Fide Yşının Değişik Brokkoli (Brssic olerce L. vr. itlic ) Çeşitlerinde Kuru Mdde Miktrı ve Verime Etkisi Fik YARALI İsmil GÜVENÇ Hluk Çğlr KAYMAK Attürk Üniversitesi Zirt Fkültesi Bhçe Bitkileri Bölümü, 25240, Erzurum (fikyrli@tuni.edu.tr) ÖZET: Bu rştırm, frklı fide yşlrının değişik rokkoli çeşitlerinde n ve sekonder sürgün verimine ve kuru mdde miktrın etkisini elirlemek mcıyl 2003 ve 2004 yıllrınd yürütülmüştür. Arştırmd, üç frklı rokkoli çeşidi(jde F 1, Monopoly F 1 ve Monco F 1) ve üç yrı fide yşı(30, 40 ve 50 gün) denenmiştir. Arştırm sonund, denemenin her iki yılınd d n şt elirlenen en yüksek kuru mdde miktrının 40 günlük, en yüksek n ve yn ş veriminin ise 30 günlük fidelerden elde edildiği tespit edilmiştir. Anhtr Kelimeler: Brokkoli, Fide Yşı, Kuru Mdde, Verim. The Effect of Trnsplnt Age on Dry Mtter Content nd Yield in Broccoli (Brssic olerce L. vr. itlic) Cultivrs. ABSTRACT: This study ws conducted to determine the effect of trnsplnt ge on dry mtter content of min hed nd min nd lterl shoot yield of different roccoli cultivrs etween 2003 nd 2004 yers t field condition. Three roccoli cultivrs (Jde F1, Monopoly F1 nd MoncoF1) s plnt mteril nd three different trnsplnt ges(30, 40 nd 50 dys) were used in this study. As result, when the highest dry mtter content of min heds were oserved in 40 dy-old trnsplnt, the highest min hed nd lterl shoot yield were otined from 30 dy-old trnsplnt in oth experiment yers. Keywords: Broccoli, Trnsplnt Age, Dry Mtter, Yield. GİRİŞ Brokkoli (Brssic olerce L. vr. Itlic) Brssiccee fmilysının ir üyesi olup, gelişmiş ülkelerde geniş lnlrd yetiştiriciliği ypıln ir seze türüdür. Brokkolinin seze olrk değerlendirilen kısımlrı yeşil renkli ve olgunlşmmış çiçek tslklrı ile klın ve etli çiçek splrıdır (Eşiyok ve Dönmez 2000; Vurl vd, 2000). Besin mddeleri kımındn zengin u seze türüne oln tlep son yıllrd hızl rtmktdır. Nitekim, ülkemizde 1960 yılınd 30.000 ton oln krnhr (rokkoli) üretimi, 2003 yılınd yklşık üç kt rtrk 100.000 ton ulşmıştır (Anonim 2003). Brokkoli yetiştiriciliğinde genel olrk fide metodu kullnılmktdır (Peirce, 1987). Yetiştiricilikte yşlı fidelerin kullnılmsı itki gelişmesini (vegettif ve genertif gelişmeyi) sınırldığındn, zı rştırıcılr rokkoli yetiştiriciliğinde 4-5 hftlık fidelerin kullnılmsını önermektedirler (Splittoesser, 1990). Seze yetiştiriciliğinde ürün potnsiyelini rtırmd ve iklimin uygun olmdığı ölgelerde yetiştiricilik için fide yşı oldukç önemlidir (Vvrin, 1988; NeSmith, 1993). Fide yşının etkileri konusund ypıln rştırmlrd, iri diğerini desteklemeyen sonuçlr elde edilmiştir (Jones vd., 1991; Lmont, 1992; Dmto vd., 1994). Bu rştırm sonuçlrın göre, rokkolide yşlı y d genç fidelerin dh iyi sonuçlr verdiği konusundn sınırlı sonuc ulşılmıştır. Bu seeple, u rştırm irçok çeşit ve yş kullnılrk yürütülmüştür. Nitekim, seze yetiştiriciliğinde fide yşının etkileri konusund dh fzl rştırm ypılmsı gerektiği de ildirilmiştir (Vvrin, 1998). Bunun ynınd, rştırm nispeten soğuk ve kıs vegetsyon periyodun (Myıs- Eylül) ship yüksek rkımlı oln ölgede seze yetiştiriciliğinde fide yşının etkisinin incelenmesi kımındn önem tşımktdır. Bu nedenle, rokkoli üretiminde dh fzl verim ve klite için uygun fide yşının elirlenmesi gerekmektedir. Bu rştırm yukrıd elirtilen nedenler de dikkte lınrk, fide yşının rokkolide verim ve kuru mdde miktrı üzerine etkisini elirlemek mcıyl yürütülmüştür. MATERYAL ve METOD Arştırm 2003 ve 2004 yıllrınd Attürk Üniversitesi Zirt Fkültesi Trımsl Arştırm ve Yyım Merkezi Müdürlüğüne it 6 no lu deneme lnınd yürütülmüştür. Denemenin her iki yılınd d itkisel mteryl olrk 3 det rokkoli (Brssic olerce L. vr. Itlic) çeşidi (Monco, Monopoly F1 ve Jde F1) ve üç yrı fide yşı (30, 40 ve 50 gün) kullnılmıştır. Brokkoli yetiştiriciliği fide yetiştirme metodu ile gerçekleştirilmiştir. Fideler, Bhçe Bitkileri Bölümüne it cm serd yetiştirilmiştir. Tüm çeşitlere it rokkoli tohumlrı torf ortmın (ph: 3.8-4.5, zot: %1) ekilmiştir. Fide dikimi için deneme lnınd 1,5 x 2,0 m edınd tvlr hzırlnmıştır. Hzırlnn tvlr fideler sır rsı ve sır üzeri mesfe 45x30 cm (Jett vd., 1995; Knflewski ve Spizewski, 2002; Yrlı ve Güvenç, 2006) olck şekilde dikilmiştir (Tlo 1).
Fide Yşının Değişik Brokkoli (Brssic olerce L. vr. itlic ) Çeşitlerinde Kuru Mdde Miktrı ve Verime Etkisi Tlo 1. Tohum Ekim ve Fide Dikim Trihleri Tohum Ekim Fide Dikim Trihi Tohum Ekim Fide Dikim Trihi Fide Yşı Trihi Trihi 2003 2004 30 40 50 24 Nisn 24 Nisn 24 Nisn 24 Myıs 5 Hzirn 15 Hzirn 25 Nisn 25 Nisn 25 Nisn 25 Myıs 5 Hzirn 15 Hzirn Arştırmd, deneme lnı toprğının zı fiziksel ve kimysl özellikleri (ph: 6.5, orgnik mdde: 4.25-4.60 %, P 2 O 5 : 42.5-45.6 kg/h, K 2 O: 210-287 kg/h) de dikkte lınrk dekr 20 kg N, 20 kg P 2 O 5 ve 20 kg K 2 O olck şekilde (Elkner, 2001; Yrlı ve Güvenç, 2006) temel güreleme ypılmıştır. Azotlu gürenin yrısı ve P 2 O 5 in tmmı dikimle irlikte, geri kln zot ise n şlrın hsdındn sonr itki iz düşümüne verilmiştir (Vurl vd, 2000). Arştırmd sulm yöntemi olrk yüzey sulm yöntemi kullnılmıştır. Brokkoli itkisinde tek ir n ş meydn gelmekte, n ş (primer sürgün) hsdındn sonr yn ş (sekonder sürgün) gelişimi olmktdır. Brokkoli itkisinin u özelliği dikkte lınrk, itki gelişmesi tkip edilerek pzrlnilir ed gelen n şlrd n ş hsdı, dh sonr d gelişen sekonder sürgünlerin hsdı ypılmıştır. Hst, rokkoli şlrını meydn getiren olgunlşmmış çiçek tslklrı çılmdn ypılmıştır. Pzrlnilir ed gelen n şlr ir ıçk yrdımıyl tçlrın gövdeyle irleştiği yerden kesilerek hst edilmiştir (Splittstoesser, 1990; Açıkgöz ve Şlk, 2000). Arştırmd, kullnıln çeşitlerin tmmınd, primer ve sekonder sürgün verimi; itki gelişmesini orty koymk mcıyl d primer sürgünlerde (olgunlşmmış çiçek tslklrı ile sp kısmınd) kuru mdde miktrı tespit edilmiştir (Kılıç vd, 1991). Deneme, 3 fide yşı ve 3 çeşit olmk üzere 3x3 fktöriyel şns ğlı tesdüf prselleri deneme desenine göre 3 tekerrürlü olrk kurulmuştur. Denemeden elde edilen verilerin vryns nlizleri SPSS 13.0 isttistik progrmı ile ypılmış, önemli ulunn ortlmlr rsındki frk Duncn çoklu krşılştırm testi kullnılrk elirlenmiştir. Ayrıc, her çeşit için göze içlerinde fide yşı etkisi (One- Wy ANOVA) yrı yrı değerlendirilmiştir. BULGULAR ve TARTIŞMA Arştırmd fide yşının n şt olgunlşmmış çiçek tslklrınd ve sp kısmınd kuru mdde miktrı üzerine etkisi her iki deneme yılınd d isttistiki olrk önemli ulunmuştur (Tlo 2). Denemenin her iki yılınd d çiçek tslklrınd ve sp kısmınd en yüksek kuru mdde miktrı 40 günlük fidelerden elde edilmiştir. Olgunlşmmış çiçek tslklrınd elirlenen kuru mdde miktrın çeşidin etkisi dikkte lındığınd; en yüksek kuru mdde miktrının denemenin 1. yılınd Monopoly (%15,91); 2. yılınd ise Jde F1 (%14,54) çeşidinden elde edildiği elirlenmiştir. Sp kısmınd elirlenen kuru mdde miktrının çeşitlere göre değişimi incelendiğinde, denemenin irinci yılınd en yüksek kuru mdde miktrının Monopoly F1 (%9,24); ikinci yılınd ise; Monco F1 (%8,74) çeşidinden elde edildiği tespit edilmiştir. Frklı fide yşlrının rokkolide klite prmetreleri üzerine etkilerinin değerlendirildiği ir rştırmd 4, 6, 8 ve 10 hftlık fideler kullnılmıştır. Arştırm sonucund, kuru mdde miktrı üzerine fide yşı etkisinin önemli olduğu, en yüksek kuru mdde miktrının 6 hftlık fidelerden elde edildiği, fide yşının rtmsıyl kuru mdde miktrının zldığı tespit edilmiştir (Wlzo ve Kunicki, 2003). Elde edilen sonuçlr önceki rştırıcılrın ulgulrıyl uyum içerisindedir. Denemede fide yşı fktörünün n ş ve sekonder sürgün verimine etkisi her iki deneme yılınd d isttistikî olrk önemli (P<0,01) ulunmuştur (Şekil 1,2). Her iki deneme yılınd d n ş ve sekonder sürgün verimleri çısındn en yüksek değerler 30 günlük fidelerden elde edilirken; en düşük verim değerleri 50 günlük fidelerden elde edilmiştir. Çeşit fktörünün verim üzerine etkileri değerlendirildiğinde, irinci deneme yılınd en yüksek n ş veriminin Monopoly F1 (3375,3), ikinci yılınd ise Jde F1 (3466,6) çeşidinden elde edildiği tespit edilmiştir. Sekonder sürgün verimi çısındn en yüksek değerlerin denemenin her iki yılınd d Jde F1 (2589,7-2587,3 g/prsel) çeşidinden elde edildiği elirlenmiştir. Bzı rştırıcılr rokkoli yetiştiriciliğinde yüksek verimlilik için en uygun fide yşının 30 gün olduğunu elirtmişlerdir (Splittoesser, 1990; Bik, 2001). Benzer şekilde, yetiştiricilikte genç fidelerin (4 hftlık) kullnılmsıyl dh yüksek verim ve klite elde edildiği tespit edilmiştir (Wlzo ve Kunicki, 2003). Bu ulgulrı destekler nitelikte zı rştırıcılr d yşlı fide kullnımının olumsuz sonuçlrın dikkt çekmişlerdir. Nitekim, yşlı fidelerin kullnımının rokkolide pzrlnilir verimi zlttığı, en düşük verimin 50 günlük fidelerin kullnıldığı dikimlerden elde edildiği ildirilmiştir (Bik, 2001). Slter ve Frdgley (1969) nin yptıklrı ir rştırmd d krnhr yetiştiriciliğinde yşlı fidelerin kullnılmsıyl
An Bş Verimi (g/prsel) F.Yrlı, İ.Güvenç, H.Ç.Kymk pzrlnilir verimin düştüğü elirlenmiştir. Arştırm sonucu elde edilen ulgulr önceki rştırıcılrın ulgulrıyl uyum içerisindedir. Tlo 2. Fide Yşının Değişik Brokkoli Çeşitlerinde Kuru Mdde Miktrın Etkisi Fide Yşı An Bşt Olgunlşmmış Çiçek Tslklrınd Kuru Mdde Miktrı (%) Jde F1 Monco F1 Monopoly F1 Ortlm 2003 30 11,52 * 15,66 * 16,49 * 14,55 B** 40 23,66 16,78 17,11 19,18 A 50 10,81 13,83 14,13 12,92 C Ortlm 15,32 * 15,42 15,91 2004 30 10,94 * 12,97 * 12,21 * 12,04 C* 40 22,99 15,52 14,50 17,67 A 50 9,70c 14,34 14,37 12,80 B Ortlm 14,54 * 14,27 13,69 Fide Yşı An Bşt Sp Kısmınd Kuru Mdde Miktrı (%) Jde F1 Monco F1 Monopoly F1 Ortlm 2003 30 5,33 c* 8,12 c* 9,40 * 7,61 C** 40 10,62 9,83 9,73 10,06 A 50 6,45 9,05 8,58 8,00 B Ortlm 7,46 ** 8,99 9,24 2004 30 6,28 * 8,93 8,78 7,99 B** 40 10,33 9,88 9,09 9,77 A 50 6,32 7,43 6,97 6,90 C Ortlm 7,64 c* 8,74 8,28 (**): F değeri %1 seviyesinde önemlidir. (*): F değeri %5 seviyesinde önemlidir. Şekil 1. Fide Yşının Değişik Brokkoli Çeşitlerinde An Bş Verimine Etkisi 30 gün 40 gün 50 gün 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 c c c c c 2003 2004 2003 2004 2003 2004 Jde F1 Monopoly F1 Monco F1 Şekil 2. Fide Yşının Değişik Brokkoli Çeşitlerinde Yn Bş Verimine Etkisi
Yn Bş Verimi (g/prsel) Fide Yşının Değişik Brokkoli (Brssic olerce L. vr. itlic ) Çeşitlerinde Kuru Mdde Miktrı ve Verime Etkisi 30 gün 40 gün 50 gün 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 c c 2003 2004 2003 2004 2003 2004 Jde F1 Monopoly F1 Monco F1 Bu rştırmdn elde edilen sonuçlr göre; rokkoli yetiştiriciliğinde en uygun fide yşının 30-40 gün olduğu tespit edilmiştir. Bun göre yüksek verim ve klite için genç fideler kullnılmlıdır. KAYNAKLAR Anonim, 2003.. www.fo.org Açıkgöz, F.E. ve Şlk, A. 2000. Tekirdğ Şrtlrınd Yetiştirilen Bzı Brokkoli Çeşitlerinde Frklı Ekim Zmnlrının Gelişme ve Verime Etkisi. III. Seze Trımı Sempozyumu, Isprt. s: 356-360. Bik, I. 2001. The İnfluence of Trnsplnt Age nd Method of Plnt Rising on Yield nd Hrvest Time of Autumn Broccoli. Horticulturl Astrcts, 71(5):559. Dmto, G., L., Trott, A. Eli. 1994. Cell Size, Trnsplnt Age nd Cultivrs Effects on Timing of Field Production of Broccoli (Brssic olerce vr. İtlic PIenk.) for Processing. Act-Horticulture, 371:53-60. Elkner, K. 2001. Effect of The Cultivr nd Nitrogen Fertiliztion on The Content of Dietry Fire nd Its Compozition in Some Cruciferous Vegetles. Horticulturl Astrcts, 71(11):1342. Eşiyok D. nd A. Dönmez. 2000. Brokkoli yetiştiriciliğinde Ekim Zmnı Bitki Sıklığı ve Tepe Budmsının Verim Üzerine Etkileri. III. Seze Trımı Sempozyumu, Isprt. s: 285-289. Jett, L.W., R.D. Morse nd C.R. O Dell. 1995. Plnt Density Effects of Single Hed Broccoli Production. Horticulturl Science 30(1): 50-52 Jones, T., L.A., Weston. R., Hrmon. 1991. Effect of Root Cell Size nd Trnsplnt Age on Cole Crops Yields. Horticulturl Science, 26(6):688. Kılıç, O., Çopur, U., Gökty, Ş. 1991, Meyve ve Seze İşleme Teknolojisi Uygulm Kılvuzu. Uludğ Üniversitesi Zirt Fkültesi Ders Notlrı:7, s: 143. Knflewski, M.; Spizewski, T. 2002. Effect of Plnt Density on Yield And Qulity of Broccoli. Horticulturl Astrcts, 72,(7):918. Lmont, W.J. 1992. Trnspln Age Hs Little Effect on Broccoli Hed Weight nd Dimeter. Horticulturl Science, 27(7): 848. NeSmith, D.S. 1993. Trnsplnt Age Influences Summer Sqush Growth nd Yield. Horticulturl Science, 28(6): 618-620. Peirce, L. C.1987. Vegetles (Chrcteristics, Production, Mrketing). John Wiley nd Sons US. P.433. Slter, P.J. nd J.R.A. Frdgley. 1969. Studies on Crop Mturity in Culiflower: II. Effects of Culturl Fctors on The Mturity Chrcteristic of Culiflower Crop. Journl of Horticulturl Science, 44:141-154. Splittstoesser, W.E. 1990. Vegetle Growing Hndook.Vn Nostrnd Reinhold, Newyork. P. 362. Vvrin, C.S. 1998. Trnsplnt ge of vegetle crops. Hort. Technology 8(4):550-555 Vurl, H., Eşiyok, D., Dumn, İ. 2000. Kültür Sezeleri (Seze Yetiştirme). Ege Üniversitesi Zirt Fkültesi Bhçe Bitkileri Bölümü, Bornov-İzmir. Wlzo, A. nd E. Kunicki. 2003. The Effect of Trnsplnt Age nd Plnting Time on Yield nd Qulity of Autumn Broccoli. Foli Horticulture, 15(2):33-40. Yrlı, F., ve Güvenç, İ. 2006. Frklı Dikim Zmnlrının Değişik Brokkoli (Brssic olerce L. vr. Itlic ) Çeşitlerinde Bitki Gelişmesi ve Verime Etkisi. VI. Seze Trımı Sempozyumu, Khrmnmrş. s: 309-314.