Prof. Dr. A. Murat DEMİRCİOĞLU Ulusal ve Uluslararası Hukukta İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLIĞI (İş Güvenliği Mühendisliği / İş Güvenliği Teknisyenliği)
II Yay n No : 2954 Hukuk Dizisi : 1456 1. Baskı - Temmuz 2006 - İSTANBUL 2. Baskı - Eylül 2013 İSTANBUL ISBN 978-605 - 377-979 - 7 Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Baskı - Cilt : Beta Bas m A.fi. : Net K rtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. fiti. Taksim Cad. Yo urtçu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyo lu/ STANBUL (Seltifika No: 13723) Tel: (0-212 249 40 60) Beta Basım Yayım Dağıtım A.fi. (Sertifika No: 16130) Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com
III ÖNSÖZ Ülkemizde iş güvenliği uzmanlığı kavramının ilk kez 4857 sayılı Yasa nın 82. maddesi ile çalışma yaşamına taşınması, hem işçilerimizin sağlıklı ve verimli ortamda çalışmasına ve böylelikle yaşam ve sağlık ile ilgili haklarının korunmasını sağlayacak hem de iş kazalarının azaltılmasıyla gerek ülke ekonomisinin gerekse işverenlerin her türlü kayıplarının önlenmesine çok yönlü katkılarda bulunacaktır. Kaldı ki Çalışma Hukuku mevzuatımızın Avrupa Birliği normlarıyla da tanışmasıyla iş güvenliği uzmanlığı kavramının öneminin daha da artacağı bir gerçektir. Doğaldır ki bugünkü aşamada 4857 sayılı İş Yasası ile düzenlenen İş Güvenliği Mühendisliği ve Teknik Elemanlığı yani İş Güvenliği Uzmanlığı kurumu ve getirdiği açılımları, henüz ülkemizde yeterince bilinmemektedir. Öte yandan İş Yasası ve koşutunda yürürlüğe sokulan Yönetmelikte düzenlenen İş Güvenliği Uzmanlığı ile ilgili düzenlemelerin başarı sağlayabilmesi için sağlıklı bir uygulamanın varlığı koşuldur. İşte bu kitap, bu bağlamdaki bir düşüncenin ürünüdür. Yapılan çalışma ile sosyal tarafların mevzuatımızda bu konuda öngörülen yeni kavram ve kurumlar hakkında bilgilendirilmesi amaçlanmıştır. Bir gerçektir ki, İş Güvenliği ve İş Güvenliği Uzmanlığı kavram ve kurumları ile Almanya nın başını çektiği birçok Avrupa ülkesinin mevzuatında yarım asırdır yer almaktadır. Ayrıca, üyesi olacağımız Avrupa Topluluğu normları İş Güvenliği konusunda duyarlıdır, çeşitli hukuki düzenlemeler de yapmıştır. Bu nedenledir ki bu kitabın konusunun, uluslararası mevzuat ve kimi Avrupa ülkeleri mevzuatı bağlamında araştırılması da amaçlanmış, bunun için de Almanya Alexander Von Humboldt Vakfının yardımı sağlanmıştır. İlgili Vakfın aracılığı
IV ile Eylül-Ekim 2005 yılında Münih Üniversitesi Hukuk Fakültesi İş ve Ticaret Hukuku Enstitüsünde çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmada bana Enstitüsünün olanaklarını açarak destek olan Değerli arkadaşım Prof. Dr. Lorenz e ve tabi ki Alexander Von Humboldt Vakfına içtenlikle teşekkür ederim. Ayrıca kitabın hazırlanmasında, her aşamasında bana yardımcı olan Yard. Doç. Dr. Vedat Laçiner, Yard. Doç. Dr. Elçin Macar, Dr. Reşat Saraoğlu, Arş. Gör. Gökmen Gündoğdu ve Arş. Gör. Hasan Ali Kaplan ın katkılarını unutamam. Bilgisayar çağında hala el yazısı ile kitabın notlarını kaleme alan bir kişi olarak, notlarımı yeni teknolojik gelişim doğrultusunda baskıya hazırlayan İstanbul Ticaret Odası çalışanlarından M.Yüksel Ünsal a da teşekkür borcum var. Kitabın basımını büyük bir titizlikle gerçekleştiren Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. nin yöneticisi Seyhan Satar a teşekkürü borç biliriz. Prof. Dr. A. Murat Demircioğlu İstanbul, 2006
V 2. BASIYA ÖNSÖZ Ülkemizde iş güvenliği uzmanlığı kavramı ilk kez 4857 sayılı Yasa nın 82. maddesi ile çalışma yaşamına taşınmış, böylece hem işçilerimizin sağlıklı ve verimli ortamda çalışmasına ve böylelikle yaşam ve sağlık ile ilgili haklarının korunmasını sağlayacak hem de iş kazalarının azaltılmasıyla gerek ülke ekonomisinin gerekse işverenlerin her türlü kayıplarının önlenmesine çok yönlü katkılarda bulunulmuştur. Çalışma Hukuku mevzuatımızın Avrupa Birliği normlarıyla da tanışmasıyla iş güvenliği uzmanlığı kavramının önemi daha da artmıştır. 4857 sayılı Yasanın iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili hükümlerinin yürürlükte olduğu süreçte, uygulamada istikrar sağlanamamıştır. Zira bu süreçte yürürlüğe konulan bir çok yönetmelik, gerek yargı organlarının verdiği iptal kararları gerekse de ortaya çıkan yeni gereksinimlerden ötürü kısa ömürlü olmuştur. Ayrıca 4857 sayılı Yasanın iş güvenliği ile ilgili hükümleri sadece bu yasaya tabi işyerlerinde söz konusu olduğundan, öğretide kamu kesimini de kapsayan tek bir Yasa çıkarılması yönünde görüşler ileri sürülmüştür. İşte bu gereksinimler nedeniyle 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası yürürlüğe konulmuştur. Bu gelişmeler nedeniyle kitabımızın 2. basısının yapılması zorunlu hale gelmiştir. Kitabın bu basısının hazırlanmasında, her aşamasında bana yardımcı olan Arş. Gör. Hasan Ali Kaplan ve Arş. Gör. Arzu Şen Kalyon un katkılarını unutamam. Kitabın basımını büyük bir titizlikle gerçekleştiren Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. nin yöneticisi Seyhan Satar a teşekkürü borç bilirim. Prof. Dr. A. Murat Demircioğlu İstanbul, 2013
İÇİNDEKİLER Sayfa ÖNSÖZ... III İÇİNDEKİLER... VII KISALTMALAR...XIII GİRİŞ... 1 BİRİNCİ BÖLÜM ILO ve AVRUPA TOPLULUĞU NORMLARINDA İŞ GÜVENLİĞİ ve İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLIĞI A. ILO NORMLARINDA...9 1. Genel Olarak...9 2. Terimler, Tanımlar...9 3. İş Güvenliği Uzmanlığı...11 B. AVRUPA TOPLULUĞU NORMLARINDA...17 1. Genel Olarak...17 2. İş Güvenliğine İlişkin Düzenlemeler...18 a. İş Güvenliği Hukukunun Uyumlaştırılması...18 b. md. 100a / md. 118a...20 aa. md. 100a...20 bb. md. 118a...20
VIII Sayfa cc. 89/391 sayılı Çerçeve Yönerge...21 aaa. Uygulama Alanı...22 bbb. Yükümlü Kişiler...22 aaaa. İşverenler...22 bbbb. Çalışanlar...23 ccc. Çalışanların Hakları...23 ddd. Çalışanların Temsil Edilmeleri...24 eee. İş Güvenliği Hizmetleri...24 fff. İçeriğe İlişkin Öteki Düzenlemeler...26 aaaa. Çalışanlara Tıbbi Destek...26 bbbb. Bilgilendirme ve Yönlendirme...26 cccc. Kayıt Tutma Yükümlülüğü...26 ggg. Çerçeve Yönerge Bağlamında Çıkarılan Öteki Yönergeler...27 İKİNCİ BÖLÜM ÜLKE MEVZUATLARINDA İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLIĞI II. ALMANYA...35 A. TARİHSEL GELİŞİM VE YASAL ÇERÇEVE...35 B. TERİMLER, TANIMLAR...37 C. İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI...39 1. Tanım...39 2. İş Güvenliği Uzmanının Görevlendirilmesi...41 a. Görevlendirme Ölçütleri...41 aa. İşletmenin Türü (Betriebsart)...41 bb. İşletmenin Büyüklüğü (Grösse des Betriebs) ve Çalışanların Yapısı (Zusammensetzung der Arbeitnehmerschaft)...41 cc. İşletmelerde Organizasyon (Betrieborganisation)...42 dd. Bilgi Birikimine Sahip Olma...42
IX Sayfa b. İş Güvenliği Uzmanının Görevlendirilmesi...43 3. Çalıştırma Süresi...46 4. İş Güvenliği Uzmanının Görevleri...49 5. İş Güvenliği Uzmanının İşletme Bünyesindeki Hukuki Konumu... 51 a. Genel Olarak...51 b. İşletme ve İşletme İçerisindeki Yöneticilerle İlişkiler...51 c. İş Güvenliği Uzmanı İşletme Hekimi İlişkileri...53 d. İşçi Temsilciliği İş Güvenliği Uzmanı İşbirliği...55 e. İş Koruma Kurulu (Arbeitschutzauschluss) Üyesi Olan İş Güvenliği Uzmanı...56 6. İşverenin Yükümlülükleri...57 7. İş Güvenliği Uzmanlığı İlişkisinin Sona Ermesi...60 8. İş Güvenliği Uzmanının Hukuki Sorumluluğu...61 9. Yetkili Makamın Müdahalesi...62 10. 1973 tarihli Yasa nın Uygulama Alanı...63 III. AVUSTURYA...67 A. YASAL ÇERÇEVE...67 B. İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI...67 1. Tanımı...67 2. İş Güvenliği Uzmanının Görevlendirilmesi...68 3. İş Güvenliği Uzmanının Çalıştırılma Süreleri...70 4. İş Güvenliği Uzmanının Görevleri...71 a. Danışmanlık ve Destekleme...71 b. Birlikte Çalışma Yükümlülüğü...73 c. Noksanlıkların Saptanması ve Bildirilmesi...73 5. İş Koruma Kurulu (Arbeitschutzauschluss) İş Güvenliği Uzmanı İlişkiler...74 6. İş Güvenliği Uzmanlığı İlişkisinin Sona Ermesi...75 7. Uygulama Alanı...75
X IV. İSVİÇRE...79 A. YASAL ÇERÇEVE...79 B. KAPSAM...80 C. İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLIĞI...80 Sayfa 1. Tanım...80 2. İş Güvenliği Uzmanlarının Görevlendirilmesi...81 3. İş Güvenliği Uzmanlarının Görevleri...83 4. İş Güvenliği Uzmanlarının İşletme İçindeki Konumları...83 5. Katılım Hakkı...84 6. İş Güvenliği Uzmanlarının Çalıştırma Süresi...84 D. İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLARININ YETKİLİ MAKAM KARŞISINDAKİ KONUMU...84 V. YUNANİSTAN...89 A. YASAL ÇERÇEVE...89 B. İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLIĞI...89 1. Tanımlar...89 2. İş Güvenliği Teknik Elemanının Görevlendirilmesi...90 3. İş Güvenliği Teknik Elemanının Görevleri...91 a. Danışmanlık ve Denetleme...91 b. Bağımsız Çalışma İlkesi...92 4. İşverenin Yükümlülüğü...92 5. Çalıştırılma Süresi...93 6. İş Güvenliği Teknik Elemanları İle İşyeri Sağlık ve Güvenlik Kurulu İşbirliği...93 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TÜRKİYE DE İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI VI. TÜRKİYE...99 A. İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI İSTİHDAMI...99 1. Tarihçe ve Mevzuat...99 a. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası Öncesi Durum...99
XI Sayfa b. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası...100 2. Terimler, Tanımlar...101 a. İşveren...101 b. İşveren Vekili...103 c. İşyeri...104 aa. Genel Olarak...104 bb. 6331 sayılı Yasaya Göre İş Güvenliği Uzmanı Çalıştırma Zorunluluğu Olan İşyerleri...106 aaa. Kamu ve Özel Sektöre Ait İşyeri...106 bbb. En Az Bir Çalışan İstihdam Edilmesi...107 ccc. İş Güvenliği Uzmanı İstihdam Etme Yükümlülüğünün Yerine Getirilmesi Yolları...108 aaaa. Genel Olarak...108 bbbb. İş Güvenliği Uzmanının İşyerinde İstihdamı...109 cccc. Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimlerinden Hizmet Alımı...109 dddd. İşverence Bizzat Yerine Getirilmesi...112 3. İş Güvenliği Uzmanı Tanımı, Nitelikleri...112 a. İş Güvenliği Uzmanının Tanımı...112 b. İş Güvenliği Uzmanının Nitelikleri...114 aa. Belirli Okullardan Mezun Olmak...114 bb. İş Güvenliği Uzmanlığı Belgesine Sahip Olmak...115 aaa. A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanlığı Belgesi...117 bbb. B Sınıfı İş Güvenliği Uzmanlığı Belgesi...117 ccc. C Sınıfı İş Güvenliği Uzmanlığı Belgesi...118 ddd. Yenileme Eğitim Programları...118 eee. Sertifikalarda Eğitim...118 B. İŞ GÜVENLİĞİ UZMANININ GÖREVLERİ...119 1. Sertifikaya Sahip İş Güvenliği Uzmanlarının Görev Alanları...119 2. İş Güvenliği Uzmanlarının Görevleri...121
XII C. İŞ GÜVENLİĞİ UZMANININ İŞYERİNDE ÇALIŞMA SÜRESİ...123 Sayfa D. İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI İLE YAPILACAK SÖZLEŞME VE BU SÖZLEŞMEYE BAĞLANAN SONUÇLAR...124 E. İŞ GÜVENLİĞİ UZMANININ SORUMLULUĞU...125 F. İŞVERENİN ve ÇALIŞANIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ...128 G. İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ KURULU ÜYESİ OLARAK İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLIĞI...131 H. İŞ GÜVENLİĞİ UZMANININ İŞYERİNDEKİ İŞ SAĞLIĞI VE VE GÜVENLİĞİNE İLİŞKİN EĞİTİM FAALİYETLERİNE KATKISI...133 I. İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI GÖREVLENDİRMEMENİN YAPTIRIMI...134 SONUÇ...137 EKLER EK : 1 ALMANYA DA UYGULANAN SÖZLEŞME ÖRNEKLERİ...141 1. İş Güvenliği Uzmanı İle İstihdam Sözleşmesi...141 2. Serbest İş Güvenliği Uzmanıyla Hizmet Sözleşmesi...144 EK : 2 TÜRKİYE DE UYGULANAN SÖZLEŞME ÖRNEKLERİ...147 1. İş Güvenliği Uzmanlığı Çalışma Sözleşmesi/Görevlendirmesi...147 2. OSBG İle İşyeri Arasındaki Hizmet Sözleşmesi...149 EK: 3 UYGULAMADAN SÖZLEŞME ÖRNEĞİ: Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi (OSGB) Hizmet Alım Sözleşmesi...151 KAYNAKÇA...155
XIII KISALTMALAR Abs. ArbVG ArbSchG Art. AschG ASİG BAG Bak. BAGE BB BetrVG BGB BG ÇASGEM dv ELİNYAE EWG GewO GG ILO krş. KSchG LAG Nr Absatz Arbeitsvertassunggesetz Arbeitsschutzgesetz Artikel Bundesgesetz über Sicherheit und Gesundheitsschutz bei der Arbeit Arbeitssicherheitgesetz Bundesarbeitsgericht Bakınız Entscheidungssamlung des Bundesarbeitsgerichts Betriebs-Berater (Zeitschrift) Betriebsverfassungsgesetz Bürgerliches Gesetzbuch Berufsgenossenschaft Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi devamı Yunan İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü Europaische Wirtschaft Gemeinschaft Gewerbeordnung Grundgesetz International Labor Organization karşılaştırınız Kündigungschutzgesetz Landesarbeitsgericht Numara
XIV RdA Recht der Arbeit (Zeitschrift) SGB Sozialgesetzbuch Md Madde S Sayı s. sayfa SSGSSK Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu TVG Tarifvertraggesetz UV Unfallversicherung UVV Unfallversicherungvorschriften VO Verordnung VGB Verband der Deutschen Berufsgenossenschaften VUV Verordnung über die Verhütung von Unfällen und Berufs Krankheiten VwVG Verwaltungvollsteckunggesetz