PARASOMNİLER Dr. Derya Karadeniz deryak6609@yahoo.com.tr Cerrahapaşa Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Dalı Uyku Bozuklukları Birimi
ULUSLARARASI UYKU BOZUKLUKLARI SINIFLAMASI 2005 Uyanma Bozuklukları (NREM uykusu) 1. Konfüzyonel uyanmalar 2. Uykuda yürüme 3. Uyku terörü REM uykusu ile ilişkili parasomniler 4. REM uykusu davranış bozukluğu 5. Rekürren izole uyku paralizisi 6. Kabus bozukluğu Diğer Parasomniler 7. Uykuya ilişkin dissosiyatif bozukluk 8. Uyku enürezisi 9. Uykuyla İlişkili İnleme ( Groaning ) (Catathrenia) 10. Patlayan Baş Sendromu 11. Uyku ile İlişkili Halüsinasyonlar 12. Uykuyla İlişkili Yeme Bozukluğu 13. Parasomni, tanımlanamayan 14. Madde veya ilaç kullanımına bağlı parasomni 15.Medikal duruma bağlı parasomni
NREM Parasomnileri
Konfüzyonel Uyanmalar /Tanı kriterleri A. Gece uykusundan veya gündüz kısa uykulardan uyanırken tekrarlayan mental konfüzyon veya konfüzyonel davranış B. Başka bir uyku bozukluğu, medikal, nörolojik, mental bozukluk veya madde kullanımı ile açıklanamaz.
Konfüzyonel Uyanmalar Konuşma ve bruksizm eşlik edebilir Predispozan faktörler Vardiyalı çalışma Stres/anksiyete Psikiyatrik hastalıklar Obstruktif Uyku Apne Sendromu Uykuda Periyodik Hareket Bozukluğu Alkol Genetik yatkınlık zemini
Konfüzyonel Uyanmalar Epidemiyoloji Çocuk > Erişkin 3-13 yaş 17,3 % 5 yaş 3 4,2 % > 5 yaş- azalır. Erişkin varyant- şiddetli sleep inertia
Konfüzyonel Uyanmalar Alt tipleri ( Erişkin) Sabah şiddetli sleep inertia İşte performans bozukluğu Trafik kazası riski Uykuyla ilişkili anormal seksüel davranış Uzun süreli, şiddetli masturbasyon Tecavüz
Uyurgezerlik Yatakta oturma / yürüme/ dolaşma/... 3-10 yaş = 9.2 % 11 yaş = 7.0 % 12 yaş = 6.8 % 13 yaş = 3.3 % erişkin = 1%
Uyurgezerlik /Tanı kriterleri A. Uyku sırasında yürüme B. Yürüme sırasında uykunun devam ettiği farklı bir bilinç durumu ile birlikte aşağıdakilerden en az biri; i. Kişiyi uyandırmada güçlük ii. Bir epizoddan uyandırıldığında mental konfüzyon iii. Epizoda tam veya amnezi iv. Uygunsuz veya anlamsız davranışlar C. Başka bir uyku bozukluğu, medikal, nörolojik, mental bozukluk veya madde kullanımı ile açıklanamaz.
Uyku Terörü Genellikle ağlama veya yüksek sesli bir çığlık ile başlar ve eşlik eden yoğun korku, otonom sinir sistemi ve davranış özellikleri Aşağıdakilerden en az biri vardır: 1. Kişiyi uyandırmada güçlük 2. Bir epizoddan uyandırıldığında mental konfüzyon 3. Epizoda amnezi (tam veya kısmi) 4. Tehlikeli veya potansiyel tehlikeli davranışlar
Uyku Terörü E=K Çocuk ; 1-6,5 % Erişkin; 2,2 %
Derin NREM Parasomnileri Mental konfüzyon. Otomatik davranışlar. Uyaranlara cevapsızlık. Uyandırılma gayretlerine cevapsızlık. Retrograd amnezi. Otonom belirtiler.
NREM Parasomnilerinde EEG aktiviteleri Tip 1: difüz, ritmik, senkron delta aktivitesi Tip 2: Hızlı aktivite içeren düzensiz delta ve teta aktivitesi Tip 3: Teta aktivitesi içeren hızlı aktivite
REM Uykusu Parasomnileri
REM Uykusu Davranış Bozukluğu; RDB REM uykusu sırasında; rüya içeriği ile uyumlu, şiddet içeren, kendisi veya etrafına zarar verici, kompleks motor hareketler. Schenck CH, ve ark. Sleep 1986
RDB; Epidemiyoloji %0,5; %90 erkek Ohayon MM et al C Clin Psychiatry,1997 PH da %15-50 MSA da % 70-80, %65 inde hastalık öncesinde Schenck CH 2003 RDB tanısı alan hastalarda; %38 - %52 sinde ortalama 5-13 yıl sonra PH. Schenck 1996 Olson 2000 PH da; RDB olanların ancak %50 si klinik olarak tanınabilir. Psikoz ve hallusinasyon olan PH da daha sık. Gagnon JF, Neurology, 2002 %40-50 hastada atosiz REM. Montplaisir 1992 Gagnon, 2002
RDB; Klinik Özellikler Prodrom- 20-25 yıl hafif veya subklinik seyir ( uykuda seyirmeler, konuşma, inleme) Rüyayla ilişkili davranışlar; konuşma, gülme, bağırma, küfretme, amaçsız el kol hareketleri, uzanma, zorla çekiştirme, kol sallama, tokat atma, yumruklama, tekme atma, oturma, yataktan zıplama, yataktan düşme, emekleme, koşma... Mahowald MW, Schenck CH. 2005
RDB; Klinik Özellikler Konuşma; kısa ve karmaşık / uzun iyi telafuz Uykudan uyanıklığa geçiş ve oriyantasyon hızlı Rüya genellikle tam olarak hatırlanır Uyandıktan sonra, davranışsal ve sosyal etkileşim uygun Arzu ve iştah içeren davranışlar Ø Şiddet ve atak sıklığı zaman içinde
RDB; Klinik Özellikler Yataktan düşme Subdural hematom Dikiş gerektirecek laserasyonlar Ekimozlar Odntoid, kot, sternum, parmak kırıkları Medikolegal açıdan tedavi edilmesi zorunlu bir hastalık Schenck CH, Mahowald MW. Cleve Clin J Med 1990 Olson EJ ve ark Brain 2000
RDB; Eşlik eden hastalıklar Primer uyku bozuklukları; - Uykuda periyodik hareket bozukluğu (REM de belirgin) - Narkolepsi; %7-36 Narkoleptik hastaların yarısında PSG de atonisiz REM (takip!) Dauvilliers Y ve ark. Sleep 2007
RDB; Eşlik eden hastalıklar Sinnükleopatiler; Parkinson hastalığı Multisistem atrofi Lewy cisimcikli demans Bu hastalıkların ilk bulgusu RDB olabilir ve altta yatan nörodejeneratif hastalığın herhangi bir bulgusu daha sonra ortaya çıkabilir. Boeve BF ve ark. Mov Disord 2001 Boeve BF ve ark. Neurology 2003
RDB;Ayırıcı Tanı NREM parasomnileri (konfüzyonel arousal, uykuda yürüme, gece terörü) Sekonder parasomniler ( uykuda solunum bozuklukları, uykuda periyodik hareket bozukluğu, uykuda gastroösofajeal reflü) Nokturnal nöbetler Uykuda ritmik hareket bozukluğu Posttravmatik stres bozukluğu Nokturnal panik bozukluk Hipnopompik hallüsinasyonlar Uykuda status disosiyatus
RDB;Tanı kriterleri A. Atonisiz REM uykusu: Uzun süreli veya aralıklı artmış submental EMG tonusu ya da aşırı fazik submental veya (üst veya alt) ekstremitelerde EMG seyirmeleri şeklinde EMG bulgusu B. Aşağıdakilerden en az biri: i. Öyküde uyku ile ilişkili yaralayıcı, yaralama potansiyeli olan veya davranışlar ii. Polisomnografide anormal REM uykusu davranışlarının kaydedilmesi
RDB;Tanı kriterleri C. REM uykusu sırasında epileptiform aktivitenin olmaması. D. Bozukluk başka bir uyku bozukluğu, medikal veya nörolojik bozukluk, mental bozukluk veya madde kullanımı ile daha iyi açıklanamaz.
Rekürren Uyku Paralizisi Narkolepsi tanısından bağımsız hareket edememe hali /hipnogojik -hipnopompik Solunum ve bilinç korunur Saniyeler-dakikalar Spontan veya sensoriyel stimulus ile düzelme Şiddetli anksiyete 25-75% Hallusinasyon eşlik edebilir.
Rekürren Uyku Paralizisi Genel populasyon; 15-40 % prevalans ( en az 1 episod ) Başlangıç ; adolesan çağ Uyku deprivasyonu ve düzensiz uyku-uyanıklık ritmi provakan faktörler PSG; dissociate state - alfa ritminin REM uykusuna intrüzyonu veya Uyanıklıkta kalıcı REM-atonisi
Rekürren Uyku Paralizisi/Tanı kriterleri A. Uyku başlangıcında veya uykudan uyanırken gövde ve ekstremitelerini hareket ettirememe B. Saniyeler ile birkaç dakika C. Bozukluk başka bir uyku bozukluğu, medikal veya nörolojik bozukluk, mental bozukluk veya madde kullanımı ile daha iyi açıklanamaz. Not: Halüsinasyonlar olabilir ama tanı için gerekli değildir. Polisomnografi yapılırsa olayı sırasında REM uykusu ve uyanıklık elemanlarının disosiatif durumu gözlenir.
Kabus Bozukluğu Genellikle uyanıklıkla sonlanan, tüm detayları ile hatırlanamayan REM uykusunda kötü içerikli rüyalar 3-5 yaş ; % 10-50 Erişkin ; % 2-8
Kabus Bozukluğu/Tanı kriterleri A. Rahatsız edici rüyalar ile uyanmalar. Rüyalar genellikle korku, anksiyete, kızgınlık, üzüntü, iğrenme ve diğer disforik duygulanımları kapsar. B. Çok az bir konfüzyon veya oriantasyon bozukluğu olur; uykudaki durum hemen ve net olarak hatırlanır. C. Aşağıdakilerden en az biri : i. Epizodlardan sonra uykuya dalmanın gecikmesi ii. Epizodların gece uykusunun ikinci yarısında olması
Uyku Enürezisi Uykuda, rekürren, istemsiz miksiyon (en az 2/hafta) Primer; Ataksız dönem başlangıçtan itibaren yok. Sekonder; ADHD Psikososyal stres Kronik konstipasyon DM Üriner enf. OSAS Nörojenik mesane
Uyku Enürezisi E/K; 3/2 % 30; 4 yaş % 10; 6 yaş % 7; 7 yaş % 5; 10 yaş % 3; 12 yaş % 1; 18 yaş Spontan kür % 15
Uyku Enürezisi/Tanı kriterleri Primer Uyku Enürezi A. Hasta beş yaşından büyüktür. B. Hasta uyku sırasında, haftada en az iki kere istemeden altını ıslatır. C. Hasta hiçbir zaman uykuda sürekli olarak kuru kalamamıştır. Sekonder Uyku Enürezi A. Hasta beş yaşından büyüktür. B. Hasta uyku sırasında, haftada en az iki kere istemeden altını ıslatır. C. Hasta daha önce, en azaltı ay boyunca uykuda sürekli olarak kuru kalmıştır.
Uykuyla ilişkili yeme bozukluğu/tanı kriterleri A. Uykuda tekrarlayan istemsiz yeme ve içme epizodları B. Aşağıdakilerden biri veya daha fazlası: 1. Garip formlarda veya bileşimlerde yiyecekler veya yenmeyen veya toksik maddelerin tüketilmesi 2. İnsomni, dinlendirici olmayan uyku, gündüz yorgunluk veya uykululuk 3. Uykuyla ilişkili yaralanma
Uykuyla ilişkili yeme bozukluğu/tanı kriterleri 4 Yemek ararken veya yemek pişirirken tehlikeli davranışlar 5. Gündüz iştahsızlık 6. Yüksek kalorili yiyeceklerin tekrarlayan aşırı tüketimi nedeniyle olumsuz sağlık problemleri 7. Bozukluk başka bir uyku bozukluğu, medikal, nörolojik, mental bozukluk veya madde kullanımı ile açıklanamaz.
Uykuyla ilişkili yeme bozukluğu Prevalans; % 8,7-16,7 ; Yeme bozukluğu olan hastalarda % 4,6; üniversite öğrencilerinde K > E Ortalama başlangıç yaşı; 22-29 yaş
Uykuyla ilişkili yeme bozukluğu İdiyopatik Sekonder Somnambulizm, Uyku apne sendromları, Uykuda hareket bozuklukları Zolpidem, Triazolam, Lithium, Antikolinerjikler
Patlayan baş sendromu / Tanı kriterleri A. Gece uyanıklıktan uykuya geçiş sırasında ve uykudan uyanırken başında ani gürültülü bir ses ve patlama hissi B. Yakınma belirgin baş ağrısıyla ilişkili değildir. C. Hasta olaydan hemen sonra korku hissiyle uyanır. Not: Az sayıda hastada olaya ışık parlaması veya miyoklonik sıçrama eşlik edebilir.
Patlayan baş sendromu Prevalans? K > E Ortalama başlangıç yaşı; 58 yaş Hipnik jerk in sensoriyel varyantı
Uykuyla ilişkili inleme ( Groaning ) (Catathrenia)/ Genellikle gecenin 2. yarısında PSG; genellikle REM uykusunda rekürren, bradipneik episodlar ; derin inspirasyonu takiben monoton vokalizasyonun eşlik ettiği zorlu ekspirasyon Patofizyoloji? Prevalans?
Uykuyla ilişkili inleme ( Groaning ) (Catathrenia)/Tanı kriterleri A. Öyküde uyku sırasında düzenli aralıklarla olan inleme ( groaning ) (veya ilişkili monoton sesler çıkarma) vardır. VEYA B Solunum seslerinin kaydedildiği polisomnografide çoğunlukla ya da her zaman REM uykusu sırasında karakteristik solunum disritmisitesi izlenir.
Uyku ile ilişkili halüsinasyonlar/tanı kriterleri A. Hasta gece veya gündüz uyanıklıktan uykuya geçiş sırasında ve uykudan uyanırken halüsinasyonlar görür. B. Halüsinasyonlar çoğunlukla görseldir. Not: Hipnagojik veya hipnopompik halüsinasyonların uyku balangıcı veya uyku sonu rüyalarından ayırdedilmesi zor olabilir. Kompleks noktürnal görsel halüsinasyonlar net olarak gece uyanıklık sırasında uykudan ani uyanıklıktan sonra olabilir. C. Bozukluk başka bir uyku bozukluğu, medikal, nörolojik, mental bozukluk veya madde kullanımı ile açıklanamaz.
Uyku ile ilişkili halüsinasyonlar Prevalans; Hypnogogic form ; % 25-37 Hypnopompic form ; % 7-13 % Patofizyoloji?
Uyku ile ilişkili disosiyatif bozukluk /Tanı kriterleri A. Mental Bozuklukların Tanı ve İstatistiksel Klavuzu tanı kriterlerini dolduran bir disosiyatif bozukluk vardır ve ana uyku periyodu ile yakın ilişkili şekilde ortaya çıkar. B. Aşağıdakilerden biri vardır: i. Polisomnografide uyanıklık sırasında, uyanıklıktan uykuya geçerken ya da NREM veya REM uykusundan uyandıktan sonra disosiyatif bir epizod veya epizodlar gözlenir. ii. Disosiyatif epizodunun polisomnografik kaydı olmayan durumlarda, gözlemleyenlerden alınan öykü, özellikle uyku ile ilişkili davranışlar gündüz gözlenen disosiyatif davranışların benzeriyse, uyku ile ilişkili bir disosiatif bozuklukla uyumludur. C. Uyku bozukluğu başka bir uyku bozukluğu, medikal veya nörolojik bozukluk, mental bozukluk veya madde kullanımı ile daha iyi açıklanamaz.