Prof. Dr. A. Can TUNCAY Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi HUKUKSAL ETİK (LEGAL ETHICS) DERS NOTLARI İstanbul 2013
Yay n No : 2902 Hukuk Dizisi : 1427 1. Baskı - Nisan 2013 İSTANBUL ISBN 978-605 - 377-926 - 1 Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Baskı - Cilt : Beta Bas m A.fi. : Net Kırtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. Şti. Taksim Cad. Yoğurtçu Faik Sok. No:3 Taksim Beyoğlu/İST Tel: (0-212) 249 40 60 (Sertifika No. 13723 Kapak Tasar m : Gökhan Ayrancı Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com
III ÖNSÖZ Hukuk uygulamasında sıkça sorulan bir soru vardır. Amaca ulaşmak uğruna her yolu mubah sayan becerikli avukat mı, yoksa hukuku bilen, dürüst avukat mı tercih edilir? Bu sorunun cevabı kişiden kişiye, kişisel çıkarlara göre değişir. Fakat hukukun üstünlüğüne, adalete, dürüstlük kuralı gibi temel hukuk ilkelerine inanıyorsak kuşkusuz buna hukuku bilen, dürüst avukat tercih edilir cevabını vermemiz gerekir. İşte hukuksal etik bu tür sorulara doğru cevabı arayan bir düşünce tarzıdır. Ahlakla çok yakından ilgilidir fakat ondan daha geniş bir kavramdır. Aslında genel anlamda etik ahlakı inceleyen bir felsefe displinidir. Çok yönlü bir kavram olsa da belirli bir faaliyet alanında veya meslekte işlem ve eylemlerin gerçekleştirilmesinde göz önünde tutulması gereken ahlaki değerler bütününe de etik denir. Biz burada hukuk alanındaki etiği ele alacağız. 2009 yılında Avustralya da üniversitemi temsilen katıldığım IALS (Uluslararası Hukuk Fakülteleri Birliği) nin yıllık konferansında tanık oldum ki Avustralya, Yeni Zelanda, Kanada, ABD gibi ingilizce konuşulan ülkeler başta olmak üzere Japonya, Güney Kore Hindistan gibi Asya ülkelerinde ve bazı Avrupa ülkelerinde Hukuksal Etik çok önemsenmekte ve ayrı bir ders olarak hukuk fakültelerinde okutulmaktadır. Ben de bundan etkilenerek (aslında bir iş ve sosyal güvenlik hukukçusu olmakla birlikte) konuyla yakından ilgilenmeye ve bilgi edinmeye başladım. Sonuçta mensubu olduğum hukuk fakültesine bunu müfredat programına ekleterek bu alanda ders vermeye yetkili kılındım. Bu kitapçık dört yıldan beri verdiğim derslerin bir derlemesi niteliğinde olup herşeyden önce öğrencilerin ders notu ihtiyacını karşı-
IV lamaktadır. Hiçbir iddia taşımamakta olan bu çalışmada ahlak, adalet, eşitlik, hukukun üstünlüğü, insan hakları gibi temel hukuk ilkeleri ele alınmakta, etik konusunda kafa yormuş olan eski ve yeni çağ filozoflarının görüşlerine yer verilmekte, bazı yabancı ülklerdeki hukuk etiği eğitimleri hakkında ve ülkemizde avukatlık meslek kuralları hakkında temel bilgiler verilmektedir. İtiraf etmek gerekir ki Avukatlık Hukuk da bu alanın ayrılmaz bir parçasıdır. Kitabın yayınlanmasını sağlayan Beta Yayıncılık Yöneticilerine ve çalışanlarına bu vesile ile teşekkür etmek benim için bir borçtur. Ayrıca kitabın hazırlanmasında emeği geçen asistanım Şebnem Kılıç a da teşekkür eder, kitabın öğrencilere ve ilgi duyanlara hayırlı olmasını dilerim. Burada yazılanlar hakkında her türlü eleştiri şükranla karşılanacaktır. A. Can Tuncay 20 Mart 2013
V İÇİNDEKİLER GİRİŞ... 1 I. Etik Kavramı... 1 II. Mesleki Etik... 4 III. Toplum Yaşamını Düzenleyen Kurallar... 8 1) Din kuralları... 8 2) Ahlak kuralları... 11 3) Hukuk kuralları... 14 4) Adab-ı muaşeret (görgü) kuralları... 16 IV. Hukuksal Etik (Legal Ethics)... 18 1) Kavram... 18 2) Özellikleri... 19 3) Uygulama Alanları... 20 V. Etik, Ahlak, Adalet, Hukuk Arasındaki İlişkiler... 23 1) Hukuk Açısından... 23 2) Adalet Açısından... 27 a) Adalet kavramının unsurları... 27 b) Hakkaniyet... 31 3) Ahlak Açısından... 32
VI 4) Etik Açısından... 34 5) Hukuk, ahlak ve adaletin farklı boyutları... 36 6) Etik, ahlak ve adalet boyutuna aykırı hukuki işlemler... 38 a) Hakkın kötüye kullanılması... 38 b) Kanuna karşı hile... 39 c) Muvazaa... 40 d) Gabin... 42 VI. Etik, Ahlak, Adalet Kavramlarını İnceleyen Filozoflar... 46 1) Antik Çağda... 46 a) Aristoteles... 46 b) Platon... 50 c) Sokrates... 53 2) Yakın Çağda ve Günümüzde... 59 a) I. Kant... 59 b) J. Rawls... 60 c) N. Machiavelli... 64 d) B. Spinoza... 72 VII. Hukuk Eğitiminde Etik... 83 1) Hukuk Fakültelerinde Geleceğin Hukukçularını Etik Yönünden Eğitme... 83 2) Barolarda, Büro ve İşyerlerinde Stajyerlere Yönelik Eğitim... 86 3) Hukuksal Etik Konuları... 86 4) Ele Alınacak Bazı Senaryolar-Olaylar... 88
VII 5) Bazı Ülkelerde Hukuksal Etik Eğitimi... 88 a) ABD de Hukuksal Etik Eğitimi... 88 b) İngiltere de Hukuksal Etik Eğitimi... 92 c) Japonya da Hukuksal Etik Eğitimi... 94 d) Avustralya da Hukuksal Etik Eğitimi... 99 e) Kanada da Hukuksal Etik Eğitimi... 102 f) Hollanda da Hukuksal Etik Eğitimi... 103 VIII. Avukatlık Meslek Kuralları... 105 1) Avukatlığın Kısa Tarihi... 105 2) Uluslararası Kurallar... 108 3) Türkiye de Avukatlığın ve Baronun Kısa Tarihi... 109 4) Avukatlık Mesleğinin Özellikleri... 111 a) Onurla yapılan bir meslektir... 111 b) Kamu hizmetidir... 114 c) Serbest meslektir... 115 d) Bağımsız nitelikte bir iştir... 117 e) Tekelci bir meslektir... 117 5) Ülkemizde Meslek Kuralları... 118 a) Genel Kurallar... 121 b) Yargı Organlarıyla ve Adli Mercilerle İlişkiler... 123 c) Meslektaşlar Arası Dayanışma ve İlişkiler... 124 d) İş Sahipleriyle İlişkiler... 126
VIII e) Avukatların Barolarla ve TBB ile İlişkileri... 128 f) Yürürlük ve Uygulama Alanı... 128 IX. İlgili Mevzuattaki Hükümler... 129 1) Hukuk Muhakemeleri Kanunu (No. 6100)... 130 2) İcra İflas Kanunu (No. 2004)... 138 3) Avukatlık Kanunu (No. 1136)... 145 4) Ceza Muhakemesi Kanunu (No. 5271)... 153 EKLER... 159 Türkiye Barolar Birliği Meslek Kuralları... 159 Avukatların Rolüne Dair Havana Kuralları... 169 BM Bangolar Yargı Etiği İlkeleri... 177 Savcılar İçin Etik Davranış Biçimlerine İlişkin Avrupa Esasları (Budapeşte İlkeleri)... 191