GİRİŞİMCİLERİN BAŞARI, GÜÇ VE YAKIN İLİŞKİ İHTİYAÇLARININ KİŞİLİK ÖZELLİKLERİYLE İLİŞKİSİ ÜZERİNE DÜZCE BÖLGESİ'NDEKİ KOBİ'LERDE BİR ARAŞTIRMA

GİRİŞİMCİLERİN BAŞARI, GÜÇ VE YAKIN İLİŞKİ İHTİYAÇLARININ KİŞİLİK ÖZELLİKLERİYLE İLİŞKİSİ ÜZERİNE DÜZCE BÖLGESİ'NDEKİ KOBİ'LERDE BİR ARAŞTIRMA Yrd. Doç. Dr. Adnan CEYLAN* Araş. Gör. Nigar Demircan** 1. GİRİŞ Bir ülkede emek, sermaye, doğa gibi üretim faktörleri nasıl sınırlı ise sanayileşme ile birlikte üretim faktörü niteliği kazanan girişimciler de sınırlıdır. Toplumda her birey iş kurma ve girişimde bulunma arzusu taşımaz. Girişimciliği geliştirmek ve desteklemek demek, yalnızca girişimcilerin önlerindeki engelleri kaldırmaya çalışmak onlara sermaye ve kaynak sağlamak demek değildir. Girişimcilerin sahip olduğu kişilik özelliklerini ortaya koymak, girişimci kimdir ve hangi ihtiyaçlara sahiptir? sorularının analizini yaparak çözüm aramak da girişimciliği desteklemek adına atılacak önemli bir adımdır. Çoğu kişi kendi işini kurmanın ve kendi kendinin patronu olmanın hayalini kurar. Ancak kişinin kendi işini kurmadan önce yapması gereken ilk şey neden girişimci olmak istediğini belirlemesidir. Bu aşamada; girişimciliği etkileyen demografik ve sosyal faktörleri ortaya koymak kadar, onları girişimciliğe iten güdüleri de belirlemek önemlidir. Bireyler, patron olmak, işle ilgili kararlarda direkt söz sahibi olmak, insanlarla yakın ilişkiler kurmak ve yüksek kar etme potansiyeli istemek, başarı ve güç ihtiyacı gibi pek çok unsurun etkisiyle girişimci olmak yani kendi işletmelerini kurmak isterler. Böyle bir durumda; küçük bir işletme olarak ekonomik değişimlerden çabuk etkilenme, uzun çalışma saatleri nedeniyle yorgun düşme, hemen hemen tüm iş alanlarında yetenekli olma, 1

yüksek finansal riskle başa çıkma, çalışanlara, müşterilere ve diğer çevrelere karşı tam sorumluluk taşıma gibi olumsuzluklar; girişimci için daha az önem taşır. İşte tüm bu olumsuzlukları göze alabilme, başarılı bir işletme sahibi olma konusunda kararlı olma ve benzeri durumlar bir takım güdüleyici faktörlerin etkisi sonucunda ortaya çıkar. McClelland'ın öğrenilmiş ihtiyaçlar teorisine göre, başarı ihtiyacı kişinin bir işi daha iyi ve daha verimli yapma, problemleri çözme ya da karmaşık görevlerde ustalaşma arzusudur. Güç ihtiyacı, kişinin başkalarının davranışını etkileme, onları kontrol etme ve onlardan sorumlu olma arzusudur. Yakın ilişki ihtiyacı ise, kişinin diğer insanlarla dostça ve sıcak ilişkiler kurma ve sürdürme isteğidir (Schermerhorn, 1999, s. 149). Bu düşünceler ışığında gerçekleştirilen bu çalışmanın amacı; girişimcilerin sahip olduğu kişilik özellikleri ve ilk işletmelerini kurma amaçları ile McClelland'ın öğrenilmiş güdüler olarak tanımladığı başarı, güç ve yakın ilişki ihtiyaçlarını incelemek ve bunlar arasındaki ilişkileri ortaya koymaktır. Girişimcilerin bazı demografik ve sosyal özelliklerinin, öğrenilmiş güdüler ve kişilik özellikleri üzerindeki etkilerini araştırmak da bu çalışmanın bir diğer amacını oluşturmaktadır. 2. GİRİŞİMCİ VE GİRİŞİMCİLİK Schumpeter'in tanımıyla, girişimcinin fonksiyonu, yeni bir buluşla veya yeni bir mal üreterek ya da eskisini yeni bir yöntemle üretmek için mümkün denenmemiş teknoloji kullanarak üretim sürecinde reform veya devrim yapmaktır (Hisrich & Peters,1985, s.8).girişimci, kaynaklar konusunda öngörüde bulunarak işi planlayan, insan kaynaklarını örgütleyerek girdilerin işlenmesini sağlayan ve elde edilen çıktıyı da kârlılık yaratacak biçimde tüketicilerin kullanımına sunma becerisini gösteren kişi şeklinde tanımlamak da mümkündür (Silver, 1983, s.7). Girişimciliğin farklı ilgi alanları ile ilgili bir takım çalışmalar bulunurken ve kamu sektöründe girişimcilik yaygınlaştırılmaya çalışılırken, deneysel anlamda pek çok eksiklikler mevcuttur (Moon, 1999). Araştırmacılar girişimcilik hakkında farklı kavramsal tanımlamalar yapmaktadır ancak henüz girişimcilik hakkındaki 2

araştırmalarda avantaj sağlayacak nitelikte genelleşmiş bilgiler sağlanamamıştır. İlk çalışmalarda girişimciliğin odak noktasını girişimcilerin kişisel özellikleri oluşturmaktaydı fakat geçtiğimiz yıllarda ortaklıklar kurma, global etkiler, uluslararası girişimcilik ve insan kaynakları gibi konular da girişimcilik araştırmalarına dahil edilmiştir. Her konuda en önemli olan ise, girişimcilerin başarısını artırmada ve çalışma alanı olarak girişimciliği geliştirmede bir araç olarak kullanılabilecek ortak bir bakış açısı sağlamaktır (Brazeal, 1999, s.30). Özellikle gelişmekte olan ülkelerde uzun vadeli başarı, büyük ölçüde küçük girişimcilerin artışına dayalıdır. Sosyal varlığı ve güveni ortaya çıkaran ve destekleyen kültürel değerlerin ve ya sivil toplumun olmadığı girişimci çabalar, elbette başarısızlığa uğrayacaktır (Neace, 1999, s.48). 3. BAŞARI, GÜÇ VE YAKIN İLİŞKİ İHTİYAÇLARI Girişimciliği, liderlik ve takım çalışması, örgütsel yaratıcılık, fırsatçılık, yenilik, risk alma, kaynak sağlama gibi açılardan ele alan araştırmalar da mevcuttur. Bu farklı bakış açıları, girişimciliğin pek çok kişilik özelliğinin birleşimiyle ortaya çıkan bir faaliyet biçimi olduğunu ileri sürer(olsen, 1998). Girişimcilik konusunda bu farklı boyutlara sahip araştırmalar, çevre ve girişimcinin kişilik özellikleri arasındaki etkileşimin önemini yansıtması açısından önemlidir(naffiziger et al., 1994). Bireyler, rakiplerinden daha iyi işler ortaya koymak, zor amaçlara ulaşmak, karmaşık bir problemi çözmek veya herhangi bir işi en iyi şekilde yapabilmek için kendileri bir yol geliştirme ihtiyacı hissettiklerinde, kendi başlarına bir iş kurmak ve işlerinden sorumlu olmak isterler(luthans, s. 150). Bireylerin kendi işletmelerini kurmalarında etkili olabilen yaş, cinsiyet, eğitim, anne-baba mesleği gibi bazı demografik faktörler yanında sosyal ve psikolojik faktörler de bulunmaktadır. McClelland yakın ilişki, güç ve başarının içgüdüsel arzular olmaktan çok öğrenilmiş ihtiyaçlar olduğunu vurgular (Northcraft, 1994, s.111). Girişimcilerin başarı ihtiyaçlarını inceleyen Stormer ve arkadaşları da McClelland'ın görüşlerine ek olarak yüksek başarı güdüsünün yöneticiler ve üniversite öğrencilerine kıyasla girişimcilerde daha yüksek olduğunu bu yüzden başarı güdüsünün esasen bir girişimcilik özelliği olduğunu belirtmektedirler(stormer et al. 1999). 3

3.1. Başarı İhtiyacı Yüksek başarı ihtiyacına sahip bireyler, davranışlarının sonuçlarına katlanma ve sorunları çözme sorumluluğuna sahiptir. Durumları analiz eder, başarı olasılıklarını araştırır, zorlukları aşmak ve risk alma arzularına sahiptirler. Aynı zamanda bu bireyler, olaylara daha fazla odaklanırlar ve olayları değişim potansiyeline göre değerlendirirler (Champoux, s.180). McClelland'ın başarı ihtiyacı hakkındaki araştırmaları girişimcilerde var olan psikolojik özellikleri ortaya koyar ve bu düşüncelerden hareketle girişimcilerin özelliklerine yönelik üç tutum belirlemiştir (Hisrich & Peters, 1985, s.53). 1. Problem çözme, amaç belirleme ve bu amaçlara ulaşmada bireysel sorumluluk. 2. Yüksek düzeyde hesaplanmış risk alma arzusu, 3. Görevdeki başarının sonuçlarına ait bilgi. McClelland'a göre, yüksek başarı ihtiyacı, bireylerin girişimci davranışlarda bulunmasına neden olur. Bazı çalışmalar başarı ihtiyacı ve girişimcilik arasında ilişki olduğunu gösterirken bazıları bunun aksini ortaya çıkarmaktadır (Hisrich & Peters, 1985, s.53). Girişimciler de yüksek iş başarısı güdüsü etkisindedirler. Bu nedenle kendilerini başarı ile özdeşleştirme ve başarı ihtiyaçlarını tatmin etme eğilimindedirler. Girişimcilerin başarı güdülerini inceleyen Stormer ve arkadaşları da yüksek başarı güdüsünün yöneticiler ve üniversite öğrencilerine kıyasla girişimcilerde daha yüksek olduğunu bu yüzden başarı güdüsünün esasen bir girişimcilik özelliği olduğunu belirtmektedirler ( Stormer et al, 1999, s.47). 3.2. Güç İhtiyacı Güç ihtiyacı, elde etme ve başkaları üzerinde kontrol sağlama arzusunu temsil eder. Amaç başkalarını etkilemek, yönetmek ve mümkün olduğunca hakimiyet altına almaktır. McClelland'a göre güç ihtiyacı iki boyut kazanabilir. Bunlar, pozitif boyutlu, ikna edici ve ilham verici güç veya negatif boyutlu, itaat ettirici ve hakimiyete alıcı güç olabilir (Mowen, 1993, s.184-186). Girişimcilerin güç elde etme isteğiyle iş kurma davranışında bulunması, başkaları 4

üzerinde üstünlük sağlama arzusu olarak da değerlendirilebilir. Güçlü olma ihtiyacı, bireyin çevresine egemen olma arzusunun bir sonucu olabilir. Bu nedenle insanlar ve gruplar, çevresel ilişkilerinde etkinliklerini artıracak ve seslerini duyuracak her türlü araca başvurmaktan çekinmezler (Eren, 2000, s.501). Başkalarını denetleme veya kontrol altında tutmaya yarayan araçlara sahip olma, egemenlik sağlama da bu çerçevede açıklanabilir. Emir verme ve cezalandırma da başkaları üzerinde etki sağlama ve gücü elinde bulundurmanın bir göstergesi olarak görülebilir. Güç güdüsüyle hareket eden girişimciler, çalışanlar tarafından sevilmekten çok, çalışanlara etki etmeyi, onları kontrol altında tutmayı tercih eder. Bu bakımdan girişimciler başkaları tarafından etkilenmek ve başkalarının altında çalışmak istemezler. Güç güdüsü, girişimcileri harekete geçirerek onları işletme amaçları doğrultusunda daha rahat hareket etmeye de yönlendirebilir. Ancak girişimcinin başarısı için güç güdüsü tek ve geçerli koşul değildir. Bu güdü başarı güdüsüyle birleştiğinde anlam kazanır. 3.3. Yakın İlişki İhtiyacı Yüksek yakın ilişki ihtiyacına sahip olan birey, başarıya ulaşma doğrultusunda başkalarıyla yakın ilişki içinde olma arzusundadır (Mowen, 1993, s.84-186). Başkalarıyla olumlu ilişkiler kurma v bu ilişkileri sürdürmede odaklanır ve özellikle önemsedikleri kişiler tarafından onaylanmak isterler (Champooux, s. 180). Örneğin bir araştırmada deneklere kendilerine bir görevi yerine getirmelerinde yardımcı olacak kimseleri seçme fırsatı tanınmıştır. Başarı güdüsüne sahip bireylerin kişilerin yeterliliğine dayalı olarak seçim yaptıkları, yakın ilişki ihtiyacına sahip bireylerin ise yakın arkadaşlarını seçtikleri görülmüştür. Açıkça görülmektedir ki, yakın ilişki ihtiyacına sahip bireyler bir görevde başarılı olmaktan çok, yaptıkları işten zevk almak doğrultusunda seçim yapmaktadır (Mowen, 1993, s.184-186). 4. GİRİŞİMCİ KİŞİLİK Girişimcilik bazı özelliklerin bir bileşimidir. Girişimci kişi bu özelliklerin bazılarına önem verip bazılarınıysa fazla önemsemeyebilir(lewis, 1997). Girişimde bulunmak kişisel farklılıkların ortaya koyduğu bir olaydır ancak içinde yaşanılan olaylar da bir 5

kimsenin daha aktif ve girişimci olmasına veya olmamasına neden olabilmektedir(eren, s.79). İşletmelerin başarısını etkileyen pek çok farklı girişimci niteliği mevcuttur(roper, 1998). Girişimci kişiler iş hayatının zorluklarına katlanabilecek güce sahip, risk almaya yatkın kişilerdir. Bunlara ek olarak faaliyet alanlarında daha profesyonel davrandıkları ve amaçlarına ulaşmada daha fazla motivasyona sahip oldukları düşünülür(johnson, 1996). Girişimci kişilik özelliklerinden en önemlisi risk alma eğilimi yada risk almaya yatkınlıktır. Risk almaktan korkmamak ve gözü kara olmak benzer kavramlar olarak tanımlanabilir. Girişimci risk, beklenen getirinin maksimum olacağına inanç ve akılcı karar verme yoluyla girişimi gerçekleştirmeyi içerir. İş alanı hakkında deneyim, girişimci içgüdüler de girişimcilerin üstlenmeyi göze aldığı risk miktarında önemli rol oynar(busenitz, 1999). Bir iş kurmanın neleri gerektirdiği, daha da önemlisi riskin nasıl minimize edilebileceği ve başarı şansının nasıl arttırılabileceği de önemlidir. Belirsizliği bir macera gibi gören kişiler, onu hayatın sıradan işleyişine karşı bir tehdit olarak görenlere nazaran, girişimci olmaya daha yatkındır(andrews, 1998). Girişimcilerin en önemli özelliklerinden biri de iyi iletişim kurma yetenekleridir(smith, 1999). İnsanlarla ilişki kurma ve hem sözlü hem de yazılı iletişim sağlama da girişimci faaliyetlerde önemlidir(hisrich & Peters, s.56). Girişimci açısından yenilik, işletmenin ekonomik ve sosyal potansiyelinde belirli amaçlara odaklanmış değişimler yaratma faaliyetlerini kapsar(drucker, 1998). Girişimci düşünce, yenilikçi kişilerin başarılı olabileceği bir kültürü şekillendiren çabaları içerir(nelton, 1994). Girişimcilerin 2000'li yıllarda başarılı olabilmesi için, yeni teknolojiler geliştirmeye çalışması, iletişim ağlarını kuvvetlendirmeleri ve değişimleri önceden tahmin edebilecek kapasitede olmaları gerekir(ramsey, 1998). Buna bağlı olarak yaratıcılık yeni ve yararlı fikirler oluşturan bir düşünce tarzı olarak tanımlanabilir(andricia, 1998). Orijinal ve yaratıcı fikirlere sahip girişimciler başarıya ulaşmada motivasyon sahibidir fakat ortaya çıkacak sonuçlar diğer insanların duyarlılığı kadar, girişimcinin pazarlama becerisine de dayanır(ford&gioia, 1998). Girişimde bulunma süreci, yeni bir işletme kurmak için fırsatları bulma, 6

değerlendirme ve geliştirmeyi içerir. İşle ilgili fırsatları belirlemek için biçimsel ve biçimsel olmayan mekanizmalar vardır(hisrich & Peters, s.56). Girişimci ileriyi görebilen bir kişidir. Tehlikeden kaçmaz. Girişimci daima yeni ve riskli fikirleri geliştirmeye ve fırsatları tamamen değerlendirmeye çalışan bir öncüdür(lewis, 1997). Başarıya ulaşmak ve büyümek için gayret, sabır ve hırsa sahip olmak oldukça önemlidir. İşe başlama isteği ve hevesi de motivasyonu etkileyen bir faktördür(blackstone, 2000). Gerekli niteliklere sahip olan girişimciler risk almak konusunda çok düşünmezler, girişimcilerin en çok zihnini kurcalayan konu fırsatları daha iyi değerlendirebilmelerini sağlayan yöntemler geliştirmektir(o'reilly&tarpley, 1999). Girişimciler içinde bulundukları piyasayı çok iyi takip ederler ve ortaya çıkabilecek fırsatları kollarlar(smith, 1999). Girişimcilerin fırsatçılık yönü, yaşantıya açık olma faktörüyle bağlantılı olarak da düşünülebilir. Yapılan araştırmalar, yaşantıya açık olma faktörünün; geleneksel olmama, sempatiklik, esneklik, yüksek değişim ihtiyacı, geniş ilgi alanı, algılama kabiliyeti, belirsizliğe tahammül etme, zoru tercih etme, heyecan arama gibi faktörlerle bağlantılı olduğunu ortaya çıkarmıştır(slick, 1999). Girişimci, cesaretin akılcı ve hesaplı kısmını maksimize etmeye çalışmalıdır. Bunun için de planlama yapmalıdır. Planlama sistemlerinin ve ölçme tekniklerinin var olan kaynakları kontrol etmede kullanılması stratejik bir yönelimi ifade eder(hisrich & Peters, s.34). 5. ARAŞTIRMANIN AMACI VE METODOLOJİSİ Bu çalışmanın amacı; girişimcilerin sahip olduğu kişilik özellikleri ve ilk işletmelerini kurma amaçları ile McClelland'ın öğrenilmiş güdüler olarak tanımladığı başarı, güç ve yakın ilişki ihtiyaçlarını incelemek ve bunlar arasındaki ilişkileri ortaya koymaktır. Girişimcilerin bazı demografik ve sosyal özelliklerinin, öğrenilmiş güdüler ve kişilik özellikleri üzerindeki etkilerini araştırmak da bu çalışmanın bir diğer amacını oluşturmaktadır. Bu aşamada öne sürülen bazı temel hipotezler şunlardır: H1: Kadın ve erkek girişimlerin başarı güdüleri arasında farklılık vardır. 7

H2: Kadın ve erkek girişimlerin güç güdüleri arasında farklılık vardır. H3: Girişimcilerin başarı ve güç güdüleri ilk işletmelerini kurma amaçlarını etkilemektedir. H4: Girişimcilerdeki başarı ve güç güdüsünün artışıyla birlikte, girişimci kişilik özellikleri daha fazla yansıtılmaktadır. H5: Girişimcilerin başarı ve güç güdülerinin düzeyi, girişimciliğin aileden gelip gelmediğine göre farklılaşmaktadır. 5.1. Araştırmanın Metodolojisi Düzce İli'nde gerçekleştirilen bu araştırmada ve Devlet İstatistik Enstitüsünün küçük ve orta ölçekli işletme tanımlaması esas alınmıştır. Bu tanımlamaya göre 1-24 arası işçi çalıştıran işletmeler küçük, 25-100 arası işçi çalıştıranlar orta ölçekli ve 100'den fazla işçi çalıştıranlar da büyük işletme olarak değerlendirilmektedir(dinçer&fidan, s.70). Düzce İli Ticaret Odasından alınan bilgilere dayanarak, küçük işletmeler kapsamında girişimcilerin yönetim becerilerini de değerlendirebilmek maksadıyla, beş ve daha fazla işçi çalıştıran 108 işletmenin kurucusu anakütleyi oluşturmak üzere belirlenmiştir. Bu bireylerin tümüne ulaşılmış, ancak 97 kişiden yanıt alınabilmiştir. Araştırmada, uygulama alanındaki girişimcilerin, eğitim ve genel kültür düzeyleri, düşünme ve algılama kapasiteleri göz önünde bulundurularak, genelde kullanılan girişimcilik testlerinin değindiği ortak noktalar temel alınmıştır. Girişimcilerin bir takım özelliklerini ve kişilik profillerini ortaya çıkarabilmek üzere, bazı değişkenler arasında ilişki kurabilmeye olanak veren ve iki bölümden oluşan 30 soruluk bir anket formu düzenlenmiştir. 6. ARAŞTIRMA BULGULARININ DEĞERLENDİRİLMESİ 6.1. Girişimcilerin Demografik Özellikleri Ve Girişimcileri Etkileyen Faktörler Araştırmaya katılan %22.7'si kadın 97 girişimcinin %25.8'i 30 yaşın altındadır. %18.6'yı 31-35 yaş grubu, %20.6'yı 36-40 yaş grubu, %28.9'u 41-55 yaş grubu oluşturmaktadır. %79.2'ü bekar ve %29.9'u köyde, %14.4'ü kasabada, %32'si ilçede, 8

%23.7'si ise ilde doğmuş olan bu 97 kişiden %35.1'inin hem anne hem de babası hayatlarının büyük bölümünde kendi işletmelerinde çalışmıştır. Girişimcilerin %8.2'si yaşamlarının büyük bölümünü köyde, %9.3'ü kasabada, %43.3'ü ilçede, %39.2'si ise ilde geçirmiştir. Girişimcilerin %14.4'ü ilkokul, %20.6'sı ortaokul, %40'si lise, %22.7'si üniversite, %1'i ise yüksek lisans mezunudur. Üniversite eğitimi alanların büyük çoğunluğu işletme ve mühendislik fakültelerini bitirmiştir. Girişimcilerin %77.3'ü ilk işletmelerini 30 yaşlarından önce, %12.4'i 31-35 yaşları, %6.2'i 36-40 yaşları, %4.1'i de 41-55 yaş arasında kurmuşlardır. Tablo 1: Girişimcilerin demografik özelliklerine ilişkin ortalama ve standart sapma değerleri. Demografik Değişken N Ortalama Standart Sapma Cinsiyet 97 1.77 0.421 Yaş 97 38.59 10.226 Medeni hal 97 1.21 0.407 Doğum yeri 97 2.49 1.156 Anne baba mesleği 97 2.76 1.553 Yaşam yeri 97 3.13 0.897 Eğitim durumu 97 2.77 1.026 İlk işletmeyi kurma yaşı 97 27,78 6.441 Girişimcilerin %32'si sermayelerinin %50'den fazlasını kendileri sağlamışlardır. %42'3'lük bir çoğunluk ailelerinden temin etmiş, %18.6'sı üçüncü şahıslara borçlanmıştır. Yalnızca %4.1 oranında girişimci sermayelerinin %50'den fazlasını banka kredisi yoluyla temin etmiştir. Girişimcilerin borçlanma veya bankadan kredi almaya olan eğilimleri daha düşük görülmektedir. Kadıların %50'si, erkeklerin ise %44'ü ilk iletmelerini kurduklarında bekardır. Kadınların %81.2'si, erkeklerin de %76'sı sı ilk işletmelerini 30 yaşlarından önce kurmuşlardır. Erkeklerin %13.3'ü ilk işletmelerini 31-35 arasında yani 30'lu yaşların başında kurarken, bu oran kadınlarda %9.1'dir. Aynı zamanda kadınların %9.1'inin ilk işletmelerini 36-40 yaş arasında kurduğu, erkeklerin ise bu yaşlar arasında işletme kurma oranının %5.3 olduğu görülmektedir. Kadınlar 40 yaşından sonra işletme kurmazken, 41-55 yaşları arasında ilk işletmelerini kuran erkeklerin oranı da %5.3'dür. Ne kadınlar ne de erkekler arasında 55 yaş sonrasında işletme kuran bulunmaktadır. 9

Girişimcilerin büyük çoğunluğu için ilk işletmelerini kurmalarında en fazla etkili olan faktörler kendi kendilerinin patronu olma ve daha fazla para kazanmadır. Daha fazla kazanma arzusu eğitim düzeyleri ne olursa olsun girişimcileri ilk işletmelerini kurmalarında etkileyen önemli bir faktörken, ilkokul mezunu bireylerin aile geleneğini devam ettirme arzusu diğerlerine nazaran daha fazladır. Kendi kendinin patronu olma arzusunun eğitim düzeyiyle birlikte artış gösterdiği ve kadın girişimcilerin bu arzuya daha fazla sahip olduğu görülürken, topluma faydalı olma arzusunun kadın ve erkekler arasında fazla fark göstermediği gözlenmektedir. 6.2. Girişimcilerin Kişilik Özellikleri Uygulamaya katılan girişimcilerin büyük çoğunluğu; fikirlerini değiştirip, metotları çeşitlendirebilen, problemlerin çözümünde değişik yollar arayan, çalışanları yönlendirebilen, başarısızlığa uğradıklarında tekrar deneme yapmaktan korkmayan, çabuk karamsarlığa kapılmayan, önsezilerine güvenen, sorunların üstesinden tek başına gelebilen, piyasaları takip eden ve fırsatları değerlendiren, uzun vadeli hedeflere sahip olan, sorunlar karşısında sıkıntı ve endişeye kapılmayan, her problemin bir çözümü olduğuna ve planlamanın sorunlara daha fazla çözüm ürettiğine inanan, insanları harekete geçirebilen, görevlerine odaklanabilen bir tablo sergilemektedir. 10

Tablo 2: Araştırmaya katılan girişimcilerin bazı kişilik özellikleri Özellik (µ, σ) Risk alma (3.1; 1.5) Yeniliklere açıklık(3.7; 1.1) Yaratıcılık (4.0; 1.0) Yönetim becerisi (4.1; 0.8) Öğrenme isteği(4.2; 0.9 ) Beşeri ilişkiler(3.9, 0.9) Kararlılık (3.6; 1.1 ) Olumlu tutum( 4.1; 0.8) Kendine güven (3.8; 1.0) Önsezileri kullanma(3. 7; 1.1) Fırsatçılık (3.7; 1.0) 1(%) 2(%) 3(%) 4(%) 5(%) 22.7 16.5 6.2 32.0 22.7 5.2 11.3 12.4 44.3 26.8 5.2 3.1 13.4 41.2 37.1 3.1 1.0 9.3 47.4 39.2 2.1 3.1 10.3 40.2 44.3 2.1 6.2 14.4 47.4 29.9 5.2 10.3 21.6 39.2 23.7 3.1 2.1 8.2 54.6 32.0 2.1 12.4 12.4 49.5 23.7 6.2 10.3 7.2 53.6 22.7 3.1 12.4 14.4 47.4 22.7 11

Vizyon 1.0 6.2 11.3 42.3 39.2 sahibi olma (4.1;0.9) Stresle başa 12.4 16.5 12.4 40.2 18.6 çıkma(3.3;1.3) Problem 2.1 3.1 9.3 45.4 40.2 çözme(4.1; 0.8) Stratejik 4.1 2.1 6.2 47.4 40.2 planlama(4. 1; 0.9) Proaktivite( 7.2 13.4 15.5 38.1 25.8 3.6; 1.2) Konsantras 4.1 4.1 6.2 57.8 27.8 yon(4.0; 0.9) (1- Kesinlikle Katılmıyorum, 2- Katılmıyorum, 3- Kararsızım, 4- Katılıyorum, 5- Kesinlikle Katılmıyorum) 6.3. Hipotezlerin Test Edilmesi Araştırmada temel hipotezlerin testinden önce değişkenler arası ilişkiler ve değişkenlerin içsel güvenilirlikleri tespit edilmiştir. Tablo'da 1 başarı, 2 yakın ilişki, 3 güç ihtiyacını, 4 daha fazla kazanma, 5 kendi kendinin patronu olma, 6 aile geleneğini devam ettirme, 7 topluma faydalı olma arzusu ile girişimde bulunmayı, 8 de girişimci kişilik özelliklerini temsil etmektedir. Tablo 3 :Değişkenler arası korelasyonlar ve değişkenlere ilişkin içsel güvenilirlik katsayıları Değişke 1 2 3 4 5 6 7 8 n 1 0.60a,228*,522**,343**,095 -,123,214*,326* 2,228* 0.60a,124,077,024 -,031,301**,191 3,522**,124 0.80a,242*,201* -,204*,339**,380* 4,343**,077,242* -,148 -,039,265**,216* 5,095,024,201*,148 - -,159,089,123 6 -,123 -,031 -,204* -,039 -,159 -,058 -,074 7,214*,301**,339**,265**,089,058 -,198 8,326*,191,380*,216*,123 -,074,198 0.87a * Korelasyon 0.05 düzeyinde anlamlıdır. ** Korelasyon 0.01 düzeyinde anlamlıdır. a Değişkenin içsel güvenilirlik katsayısı. 12

Kadın ve erkek girişimciler arasında başarı ve güç ihtiyaçları açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark olup olmadığını incelemek üzere bir boyutlu varyans analizleri yapılmış, güç ihtiyaçları açısından iki cins arasında anlamlı farklılığa rastlanmıştır (p< 0.05). Elde edilen sonuca göre kadın girişimciler erkeklere nazaran daha fazla güç ihtiyacına sahiptir. Bu durumda H1 hipotezi red, H2 hipotezi ise kabul edilmektedir. Faktör analizleri sonucunda başarı, güç ve yakın ilişki ihtiyaçlarının üç ayrı faktöre yüklendiği, girişimci kişilik değişkeninin ise düşük faktör yüklü soruların çıkarılmasıyla tek bir faktör oluşturduğu görülmektedir. Tablo 4 : Kadın ve erkek girişimcilerin arasındaki farklara ilişkin varyans analizi değerleri İhTİYAÇ F p Başarı ihtiyacı 1.638 0.204 Yakın ilişki ihtiyacı 0.200 0.655 Güç ihtiyacı 4.045 0.047 H3 hipotezinin test edilmesine yönelik olarak regresyon analizleri yapılmıştır. Girişimcilerin ilk işletmelerini kurmalarında etkili olan unsurlar bağımlı değişken kabul edilerek, başarı, güç ve yakın ilişki ihtiyaçlarının bu unsurlar üzerindeki etkileri ayrı ayrı incelenmiştir. Tablo 5: Daha fazla kazanma arzusuna ilişkin regresyon modelleri Bağımlı Değişken Bağımsız Değişkenler Determinasyon Katsayısı Modelin Anlamlılık Katsayısı Daha fazla Başarı Yakın ilişki Güç ihtiyacı R2 P kazanma arzusu ihtiyacı ihtiyacı I 0.343* - - 0.117 0.001 II - 0.077-0.006 0.452 III - - 0.242* 0.049 0.017 IV 0.343* -0.001-0.117 0.003 V 0.297* - 0.087 0.123 0.002 VI - 0.048 0,236* 0.061 0.052 VII 0..297* -0.002 0.087 0.123 0.007 Girişimcilerin işletmelerini daha fazla kazanma arzusuyla kurmaları üzerinde başarı ve güç ihtiyaçlarının etkileri görülmektedir (Model I-III). Yakın ilişki ihtiyacının ise bu arzu üzerindeki etkisine hiçbir şekilde 13

rastlanamamıştır. Başarı ve güç ihtiyacı birlikte bağımsız değişken olarak ele alındığında ise(model V), güç ihtiyacının anlamlılığını kaybettiği görülmektedir(p<0.005). buna göre girişimcilerin başarı ve güç ihtiyaçları arttıkça daha fazla kazanma arzusuyla işletme kurma eğilimleri de yükselmektedir. Güç ihtiyacıyla karşılaştırıldığında başarı ihtiyacı daha fazla kazanma arzusu üzerinde daha fazla etkilidir. Tablo 6: Kendi kendinin patronu olma arzusuna ilişkin regresyon modelleri Bağımlı Değişken Bağımsız Değişkenler Determinasyo n Katsayısı Kendi kendinin patronu olma arzusu Başarı ihtiyacı Yakın ilişki ihtiyacı Modelin Anlamlılık Katsayısı Güç ihtiyacı R2 P I - - 0.201* 0.04 0.049 Kendi kendinin patronu olma ve aile geleneğini devam ettirme arzusu bağımlı değişken olarak ele alındığında yalnızca güç ihtiyacının bu arzu üzerinde etkili olduğu görülmektedir(p<0.05). Tablo 7: Aile geleneğini devam ettirme arzusuna ilişkin regresyon modelleri Bağımlı Değişken Aile geleneğini devam ettirme arzusu Başarı ihtiyacı Bağımsız Değişkenler Yakın ilişki ihtiyacı Determinasyon Katsayısı Modelin Anlamlılık Katsayısı Güç ihtiyacı R2 P I - - -0,204* 0.042 0.045 II - -0.006-0.204* 0.042 0.134 Bulgulara göre girişimcilerin güç ihtiyacı arttıkça, aile geleneğini devam ettirme arzusuyla girişimde bulunma eğilimleri azalmaktadır. Tablo 8: Topluma faydalı olma arzusuna ilişkin regresyon modelleri Bağımlı Değişken Bağımsız Değişkenler Determinasyon Modelin Anlamlılık Katsayısı Katsayısı Topluma Faydalı Başarı Yakın İlişki Güç R2 P Olma Arzusu İhtiyacı İhtiyacı İhtiyacı I 0.204* 0.046 0.036 II 0.301* 0.091 0.003 III 0.339* 0.115 0.001 IV 0.153 0.266* - 0.113 0.004 V 0.050-0.313* 0.117 0.003 VI - 0.263* 0.307* 0.183 0.000 14

VII -0.10 0.265* 0.312* 0.183 0.000 Topluma faydalı olma arzusu ele alındığında başarı, güç ve yakın ilişki ihtiyaçlarının ayrı ayrı anlamlı olduğu görülmektedir. Başarı ve yakın ilişki ihtiyacı birlikte modele alındığında yakın ilişki, başarı ve güç ihtiyacı birlikte modele alındığında güç, yakın ilişki ve güç ihtiyacı modele alındığında ise her ikisi de anlamlı görülmektedir. Üç değişken birden modelde iken yakın ilişki ve güç ihtiyaçları anlamlılığını korumaktadır. R2'ler ve regresyon katsayıları incelendiğinde de topluma faydalı olma arzusu üzerinde etkili olan en önemli ihtiyacın güç, ardından yakın ilişki ve son olarak da başarı ihtiyacı olduğu söylenebilir. Tüm bu değerlendirmeler düşünüldüğünde H3 hipotezinin kabulü için yeterli neden olduğu sonucuna varılabilir. Girişimcilerin başarı, yakın ilişki ve güç ihtiyaçları ilk işletmelerini hangi arzulara sahip olarak kurduklarını etkilemektedir. Başarı, yakın ilişki ve güç ihtiyaçlarının girişimci kişilik özellikleri üzerindeki etkisini incelemek üzere geliştirilen regresyon modelleriyle Tablo 9'daki sonuçlar elde edilmiştir. Tablo 9: Girişimci kişiliğe ilişkin regresyon modelleri Bağımlı Değişken Bağımsız Değişkenler Determinasyon Katsayısı Modelin Anlamlılık Katsayısı Girişimci Başarı Yakın İlişki Güç İhtiyacı R2 P Kişilik İhtiyacı İhtiyacı I 0.326* - - 0.106 0.001 II - 0.191-0.036 0.061 III - - 0.380 0.145 0.000 IV 0.298* 0.123-0.121 0.002 V 0.175-0.289* 0.167 0.000 VI - 0.146 0.362* 0.166 0.000 VII 0.148 0.122 0.222 0.181 0.000 Analiz sonuçlarına göre girişimcilerin başarı ve güç ihtiyacı arttıkça, girişimci kişilik özelliklerine sahip olma eğilimleri de artmaktadır. Ancak benzer ilişkiye yakın ilişki ihtiyacı söz konusu olduğunda rastlanamamıştır. Başarı ihtiyacı, güç ihtiyacı ile birlikte modele alındığında istatistiksel olarak anlamlılığını kaybetmektedir. Üç değişken birden modelde yer aldığında ise yalnızca güç ihtiyacı istatistiksel olarak anlamlı olduğu görülmektedir. Bu durumda başarı ihtiyacı yalnız başına girişimci 15

kişilik özellikleri üzerinde etkili, güç ihtiyacı ile bir araya geldiğinde ise etkisizdir. Bu durumda H4 hipotezinin kabulü için yeterli neden olduğu sonucuna varılabilir. Girişimcilerin başarı ve güç güdülerinin düzeyinin, girişimciliğin ailevi boyutuna göre nasıl farklılaştığını araştırmak üzere bir boyutlu varyans analizleri yapılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre girişimciliğin aileden gelip gelmediğine göre başarı ve yakın ilişki ihtiyaçları farklılaşmaktadır(p<0,05). Bu durumda H5 hipotezi kabul edilmektedir. Tablo 10: girişimciliğin ailevi boyutuna göre farklara ilişkin varyans analizi değerleri. İHTİYAÇ F P Başarı ihtiyacı 3.360 0.013 Yakın ilişki ihtiyacı 2.490 0.049 Güç ihtiyacı 1.152 0.337 7. SONUÇ VE ÖNERİLER Bu çalışma, ülkemizde il statüsü kazanmış, son yerleşim birimi olan Düzce'de, küçük işletme sahiplerinin genel profilini ortaya çıkarmak, girişimcilerin işletmelerini kurmalarında etkili olan arzuları belirlemek, bu arzuların ve girişimci kişilik özelliklerinin başarı, güç ve yakın ilişki ihtiyaçlarıyla ilişkisini ortaya çıkarmak amacıyla gerçekleştirilmiştir. Yapılan araştırmada çoğunluğunu erkek girişimcilerin oluşturduğu küçük işletme sahiplerinin büyük bölümü lise veya üniversite mezunudur. Girişimcilerin büyük çoğunluğu ilk işletmelerini 30 yaş öncesinde kurmuşlar, sermayelerini kendileri veya aileleri vasıtasıyla sağlamışlardır. Yaşamının çoğunu köyde geçirmiş olan girişimcilerin büyük çoğunluğu girişimci anne ve/veya babaya sahiptir ve aralarında yüksek eğitim almış olan bulunmamaktadır. Uzun süre şehirde, ilçede veya kasabada yaşamış bireylerin ise eğitim düzeyleri daha yüksektir ve bankadan kredi alma veya borçlanma eğilimleri de çoğunlukla yaşadıkları yerleşim biriminin büyümesiyle artmaktadır. 16

Yapılan istatistiksel analizler sonucunda hipotezler test edilmiş ve istatistiksel olarak anlamlı bulgulara rastlanmıştır. Bulgulara göre, kadın ve erkek girişimcilerin başarı ihtiyaçları arasında fark bulunamamakta ancak güç ihtiyaçları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık görülmektedir. Kadın girişimcilerin erkek girişimcilere nazaran daha fazla güç ihtiyacına sahip olduğu sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu sonuç bu bölgedeki kadınların girişimci olarak başkalarını kontrol etme, başkalarından sorumlu olma ve başkaları üzerinde otorite kurma arzularına sahip olduğunu göstermektedir. Elde edilen sonuçlara göre girişimcilerin ilk işletmelerini kurma nedenleri McClleland'ın öğrenilmiş ihtiyaçlar teorisine dayanan başarı, güç ve yakın ilişki ihtiyaçlarıyla ilişkilidir. Daha fazla kazanma arzusu üzerinde başarı ve güç ihtiyaçlarının, kendi kendinin patronu olma arzusu üzerinde güç ihtiyacının, topluma faydalı olma arzusu zerinde de bu üç ihtiyacın etkisi tespit edilmiştir. Benzer şekilde girişimci kişilik özelliklerinin, bu üç ihtiyaca sahip olma düzeyleri arttıkça daha fazla yansıtıldığı da ortaya çıkarılmıştır. Girişimciliğin aileden gelip gelmediğine göre başarı, güç ve yakın ilişki ihtiyaçlarının nasıl farklılaştığı da araştırılmıştır. Girişimciliği desteklemekle dünyadaki değişimin hızına ayak uydurmak ve toplumun refah düzeyini arttırmak mümkün olabilir. Bu açıdan girişimcilik konusuna daha fazla ilgi göstermek ve girişimciliği desteklemek gereklidir. Girişimliğin desteklenmesi; hem potansiyel girişimcilere fırsat ve kaynak yaratılması hem de, girişimcilik ruhunun geliştirilmeye çalışılması demektir. Girişimcilerin kişilik özelliklerini ve hangi ihtiyaçların etkisiyle hareket ettiklerini bilmek, bu özelliklerin çoğunlukla bir girişimcilik özelliği olarak kabul edilen başarı, güç ve yakın ilişki ihtiyaçlarıyla ilişkisini ortaya çıkarmak ve girişimciliğin gelişebilmesi için uygun ortamları yaratmaya çalışmak, girişimciliği desteklemek adına atılacak önemli bir adımdır. 8. KAYNAKLAR 1. Andrews, Kelly J., Born Or Bred?: What It Takes To Be An Entrepreneur, Entrepreneurial Edge Magazine, Edward Lowe Foundation, Volume 3, Summer 1998 2. Andricia, Diane C., Entrepreneurship: Is It For You?, Nursing Economics, 17

Volume 16, Issue 6, Nov- Dec. 1998, 330-333 3. Becherer, R., Maurer G. J., The Proactive Personality Disposition And Entrepreneurial Behavior Among Small Company Presidents, Journal Of Small Business Management, Volume 21, Issue 8, June 1999, 115-117 4. Blackstone, M., 3 Steps To Building Your Own Fortune: Passion, Intelligence And Commitment, Small Business Journal, Monday, February 7, 2000 5. Brazael, Deborah V., The Genesis Of Entrepreneurship, Entrepreneurship: Theory And Practice, Volume 23, Issue 3, Spring 1999, 29-46 6. Busenitz, Lowell W., Entrepreneurial Risk And Strategic Decision Making, Journal Of Applied Behavioral Science, Volume 35, September 1999, 325-341 7. Champoux, Joseph E., Organizatioanl Behavior, Integrating Individuals Groups And Processes, West Publising Company, 1996 8. Dinçer, Ö., Fidan Y., İşletme Yönetimine Giriş, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., 3. Baskı, İstanbul, 1997 9. Drucker, Peter, F., The Discipline Of Innovation, Harvard Business Review, Volume 76, Issue 6, Nov-Dec. 1998, 149-160 10.Eren E., Örgütsel Davranış Ve Yönetim Psikolojisi, Beta Yayınları, 2000 11.Eren, E., Örgütsel Davranış Ve Yönetim Psikolojisi, Beta Yayınları, 2000 12.Ford, M. C., Gioia, D. A., Creative Action In Organizations, Ivory Timer Visions, Real World Voices, Sage Publications, 1995 13.Hisrich, R., Peters P. Michael, Entrepreneurship: Starting, Developing And Managing A New Enterprise, Third Ed, Richard D. Irvin Inc., 1985 14.Johnson, Terrence L., Wanted: Entrepreneurial Skills, Black Enterprise, Volume 26, Issue 9, April 1996, 62-70 15.Lewis, B., If The Entrepreneurs Hat Fits, Lean Your Company's Needs Before Wearing, Info Worl., Volume 19, Issues 25, June 23 1997, 80-82 16.Luthans, F., Organizational Behavior, 5.Ed., Mcgraw Hill Int. Edition., New York, 1989(1992) 17.Moon, Myung, The Pursuit Of Managerial Entrepreneurship: Does Organization Matter, Public Administration Review, Vol. 59, Issue 1, January 1999 18.Mowen John C., Consumer Behavior, 3. Ed., Macmillan Publising Company, New York, 1993 19.Naffiziger, Douglas, W., Hornsby, Jeffrey S., Kuratgo, Donald F., A Proposed Research Model Of Entrepreneurial Motivation, Entrepreneurship Theory And Practice, Volume 18, Issue 3, 1994, 29-42 20.Nelton, S., Finding Room For The Entrepreneur, Nations Business, Volume 72, February 1984, 50-89 21.Northcraft, Gregory B., Neale Margaret A., Organizational Behavior, A Management Challenge, Second Ed., 1994 22.O'reilly, B., Tarpley N., What It Takes To Start A Start Up?, Fortune, July 1999, Volume 139, Issue 11, 135-139 23.Olsen, P., Entrepreneurship: Opportunistic Decision Makers, Journal Of Small Business Management, Volume 11, Issue 2, 25-31 24.Ramsey, Robert D., Ten Ways To Insure Your Employability, American Salesman, Volume 43, Issue 12, Dec. 1998, 12-18 18

25.Roper, S., Entrepreneurial Characteristics, Strategic Choice And Small Business Performance, Small Business Economics, Volume 11, Issue 24, No.1, 1998, 12-24 26.Silver, David A., Entrepreneurial Life, John Wiley, New York, 1983 27.Slick Ben, Think Thrice Before Hiring Entrepreneurs, Internet Week, Issue 752, February1999, 28-32 28.Smith Scott S., Rebirth Of A Salesman, Losing Your Edge? Entrepreneur Magazine, January 1999 29.Stormer, F., Kline, T., Goldenberg, S. H., Measuring Entrepreneurship With General Enterprising Tendency Test. Criterion Validity And Reliability, Human Systems Management, Volume 18, Issue 1, 1999, 47-53 19