İÇİNDEKİLER 1.BÖLÜM TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE DERS İŞLEME SÜRECİ Muhammet BAŞTUĞ Sercan DEMİRGÜNEŞ TÜRKÇE ÖĞRETİMİ DERS İŞLEME SÜRECİ... 17 NEDEN TÜRKÇE ÖĞRETİMİ?... 17 TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE KARŞILAŞILAN SORUNLAR VE PRATİK ÇÖZÜM ÖNERİLERİ... 20 Öğretim Programları Sorunu... 20 Ders Kitapları ve Metin (Seçimi) Sorunu... 20 Öğretmen Sorunu... 23 Akıcı Okuma ve Anlama Sorunu... 23 Yazılı Anlatım Sorunu... 24 Sözlü İletişim (Dinleme ve Konuşma) Eğitimi Sorunu... 25 Bitişik Eğik Yazı Sorunu... 25 Merkezî Sınavlar ve Çoktan Seçmeli Test Baskıları... 29 Ölçme ve Değerlendirme Sorunu... 29 Metin ve Çocuk Edebiyatı Sorunu... 29 Türkçenin Diğer Derslerde Yeterince Desteklen(e)memesi... 30 Duyuşsal Yetersizlikler... 30 TÜRKÇE ÖĞRETİM PROGRAMININ GENEL YAPISI VE KULLANIMI... 30 Türkçe Öğretiminin Amacı... 32 Programın Kodlanması... 34 TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE ARAÇ GEREÇLER - MATERYAL GELİŞTİRME... 35 Türkçe Öğretiminde Kullanılabilecek Araç Gereçler... 38 TÜRKÇE ÖĞRETİMİNİN TEMEL İLKELERİ... 40 TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE DERS İŞLEME BASAMAKLARI... 41 6
2015 Programına Uygun 2. BÖLÜM SÖZLÜ İLETİŞİM Nevin AKKAYA Emre ÜNAL SÖZLÜ İLETİŞİM... 61 SÖZLÜ İLETİŞİM VE TÜRLERİ... 61 SÖZLÜ İLETİŞİM VE DİNLEME... 62 DİNLEME NEDİR?... 63 DİNLEME TÜRLERİ... 63 Aktif Dinleme... 65 Stratejik Dinleme... 66 Diyalog ve Sunuya Dayalı Dinleme... 66 Amaçlı Dinleme... 66 Yaratıcı Dinleme... 68 Seçerek Dinleme... 69 ETKİLİ DİNLEME NEDİR?... 69 Etkili Dinleme Nasıl Gerçekleştirilir?... 69 Etkili Dinleme Stratejileri... 70 Etkili Dinleme Becerisini Kazandırma Yolları... 71 Etkili Dinlemeyi Engelleyen Etmenler Nelerdir?... 71 DİNLEME EĞİTİMİ... 72 Dinleme Öncesinde Yapılabilecekler... 72 Dinleme Sırasında Yapılabilecekler... 73 Dinleme Sonrasında Yapılabilecekler... 73 SÖZLÜ İLETİŞİM VE KONUŞMA... 73 KONUŞMANIN UNSURLARI... 75 Konuşmanın Fiziksel Unsurları... 75 Konuşmanın Zihinsel Unsurları... 76 KONUŞMA HATALARININ GİDERİLMESİ İÇİN YAPILABİLECEK ÇALIŞMALAR... 80 KONUŞMA SÜREÇLERİ VE SÜREÇLER SIRASINDA UYGULANAN TEKNİKLER... 81 a.konuşma Öncesi... 82 b.konuşma Esnası... 82 KONUŞMA TÜRLERİ... 82 HAZIRLIKSIZ KONUŞMALAR... 86 HAZIRLIKLI KONUŞMALAR... 85 İLKOKULLARDA KONUŞMA EĞİTİMİ... 87 7
TÜRKÇE ÖĞRETİM PROGRAMINDA KONUŞMA EĞİTİMİ AMAÇ VE KAZANIMLARI... 90 KONUŞMA EĞİTİMİNDE KULLANILACAK YÖNTEM VE TEKNİKLER... 98 1. Katılımlı Konuşma... 98 2. Güdümlü Konuşma... 98 3. Serbest Konuşma... 98 4. Kelime ve Kavram Havuzundan Seçerek Konuşma... 98 5. Yaratıcı Konuşma... 99 6. Hafızada Tutma Tekniği... 99 7. Kendini Karşısındakinin Yerine Koyarak Konuşma(Empati Kurma)... 99 8. Tartışma... 99 9. İkna Etme... 100 KONUŞMA BECERİSİNDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 100 3. BÖLÜM OKUMA EĞİTİMİ Ruhan KARADAĞ İbrahim Halil YURDAKAL OKUMA EĞİTİMİ... 107 OKUMANIN TANIMI, ÖNEMİ, AMAÇLARI VE UNSURLARI... 108 1.Okuma Neden Önemlidir?... 109 2.Okumanın Amaçları Nelerdir?... 110 3.Okumanın Unsurları... 111 OKUMA SÜRECİ VE GELİŞİM EVRELERİ... 113 OKUMA STRATEJİLERİ, TÜR VE TEKNİKLERİ... 117 1.Okuma Öncesi Stratejiler... 119 2.Okuma Sırası Kullanılan Stratejiler... 121 3.Okuma Sonrası Stratejiler... 122 ÇOK ÖGELİ STRATEJİLER... 124 OKUMA TÜRLERİ... 126 1.Sesli Okuma... 126 2.Sessiz Okuma... 132 3.Paylaşmalı Okuma... 134 4.Rehberle Okuma... 135 5.Eşli (Arkadaşla) Okuma... 135 6.Metinlerarası Okuma... 136 7.Ekran Okuma... 136 8. Eleştirel Okuma... 140 8
9 2015 Programına Uygun 9. Tartışarak Okuma... 141 10.Serbest Okuma... 141 İLK VE ORTAOKUL TÜRKÇE DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMLARINDA OKUMA ÖĞRENME ALANI AMAÇ VE KAZANIMLARI... 142 TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE KİTAP VE OKUMA METNİ SEÇİMİ... 148 OKUMA İLGİSİ VE ALIŞKANLIĞININ KAZANDIRILMASI... 154 4. BÖLÜM YAZMA EĞİTİMİ Ruhan KARADAĞ YAZMA EĞİTİMİ... 163 YAZMANIN TANIMI VE ÖNEMİ... 164 YAZMA EĞİTİMİNİN AMAÇ VE İLKELERİ... 166 YAZMA EĞİTİMİ TEORİ VE MODELLERİ... 167 YAZMA EĞİTİMİ YAKLAŞIMLARI... 170 Ürün Temelli Yazma Yaklaşımı... 170 Süreç Temelli Yazma Yaklaşımı... 171 YAZILI ANLATIM METİN TÜRLERİ... 181 1.Bilgi Verici Metinler... 181 2.Yazınsal (Edebi) Metinler... 181 YAZMA EĞİTİMİNDE ANLATIM TARZLARI VE ÖĞRETİMİ... 182 1. Açıklayıcı Anlatım Tarzı... 182 2. Betimleyici Anlatım Tarzı... 183 3. Öyküleyici Anlatım Tarzı... 183 4. Tartışmacı Anlatım Tarzı... 183 İLKOKUL PROGRAMLARINDA YAZMA ÖĞRENME ALANI VE KAZANIMLARI... 184 ORTAOKUL PROGRAMLARINDA YAZMA ÖĞRENME ALANI VE KAZANIMLARI... 193 TÜRKÇE ÖĞRETİM PROGRAMLARINDA YER ALAN YAZMA TÜR, YÖNTEM VE TEKNİKLERİ... 197 1.Yaratıcı Yazma... 198 2.İkna Edici Yazma... 198 3.İşbirliği Yaparak (Paylaşarak) Yazma... 199 4.Modelli Yazma... 199 5.Birlikte Yazma... 199 6.Rehberli Yazma... 200 7.Kontrollü Yazma... 200
8.Güdümlü Yazma... 200 9.Serbest Yazma... 201 YAZMA ALIŞKANLIĞININ KAZANDIRILMASI... 202 5. BÖLÜM GÖRSEL OKUMA VE GÖRSEL SUNU EĞİTİMİ Fatma SUSAR KIRMIZI Emel SALGUT GÖRSEL OKUMA VE GÖRSEL SUNU EĞİTİMİ... 211 2015 PROGRAMINDA GÖRSEL OKUMA VE GÖRSEL SUNU BECERİLERİNİN YERİ... 212 GÖRSEL NEDİR?... 215 GÖRSELLERİN TEMEL UNSURLARI (ÖGELERİ)... 216 1. Nokta... 216 2. Çizgi... 216 3. Şekil... 217 4. Doku... 217 5. Renk... 217 6. Ritim... 217 GÖRSEL OKURYAZARLIĞIN TEMEL KAVRAMLARI... 218 1. Görsel Öğrenme... 221 2. Görsel Dil... 221 3. Görsel İletişim... 221 GÖRSEL OKUMANIN ÖNEMİ VE ÖZELLİKLERİ... 221 GÖRSEL OKUMA ETKİNLİKLERİ... 223 1. Görseli Tanıma ve Anlama... 224 2. Güdüleme ve Merak Uyandırma... 224 3. Görselleri İnceleme... 224 4. Kodları Keşfetme ve Öğrenme... 224 5. Hayal Gücünü Zenginleştirme... 225 6. Görsel Okuma Şeması... 225 7. Görsel Ayırt Etme... 225 GÖRSEL SUNU... 225 MEDYA OKURYAZARLIĞI... 226 10
2015 Programına Uygun 6. BÖLÜM DİL BİLGİSİ ÖĞRETİMİ Dudu KAYA DİL BİLGİSİ ÖĞRETİMİ... 235 DİL NEDİR?... 235 DİL BİLGİSİ NEDİR?... 236 DİL BİLGİSİ ÖĞRETİMİNİN AMAÇLARI... 237 DİLBİLGİSİ ÖĞRETİMİ... 238 DİL BİLGİSİ ÖĞRETİMİ İLKELERİ... 239 DİL BİLGİSİ ÖĞRETİM ALANLARI... 241 1.Doğru Söyleyiş... 241 2.Kelime Bilgisi... 242 3.Cümle Bilgisi... 244 4.İmla (Yazım)... 245 5.Noktalama İşaretleri... 246 DİL BİLGİSİ ÖĞRETİM YAKLAŞIMLARI... 247 1.Davranışçı Yaklaşımlar... 248 2.Bilişsel Yaklaşımlar... 249 3.Yapılandırmacı Yaklaşım... 249 İLKOKULLARDA DİL BİLGİSİ ÖĞRETİMİ... 251 ORTAOKULLARDA DİL BİLGİSİ ÖĞRETİMİ... 260 Kaynakça... 271 7. BÖLÜM YARATICI YAZMA AYFER ŞAHİN YARATICI YAZMA... 273 YAZMA ÖĞRENME ALANI... 273 Yazma ve Düşünme İlişkisi... 275 YAZI TÜRLERİ... 276 1. Bildirme Yazıları... 277 2. Yaratıcı Yazma... 277 Yaratıcılık... 278 Yaratıcı Yazma... 279 YARATICI YAZILARIN NİTELİKLERİ... 281 11
YARATICI YAZMANIN AMAÇLARI... 282 YARATICI YAZMANIN AŞAMALARI... 284 1.Ön Hazırlık (Beyin Fırtınası) Çalışmaları... 284 2.Hazırlık Aşaması (Araştırma, ayıklama, seçme, gözden geçirme)... 284 3.Tasarım Hazırlama (Düzenleme)... 284 4.Yazma Süreci (Yoğurma ve Biçimlendirme)... 285 5. Öz Denetim (Eleştirme)... 285 YARATICI YAZMANIN SAĞLADIĞI YARARLAR... 286 YAZMA ÖĞRETİMİ YAKLAŞIMLARI... 287 1. Ürün Odaklı Yaklaşım... 287 2. Süreç Odaklı Yaklaşım... 288 YARATICI DÜŞÜNCENİN ORTAYA ÇIKARILMASI İÇİN KULLANILABİLECEK TEKNİKLER... 288 1. Fikir Birliği Yöntemi:... 289 2. Yazma Oyunları:... 289 3. Kurallara ve Yöntemlere Göre Yazma:... 289 4. Edebi Yazma ve Edebi Türlere Göre Yazma:... 289 5. Uyarıcı Yazma:... 289 6. Yaratıcı Metinleri Sürekli Yazma:... 289 YARATICI YAZMADA KULLANILABİLECEK TEKNİKLER... 289 1. Beyin Fırtınası... 290 2. Yönlendirilmiş Beyin Fırtınası... 290 3. Doğa ve Çevre Gezileri... 292 4. Kavram Haritası... 293 5. Grupla Beraber Öykü Yazmak... 293 6. Balık Kılçığı... 294 7. Zihin Haritası... 294 8. Sınıflama-Kümeleme-Kelime Ağı-Salkım Oluşturma... 295 9. Not Defterleri ya da Günlük Yazma... 296 10. Yarım Kalmış Bir Hikâyenin Tamamlanması... 296 YARATICI YAZMA YÖNTEMLERİNİN KULLANILIŞ AMAÇLARI... 297 YARATICI YAZMADA DEĞERLENDİRME... 298 8. BÖLÜM TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE YÖNTEM VE TEKNİKLER Nevin AKKAYA TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE YÖNTEM VE TEKNİKLER... 309 TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE KULLANILAN YÖNTEM TEKNİKLER... 312 12
2015 Programına Uygun 1. Düz Anlatım... 312 2. Tartışma... 313 3. Gösterip Yaptırma... 315 4. Soru-Cevap... 315 5. Gösteri (Dramatizasyon)... 315 6. Rol Yapma... 316 7. Drama... 316 8. Benzetim (Simülasyon)... 317 9. İkili ve Grup Çalışmaları... 317 10. Beyin Fırtınası... 318 11. Örnek Olay... 318 12. Vızıltı Grupları... 319 13. Çember Tekniği... 319 14. Kavram Haritaları... 319 15. Zihin Haritaları... 320 16. Yapılandırılmış Grid... 320 17. Kavram Karikatürleri... 320 18. Tanılayıcı Dallanmış Ağaç... 321 19. Balık Kılçığı... 321 20. Tümdengelim... 321 21. Tümevarım... 322 22. Problem Çözme Yöntemi... 322 23. Proje Tabanlı Öğrenme... 323 24. Görüş Geliştirme... 324 25. Altı Şapkalı Düşünme... 324 26. Altı Ayakkabılı Uygulama... 325 27. İstasyon... 326 28. Basın Toplantısı... 327 29. Bulmaca... 327 30. Kart Eşleştirme... 327 31. Kart Gösterme... 327 32. Kartopu... 328 33. Köşeleme... 328 34. Öğrenme Galerisi... 328 35. Tereyağı-Ekmek... 328 36. Sandviç... 329 37. Vee Diyagramı... 329 38. Hazineyi Bul Tekniği... 330 39. Arkası Yarın Tekniği... 330 40. Philips 66 Tekniği... 331 41. Sokratik Tartışma... 332 13
42. Beyin Temelli Öğrenme... 332 43. Yansıtıcı Öğrenme... 334 44. Elves Yöntemi... 335 45. Tam Öğrenme... 336 46. İşbirlikli (Kubaşık) Öğrenme... 337 47. Bilgisayar Destekli Eğitim... 340 9. BÖLÜM METİNLERARASI OKUMA Fatma SUSAR KIRMIZI METİNLER ARASI OKUMA... 349 METİN NEDİR?... 351 Metinler Arasılık (Intertextuality) Kavramı... 352 Metinler Arası Okuma Nedir?... 354 METİNLER ARASI ANLAM KURMA YOLLARI... 356 1.Metin İçi Anlam Kurma... 356 2.Metin Dışı Anlam Kurma... 356 3.Metinler Arası Anlam Kurma... 357 2004 ve 2015 TÜRKÇE DERSİ ÖĞRETİMİ PROGRAMLARINDA METİNLER ARASI OKUMANIN YERİ... 357 İLKÖĞRETİMDE METİNLER ARASI OKUMA SÜRECİNİ DESTEKLEMEK İÇİN NELER YAPILABİLİR?... 360 10. BÖLÜM TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME İbrahim Halil YURDAKAL TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 379 İLKÖĞRETİM TÜRKÇE PROGRAMINDA ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME SÜREÇLERİ... 380 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME SÜREÇLERİNE İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR... 384 a.ölçme.... 385 b.değerlendirme... 385 EĞİTİM-ÖĞRETİM SÜREÇLERİNDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 386 a.tanılayıcı Değerlendirme... 387 14
15 2015 Programına Uygun b. Biçimlendirici Değerlendirme... 387 c. Düzey Belirleyici Değerlendirme... 388 ÖLÇME-DEĞERLENDİRME İLKELERİ VE SORU HAZIRLAMA BASAMAKLARI... 388 a. Sınav/Soru Hazırlama Basamakları... 389 b. Ölçme ve Değerlendirme İlkeleri... 392 GELENEKSEL VE ALTERNATİF ÖLÇME-DEĞERLENDİRME TEKNİKLERİ ARASINDAKİ FARKLAR... 393 GELENEKSEL ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME TEKNİKLERİ... 396 a. Çoktan Seçmeli Testler... 396 b. Doğru Yanlış Soruları... 400 c. Tamamlama (Boşluk Doldurma) Soruları... 402 d. Yazılı Yoklamalar... 402 e. Soru-Cevap /Sözlü Sınavlar... 404 ALTERNATİF ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME TEKNİKLERİ... 406 Alternatif Değerlendirmelerde Uyulması Gereken Temel İlkeler... 406 a. Performans Değerlendirme... 406 b. Ürün Seçki Dosyası (Portfolyo)... 408 c. Tanılayıcı Dallanmış Ağaç (TDA)... 411 d. Yapılandırılmış Grid... 412 e. Kavram Haritaları... 413 f. Kendi Kendini Değerlendirme (Öz Değerlendirme)... 414 g. Grup ve/veya Akran Değerlendirmesi... 415 h. Proje... 416 11. BÖLÜM TÜRKİYE NİN DİL POLİTİKALARI VE DÜNYADA İKİDİLLİ EĞİTİM MODELLERİ Cenan İŞÇİ TÜRKİYE NİN DİL POLİTİKALARI VE DÜNYADA İKİDİLLİ EĞİTİM MODELLERİ... 445 DİL POLİTİKASI NEDİR?... 445 1. Osmanlı İmparatorluğu Dönemi Dil Politikaları... 446 2. Cumhuriyet Dönemi Dil Politikaları... 448 İKİDİLLİ EĞİTİM MODELLERİ... 453 a. Geçiş Modeli (Transitional)... 454 b. İdame Modeli (Maintenance)... 455 c. Zenginleştirici Modeller (Enrichment)... 455
d. Miras Modeli (Heritage)... 455 İKİDİLLİ EĞİTİM ÜLKE ÖRNEKLERİ... 455 a. Amerika Birleşik Devletleri... 456 b. Kanada... 458 c. Büyük Britanya (Birleşik Krallık)... 459 d. İsviçre... 460 e. Avustralya... 461 f. Hindistan... 463 g. Almanya... 464 h. İspanya... 465 12. BÖLÜM ANADİLİ TÜRKÇE OLMAYAN ÖĞRENCİLERE TÜRKÇE ÖĞRETİMİ İbrahim Halil YURDAKAL ANADİLDE EĞİTİM İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR VE TANIMLAR... 471 a. Dil... 472 b. Ana Dil... 473 c. Ana Dili... 473 d. İki Dillilik... 474 e. Çok Kültürlülük... 475 ANADİLİ TÜRKÇE OLMAYAN ÖĞRENCİLERİN YAŞADIKLARI SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ... 475 ÇİFTDİLLİ ÖĞRETMEN YETİŞTİRME... 486 16