemlernn önemn fade etmektedr. Yüksek krletc potansyelne sahp havuzlarda tüm bu süreçler; çeģtl kmyasalların kullanılmasıyla sağlanır. Suyun kaynak ve çevrm süreçler enerj tüketm yükler yönüyle en öneml bölümdür. Enerj yönetm ve havuzlarda enerjnn verml kullanımının sağlanması öncelkle bütüncül br yaklaģım gerektrr. Bu yönüyle enerj tasarruf projeksyonlarının öncelkl aģaması ön etüt çalıģmalarının yapılmasıdır. AĢağıda ön enerj etüt süreçler anlatılmıģtır.

2941 4. ÖN ENERJĠ ETÜDÜ Enerj taraması enerj tasarruf potansyelnn belrlenmes ve vermllğn gelģtrlmes çn en öneml aģamadır. Sanay sektöründe enerj yönetmlernce enerj tasarruf potansyelnn belrlenmes çalıģmaları ve bunun çn oluģturulmuģ yöntemler proseslern özellklerne bağlı olarak yaygın br Ģeklde kullanılmaktadır. Ancak bna sektöründe enerj yönetm faalyetler stenlen kurumsal kmlğe kavuģamamıģtır. Bu nedenle enerj yönetmlernce gelģtrlmģ standart br yöntem bulunmamaktadır. Bna sektöründe enerj türler elektrk, ısıtma, soğutma, enerjler olarak görülür. Özellkle konut türü yapılarda enerj kmlğ bu enerjlern tüketmyle tanımlanır. Ancak havuz gb hzmet bnalarında elektrk, ısıtma, soğutma, enerjlernn günlük htyaçlarda kullanımı yanında Ģletmenn türüne bağlı olarak hzmet kısımlarının kullandığı ek enerj türler de dkkate alınmalıdır. ÇalıĢmada ön enerj etüdü bu değerlendrmelere bağlı olarak algortması oluģturulmuģ ve akıģ Ģeması ġekl 3 de verlmģtr. Havuz uygulamalarında da yapılacak enerj taramasının lk ve öneml aģaması enerj tüketm türlerne bağlı olarak ver toplama sürecdr. Ver toplama sürec enerj yönetmlernce br stratejk yaklaģım gerektrr. Çünkü ver toplama türü ve yapısı, vernn toplandığı her kurum çn farklı br yapı gerektrr. Buna göre havuzlar çn ver toplama stratejs, enerj tüketm türler, ölçüm türler ve peryotları, ölçüm noktaları, ölçüm süreler, ver toplama yerler ve enerj türlerne lģkn malyet verlernn saptanması süreçlerne bağlı olarak tanımlanır. Enerj taramasında ver toplamasının sağlıklı olmasında, ölçülen veya ver alınan enerj ölçüm chazlarının düzgün çalıģması, kalbrasyonların yapılmıģ olması ve ver kayıtlarının düzgün yapılması zorunludur. Taramada enerj taramasına bağlı tasarruf potansyelnn belrlenmesnde öneml br detay olan ölçüm peryotlarının yapının özellklerne ve enerj türüne göre yapılması, elde edlecek sonuçların gerçekç olmasını sağlayacaktır. Enerj taramasında seçlecek peryotlarda en az 10-20 set ver alınmalıdır. Ver toplama sürecnde en öneml süreçlerden br de ver toplama Ģekl le ölçüm sürelernn belrlenmesdr. Toplama süres olarak haftalık ölçümlerde en az 10 hafta, aylık ölçümlerde en az br yıl aralıkta yapılması uygun olacaktır[5]. Enerj taramasında toplanan verlern düzenl Ģlenmes çn enerj yönetmlernce br yaklaģım oluģturulmalıdır. Bu amaçla toplanan verlern öncelkle standart br yapıya dönüģtürülmel ve brm analzler yapılarak brm dönüģümler sağlanmalıdır. Verlern Ģlenmes çn bu çalıģmada enerj tüketm standardı le kümülatf toplam değerler yaklaģımı olmak üzere k yöntemle enerj tasarrufu potansyel tespt gerçekleģtrlmģtr. Her k yöntem sanay sektöründe enerj tasarruf potansyelnn tesptnde aktf kullanılmaktadır. Bu çalıģmada bu yöntemlern havuzlarda uygulanablrlğ ncelenmģtr.

2942 ENERJĠ TARAMASI (BaĢla) Enerj Tüketm türler Ver toplama Ölçüm türler ve peryodları Ölçülecek enerj noktaları Ölçüm süreler Verlern Ģlenmes Ölçüm toplama yer Enerj türler brm malyet Standart tüketm denklem Hedef tüketm denklem Enerj tüketm standardı Kümülatf toplam değerler (CUSUM) Standart enerj tüketm değerler Teork enerj tüketm değerler Hedef enerj tasarrufu Toplam tasarruf potansyel Verlern değerlendrlmes Enerj tasarruf potansyelnn tespt ġekl 3. Enerj taraması akıģ Ģeması Enerj tüketm standardı temelde enerj tüketmler, hedef enerj tüketmler ve enerj tasarruf potansyellernn belrlenmes aģamalarından oluģur. Bnalarda enerj tüketm, brçok faktöre bağlı olarak günden güne, haftadan haftaya veya aydan aya değģeblr. Bu faktörler, spesfk değģkenler, kontrol edleblr değģkenler olmak üzere kye ayrılır [6]. Spesfk değģkenler; yapının talep ettğ htyaca göre enerj talebn belrleyen değģkendr. Enerj htyacını hesaplamak çn kullanılan standart denklemlerde bu değģkenler kullanılır. Kontrol edleblr değģkenler se; enerj sstemler Ģletme uygulamaları, sstem kontrolü, bakım standardı gb enerj tüketmn en aza ndreblmek çn yönetm tarafından planlanan değģkenlerdr. Genelde standart denklem, enerj gereksnmnn spesfk değģkenlere bağlı olduğunu gösteren br doğru denklemdr. Bu denklem; E a b(p) (1) Burada a ve b sabtler, P se spesfk değģkendr. Uygulamalarda genelde üç ayrı doğru denklem kullanılsa da bu uygulamada enerj gereksnmnn spesfk değģkenlere bağlı olduğunu gösteren yukarıdak doğru denklem terch edlmģtr [7]. Enerj tüketm verlerne bağlı oluģturulan standart denklemden sonra tüketm süreçler dkkate alınarak hedefler belrlenr. Yapının özellğne göre bu Ģlem kısm veya yapının bütünü çn de ayrı ayrı hesaplanablr. Enerj tüketm süreçlerne bağlı hesaplanan hedef denklem de, standartla aynı formda br doğru denklemdr. Hedef denklem çn oluģturulan verler, standart doğrunun altında kalan verler olarak sınıflandırılır ve tekrar br hedef doğru oluģturulur. Bu doğrunun denklem hedef tüketm tanımlayan hedef denklemdr. Yapıda hedef belrlendkten sonra performansın değerlendrlmes çn, beklenen enerj kullanımı le gerçek enerj tüketm değerlernn düzenl olarak karģılaģtırılması yapılmalıdır. Bunu yapablmek çn spesfk enerj tüketm (SET) değerler kullanılablr. Spesfk enerj tüketm, brm htyaç değerne bağlı kullanılan enerjnn brm zamandak değer olarak tanımlamak

2943 mümkündür. Örneğn; br bnanın spesfk değģken, brm zamanda htyaç duyulan enerj le tarf edlr. SET; SET E / tük saat (2) olarak fade edlr. Burada E tük enerj tüketmdr. SET değer, özellkle kurumun Ģletme koģullarının enerj tüketm performansına etksn zleme açısından önemldr. SET değernn büyümes, kötü performansı ve enerj tüketmnn gereksz yere artmasını Ģaret eder. Enerj tasarruf potansyelnn belrlenmesnde br baģka yöntem Kümülatf Toplam Değerler (CUSUM) yöntemdr. Bu yöntem temelde enerj verlernn en küçük kareler yöntemyle potansyellern toplam kümülatf toplamıdır. Bu toplam değer br grafk yardımıyla br yapının durumunun görülmesn sağlar. CUSUM yöntemnde grafksel çalıģma le ncelenen sstemde hedef tüketmlere bağlı tasarruf potansyeller belrlenr. CUSUM grafğn çzeblmek çn kurulu güce bağlı enerj verler ve gerçek enerj verler arasında değerlendrme yapılır [7]. Elde edlen verlere bağlı hedef tüketmler hesaplanır ve kümülatf toplamda enerj tasarruf potansyel saptanır. Elde edlen verlere uygun CUSUM grafğ çzlr. Bu grafk ncelendğnde, eğm negatf olan değerler ve negatf bölgede kalan alanlar tessn y br performansa sahp olduğu zamanları, poztf olanlar se kötüleģme olan zamanları göstermektedr [9]. Bna sektöründe CUSUM grafğnn oluģturulması çn öncelkle enerj tüketm malyetler ve hedef enerj tüketm malyetler arasındak farkın kümülatf toplamıyla hesaplanır. Ver toplama yöntemne bağlı olarak toplam tasarruf potansyel; n n C C C (3) dr. top Ctop tük n hedef C tük toplam enerj tüketm malyet, n n C hedef Burada kümülatf toplam tasarruf potansyel, n hedef enerj tüketm malyetdr. Kümülatf toplam tasarruf potansyeln belrlemede hedef tüketmlern ve malyetlern belrlenmes çok önemldr. Hedef enerj tüketm potansyel; n E hedef E 1 ) (4) dr. n tük ( s Ehedef Etük tüketlen enerj, s enerj tasarruf oranıdır. Burada Burada hedef enerj tüketm, n n brm enerj tasarruf oranının brm enerj tüketmne oranıdır. Brm enerj tasarruf oranı brm enerj tüketm le brm hedef enerj tüketm arasındak farktır. Buna göre CUSUM çn öneml olan hedef enerj malyet; s n C hedef C 1 ) (5) dr. n tük ( s Chedef Burada n enerj tasarrufu hem de enerj tasarruf malyetler yönüyle rdelenmesn sağlayablecek öneml br grafktr[8]. hedef enerj tüketm malyetdr. CUSUM grafğ toplanan her br ver çn hem hedef

2944 5. BULGULAR VE DEĞERLENDĠRMELER Bna yapıları çnde yer alan kapalı yüzme havuzları, bölgesel klm koģullarından etklenen ve yüksek enerj tüketm potansyelne sahp yapılardır. Ayrıca çoğu kamunun elnde bulunan bu yapılar sportf amaçlı kullanılsalar da yüksek yoğunluklu Ģletmeler olarak değerlendrlmeldr. Bu nedenle çalıģmada yapılan analzler alan ve kullanıcı bazlı kģ olmak üzere k yönlü ele alınmıģtır. ÇalıĢmada Ankara ve Bursa bölgelernde kullanılan k havuz çn ayrı ayrı çalıģma yapılmıģtır. Buna göre havuzun yapısal özellkler Tablo 1 de verlmģtr. Tablo 1. Kapalı yüzme havuzların yapısal özellkler BURSA Havuz br adet 50x25x3 olmpk ve br adet 10x5x1 m çocuk havuzundan oluģan tessn, toplam yerleģm alanı 4592 m 2, toplam kapalı alanı 12672 m 3 tür. Bnanın ısı htyacı 1170x3 kw kapastel 3 adet slndrk sıcak su kazanı le sağlanmaktadır. Bnanın havuz suyu çanağı 50x25x3 m, Çocuk havuzu 10x5x1 m olarak planlanmıģtır. Bnanın toplam alanları; bodrum kat 4133 m 2, zemn kat 4592 m 2, asma kat 717 m 2, brnc kat 1566 m 2, knc kat 1664 m 2 olmak üzere toplam 12672 m 2 dr. ANKARA Havuz yarı olmpk (1093 m 3 ), yen öğrenenlern havuzu (280 m 3 ) ve çocuk havuzu (22 m 3 ) olmak üzere br hacmde toplam üç havuzdan meydana gelmģtr. Toplam havuz ve çevre olmak üzere aktf kullanım alanı 50x60x7 m olmak üzere toplam 21000 m 3 kapalı hacme ve toplam 3000 m 2 taban alanına sahptr. Enerj tüketm yapıları ncelendğnde, her k havuz da doğal gaz ve elektrk tüketmektedr. Ön etüt çalıģması çn havuzun aylık ortalama değerler referans alınmıģtır Her k havuz at kullanıcı mktarları le brlkte aylık enerj tüketmler ve malyetler Tablo 2 de ayrı ayrı verlmģtr. Tablo 2. Enerj tüketm değerler Aylar (2013) Kullanım KĢ/ay Havuz 1 (ANKARA) Doğal gaz Elektrk Toplam Enerj Topl. En. Malyet kwh/ay TL/Ay kwh/ay TL/Ay kwh/ay TL/Ay Ocak 4179 326151,9 33049,17 112347 32684 438498,947 65733,17 ġubat 6016 247835,6 25113,33 94269,9 27425 342105,4924 52538,33 Mart 5574 237801,8 24096,6 100797,5 29324 338599,2701 53420,6 Nsan 5202 164624,5 16681,5 72810,39 21182 237434,8946 37863,5 Mayıs 5728 91535,13 9275,31 74226,59 21594 165761,7215 30869,31 Hazran 5273 79791,59 8085,33 64870,07 18872 144661,6574 26957,33 Temmuz 4066 41327,1 4187,7 58201,57 16932 99528,66744 21119,7 Ağustos 4487 42118,47 4267,86 61645,81 17934 103764,2833 22201,86 Eylül 3980 69640,56 7056,72 82304,41 23944 151944,9736 31000,72 Ekm 2927 182943,3 18537,75 98786,61 28739 281729,858 47276,75 Kasım 3882 253609,7 25698,42 100886,8 29350 354496,5017 55048,42 Aralık 2774 388631,1 39380,22 110202,1 32060 498833,1774 71440,22 Toplam 54088 2126011 215429,9 1031349 300040 3157359,444 515469,91

Tasarruf potansyel kwh Tasarruf potansyel kwh 12. ULUSAL TESĠSAT MÜHENDĠSLĠĞĠ KONGRESĠ 8-11 NĠSAN 2015/ĠZMĠR 2945 Havuz 2 (BURSA) Eylül 7068 116584,3 14202,64 41822,28 32684 158406,6 25038,64 Ekm 7768 190983,3 15503,32 45662,13 27425 236645,4 33219,32 Kasım 7800 236204,7 14105,32 41542,83 29324 277747,5 35969,82 Aralık 8100 438294,5 12442,06 36643,14 21182 474937,6 53574,56 Ocak 13408 333573,3 25079,03 74027,34 21594 407600,6 56133,03 ġubat 8663 265101 13545,8 40013,1 18872 305114,1 38187,3 Mart 7544 245351,8 15746,57 46517,04 16932 291868,8 38614,57 Nsan 8919 208074,7 13074,3 38468,88 17934 246543,6 32503,8 Mayıs 8369 171011 17765,19 52277,85 23944 223288,9 33732,69 Hazran 8473 121162,7 15977,02 47013,84 28739 168176,5 27282,52 Temmuz 8700 91383,7 16706 49185,27 29350 140569 25225,25 Ağustos 8800 92450,7 23216,26 68930,73 32060 161381,4 31776,26 Toplam 7068 2510175,7 14202,64 582104,4 300040 3092280 431257,76 Havuz 1 Bulgular (ANKARA): Havuz 1 çn yapılan ön etüt analzlerne göre havuzunu 2013 yılı toplam enerj tüketm 268,22 TEP/yıl olarak hesaplanmıģtır. Bu değer öncelkle havuzun normalde br enerj yönetcs çalıģtırma zorunluluğunu ortaya çıkartmaktadır. Havuzun enerj tüketm değerlerne göre kıģ ve yaz koģulları çn standart tüketmler ayrı ayrı değerlendrlmģtr. Bu süreçte genel yaklaģımlar m 2 tüketmler olarak değerlendrlr. Bu çalıģmada farklı olarak kullanım oranları esas alınmıģtır. Bu yönüyle kıģ Ģartları (Ekm-Nsan) dönem çn brm tüketm 98,36 kwh/kģ ve tüketm malyet 15,02 TL/kĢ dr. Yaz Ģartları çn (Mayıs-Eylül) brm tüketm 28,43 kwh/kģ ve tüketm malyet 5.69 TL/kĢ dr. Enerj verlerne bağlı hedef tüketmler belrlenmģ ve aylık ortalamada 64,81 kwh/kģ.ay tüketm standardı çn hedef 51,59 kwh/kģ.ay olarak bulunmuģ ve hedef tüketmlere bağlı yıllık ortalama tasarruf potansyel 13,22 kwh/kģ,ay olarak bulunmuģtur. Yapılan enerj tüketm malyet analzlernde; havuzda yıllık ortalama brm kwh elektrk ve brm m 3 doğal gaz tüketm malyet sırasıyla 0,339 TL/kWh, 0,904 TL/m 3 bulunmuģtur. Havuzun enerj htyaçları yaz ve kıģ Ģartları çn ayrı ayrı değerlendrlmģtr. KıĢ Ģartları çn (Ekm-Mart Dönem) brm tüketm 38,17 kwh/kģ, 26,22 kwh/m 2 dr. Yaz Ģartları çn bu değerler; (Nsan- Eylül Dönem) 21,85 kwh/kģ, 14,45 kwh/m 2 dr. KĢ baģı analzler Ģletmeler çn Ģletm malyetlernn değerlendrlmes yönüyle önemldr. Bu açıdan havuzda toplam kģ baģı tasarruf mktarı ortalama %51,86 bulunmuģtur. Tüketm yüklerne göre en yüksek tasarruf oranı %86,82 le Aralık ayında, en düģük tasarruf se %3,43 le Temmuz ayında hesaplanmıģtır. Havuzun m 2 kullanım değerlerne bağlı enerj tüketm tasarruf potansyel %56,22 dr. Bu değerlendrmelere göre en düģük tasarruf %3,98 le eylül ayı, en yüksek tasarruf se %86,01 le Aralık ayı tespt edlmģtr. Havuzda toplam tasarruf potansyel yukarıda olduğu gb m 2 ve kullanıcı sayısı dkkate alınarak k boyutta ele alınmıģtır. Yapılan analzlere bağlı kümülatf toplam değerler grafğ oluģturmuģ toplam tasarruf potansyel hesaplanmıģ ve sonuçlar ġekl 4 de ayrı ayrı verlmģtr. 0-100000 Aylar 0 Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12-200000 -300000-500000 -400000-500000 -1000000-600000 -700000-1500000 -800000-2000000 a. KĢ kullanımı Kümülatf Toplam Değerler b. m 2 kullanımı Kümülatf Toplam Değerler ġekl 4. Ankara l yüzme havuzu (CUSUM) grafkler

Enerj tüketm (kwh/kş) Enerj tüketmler (kwh/m2) m2 Enerj tüketm kwh/m2 m2 Enerj tüketm malyet TL/m2 Enerj Tüketm kwh/kş) Tüketm malyet TL/kş 12. ULUSAL TESĠSAT MÜHENDĠSLĠĞĠ KONGRESĠ 8-11 NĠSAN 2015/ĠZMĠR 2946 Kümülatf toplamda toplam tasarruf edlen enerj mktarı kullanıcı kģ dkkate alındığında, 693018,96 kwh/yıl le toplam tasarruf mktarı %21,95 olarak hesaplanmıģtır. Bu değer yıllık enerj tüketm malyetnde yıllık kümülatf olarak 10641139,59 TL/yıl br tasarruf potansyeln fade etmektedr. m 2 referans alınması durumunda tasarruf oranı %55,02 ve tasarruf malyet 113145,65 TL/Yıl olarak bulunmuģtur. Havuz 2 Bulgular (BURSA): Havuzunu toplam enerj tüketm referans alınan Eylül 2013 le Ağustos 2014 ayları arasında 263,56 TEP/yıl olarak gerçekleģmģtr. Havuzun ĠĢletme ve yapı özellkler dkkate alınarak aylara göre m 2 ve kģ olarak enerj tüketm verler ġekl-4 de verlmģtr. 70 60 50 40 30 20 10 0 7 6 5 4 3 2 1 0 a. KĢ Tüketm (kwh/kģ) b. KĢ Tüketm malyet (TL/kĢ) 40 35 30 25 20 15 10 5 0 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 c. m 2 Enerj tüketm (kwh/m 2 ) d. m 2 Enerj tüketm malyet (TL/m 2 ) ġekl 5. Havuzun kģ ve m 2 enerj tüketm ve malyet analzler Havuzun enerj htyaçları yaz ve kıģ Ģartları çn ayrı ayrı değerlendrlmģtr. KıĢ Ģartları çn (Ekm-Mart Dönem) brm tüketm 38,17 kwh/kģ, 26,22 kwh/m 2 dr. Yaz Ģartları çn bu değerler; (Nsan- Eylül Dönem) 21,85 kwh/kģ, 14,45 kwh/m 2 dr. Bu tüketm değerlendrmelerne bağlı olarak kģ ve m 2 standart, hedef tüketm ve tasarruflar ġekl-5 de verlmģtr. 070 060 050 040 030 020 Standart tüketm (kwh/kş) Hedef tüketm (kwh/kş) Tasarruf (kwh/kş) 040 035 030 025 020 015 010 Standart tüketm (kwh/m2) Hedef tüketm (kwh/m2) Tasarruf (kwh/m2) 010 005 000 000 ġekl 6. Havuzun kģ ve m 2 kullanımına bağlı standart ve hedef tüketmler le enerj tasarruf potansyel

Kümülatf toplam (kwh/yıl) Kümülatf toplam (kwh/yıl) 12. ULUSAL TESĠSAT MÜHENDĠSLĠĞĠ KONGRESĠ 8-11 NĠSAN 2015/ĠZMĠR 2947 KĢ baģı analzler Ģletmeler çn Ģletm malyetlernn değerlendrlmes yönüyle önemldr. Bu açıdan havuzda toplam kģ baģı tasarruf mktarı ortalama %51,86 bulunmuģtur. Tüketm yüklerne göre en yüksek tasarruf oranı %86,82 le Aralık ayında, en düģük tasarruf se %3,43 le Temmuz ayında hesaplanmıģtır. Havuzun m 2 kullanım değerlerne bağlı enerj tüketm tasarruf potansyel %56,22 dr. Bu değerlendrmelere göre en düģük tasarruf %3,98 le eylül ayı, en yüksek tasarruf se %86,01 le Aralık ayı tespt edlmģtr. Havuzda toplam tasarruf potansyel yukarıda olduğu gb k boyutta ele alınmıģtır. Buna göre m 2 tüketmler çn toplam enerj tüketmlerne göre kümülatf toplam değerler grafğ oluģturmuģ toplam tasarruf potansyel hesaplanmıģ ve sonuçlar ġekl 7 da verlmģtr. 0-200000 -400000-600000 -800000-1000000 -1200000-1400000 -1600000-1800000 -2000000 0-500000 -1000000-1500000 -2000000-2500000 a. KĢ b. m 2 ġekl-7. Yüzme havuzunun m 2 ve kģ kullanımı Kümülatf Toplam Değerler (CUSUM) grafğ Havuzun kģ kullanımı çn kümülatf toplamda toplam tasarruf edleblecek enerj mktarı 11858143,58 kwh/yıl le toplam tasarruf mktarı %60,09 olarak hesaplanmıģtır. Bu değer 431257,76 TL/yıl yıllık enerj tüketm malyetnde yıllık kümülatf olarak % 56,59 le 244043,76 TL/yıl br tasarruf potansyeln fade etmektedr. Havuzun m 2 kullanımı çn kümülatf toplamda toplam tasarruf edleblecek enerj mktarı 1992807,05 kwh/yıl le toplam tasarruf mktarı %64,44 olarak hesaplanmıģtır. Bu değer 431257,76 TL/yıl yıllık enerj tüketm malyetnde yıllık kümülatf olarak % 61,49 le 265171,16 TL/yıl br tasarruf potansyeln fade etmektedr. Tüm bu değerlendrmeler havuzun kümülatf toplamda %60 lar sevyesnde br tasarruf potansyeln göstermektedr. SONUÇ Bu çalıģma enerj yoğun kullanan yüzme havuzlarında enerjnn verml kullanımı ve enerj yönetm çalıģmalarına katkı verecek rehber br çalıģma olarak planlanmıģtır. ÇalıĢma bu yönüyle Türkye de etknlkler hızla artan yüzme havuzların da br enerj yönetm sstem htyacını göstermektedr. Farklı derece gün bölgelerne karģın k havuzda elde edlen spesfk sonuçlar aģağıda verlmģtr. a. Ankara ve Bursa ller çn havuzların yıllık toplam tüketmler sırasıyla 268,22 TEP/yıl ve 263,56 TEP/yıl olarak gerçekleģmģtr. b. Her k havuz çn hedef tüketmlere bağlı kümülatf tasarruf mktarları ; - Havuz 1 ve 2 çn m 2 tasarruf potansyeller sırasıyla %55,02 le %64,44 - KĢ tasarruf potansyeller se sırasıyla %21,95 ve %60,09 bulunmuģtur. Enerj malyetler değerlendrldğnde hedef tüketmlere göre tasarruflar; - m 2 brnc havuzda %21,95 ken knc havuzda %61,46, - KĢ referans alındığında brnc havuz çn %20,64 le %56,59 luk br tasarruf öne çıkmıģtır. Elde edlen verler değerlendrldğnde havuz 1 çn enerj tasarruf ve malyet analzlernde doğal gaz tüketmne bağlı tüketm kayıplarının fazlalığı, Havuz 2 çn se elektrk tüketm kayıplarının fazlalığı dkkat çekmektedr. Bu özellkle saha çalıģmalarında ve detay etütlernde çalıģma alanları yönüyle önemldr.

2948 c. Havuzlarda özellkle enerj tüketm yönüyle su sıcaklığı ve suyun kalte yönetm önem kazanmaktadır. Örneğn Havuz 2 de havuz dernlğnn 3 m olması enerj tüketmn ve kayıplarını olumsuz etklemektedr. Benzer değerlendrme Havuz 1 de yoğun kmyasal kullanımı ve deģarj benzer etkyle enerj tüketmn olumsuz arttırmaktadır. Tüm Bu değerlendrmeler sonuçlar bna sektörü yönüyle öneml br potansyel olmaya baģlayan havuz uygulamalarında enerj yönetm htyacını vurgulamaktadır. Yapılan bu ön etüt çalıģmaları da havuzlarda sürdürüleblr enerj yönetm çn ön koģuldur. Bu çalıģmalar ler etütler ve smart grd uygulamalarla desteklenmeldr. Bu çalıģma da gösterdğ gb, havuzlarda etkn enerj yönetm çn br aksyon planının gerekllğn ortaya çıkmıģtır. KAYNAKLAR [1] ÇOBAN M., KÜÇÜK H. ve GÜNDÜZ M. Kapalı Yüzme Havuzlarında Ortam Nemnn Azaltılması ve Isı Ger Kazanımının Ġncelenmes, Tessat Mühendslğ - Sayı 127 - Ocak/ġubat 2012, Sayfa 52-60 [2] ĠġBĠLĠN Ġ., Kapalı Yüzme Havuzları Klma ve Nem Alma Tessatları, II. Ulusal Tessat Mühendslğ Kongres Sergs Teskon-95,1995 Ġzmr, Bldrler ktabı sayfa 919-949 [3] ARICI M., SEÇĠLMĠġ M. Kapalı Yüzme Havuzlarının Nem Kontrolü ve Ekonomk Olarak Ġklmlendrlmes, VII Ulusal Tessat Mühendslğ Kongres ve Sergs Teskon-2005, Ġzmr, Bldrler ktabı sayfa 477-485 [4] SEDAC Energy Smart Tıps For Swmmng Pools Smart Energy Desgn Assstance Center(Ağustos 2014) [5] http://smartenergy.llnos.edu/pdf/pool%20nche%20market%20report%20final%20- %2005.02.2011.pdf [6] KEDĠCĠ Ö., Enerj Yönetm, Elektrk ĠĢler Etüt Ġdares Genel Müdürlüğü Enerj Kaynakları Etüd Dares BaĢkanlığı, 1993 [7] SÖĞÜT Z, Bnalarda Enerj Taraması ve Örnek Uygulama, Savunma Blmler Dergs, No.8, S.1, Sf.127, 2009 [8] SÖĞÜT Z., Sanay Sektöründe Enerj Taramasının Etks ve Örnek Uygulama, Dumlupınar Ünverstes Fen Blmler Ensttüsü Dergs, No. 10, Sf. 151-162, 2006 [9] SÖĞÜT Z., Çmento Fabrkasında Enerj Taraması ve Üretm Hattı Isı Proseslernde Enerj ve Ekserj Analz, Balıkesr Ünverstes Fen Blmler Ensttüsü, Yüksek Lsans Tez, Sf 69-70, 2005. ÖZGEÇMĠġ M. Zya SÖĞÜT 2005 yılında Balıkesr Ünverstes Fen Blmler Ensttüsünden Makne Mühendslğ yüksek lsans programını, 2009 yılında aynı ensttünün Makne Mühendslğ doktora programını tamamlayıp doktor unvanını almıģ, 2009 yılında yardımcı doçentlk kadrosuna atanmıģ ve 2013 yılında Makne Mühendslğ Enerj Teknolojler dalında doçentlk unvanın almıģtır. Halen Anadolu Ünverstes Fen Blmler Ensttüsünde, Pr Res Ünverstes Denzclk Fakültesnde Msafr Öğretm elemanı olarak Lsans, Yüksek Lsans ve Doktora dersler vermektedr. Ayrıca Sertfkalı Bna enerj yönetcs, Enerj Vermllğ Derneğ Bursa ġubes Yönetm Kurulu Üyelğ, Ulusal ve uluslararası blmsel derglerde hakemlk görevlerne devam etmektedr. Enerj, Ekserj, Eksergoekonomk Analzler ve Optmzasyon, Isı Ger Kazanımı, Yenleneblr Enerjler ve Uygulamaları, Enerj Yönetm, Soğutma Teknolojler ve Uygulamaları, Çevre Teknolojler ve Analzler konularında proje ve çalıģmaları vardır.

2949 Mehmet ÖZCAN 1985 yılında Gaz Ünverstesnden Teknk Öğretmen olarak Mezun olmuģtur. 1986 yılında Türk Slahlı kuvvetlerde Öğretmen Subay olarak çalıģmaya baģlamıģtır. Balıkesr Astsb. MYO, Ankara TSK Spor Okulu ve Eğtm Merkez Komutanlığında TSK FYDT Mrk. Amr olarak görev yapmıģtır. Halen TSK Spor Okulu ve Eğtm Merkez Komutanlığı nda Öğretm BaĢkanı olarak görev yapmaktadır. Ayrıca Sertfkalı Enerj Yönetcs ve ĠĢ Güvenlğ Uzmanıdır. Tessat Teknolojler, Enerj ve Uygulamaları, Enerj Yönetm, Soğutma Teknolojler ve Uygulamaları akademk lg alanlarıdır. T. Hkmet KARAKOÇ T. Hkmet Karakoç, Anadolu Ünverstes Havacılık ve Uzay Blmler Fakültes'nde profesör olarak görev yapmaktadır. Prof. Dr. T. Hkmet Karakoç, yüksek lsans ve doktora derecelern sırasıyla 1983 ve 1987 yıllarında almıģtır. Prof. Dr. Karakoç; ulusal ve uluslararası pek çok dergde yayınlanmıģ makale kaleme almıģ olmasının yanı sıra çok sayıda ktap da yazmıģtır. Yazarın çalıģma alanları arasında; Havacılık, Yakıtlar ve Yanma, Gaz Türbnl Motorlar, Enerj ve Enerj Ekonoms, Yalıtım ve Tessat konuları bulunmaktadır..