T.C SALIK BAKANLII L ETFAL ETM VE ARATIRMA HASTANES ALE HEKML KOORDNATÖRLÜÜ Koordinatör: Doç. Dr. Yüksel ALTUNTA

T.C SALIK BAKANLII L ETFAL ETM VE ARATIRMA HASTANES ALE HEKML KOORDNATÖRLÜÜ Koordinatör: Doç. Dr. Yüksel ALTUNTA EV KAZASI NEDENYLE HASTANEYE BAVURAN HASTALARIN SOSYODERMOGRAFK ÖZELLKLER VE KAZAYA MARUZYETLERN KOLAYLATIRAN ÇETL RSK FAKTÖRLERNN DEERLENDRLMES (Uzmanl0k tezi) DR SÜLEYMAN YILDIRIM STANBUL 2008

ÇNDEKLER 1) Teekkür 2 2) Ksaltmalar 3 3) Giri ve Amaç 4 4) Genel Bilgiler 6 5) Gereç ve Yöntem 29 6) Bulgular 30 7) Tartma ve Sonuç 39 8) Özet 42 9) Kaynaklar 44 10)Anket formu(ek 1) 47 1

TEEKKÜR Uzmanlk e.itimim boyunca mesleki bilgi, beceri ve deneyimlerimi gelitirmemde katklar Bulunan 3ili Etfal E.itim ve Aratrma Hastanesi Bahekimi, 2. Dahiliye Klini.i 3efi ve Aile Hekimli.i Koordinatörü Doç. Dr. Yüksel ALTUNTA a, 3. Cerrahi Klini.i 3efi Prof. Dr. Mehmet Mihmanl0, 1. Çocuk Servisi Klinik 3efi Dr. Aye Palandüz e, 2. Çocuk Servisi Klinik 3efi Prof. Dr. Asiye NUHOLU na, 3. Çocuk Servisi Klinik 3efi Doç. Dr. Feyzullah ÇETNKAYA ya, 4. Çocuk Servisi Klinik 3efi Dr. Tülay OLGUN a, 1. Kadn Hastalklar ve Do.um Servisi Klinik 3efi Op. Dr. Nimet Göker ve Psikiyatri Klinik 3efi Doç. Dr. O<uz KARAMUSTAFALIOLU na teekkürü bir borç bilirim. Tez çalmalarm srasnda desteklerini ve yardmlarn esirgemeyen tez danmanm Uzm Dr. Levent AYDIN a hastanenin dört bir yannda acillerde, do.umhanede, a merkezinde birlikte çalma frsat buldu.um uzmanlarma, asistan arkadalarma, hemire hanmlara, sa.lk memurlarna ve personel ekibine teekkür ederim. Asistanlk e.itimine balad.mda tant.m ve birlikte çalmaktan memnuniyet duydu.um Serhan Gökhan, Ali Galip Dönmez, Onur Üstün, Mehmet Zeki Bereket, Ali Osman Öztürk, Dbrahim Camc ve di.er tüm arkadalarma ve asistanlk e.itimi boyunca benden yardmlarn esirgemeyen biricik abime de teekkürlerimi sunarm. Meslek hayatm boyunca yetimemde eme.i geçen bata annem ve babam olmak üzere tüm sevenlerime teekkür etmeyi borç bilirim. Dr. Süleyman Yldrm 2

KISALTMALAR EEAH: 3ili Etfal E.itm ve Aratrma Hastanesi KAH: Koroner Arter Hastal. MI: Miyokard Enfarktüsü CABG: Koroner Anjio ByPass Grefti KOAH: Kronik Obstrüktif Akci.er Hastal. PAH: Pulmoner Arter Hastal. KVH: Kardiyovasküler Hastalk DSÖ: Dünya Sa.lk Örgütü HT: Hipertansiyon AÜTF: Ankara Üniversitesi Tp Fakültesi CO:Karbon mono oksit CVO:Serebrovasküler olay 3

GR VE AMAÇ Bu çalmann amac 3EEAH Acil Dahiliye ve Acil Cerrahi birimine ev içi kaza ikayetiyle bavuran hastalarla ilgili anket çalmas yapld.(ek.1) Çalmadaki esas amaç ev içi kazaya maruz kalan hastalarn sosyodermografik özellikleri ve kazaya maruziyeti kolaylatran etmenler göz önünde bulundurularak yapld. Kazalarla ilgili birkaç farkl tanm üzerine de.inece.iz. Kaza: Önceden planlanmayan ve öngörülmeyen bir zamanda ortaya çkan, can ve mal kayb ile sonuçlanan kötü olay ve Bilinen yanl davran ve ihmaller ya da nedenler zincirinin son halkas olup daha önce alnacak önlemlerle kaçnlabilir ve korunulabilir bir olay olarak tanmlanmaktadr. Önceden planlanmam, beklenmedik bir anda ortaya çkan yaralanmalar, can ve mal kayplarna neden olan olaylara kaza denir. Ne zaman, nerede, nasl meydana gelece.i bilinmeyen, kaç kiinin ve nasl yaralanaca. belli olmayan olaylardr. Uluslar aras tanma göre e.er bir kaza sonucu en az on kii hastaneye yatar ve en az 25 kii zarar görürse bu kazaya kitlesel kaza(afet) denmektedir. Kaza denilince beklenmedik bir zamanda ve beklenmedik ekilde oluan yaralanmalara, canve mal kayplarna neden olan olaylar anlarz. Çocuklar kazalara daha fazla maruz kalmaktadr. Kazalarla ilgili skl.n tam olarak saptanmas kayt güçlükleri nedeniyle zordur. Kaytlara geçen olgular genellikle büyük yaralanmalar içeren ya da yasal ilem gerektiren(yangnlar, ölümle sonuçlanan kazalar, trafik kazalar, vb) kazalardr. Kazalarn olu yeri ve nedenlerine göre yaplan snflama: *Trafik Kazalar *D Kazalar (D yerinde ya da iin yürütüm koullar nedeniyle oluan kazalar) *Endüstriyel Kazalar (Patlamalar, yangnlar, zehirlenmeler, radyasyon vb) *Spor Kazalar, Okul Kazalar (Suda bo.ulma, düme vb) *Ev Kazalar (Zehirlenmeler, yangnlar,düme, kesiler, elektrik kazalar) Bir konutun içinde ya da ona ait çevrede meydana gelen kazalara ev kazas denir. Ev kazalarnn büyük ço.unlu.unda, özellikle çocuklar zarar görmekte ve bu kazalar bazen ölümle sonuçlanabilmektedir. Ev kazalar k aylarnda ev içinde, yaz aylarnda ise evin dnda bahçe, ahr, samanlk, ve çat gibi bölümlerinde görülmektedir. Emekleme aamasndan itibaren çocuklar için evler bir anda tehlikeli 4

bir ortam olmaktadr. Bir yandan küçük çocuklarda bo.ulma ve solunum yollarna yabanc cisim kaçmas, 1-4 ya arasnda düme, çarpma, suda halanma, atele yanma ve zehirlenmeler daha sk görülmektedir. 2-4 yalarnda temizlik maddeleri ve ortada braklan ilaçlar, 5 yandan sonra ise dolapta ve yüksekte saklanan ilaçlar ile zehirlenmeler artmaktadr. Çocuklarda görülen kazalarn büyük ksm evde meydana gelmektedir. Etraflarndaki nesnelere arilgi gösteren, zamanlarnn ço.unu etraf kurcalamak ve ö.renmeye çalmakla geçiren çocuklar, elve vücut maharetlerinin yetikinlerden daha az olmas nedeniyle risk altndadrlar. Sa.lk Bakanl.,112 acil sa.lk hizmetlerine, bebek ve çocuklar için yaplan acil ça.rlarn %79`unun ev kazalar ve yaz döneminde yaanan bo.ulmalara ba.l oldu.unu belirterek durumun önemini vurgulamtr. Ev kazalarnn daha az oranda ciddi yaralanmalar ve ölüme sebep vermesi, buna paralel olarak kazazedelerin daha az oranda sa.lk kuruluna bavurmas nedeniyle ev kazalarnn gerçek boyutu ve nedenleri bilinmemektedir. 5

GENEL BLGLER Kalp hastalklar, kanser ve beyin kanamalarndan sonra gelimi ülkelerdeki en önemli ölüm nedeni kazalardr. Kazalar 40 yana kadar her iki cinste de en önemli ölüm nedenidir. 1-4 ya ölümlerinin % 40', 5-14 ya ölümlerinin % 50'si, 15-24 ya ölümlerinin % 50'si kazalara ba.ldr. 15-24 yata daha sonraki ölüm nedenlerine göre ölümlerin 3 kat fazlasndan sorumludur. Tat kazalar bunlarn % 80'ine neden olur. ABD'de her yl 20 milyon 1-14 ya travmas olurken bunlarn % 60' evde veya yaknnda olmaktadr. Günde 300 ölüm, 170.000 tbbi bakm gerektiren yaralanma olmaktadr. ABD'de yllk kaza maliyeti 150 milyar dolardr. Polis kaytlarna göre ülkemizde 1991 ylnda 141.546 trafik kazas olmutur. Bunun sonucunda 90.244 kii yaralanmtr. Kaza yerinde bunlarn 6281'i hayatn kaybederken 2549 kii de hastanede hayatlarn kaybetmitir. yatrlmtr. 1990 ylnda hastaneye yatrlanlarn % 10'u kaza ve afetlere ba.l olarak Toplam hastane ölümlerinin % 15'i kaza ve afet nedeniyle yatanlar arasnda görülmütür. Düme nedeniyle hastaneye yatrlan 49.416 kiiden 1078'i ölürken, yangnda yaralanarak hastaneye yatrlan 8246 kiiden 349'u ölmütür. Dlaç, gaz zehirlenmeleri nedeniyle yatrlan 24.018 kiiden 262'si ölmütür. Suda bo.ulma nedeniyle hastaneye yatrlan 717 kiiden 16's, ateli silahla yaralanan 4364 kiiden 136's hastanede ölmütür. Kaza nedeniyle 500 milyar TL.'yi aan bir kayp söz konusudur. 6

1. TANIM Önceden planlanmam, beklenmedik bir anda ortaya çkan yaralanmalar, can ve mal kayplarna neden olan olaylara kaza denir. Ne zaman, nerede, nasl meydana gelece.i bilinmeyen, kaç kiinin ve nasl yaralanaca. belli olmayan olaylardr. Uluslar aras tanma göre e.er bir kaza sonucu en az on kii hastaneye yatar ve en az 25 kii zarar görürse bu kazaya kitlesel kaza(afet) denmektedir. 2. KAZA EVRELERD Kazalar üç faza ayrlr. (2) 2.1. Olay öncesi devre: Kazann olup olmayaca.n belirleyen tüm etkenler. a. Dnsan etmenleri - Alkol ve ilaca ba.l dikkat azalm. - Ehliyetsiz araç kullanma - Trafik kurallarna uymama -Güvenlik kemeri kullanmama b. Araç etmenleri - Frenlerin durumu - 3artlar - Araç sinyal ve uyar lambalar -Tatn ulat. veya ulaabildi.i hz c. Çevre - Bariyer ve trafik iaretleri -Trafik iaretleri tasarm ve yerlemesi 7

- Yol ve köprü tasarm 2.2. Olay Evresi a. Dnsan etmenleri: - Koruyucu araç kullanma -Alkol kullanma b. Araç etmenleri: - Darbeye direnç - Kolay açlan kap v.b. c. Çevresel etmenler - Daret ve bariyerler - Yolda kaçma bölgesi 2.3. Olay Sonras: Koruma sonucunu belirleyen tüm etmenler. a. Kii etmenleri - Korunmada acil tbbi yardm - E.itilmi personel b. Araç-Gereç - Yangn önleyici sistem b. Çevresel Etmenler - Telefon kulübeleri varl. - Acil ambulans 8

3. KAZALARIN EPDDEMDYOLOJDK ÖZELLDKLERD Kazalardan ev kazalar say olarak di.er kazalardan fazla oldu.u tahmin edilen kazalardr. Ancak ev kazalar ile ilgili kaytlar yeterli de.ildir. Hastane kaytlar ise toplumdaki gerçek kaza orann ve hasar yanstmamaktadr. Evde daha çok düme, zehirlenme, yank ve elektrik çarpmalarnn görüldü.ü belirtilmektedir. Evde kaza nedeni olabilen balca araç gereç unlardr: 1. Elektrikli araçlar: elektrikli matkap, elektrikli testere vb. 2. Istclar 3. Vantilatörler 4. Çim biçme makineleri 5. Mutfak 6. Cam kaplar 7. Elektrik kablolar 8. Fi, priz ve uzatma kablolar 9. Kaynak lambalar ve ütüler (yaknda buharlaan boya ve solventlerin parlamasna neden olabilir) 4. ÖNEMLD KAZA BDÇDMLERD Dümeler Her yl birlerce kii düme nedeniyle hayatn kaybetmektedir. Ev kazalarnn hemen hemen yars, i kazalarnn altda biri, dinlenme uygulamalar, ev ve i kazalar dnda kalan dönemlerdeki dümeler bu tip kazalarn bete birini oluturmaktadr. Genellikle, yal, hamile ve çocuklar düme kazalaryla daha büyük oranda karlamaktadr. 9

Her sene ellibine yakn merdivenden düme kazas görülmektedir. Merdivenden dümelerin büyük ço.unlu.u acele etmek, sk tutmamak, merdiven atlamak, dengeyi kaybetmek, a.r cisimlen merdivenden çkarmaya çalmak gibi nedenlere ba.ldr. Krk basamaklar, yetersiz aydnlanma önemli nedenlerdendir. Merdiven yerine sandalye, tabure vb'nin kullanlmas da önemli kaza nedenleri arasndadr. Merdivenlerde kova, oyuncak, top, bilya vb'nin bulunmas bir çok dümenin nedenidir. Yangnlar ve yanmalar Ev kazalarna ba.l ölümlerin bete birinin yangnlara ba.l oldu.u tahmin edilmektedir. Evlerdeki kazalarn büyük bölümü mutfak, çat yada bodrum katlarndan çkmaktadr. Yangn srasnda duman havadan hafif oldu.u için taze hava yere yakn seviyededir. Ev yangnlarnn önemli nedenlerinden birisi dikkatsiz sigara içilmesi ve hatal kibrit kullanmdr. Elektrik sistemine bilmeyen kiilerin müdahale etmemesi, çplak kablolarn onartlmas, yanc svlarn evde bulundurulmamas gerekir. Bo.ulmalar Suda bo.ulmalara kar alnabilecek en önemli koruyucu önlem yüzme e.itiminin toplumun bütün bireylerine yaygnlatrlmasdr. Yalnz yüzülmemelidir. Yetenek snrlar zorlanmamaldr. Kramp durumunda telalanmamal, ayak ve bacak gerilerek krampn giderilmesine çallmaldr. Makine Kazalar Krsal kesimde traktör, iyerinde i makineleri vb. olmak üzere bir çok yaralanma ve ölümün nedeni makineler olmaktadr. Makinelerle ilgili güvenlik önlemlerinin alnmamas, hareketli olanlarn ar yüklenmesi, trafik kurallarna aykr davranlmas makinenin kullanm ile ilgili yeterli bilgiye sahip olmama temel nedenlerdir. Ateli silahlar 10

Silahlar evlerde daima içi bo olarak, kurunlar ve saçmalar ayr dolapta ve her ikisi de ayr ayr yerlerde kilitli olarak tutulmaldr. Kaza sonucu ateli silah yaralanmalarnn önlenebilmesi vb. nedeniyle kullananlarn silah tama ve kullanma ite ilgili güvenlik kurallarna uymalar gerekir. 5. KAZALARIN ÖNLENMESD gerekir: Ev kazalarnn önlenmesi için aa.daki noktalarn gözden geçirilmesi 1. Ocak hemen camn yannda ya da kapnn yannda olmamaldr. 2. Mutfak kaplar trafi.i en aza indirecek biçimde yaplm olmaldr. 3. Mutfak raflarnn oca.n üzerinde olmamas sa.lanmaldr. 4. Aydnlanma, gölgeyi önleyecek biçimde yaplmaldr. 5. Raf yüksekli.i, özellikle sk kullanlan ve günlük kullanmdaki araçlar için uzanma yüksekli.inde olmaldr. 6. Çocuklarn oyun bölgeleri mutfak dnda planlanmaldr. 7. Mutfaktaki yemek masas, rahat oturulabilecek, devrilme vb. kazalara neden olmayacak biçimde yerletirilmi olmaldr. 8. Su kaynatma güvenli olmaldr. 9. Mutfak havalandrmas, banyo havalandrmas yeterli olmaldr. 10. 3ofben vb araçlar yeterli ve etkin yanmal, gaz kaça. olmamaldr. 11. Elektrik priz ve kablolar, güvenli olarak seçilmeli, uygun yükseklikte olmaldr. 12. Çocuk oyuncaklar için özel dolap olmaldr. 13. Çocuklar için uygun oyun alan olmal, alan yeterince güvenli de.ilse, herhangi bir tehlikeli i srasnda kaplarn kapatlarak ulamalar engellenmelidir. 11

14. Su tanklarnn ve depolarnn a.z iyice kapatlm olmaldr. 15. Banyo elektrik tesisat uygun biçimde yaplm olmaldr. 16. Dlaçlar çocuklarn ulaamayaca. yükseklikte, etiketli kutularnda ve çocuklarn kesinlikle özel dolaplarda saklanmaldr. 17. Banyo taban kaygan olmamaldr. 18. Evde tek basamak mümkün oldu.unca kullanlmamaldr. Bozuk tüm basamaklar tamir edilmelidir. 75 mm'den ksa basamaklar engellenmelidir. 19. Balkon çocuklarn kendiliklerinden çkamayacaklar biçimde yada çocuklarn sarkamayacaklar yükseklikte olmaldr. 20. Vantilatörlerde koruma kalkan olmaldr. 21. Soba kullanlyorsa çevresinde küçük çocuklarn ulamasn engelleyecek parmaklklar konulmaldr. Bir kiinin ii nedeniyle geçirdi.i kazalara i kazalar denmektedir. Yap ileri, metal eya imali, yeralt maden içilerinde daha büyük oranda görülmektedir. D kazalar en çok görüldü.ü dönemler çalma saatlerinin bitimine yakn olan saatler ve haftann son günleridir. Bu devreler ise ar yorgunluk ve dikkat azl. dönemleridir. D Kazalarnn Önlenmesi Dçin : 1. Çalma yerinin temiz, iyi aydnlatlm, iyi havalandrlm, uygun biçimde stlm olmas gerekir. 2. Gürültü, vibrasyon, radyasyon, ar scaklk, ar so.uk olmamal, tehlikeli kimyasal maddeler bulunmamaldr. 3. Geçitler engelsiz olmaldr. Yerlerde atklar olmamaldr. Döeme kaygan olmamaldr. Materyaller uygun biçimde istiflenmi olmaldr. Yanan ampuller hemen de.itirilmelidir. 4. Çalma temposu çok monoton veya çok hzl olmamaldr. 12

5. Çalma duruu iskelet ve kas sistemine zorlama yapmamaldr. 6. Tüm makinelerin uygun topraklamas, bozukluklarn zamannda onarlm olmas, acil durumda hemen aracn durdurulmasn sa.layacak düzene.in olmas, tehlikeli bölümler için koruyucularn bulunmas gerekir. 7. Çalma yerindeki trafik uygun olmal, tayc araçlarn hareket hatt beyaz çizgilerle belirlenmi olmal, oförler e.itimli olmal, yükleme hiç bir zaman sürücünün görü alann kapatmamaldr. 8. Dzole odacklarda veya yüksek vinçlerde çalanlarda iki yönlü telsiz ba.lants olmaldr. 9. Çalma önlü.ü giyilmeli, kimyasal kirlenme söz konusu ise banyo olana. olmaldr. 10. Yangn tehlikesinde yangnn merdivenleri ve çklar olmaldr. Bunlarn kaplarnn önü eya y.larak kapatlmamaldr. Yangn ve di.er tehlike alarm ve uyarlar herkes tarafndan kolayca alglanabilecek etkinlikte olmaldr. 11. Yanc ve patlayc maddelerle çalan yerlerde gerekli hertürlü teknik güvenlik önlemi alnm olmaldr. 12. Gerekli hertürlü koruyucu araç sa.lanm olmal, bunu kiiler kullanmaldr. Üçüncü büyük kaza grubu ise trafik kazalardr. Trafik kazalarnda 1990 ylnda % 84.43 orannda sürücüler, % 1.49 orannda yol, % 13.12 orannda sürücüler, % 0.45 orannda yolcular neden olmutur. Bu ise kazalarn tamamna yaknnn, insan nedenli oldu.unu ortaya koymaktadr. Kazalarla ilgili olarak vurgulanmas gereken en önemli nokta bunlarn önlenebilir olaylar olmasdr. Kaza ya dikkatsizlik, dalgnlk gibi açklamalar aslnda kurallara uymama, gerekli önlemleri önceden almama, teknik konularda bilgi aç.nn giderilmemi olmas gibi sorumsuz davranlarn önemini maskeleyebilmektedir. 13

Ergonomik yaklam kiinin çevresindeki zararl ve tehlikeli durumu önleyebilmektedir. Bu i yeri, ev, dinlenme zaman dahil bütün ortamlar kapsamaktadr. Güvenlik kazalardan ve afetlerden sonra travma ve kayplar en aza indirebilmek için yaplan uygulamalarn tümüne denmektedir. Kaza nedenleri aa.daki faktörlerden birisi veya bunlarn etkilenmesi olabilir: bir arada 1. Yetersiz bilgi 2. Beceri yetersizli.i veya beceri azalmas 3. Do.ru ve uygun olmayan alkanlk ve davranlar. 4. Güvenli.i tehlikeye düüren davran alkanlklar 5. Çevresel tehlikeler veya tasarm hatalar Ergonomik yaklam antropometrik, algsal veya di.er psikolojik karakteristikleri gözönüne alnr. Kazalarla ilgili fizik çevre faktörlerinin balcalar unlardr: 1. Antropometrik özellikler 2. Çalma yeri tasarm 3. Gürültü 4. Vibrasyon 5. Scaklk 6. Aydnlatma 7. Radyasyon 8. Kimyasal zararlar 14

9. Düme ve kayma kazalar Kaza orann arttran psikolojik faktörler ise: 1. Hafza yetersizli.i 2. Kontrol ve kumanda araçlarnn allagelen yön, renk vb.den farkl çalmas ve yaplm olmas. 3. Bilgi ileme kapasitesi 4. Risk tahmin yetene.i 5. Karar yetersizli.i 6. Algsal yetersizlik 7. E.itim Kaza olasl.n arttran tasarm faktörleri: 1. Kontrol, kadran ve çalma yüzeyinin hatal tasarm 2. Oturma ve sandalye yetersizlikleri 3. Uyar iaretlerinin yetersizli.i 4. Antropometrik olarak uygun olmayan araç, gereç ve avandanlk 5. Güvenlik araçlarnn eklenmemi olmas, koruyucu yaplarn olmamas. Kazalar hemen her yerde, evde, okulda, ite, oyun srasnda ortaya çkabilir. 15

YALILIK VE EV KAZALARI Yalanma, insan hayatnda do.umdan itibaren gelien fizyolojik bir süreçtir. Sosyal anlamda ise, insann ba.msz konumda iken bakalarna ba.ml konuma geçmesi demektir (4). Yallk tanm için belli bir ya snr vermek güçtür. Dünya Sa.lk Örgütü (DSÖ), bu yallk dönemini, 65 ya ve üzeri olarak kabul etmektedir (3,7). DSÖ'nün yapt. çalmalarda 2025 ylnda 65 ya üzerindeki kii saysnn 800 milyonu bulaca. belirtilmekte ve önümüzdeki 30 yl içerisinde yal nüfusta, bata Latin Amerika ve Asya olmak üzere, %300'e varan bir art beklenmektedir (6). Ülkemizdeki 65 ya ve üzerindeki nüfus 1950 ylnda tüm nüfusun %2.0'n olutururken, 1990 ylnda %4.3'ünü oluturur hale gelmitir. Türkiye 'de 65 ya ve üzerinde yaklak 2.7 milyon kii bulunmaktadr (3). Do.urganl.n dümesi, kronik hastalklarn erken tam ve tedavi olanaklarnn artmas ve sonuç olarak do.umda beklenen yaam süresinin uzamas gibi faktörlerin etkisiyle genel nüfusumuzdaki yal nüfus orannn 30 yl içinde yaklak 2-3 kat artaca. öngörülmektedir (20). Bugün dünyada do.umda beklenen yaam süresi 66 yldan 73 yla çkmtr (20). DSÖ'nün tahminlerine göre, do.umda yaam beklentisi 2025 ylnda 75 yl olarak belirtilmektedir (6). Ortalama insan ömrünün uzamasnn sonucu olarak, toplumda yal nüfusunda görülen art, yallarn sorunlarna önem verilmesi gerekti.ini göstermektedir. Yallarn karlatt. sorunlarn önemli bir ksmn ev kazalar oluturmaktadr. Yala birlikte meydana gelen fizyolojik de.iiklikler, baz kronik hastalklarn ve unutkanl.n sk görülesi vb. nedenlerle ev kazalar açsndan riskli bir grup olmalarna neden olmaktadr (2) Bununla birlikte, beyin yalanmas sonucunda ortaya çkan nörooftalmolojik bulgular, progresif iitme kayb, duyu de.iiklikleri, postür, denge ve yürüme bozukluklar, bellek bozukluklar ortaya çkmaktadr (1). Bu faktörler de kaza riskinin artmasna katkda bulunmaktadr. Ev kazalar, dünyada ve Türkiye'de di.er kaza türlerine göre daha sk görülmektedir. Ev kazalar mevsime göre de.iiklik göstermektedir. K döneminde yanklar fazla iken, ilkbahar ve yaz mevsimlerinde dümeler, zehirlenmeler, bo.ulmalar artmaktadr. Kazalarn olu nedenleri incelendi.inde, büyük ksmna 16

bilgisizlik, tedbirsizlik, ihmal gibi önlenebilir insan hatalarnn sebep oldu.u görülmektedir (21). Ankara ili Altnda. Merkez l No'lu Sa.lk Oca. bölgesinde 1093 kiide yaplan bir aratrma sonucunda; son l yl içinde geçirilen kazalarn %40'n, son 15 gün içinde geçirilen kazalarn %86.6'sn ev kazalar oluturmaktadr ve bu kazalarn büyük ksm salonda meydana gelmektedir. Dnsanlarn zamanlarnn büyük ksmn salonda geçirmeleri bir etken olarak yorumlanabilir (21). JAMA Mays 1999 saysnda yaynlanan bir makalede, dümenin neden oldu.u yaralanmalar ve ölümler konusuna de.inilmitir. Toplumdaki yal erikin says artmaya devam ettikçe dümeye ba.l ortaya çkan yaralanma ve ölüm hzlarnn da artaca. belirtilmitir. Dümenin neden oldu.u yaralanmalarn toplam hznn 1970-1995 yllar arasnda %183, dümeye ba.l ölüm hznn 1971-1995 yllar arasnda %34 artt. belirtilmitir (19). Kukusuz yal güvenli.inde en önemli koruyucu uygulamalardan biri yaa ba.l olarak ortaya çkan fizyolojik yetersizlikleri gidermeye yönelik düzeltici araçlarn (iitme aygt, gözlük vb) sa.lanmasdr. Di.er uygulama ise evde kazalara yol açabilecek koullarn belirlenerek ortadan kaldrlmasdr. Bu konuda aile bireylerinin katks gerekir. Toplumda yal nüfusun artmas, ev kazalar için yallarn risk grubu olmas ve bu kazalarn önemli bir ksmnn nedenlerinin kolayca tespit edilip ortadan kaldrlabilecek nedenler olmas, yallarda ev güvenli.inin ve ev güvenli.i denetim listesinin önemini artrmaktadr (5,7). Söz konusu denetim listeleri balangç de.erlendirmesi dnda, koullar de.isin de.imesin periyodik olarak uyguland.nda bir çok kaza nedeninin önceden belirlenerek giderilmesine yardmc olabilir. Denetim listeleri en önemli ergonomik de.erlendirme ve uygulama araçlarndan birisidir (8,9). Sa.lk alannda denetim listeleri yaygn olarak kullanlmaktadr. Ancak bu denetim listelerinin sadece "form" lar olarak düünülmesi zaman zaman hazrlanm olan denetim listelerinin "basitletirilmek" amacyla "yozlatr1masna" yol açabilmektedir. 17

Denetim listelerinin bir di.er yarar uygulayanlar açsndan e.itici olmas, bir çok koruyucu uygulamann anmsanmasna ve ö.renilmesine katk sa.lamasdr. Söz konusu de.erlendirme ile ilgili bilgi yetersizli.i olanlarn e.itimine önemli katklar yapabilir. Toplanan bilgilerin standardizasyonu ve karlatrlabilir olmas açsndan da katk sa.lar. Denetim listeleri bir süreci, koulu, uygulamay de.erlendirmek üzere bilimsel çalma sonuçlar, mevzuatn gereksinimlerini yerine getirecek biçimde hazrlanmaldr. Hazrlanan denetim listesi taslaklar de.iik kii, yer ve koullarda denendikten sonra eksikleri giderilerek uygulamaya sokulmaldr. Evlerde yallarla ilgili sorunlar de.erlendirmeye yönelik denetim listeleri bu açdan çok yararl bir araç olacaktr. Konutlarn yallara yönelik olarak de.erlendirilmesi amacyla yaplan çalmalarn sonuçlarnn kolaylatrlmasn, sa.lk personelinin söz konusu koullar de.erlendirebilmesini de kolaylatrabilecektir. Bu tip denetim listeleri daha sonra yaplacak bir çok aratrmada hazrlanacak anket ve de.erlendirme formlarna da kaynak oluturacaktr. Aa.da bu amaçla hazrlanacak bir denetim listesinde bulunmas gerekenlerle ilgili bir taslak öneri ve gerekçeleri sunulmaktadr (5,8,9). Bu listeye de.ien teknoloji ve fizik koullara uygun eklentiler yaplabilir. Ayrca krsal kesime uygun baz de.erlendirme balklar eklenebilir. Sözgelimi tuvaletin ev dnda olmas, bahçede kuyu olmas, avlu ve talk olmas vb durumlarnda ortaya çkabilecek baka kaza riskleri olabilir. Bu durumda yaanlan yerin fizik koullarna uygun balklar eklenmelidir. 18

19

20

21

Çocuklarda Ev Kazalar0n0 Önleme E<itimi Ev kazalarna yönelik bir di.er yaklam da 0-6 ya çocuklarn risk faktöründe bulunmasdr. Bu sebeple daha önceden 0-6 ya aras çocuklarn ev kazasna maruziyeti ve anne babalarn kaza anndaki tepkilerini irdeleyen bir çalmadan söz edece.iz. Bu çalmay vermemizdeki gaye ev kazalarnn önlenebilir ve de kazaya yaklamda nasl davranlaca. hakknda önemli bir fikir verecektir. Bu çalma, AÜTF Çocuk Sa.l. ve Hastalklar Anabilim Dal, Sosyal Pediyatri Bilim Dal, Ana-Baba Okulu kapsamnda düzenlenmekte olan Ev Kazalarn Önleme E.itimi programnn hazrlanmas srasnda planlanmtr. Koruyucu sa.lk yaznnda 0-6 ya çocuklarn ev kazalarndan korunmasna yönelik olarak yer alan aratrmalar: epidemiyolojik yaklamlar, davransal yaklamlar ve bilisel yaklamlar olarak snflanabilir. 1980 lerde yo.un olarak yürütülmü olan epidemiyolojik çalmalarda (10;11) fiziksel çevre olarak özellikle ev ortamnn ve sosyal çevre olarak da özellikle annenin stres düzeyi ve stresle baa çkma becerilerinin okul öncesi çocuklarn bana gelen kazalarda belirleyici oldu.u saptanmtr. Ancak, annenin kayg düzeyinin ev kazalarndaki rolünü vurgulayan aratrmaclarn, psikiyatrik tans olan özel hasta gruplar ile çalarak bu sonuçlara ulatklarn belirtmek gerekir (10). Davransal yaklamlara göre yaplan çalmalarda ev ortamnda ana-babalarn gerçekletirdi.i güvenlik davranlarna odaklanlmtr (12). Anababann güvenlik davranlarnn farkl kategorilerde incelenebilece.ini gösteren bu çalmalardan ö.rendi.imiz: ana-babalar çocuklarn ev kazalarndan koruma amacyla onlar gözetim altnda tutuyorlar ve/veya fiziksel çevreyi düzenliyorlar ve/veya çocuklarn kazalar konusunda e.itiyorlar. Kimi aileler ise yalnzca kaza oldu.unda devreye giriyor ve çocuklarna ilk yardm sa.lyorlar. Davransal yaklamda gerçekletirilen kaza aratrmalarnda, kiilerin ev kazalarna yönelik güvenlik davranlarndan haberdar olup olmadklar ve riskli davranlarn de.itirmelerinin kazalar önleyici etkisi üzerinde durulmutur. 22

Davransal yaklamlar tamamlayan bilisel yaklaml kaza aratrmalarnda ise, ana-babann kaza risklerine ilikin alglarnn onlarn nasl bir güvenlik davran benimseyeceklerini belirleyece.i konusu ön plandadr (12;13). Sa.lk psikolojisinden alnan Sa.lk Dnanç Modeli (14), Gerekçelendirilmi Eylemler Kuram (15) gibi sa.lk davran modellerinde, öznel olarak alglanan risk kavram tehlikenin alglanan ciddiyetine ve alglanan skl.na ba.l olarak tanmlanmtr. Örne.in bir hastalk ne kadar ciddidir ve bu hastalkla karlama olasl. nedir sorularna kiinin verdi.i öznel yantlar onun risk algsn ve buna ba.l korunma davrann etkileyecektir. Kronenfeld ve arkadalar (16) epidemiyolojik, davransal ve bilisel de.ikenleri birarada inceledikleri bir çalmalarnda ana-babann güvenlik davranlar ile alglanan risk olarak kavramlatrlan bilisel etmenler arasnda annenin stres ve stresle baa çkma düzeylerinin arac de.ikenler olarak yer ald.n göstermilerdir. Bu aratrmann di.er bir bulgusu da gelir düzeyi, çocuk says ve çocuklarn yann di.er de.ikenlerden ba.msz olarak ailenin güvenlik davrann etkiledi.i yönündedir (16). Bizim çalmamzda e.itim programnn hedefleri: 1) Ev ve ev çevresindeki fiziksel ortamlarda kazalarn engellenebilmesi için alnabilecek önlemler konusunda bilgilendirme, 2) Ev ve ev çevresinde çocuklarla beraber yaarken anababalarn baz alkanlk ve davranlarn de.itirmelerinin kazalarn önlenmesindeki öneminin vurgulanmas, 3) Çocuklara kendilerini tehlikelerden koruyucu önlemlerin ne zaman ve ne ekilde ö.retilebilece.inin açklanmas ve 4) Ev ortamnda çocu.un bana bir kaza gelmesi durumunda uygulanabilecek ilk yardm ve çocu.un en yakn sa.lk kuruluuna ulatrlmas konularnda bilgilendirme olarak saptand. Yarm güne yaylan birer saatlik üç oturumda etkileimli e.itim yöntemlerinin yardmyla gerçekletirilen e.itim programnda hedeflere yönelik sunum ve tartmalarn ötesinde ana-babalarla aramzda gelien yo.un etkileimde bizim altn çizdi.imiz ve/veya katlmclarn dile getirdi.i derin paylamlarmz ise öyle özetlenebilir: 1) Risk tamamen yok edilemez ama riski tanmlamak ve azaltmak elimizdedir. 2) Çocuklarmza özen göstermenin pratik ve yararl yollar vardr, çevrelerindeki riski azaltma çabas bunlardan birisidir. 3) Çocuklarmza özenmek, daha geni anlamda di.er ilikilerimize ve yaantmza özenmek anlamna gelir. 23

Çalmamzda e.itim sonras katlmclarn kendi ortamlarndaki riskleri tanmlamalarn, bunlar azaltmak amacyla fiziksel çevrelerini veya riskli alkanlk ve davranlarn de.itirmelerini sa.layacak bir ev ödevi (bir aylk i takvimi) tasarland ve sonrasnda evlerini ziyaret etmek için izinleri istendi. En az bir ay aradan sonra yapt.mz ev gezileri katlmclarn kaza güvenlik önlemleri e.itimleri için ikinci bir frsat olarak de.erlendirildi. Bu gezilerde ayrca evin güvenlik derecesini saptamak üzere gelitirdi.imiz çizelgeler yardmyla etkileimli e.itim programmzn broürlerden yararlanlan di.er yaygn e.itim desenlerine göre etkinli.i de.erlendirildi. E.itim srasnda veya ev gezilerinde katlmclarn yantlad. di.er baz ksa formlar aracl.yla da çalmann kuramsal aratrma deseninde kullanlacak olan risk algs, kayg-tehlike durumunda baa çkma algs, çocu.un alglanan mizac gibi baz de.ikenler saptanm oldu. Ev kazalar0nda çocuklar0n kazaya maruziyetini azaltacak tedbirler: Bir konutun içinde ya da ona ait çevrede meydana gelen kazalara ev kazas denir.ev kazalarnda en önemli risk profilini Çocuklar ve yallar en önemli risk grubunu oluturmaktadr.biz bu bölümde çocuklarn kazaya maruziyetini azaltmaya faydal alnabilecek bir takm tedbirler üzerinde önemli vurgularda bulunaca.z. Ev kazalarnn büyük ço.unlu.unda, özellikle çocuklar zarar görmekte ve bu kazalar bazen ölümle sonuçlanabilmektedir. Ev kazalar k aylarnda ev içinde, yaz aylarnda ise evin dnda bahçe, ahr, samanlk, ve çat gibi bölümlerinde görülmektedir. Emekleme aamasndan itibaren çocuklar için evler bir anda tehlikeli bir ortam olmaktadr. Bir yandan küçük çocuklarda bo.ulma ve solunum yollarna yabanc cisim kaçmas, 1-4 ya arasnda düme, çarpma, suda halanma, atele yanma ve zehirlenmeler daha sk görülmektedir. 2-4 yalarnda temizlik maddeleri ve ortada braklan ilaçlar, 5 yandan sonra ise dolapta ve yüksekte saklanan ilaçlar ile zehirlenmeler artmaktadr. Çocuklar kazalara kar savunmasz olduklarndan onlar kazalardan korumak için önlemler almak ve ev ortamn güvenli bir hale getirmek arttr. Bunun için evin çeitli bölümlerinde yapmanz gerekenler aa.da özetlenmeye çallmtr. 24

Çocuk Odas0 Çocuk odasndaki pencerelere koruma takmak, Çocu.un yata.n elektrik lamba ve prizleri, pencere, radyatör, stc veya vantilatöre uzak bir yere yerletirmek, Yata.ndaki korkuluklarn sa.lam ve çocu.u incitmeyecek malzemeden yaplmasna dikkat etmek, Masa eklinde alt de.itirme yerinde yatrrken mutlaka emniyet kemeri takmak, Oyuncak kutusunun ve oyuncaklarnn ona zarar vermeyecek malzemelerden yaplm olmasna dikkat etmek, Çocu.un koparp a.zna atabilece.i boncuk vb. maddelerden yaplm süsleri yata.n çevresine asmamak, bu gibi eylerden yaplm kolye, bilezik, bileklik ve küpeler takmamak, Çocuklar yanlar açk sedir, masa, sandalye veya salncakta uyutup yalnz brakmamak Mutfak Çatal, bçak gibi kesici maddeleri çocu.un ulaamayaca. yüksek çekmecelere kaldrmak ve mümkünse kendinden kilitlenen çekmeceler kullanmak, Çocu.a zarar verebilecek bütün malzemeleri yüksekte kapal ve hatta kilitli bir dolapta saklamak Çöpleri özel çöp torbalarnn içinde ve kapa.n açamayaca. bir çöp kutusunda saklamak Krlabilir bütün mutfak malzemelerini eriemeyece.i yüksek raflara yerletirmek Mutfak masasnn üzerinde, kenarndan tutup çekebilece.i için, örtü bulundurmamak 25

Yemek piirirken arka ocaklar tercih etmek, tencere ve tavalarn sapn duvar tarafna çevirmek Frn çalrken çocu.u mutfaktan uzak tutmak Oca.n gaz açma ve elektrik dü.melerini çkarmak veya çeviremeyece.i hale getirmek Scak yemek, çorba, çay, vb. içeren kaplar ulaabilece.i yerlerde brakmamak Çocuklarn yiyecek ve içecek kaplarnn plastik veya krlmaz maddelerden olmasn sa.lamak Özellikle yeni yürüyen çocuklarn eline bardak, ie gibi cam eyalar, kalem, i, çatal,makas gibi kesici delici aletler vermemek Banyo Banyo kaps ve di.er kaplardaki kilitlerin anahtarlarn ortadan kaldrmak veya çocu.un kendini içerden kilitleyemeyece.i hale getirmek Klozet kapa.n kaldrp indirerek oynamamas için klozet kilitlerinden takmak Evdeki di.er prizlerde oldu.u gibi kapakl priz kullanmak ve bunlara çocu.un sivri eyler sokamayaca. apareyler takmak Kayma ve dümeye sebep olmamas için banyo takmlarn kendinden yere yapan modellerden seçmek Saç kurutma makinesi, tra makinesi gibi elektrikli aletleri fie takl olarak ortalarda brakmamak Krlabilecek, dökülebilecek ve özellikle yakc ve zehirli olabilen malzemeleri ortalarda brakmamak Çocu.un tand., bildi.i gda ve içecek kaplarna temizlik maddesi gibi farkl maddeler koymamak 26

Banyo musluklarnn üzerine çarpp yaralanmasn engelleyecek yumuak koruyuculardan takmak Çocu.u banyoya sokmadan önce daima suyun ssn kontrol etmek Salon ve di<er bölümler Sehpa, masa, komodin, vb. sivri köeli eyalarn köelerini yumuak maddelerle kaplamak Vazo, kül tablas gibi krlacak ve düürdü.ünde aya.n yaralayacak eyalar ortadan kaldrmak Odalarda ve koridorlardaki hal ve kilimleri koarken kaymayacak ekilde sabitlemek Çiçek ve yapraklar zehirli olabilecek bitkileri evde bulundurmamak Ortalkta boncuk, çerez, i.ne, dü.me vb. bo.azna brakmamak kaçabilecek malzemeleri Ütüyü scakken geliigüzel yerlere brakmamak Soba, elektrik oca., ömine, vb. yanan odalarda çocuklar yalnz brakmamak, bunlarn önüne ve çevresine özel koruyucular koymak. Kibrit, çakmak gibi yakc, alkol, kolonya, gazya., piknik tüp gibi yanc malzemeleri ortada brakmamak Ecza dolab, malzeme odas, erzak odas, ardiye, vb. bölümlerin kapsn devaml kilitli tutmak Balkon demirlerini çocuklarn sarkamayaca. yükseklikte ve aralarndan geçemeyece.i genilikte yaptrmak Kap ve pencere camlarnn kolay krlmayacak kadar kaln olmasna dikkat etmek 27

Genel önlemler Ev ve eklerinde yaplacak düzenlemeler, kaza riskini en aza indirecek sekilde olmaldr. Merdivenler geni ama ar dik olmayacak ekilde yaplmal, mutlaka korkuluk bulunmal. Basamaklar kaymaz malzemeyle kaplanmal. Odalar, koridorlar ve merdivenler iyi aydnlatlmal. Balkon korkuluklar yüksek olmal ve çocuklarn trmanamyaca. ekilde yaplmal. E.er evde ateli silah varsa kesinlikle çocuklarn ulaamyacag yerde ve mutlaka kilit altnda tutulmal. Ayrca silah ve mermiler ayr ayr yerlerde bulundurulmal. Silah dolu tutulmamal. Silahn bakm çocuklarn önünde yaplmamal ve çocuklar silaha özendirecek ekilde davranlmamal. Bahçede ve çevrede a.z açk su kuyusu bulunmamal. Oyun parklarndaki kaydrak, salncak vb çocuklarn güvenli.i ön planda tutularak düzenlenmeli. Seyahat srasnda çocuklar arka koltukta oturtulmal. Küçük çocuklar ve bebekler yana uygun araba koltu.u ile, büyük çocuklar emniyet kemeri ile sabitlenmeli. Basit gibi görünen bu önlemler, çocuklar kazalardan koruyarak yaralanmalarn veya sakat kalmalarn önleyip hayatlarn kurtaracaktr. Korumayla ilgili yardmc madde ve araçlar nalburlardan, marketlerden, oyuncak ve çocuk malzemeleri satan dükkanlardan temin edilebilir. Önlemlere ra.men kaza olmusa, bilinçli olarak kaza yerinde yaplacak küçük bir müdahale, bazen hayat kurtarc olabildi.i gibi kazann en az zararla atlatlmasn sa.layacaktr. 28

GEREÇ VE YÖNTEM Bu çalma 3EEAH acil dahiliye ve acil cerrahi polikliniklerine ev kazas ikayetiyle bavuran 80 hastann sosyodermografik özelliklerinin ve kazaya maruziyetlerini kolaylatran çeitli risk faktörlerinin ve çevresel etmenlerin de.erlendirilmesi amacyla planlanan kesitsel tipte bir aratrma olup; çalmamzda çapraz karlatrmal tablo metodu kullanlmtr. Çalma sonuçlarmz istatistiksel olarak Pearson ki-kare (khi) testi kullanlarak de.erlendirdik.uygulanan istatistiksel testlerden elde edilen sonuçlarda, %95 güvenlik aral. ile p de.erinin 0,05 in altnda olmas anlaml olarak kabul edilmitir.aratrmada örneklem yaplmakszn A.ustos 2007 Aralk 2007 arasnda Acil Dahiliye ve Acil Cerrahi polikliniklerine bavuran tüm ev kazas vakalarna ulalmas hedeflenmitir. Bu amaçla çalmaya dahil olmay ve anket formunu doldurmay kabul eden 80 vaka çalmaya dahil edilmitir. Aratrmann verileri, aratrmac tarafndan hazrlanan anket formlarnn yüz yüze görüme tekni.i kullanlarak doldurulmasyla toplanmtr. Çalmada veri toplama arac olarak ev kazasna maruz kalan vakalarn sosyodermografik özelliklerinin, kazann özelliklerine ve kazaya maruz kalmay kolaylatracak çevresel etmen ve risk faktörlerinin sorguland. bir anket formu kullanlmtr.(ek-1) 29

BULGULAR Çalmaya dahil edilen kadn says 50 (% 62,5), erkek says 30 (%37,5) idi. ( Tablo 1) Tablo 1-Hastalarn Cinsiyete Göre Da.lm Cinsiyet N(Say0) Frekans(%) Kadn 50 62,5 Erkek 30 37,5 Toplam 80 100 Çalmaya dahil edilen 80 kii ya gruplarna göre 0-6, 7-14, 15-30, 31-60, 61 ya ve üzeri olmak üzere 5 gruba ayrld. ( Tablo 2) Tablo 2-Hastalarn yaa göre da.lm yaa N(Say0) Frekans(%) 0-6 yas 6 7,5 7-14 yas 5 6,3 15-30 yas 26 32,5 31-60 yas 22 27,5 61 yas üstü 21 26,3 Total 80 100,0 Hastalar e.itim durumlarna göre gruplandrld.nda 2 kiinin okuma yazma bildi.i fakat okula gitmedi.i, 15 kii okur yazar olmad.,30 kiinin ilkokul mezunu, otaokul ve lise mezunu srasyla 11 ve 17 oldu.u, 5 kiinin de yüksekokul mezunu oldu.u görüldü.( Tablo 3) Tablo 3-Hastalarn E.itim durumlarna Göre Da.lm E<itim N(Say0) Frekans(%) okuryazar degil 15 18,8 okuryazar 2 2,5 lkokul 30 37,5 ortaokul 11 13,8 lise 17 21,3 lisans 5 6,3 Toplam 80 100,0 30

Çalmann yapld. A.ustos 2007 Aralk 2007 tarihleri arasnda acil cerrahi ve dahiliye polikliniklerine bavuran 80 hastann yapld.nda ;16.snda(%20) yank tipi kaza, 4 ünde(%5) CO zehirlenmesi tipi kaza,57 hastada (%71,3) düme-çarpma tipi kaza, 2 sinde (%2,5) kesi tipi kaza ve 1 hastada (%1,3) çamar suyu zehirlenmesi tespit edilmitir Hastalarn kaza tipine göre da.lm tablo 4 te verilmitir. Tablo 4-Hastalarn kaza tipine göre da.lm Kaza tipi N(Say0) Frekans(%) yanik 16 20,0 CO zehirlenme 4 5,0 düsme-carpma 57 71,3 kesi 2 2,5 camasirsuyu zehirlenmesi 1 1,3 Toplam 80 100,0 Hastalarn kaza yerine göre da.lmnda ;kazalara maruz kalanlardan 35 i(%43,8) salon/oturma odasnda,15 i(%18,8)mutfakta,17 si (21,3) banyoda, 8 i (%10)yatak odas, 3 ü(%3,8)koridorda ve 2 side (%2,5) merdivende meydana gelmektedir(tablo 5) Tablo 5-Hastalarn kaza yerine göre da.lm Kaza yeri N(Say0) Frekans(%) salon/oturma odasi 35 43,8 Mutfak 15 18,8 Banyo 17 21,3 yatak odasi 8 10,0 Koridor 3 3,8 Merdiven 2 2,5 Toplam 80 100,0 Çalmaya dahil edilen hastalar psikiyatrik açdan de.erlendirildi ve 77 ( % 96,3) hastada psikiyatrik hastalk tespit edilmedi.( Tablo 6) Tablo 6-Hastalarn psikiyatrik hastal.nn varl.na göre da.lm Psikiyatrik hastal0k N(Say0) Frekans(%) Yok 77 96,3 Var 3 3,8 Toplam 80 100,0 31

Çalmaya dahil edilen hastalar psikolojik etmenin (unutkanlk,b dalgnlk, sinirlilik, yorgunluk ve ar stres hali) varl.na göre ; 33 ünde (%41,3) psikolojik etmenin varl. mevcut idi(tablo 7). Tablo 7-Hastalarn psikolojik etmenin varl.na göre da.lm Psikolojik etmenin varl0<0 N(Say0) Frekans(%) yok 47 58,8 var 33 41,3 Toplam 80 100,0 Çalmaya dahil edilen hastalarn ev içi fiziki risk faktörüne göre da.lm; 49 unda(%61,3) risk faktörü yok, 12 sinde (%15)kaygan zemin mevcudiyeti, 5 inde(%6,3)fikse olmayan hal, 7 sinde(%8,8)oda dar ve dolap çkntl,4 ünde (%5)havalandrma penceresi eksikli.i,1 inde(%1,3)dolaplarn duvara sabitlenmemesi ve 2 sinde(%2,5) ev içinde merdiven türü ev içi fiziki risk faktörü tespit edildi(tablo 8). Tablo 8-Hastalarn ev içi fiziki risk faktörüne göre da.lm Risk faktörü N(Say0) Frekans(%) Risk faktörü yok 49 61,3 Kaygan zemin 12 15,0 Fikse olmayan halý 5 6,3 Oda dar ve dolap çkintili 7 8,8 Havalandirma penceresi eksikliði 4 5,0 Dolaplarýn duvara sabitlenmemesi 1 1,3 Ev içinde merdiven 2 2,5 Toplam 80 100,0 Çalmaya dahil edilen hastalarn ev içi kazaya kar alnabilecek tedbir varl.na göre da.lm;79 unda(%98,8)tedbir varl. alnmami iken,1 inde(%1,3) tedbir varl. alnm idi. Tablo 9-Hastalarn tedbir varl.na göre da.lm Tedbir varl0<0 N(Say0) Frekans(%) yok 79 98,8 var 1 1,3 Toplam 80 100,0 32

Çalmaya dahil edilen hastalarn risk profilne göre da.lm;44 ünde (%55) risk yok, 4 ünde(%5) alkollü olmas, 2 sinde(%2,5) ba dönmesi,6 snn (%7.5) 0-6 ya grubu içinde olmas,2 sinde(%2,5) hareket kstll. olmas, 13 ünün(%16,3)yallk riskini içermesi ve 9 unun(%11,3) birden fazla risk içermesi(tablo 10) Tablo 10-Hastalarn risk profiline göre da.lm Risk profili N(Say0) Frekans(%) Risk yok 44 55,0 Alkollü 4 5,0 Ba7dönmesi 2 2,5 0-6 ya7 grubu 6 7,5 Hareket k8s8tl8l898 2 2,5 Ya7l8l8k(>60 ya7) 13 16,3 Birden fazla risk 9 11,3 Toplam 80 100,0 Çalmaya dahil edilen hastalarn kronik hastalk varl.na göre da.lm;63 ünde(%78,8) hastalk yok ve 17 sinde(%21;3) birden fazla kronik hastalk mevcut idi(tablo 11). Tablo 11-Hastalarn kronik hastal.nn varl.na göre da.lm Kronik hastal0k N(Say0) Frekans(%) Hastal8k yok 63 78,8 Birden fazla kronik hastal8k 17 21,3 Total 80 100,0 Kaza tiplerini cinsiyete göre inceledi.imizde bu kaza tiplerinin kadnlarda, erkeklerden istatistikel olarak anlaml derecede fazla oranda bulunmaktayd (P<0,05) Tablo 12-Kaza tipinin cinsiyete göre da.lm. kad0n erkek Kaza tipi Frekans(% N(Say0) Frekans(%) N(Say0) ) yanik 15 30,0 1 20,0 CO zehirlenme 2 4,0 2 5,0 düsme-carpma 31 62,0 26 71,3 kesi 2 4,0 0 2,5 camasirsuyu zehirlenmesi 0 0,0 1 1,3 Toplam 50 100,0 30 100 33

Kaza tipini e.itim durumuna göre inceledi.imizde en fazla ilkokul mezunlarnn bu kaza tiplerine maruz kald.n görüyoruz. Dstatiki olarak da ilkokul mezunlarnda bu kaza tiplerinin di.erlerine göre anlaml derecede fazla oldu.u görülmütür (p< 0,05). Kaza tipinin e.itim durumuna göre da.lm tablo 13 ve grafik 1 de verilmitir. Tablo 13-Kaza tipinin e.itim durumuna göre da.lm. kaza tipi yanik CO zehirlenme kesi camasirsuyu zehirlenmesi okuryazar degil okuryazar ilkokul ortaokul lise lisans toplam 0 0 6 4 6 0 16 0,0% 0,0% 20,0% 36,4% 35,3% 0,0% 20,0% 0 1 3 0 0 0 4 0,0% 50,0% 10,0% 0,0% 0,0% 0,0% 5,0% 13 1 21 7 11 4 57 86,7% 50,0% 70,0% 63,6% 64,7% 80,0% 71,3% 1 0 0 0 0 1 2 6,7% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 20,0% 2,5% 1 0 0 0 0 0 1 6,7% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 1,3% 15 2 30 11 17 5 80 toplam 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Bar Chart 25 20 E9itim 0 okuryazar degil okuryazar ilkokul ortaokul lise Count 15 10 21 5 0 6 6 4 yanik 4 3 1 1 1 1 1 CO zehirlenme 13 7 11 düsmecarpma düsmecarpma Kaza tipi kesi camasirsuyu zehirlenmesi Grafik 1- Kaza tipinin e.itim durumuna göre da.lm. Kaza tiplerinin yaa göre da.lmnda istatiki olarak anlaml bir fark bulunamamtr(p>0,05). Kaza tipinin yaa göre da.lm tablo 14 ve grafik 2 de verilmitir. 34

Tablo 14-Kaza tipinin yaa göre da.lm Ya7 toplam Kaza tipi 0-6 yas 7-14 yas 15-30 yas 31-60 yas 61 yas üstü yanik 0 0 9 6 1 16 0,0% 0,0% 56,3% 37,5% 6,3% 100,0% CO zehirlenme 0 1 3 0 0 4 0,0% 25,0% 75,0% 0,0% 0,0% 100,0% düsme-carpma 6 4 13 16 18 57 10,5% 7,0% 22,8% 28,1% 31,6% 100,0% kesi 0 0 1 0 1 2 0,0% 0,0% 50,0% 0,0% 50,0% 100,0% camasirsuyu 0 0 0 0 1 1 zehirlenmesi 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% toplam 6 5 26 22 21 80 7,5% 6,3% 32,5% 27,5% 26,3% 100,0% Bar Chart 20 15 yas1 0-6 yas 7-14 yas 15-30 yas 31-60 yas 61 yas üstü Count 10 16 18 13 5 9 6 6 3 4 0 yanik 1 1 CO zehirlenme düsmecarpma 1 kesi 1 1 camasirsuyu zehirlenmesi Kaza tipi Grafik2-Kaza tipinin yaa göre da.lm. Kaza tipleriyle ev içi fiziki risk faktörleri arasndaki farkllklarn istatiksel olarak anlaml oldu.u anlalmaktadr (P<0,05).Kaza tipinin ev içi risk faktörlerine göre da.lm tablo 15 ve grafik 3 te verilmitir. Tablo 15-Kaza tipinin ev içi fiziki risk faktörüne göre da.lm. kaza tipi yok Kaygan zemin Fikse olmayan hal8 Oda dar ve dolap ç8kintili Havalandirm a penceresi eksikli9i Dolaplar8n duvara sabitlenmem Ev içinde merdive toplam 35

esi n yanik N(say8) 13 0 0 3 0 0 0 16 frekans 81,3% 0,0% 0,0% 18,8% 0,0% 0,0% 0,0% 100,0% CO N(say8) 0 1 0 0 3 0 0 4 zehirlenme frekans 0,0% 25,0% 0,0% 0,0% 75,0% 0,0% 0,0% 100,0% düsmecarpma N(say8) 35 11 5 4 0 0 2 57 frekans 61,4% 19,3% 8,8% 7,0% 0,0% 0,0% 3,5% 100,0% kesi camasirsuy u zehirlenmes i toplam N(say8) 1 0 0 0 0 1 0 2 frekans 50,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 50,0% 0,0% 100,0% N(say8) 0 0 0 0 1 0 0 1 frekans 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% N(say8) 49 12 5 7 4 1 2 80 frekans 61,3% 15,0% 6,3% 8,8% 5,0% 1,3% 2,5% 100,0%. www.atud.org/bulten/2005/10_3/2005_10(3)_90-95.pdf Bar Chart -( çukurova üniv. Çal Co unt 40 30 20 35 Risk Faktörü 0 Kaygan zemin Fikse olmayan Oda h l dar ve dolap Havalandirma kintili eksikli9i i Dolaplar8n duvara sabitlenmemesi Ev içinde diven 10 13 11 0 3 yanik 5 3 4 1 2 1 CO zehirlenme düsmecarpma kesi 1 1 camasirsuyu zehirlenmesi Kaza tipi Grafik 3-Kaza tipinin ev içi fiziki risk faktörüne göre da.lm 36

Kaza tipinin kazann oldu.u yerlere göre incelenmesinde kazalarn en çok salon ve oturma odasnda gerçekleti.i görüldü.( %43 ) Kaza tipleriyle kaza yerleri arasnda istatiksel olarak anlaml bir fark tespit edildi. (P<0,05) Tablo 16-Kaza tipinin kaza yerlerine göre göre da.lm yanik CO zehirlenme düsmecarpma kesi camasirsuyu zehirlenmesi toplam salon oturma odasi mutfak banyo yatak odasi koridor merdiven toplam 5 9 1 1 0 0 16 31,3% 56,3% 6,3% 6,3% 0,0% 0,0% 100,0% 4 0 0 0 0 0 4 100,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 100,0% 26 5 15 6 3 2 57 45,6% 8,8% 26,3% 10,5% 5,3% 3,5% 100,0% 0 1 0 1 0 0 2 0,0% 50,0% 0,0% 50,0% 0,0% 0,0% 100,0% 0 0 1 0 0 0 1 0,0% 0,0% 100,0% 0,0% 0,0% 0,0% 100,0% 35 15 17 8 3 2 80 43,8% 18,8% 21,3% 10,0% 3,8% 2,5% 100,0% Psikiyatik hastalklarnn varl.nn kaza tipine göre da.lm tabloda gösterilmitir. Buna göre aradaki fark istatistiksel olarak anlaml bulunmamtr(p<0,05). Tablo 17-Kaza tipinin psikiyatrik hastalklarn varl.na göre da.lm Psky Hast kaza tipi yok var toplam yanik n say8 15 1 16 frekans 93,8% 6,3% 100,0% CO zehirlenme n say8 4 0 4 frekans 100,0% 0,0% 100,0% düsme-carpma n say8 55 2 57 frekans 96,5% 3,5% 100,0% kesi n say8 2 0 2 frekans 100,0% 0,0% 100,0% camasirsuyu zehirlenmesi n say8 1 0 1 frekans 100,0% 0,0% 100,0% n say8 77 3 80 toplam frekans 96,3% 3,8% 100,0% 37

Kaza tipinin risk profiline göre da.lmnda istatistiksel olarak anlaml fark bulunamamtr(p<0,05) Tablo 18- Kaza tipinin risk profiline göre da.lm kaza tipi Risk yok Alkollü Ba7dönmesi 0-6 ya7 grubu Hareket k8s8tl8l898 Ya7l8l8k(>65 ya7) Birden fazla risk toplam yanik n say8 14 0 0 0 1 0 1 16 frekans 87,5% 0,0% 0,0% 0,0% 6,3% 0,0% 6,3% 100,0% CO zehirlenme n say8 4 0 0 0 0 0 0 4 frekans 100,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 100,0% düsme-carpma n say8 25 4 2 6 1 12 7 57 frekans 43,9% 7,0% 3,5% 10,5% 1,8% 21,1% 12,3% 100,0% kesi n say8 1 0 0 0 0 1 0 2 frekans 50,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 50,0% 0,0% 100,0% camasirsuyu n say8 0 0 0 0 0 0 1 1 zehirlenmesi frekans 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% n say8 44 4 2 6 2 13 9 80 toplam frekans 55,0% 5,0% 2,5% 7,5% 2,5% 16,3% 11,3% 100,0% Kaza tipleriyle kronik hastal.n varl. arasndaki istatistiksel inceleme sonucunda anlaml fark bulunamamtr(p<o,o5). Tablo 19-Kaza tipinin kronik hastal.n varl.na göre da.lm Kaza tipi yanik CO zehirlenme düsme-carpma kesi camasirsuyu zehirlenmesi Toplam n say8 Kronik Hastal8k Birden fazla kr Toplam Hastal8k yok hast 15 1 16 Frekans 93,8% 6,3% 100,0% n say8 4 0 4 Frekans 100,0%,0% 100,0% n say8 42 15 57 Frekans 73,7% 26,3% 100,0% n say8 2 0 2 Frekans 100,0%,0% 100,0% n say8 0 1 1 Frekans,0% 100,0% 100,0% N say8 63 17 80 Frekans 78,8% 21,3% 100,0% 38

TARTIMA VE SONUÇ Çalmamza katlan 80 hastadan 50 si kadn (% 62,5), 30 u erkek (%37,5) idi. Hastalarn ya ortalamas 39,55±24,70 idi. Bu durum kadnlarn kazaya daha sk maruz kald.n göstermektedir. Bu kadnlarn ev içinde daha fazla vakit geçirmesinden ve ev içindeki ileri kadnlarn yapmasndan kaynaklanyor olabilir. Kaza tiplerini cinsiyete göre inceledi.imizde kaza tiplerinin kadnlarda, erkeklerden istatistikel olarak anlaml derecede fazla oranda bulunmaktayd (P<0,05). Ev kazalar, dünyada ve Türkiye'de di.er kaza türlerine göre daha sk görülmektedir. Ev kazalar mevsime göre de.iiklik göstermektedir. K döneminde yanklar fazla iken, ilkbahar ve yaz mevsimlerinde dümeler, zehirlenmeler artmaktadr. Kazalarn olu nedenleri incelendi.inde, büyük ksmna bilgisizlik, tedbirsizlik, ihmal gibi önlenebilir insan hatalarnn sebep oldu.u görülmektedir. Ankara ili Altnda. Merkez l No'lu Sa.lk Oca. bölgesinde 1093 kiide yaplan bir aratrma sonucunda; son l yl içinde geçirilen kazalarn %40'n, son 15 gün içinde geçirilen kazalarn %86.6'sn ev kazalar oluturmaktadr ve bu kazalarn büyük ksm salonda meydana gelmektedir. Dnsanlarn zamanlarnn büyük ksmn salonda geçirmeleri bir etken olarak yorumlanabilir. Bizim çalmamza katlan hastalar, kaza yerine göre gruplandrld.nda; 35 hastann(%43,8) salon /oturma odas,15 hastann (%18,8) mutfakta, 17 hastann (21,3) yatak odasnda, 8 hastann (3,8) koridorda, 2 hastann (%2,5) merdivende kaza geçirdi.i saptanmtr. Bu durum Ankara ili Altnda. Merkez l No'lu Sa.lk Oca. bölgesinde yaplan çalma ile uyum göstermektedir. Dr.Nafiz Körez Sincan Devlet Hastanesi ve Özel Bayndr Hastanesi Acil Servislerine kaza nedeniyle bavuran kaza olgularn, epidemiyolojik açdan de.erlendirmek amacyla yapld. Aratrma verileri, 01 Ekim 2005-31 Ocak 2006 tarihleri arasnda acil poliklini.ine bavuran kaza olgularna gün ar 24 saat süreyle yüz yüze anket uygulanarak topland. Aratrma süresince 1115 kaza olgusuna ulald. Kaza olgularnn %53.8 i ilkokul ve alt, %3.4 ü üniversite mezunudur. Okuma yazma bilmeyenlerin oran %3.2 dir(23). Bizim çalmamzda Hastalar e.itim durumlarna göre gruplandrld.nda 2 kiinin(%2,5)okuma yazma bildi.i fakat okula gitmedi.i, 15 kii(18,8) okur yazar olmad.,30 kiinin(37,5) ilkokul mezunu, ortaokul ve lise mezunu srasyla 11(%13,8) ve 17 (%21,3)oldu.u, 5 39

kiinin(%6,3) de yüksekokul mezunu oldu.u görülmektedir. Her iki çalmada da çalmaya katlan hastalarn ço.unun e.itim durumu ilkokul ve altdr. Bu durum e.itim düzeyi azaldkça kaza skl.nn artt.n göstermektedir (p<0,05). Yank ile bavuran 16 hastadan 9 u(%56,3) 15-30 ya aral.nda, 6 s (%37,5) 31-60 ya aral.nda ve 1 i (%6,3) 61 ya üstünde idi. Bu durum yank tipi ev kazas vakalarnn ço.unlu.unun genç ve orta ya grubuna ait oldu.unu göstermektedir. Bu genç ve orta ya grubunun ev ileriyle daha fazla ilgileniyor olmasnda kaynaklanyor olabilir. Düme-çarpma tipi ev kazasyla bavuran 57 hastadan; 6 s (%10,5) 0-6 ya aral.nda, 4 ü (%7) 7-14 ya aral.nda, 13 ü(%22,8) 15-30 ya aral.nda, 16 s(%28,1) 31-60 ya aral.nda ve 18 i de(%31,6) 61 ya ve üstü idi. Dümeçarpma tipi ev kazasnn yaa göre da.lmnda istatistiksel olarak anlaml fark olmamakla birlikte; 0-6 ve 61 ya ve üstü hastalarn bu tip kazalara daha sk maruz kald. görülmektedir. 0-6 ve 61 ya ve üstü hastalar risk grubunu tekil edip; risk grubunu içeren 0-6 ve 61 ya üstü popülasyona yönelik önlenebilir baz tedbirler alnabilir. Bu da yapt.mz çalmann, ev kazalaryla ilgili kaytlar sa.lkl olmad.ndan dolay; düme-çarpma tipi ev kazas yaa göre anlaml bulunamamtr.bunu daha önceki genel bilgiler bölümünde de.inmi idik. Kaza tiplerinin yaa göre da.lmnda istatistiki olarak anlaml bir fark bulunamamtr (P>0,05). Çalmaya dahil edilen hastalarn ev içi fiziki risk faktörüne göre da.lm; 49 unda (%61,3) risk faktörü yok, 12 sinde (%15)kaygan zemin mevcudiyeti, 5 inde (%6,3) fikse olmayan hal, 7 sinde (%8,8)oda dar ve dolap çkntl,4 ünde (%5)havalandrma penceresi eksikli.i,1 inde(%1,3)dolaplarn duvara sabitlenmemesi ve 2 sinde(%2,5) ev içinde merdiven türü ev içi fiziki risk faktörü tespit edildi. Yank tipi ev kazas ile bavuran 16 hastadan 13 ünde(%81,3)ev içi fiziki risk faktörü yok, di.er 3 ünde(%18,8)oda dar ve çkntl dolap fiziki risk faktörü mevcut.co zehirlenmesi ile bavuran 4 hastadan ;1 inde kaygan zemin,di.er 3 ünde ise havalandrma penceresi eksikli.i mevcut idi. Düme çarpma ile bavuran 57 hastadan 35 inde(%61,4)herhangi bir fiziki risk faktörü yok iken, 11 inde(19,3) kaygan zemin, 5 inde(%8,8) fikse olmayan hal, 4 ünde (%7) oda dar ve çkntl dolap, 2 sinde (%3,5) ev içi merdiven varl. mevcut idi. Bu da bize unu göstermektedir ki ev içi fiziki risk faktörlerine yönelik 40

yaplabilecek önlemler alnmal ve alnabilecek önlemleri genel bilgiler ksmnda tablo halinde sunmutuk(sayfa). Kaza tipleriyle ev içi fiziki risk faktörleri arasndaki farkllklarn istatiksel olarak anlaml oldu.u anlalmaktadr (P<0,05). Çalmaya dahil edilen hastalarn ev içi kazaya kar alnabilecek tedbir varl.na göre da.lm; 79 unda(%98,8) tedbir alnmami iken, 1 inde(%1,3) tedbir alnm idi. Bu sonuca göre ev kazas ile bavuran hastalarn kazaya maruziyeti azaltabilecek tedbir almadklar anlalmtr. Gerek ev kazalarnn önlenmesi gerekse mevcut zararn azaltlmasna yönelik olarak pratik ve kolay önlemler için e.itim verilebilir. Yaplabilecek e.itim metodlar hem basn ve medya yoluyla, hemde okullarda verilebilir. Kazalarn meydana geli skl.nda önemli rol alan fiziki risk faktörlerine yönelik uygulanabilecek tedbirleri genel bilgiler bölümünde denetim listesi- gerekçeler ad altnda tablo(sayfa) halinde de.inilmitir. Çalmamza dahil edilen hastalar psikolojik etmenin varl.na göre (unutkanlk, dalgnlk,dikkat eksikli.i,sinirlilik, yorgunluk ve ar stres hali) de.erlendirildi.inde; 33 ünde (%41,3) psikolojik etmen varl. mevcuttu. Bu bilgiler bize psikolojik etmenin ev kazalarna yol açmada etkin oldu.u fikrini vermektedir. Bu da bizlere psikolojik etmenlerin insan hayatnda ne derece önemli oldu.unu göstermektedir. 41