Tiroid Fonksiyonunun Laboratuvar Testleri ile Değerlendirilmesi Prof. Dr. Beyhan Ömer Tıbbi Biyokimya ABD 2015
Tiroid bezi, Foliküler hücreler: Tek sıra epitel hücreleri ile çevrili içerisi kolloid ile doludur. Tiroid folikülleri tiroid hormonu sentezler, depolar ve salgılar. C-hücreleri veya parafoliküler hücreler: Foliküller arasına tek hücreler veya küçük gruplar şeklinde dağılmıştır.kalsitonin hormonu sentezler.
Follicles Are the Sites Where Key Thyroid Elements Function: Thyroglobulin (Tg) Tyrosine Iodine Thyroxine (T4) Triiodotyrosine (T3)
Tiroid Hormonlarının Biyosentezi Tiroid hormonu sentezi için iki gerekir. Tiroglobulin (Tg, intrensek substrat): substrat %8-10 unu karbonhidrat, yaklaşık %0.2-1 ini (besinsel iyot alımına bağlı) iyot oluşturan bir glikoproteindir.
Elementer iyot (ekstrensek substrat): Anorganik iyot olarak su ve gıdalarda İyodür ince bağırsaktan emilir. İyodürün ufak bir miktarı laktasyondaki meme bezi tarafından alınır ve sütte bulunur. Tiroid bezinin başlıca fonksiyonu iyodu konsantre etmek ve tiroid hormonlarını sentezlemektir
Tiroid Hormon Sentez Aşamaları 1-Hücreye İyot alımı (up-take) 2-İyot oksidasyonu 3-Tirozin iyotlanması (Organifikasyon) 4-İyodotirozillerin birleşmesi (Coupling)
1-İyodun hücreye alınması: Tiroid bezi güçlü elektrokimyasal gradyana karşı iyodu konsantre etme yeteneğindedir. Enerji bağımlıdır ve Na+- K+-ATPaz pompasına bağlıdır. İyodürün aktif taşınımında Na/I simport proteini rol alır. Taşıyıcı proteine hücre dışından bağlanan sodyum ve iyot hücre sitoplazmasına salındıktan sonra önceki konumuna geri döner.
Hücre içine giren Na+, iyon ettirmek için Na+-K+-ATPaz dışına pompalanır. gradyanını devam pompasıyla hücre Hem iyot hem de TSH, Na/I taşınım düzenler. İyot alımını; aşırı I azaltır, TSH ise arttırır. fonksiyonunu
2-İyodun oksidasyonu, İyodür, Tiroperoksidaz ve H2O2 ile oksitlenerek enzim-bağlı iyodinyum iyonu oluşturur. 3-Tirozinin iyotlanması(organifikasyon) Oksitlenmiş iyot önce tirozin kalıntısındaki aromatik halkanın 3. karbonuna bağlanır, 3-monoiyodotirozin (3-MIT-Tg) Daha sonra tirozil kalıntısının 5. karbonuna bağlanır, 3,5-diiyodotirozin (3,5- DIT-Tg) oluşur. olarak adlandırılır.
4- İyodotirozillerin birleşmesi (Coupling) Daha sonra iyotlanmış bu tirozinler Tiroperoksidaz aracılığıyla birleştirilir DIT + MIT + DIT DIT Tiroperoksidaz T4 T3 İyotlanmış türevlerden sadece T3 ve T4 aktifitir.
İyotlaşma bir kez oluştuktan sonra iyot kolay kolay tiroid dokusunu terketmez İyotlu tirozini hiçbir trna tanımadığından protein içine yerleşemez.
Antitiroid ilaçlar: Tioüre, tiourasil, propiltiourasil gibi ilaçlar iyot alımını etkilemeksizin iyodun organifikasyon basamağını inhibe eder.
3-3,5 r-triiyodotiroinin (rt3)
Tg de iyotlanmış türevlerin % 49 unu MİT, %33 ünü DİT, %16 T4, %1 ini T3 ve eser miktarda ters T3 oluşturur. Bu iyotlanmış tirozin türevlerinden sadece T4 ve T3 aktiftir.
. Tg tiroid folikülleri içinde kolloid damlacıkları halinde depolanır. Buradaki proteinin %75 ini oluşturur. Normal bir tiroidde birkaç depolanmış hormon mevcuttur. TH ve Tg sentezi, TSH ile uyarılır. haftalık
Tiroid Hormonlarının salgılanımı ve Taşınımı Tg, Tg-bağlı T4 ve T3 kalıntılarıyla birlikte prohormon olarak foliküler lumende depolanır. TSH (veya TSİ) ile tiroid bezinin uyarılmasından sonra dakikalar içerisinde apikal membran üzerindeki mikrotübüller Tg i pinositozla foliküler hücreye alır. Lizozomla kaynaşarak Tg çeşitli proteaz ve peptidazlarla parçalanır. asit
Amino asitler, MİT, DİT, açığa çıkar T3 ve T4 hücreden kolaylaştırılmış difüzyonla kana verilirken, MİT ve DİT dolaşıma çıkmaz iyodotirozin deiyodinaz enzimi ile iyotları ayrılır. T4 ve T3
3,5,3,5 tetraiyodotironin 3,5,3 triiyodotironin (T4) (T3) Molekül ağırlığı 777 651 Tiroid bezinde oluşumu (%) %100 %20 Periferik oluşumu 0 %80 Yarı ömrü 7 gün 1 gün Total plazma konsantrasyonu %4-11 g %75-220 ng % Serbest %0.02 %0.3 % Plazma proteinine bağlı %99.98 %99.7 %70-75 %70-75 %5-10 20-25 %15-20 0-5 TBG ye bağlı1 Albumine bağlı TBPA bağlı2
1) Tiroksin bağlayıcı globulin (TBG): Plazmada 1 ve 2 globulin arasında göç eden karaciğerde sentezlenen bir glikoproteindir..
TBG miktar değişimi Total T4 ve T3 ün miktarlarını değişir, serbest fraksiyona ise etkisizdir. TBG miktarının tayini tiroidin fonksiyonel bozukluklarının saptanmasında önemlidir.
TBG Artışı -Gebelık, doğum kontrol hapları -Bazı ilaçların kullanımı ( östrojen, tamoksifen,opiat) -Östrojen oluşturan tümörler -Yenidoğan
TBG Azalması -Genetik bozukluk, -Akromegali, -Ciddi asidoz, -Nefroz -Hipoproteinemi yapan diğer hast.(karaciğer hast., ağır sistemik hastalıklar) -Renal ve intestinal protein kaybı, -Bazı ilaçların kullanımı: ( androjenler, glukokortikoitler ) -Testosteron oluşturan tümörler
T4 ve T3 ün TBG ye bağlanmasını azaltan ilaçlar - Salisilat, -Fenitoin, -Penisilin, -Heparin,
2) Tiroksin bağlayıcı prealbumin (TBPA): Tiroksin bağlayıcı prealbumine dolaşımdaki T4 ün %15-20 si bağlanır. 3) Albumin: Kandaki T4 ün %5-10 u, T3 ün ise %20 si albumine bağlanarak taşınır.
T4 ün %80 i karaciğer, böbrek ve kas gibi periferik dokularda deiyodinasyonla T3 e veya ters T3 e (rt3) çevrilir. Kronik hastalıklarda, karbonhidrat açlığında ve fetusta nispeten büyük miktarlarda rt3 oluşur ve çok zayıf bir agonisttir. Propiltiourasil azaltır. T4 ün T3 e dönüşümünü
Deiyodinaz enzimiyle T4, aktif hormon olan T3 e yıkılır. T3,hedef hücre nukleusundaki tiroid reseptörüne T4 ten 10 katı afiniteyle bağlanır.
Monokarboksilat transporter (MCT8, MCT10)
TH metabolizması Deiyodinasyon, deaminasyon dekarboksilasyonla inaktive olur. T4, T3 ve rt deiyodinasyondur. Karaciğerde glikuronik asit veya bağlanarak safra yollarına atılır veya, ün %80 ve metabolik yolu sülfatla
Oksidatif deaminasyon ve dekarboksilasyonla çok az biyolojik aktiviteye sahip tetraiyodotiroasetik asit (TETRAK) veya triiyodotiroasetik asit (TRİAK) oluşur. Deiyodinasyonla bölgeye geçer. ayrılan iyodür ekstrasellüler Bir kısmı idrar veya dışkıyla atılırken bir kısmı tiroid bezi tarafından alınarak tekrar TH sentezinde kullanılır.
Tiroid hastalığı toplumun hemen hemen %3 ünü etkileyen yaygın bir hastalıktır. Tiroid hastalığının %95 i tiroid bezinden orjin alır, bunun da çoğu otoimmün kaynaklıdır. Kadınlarda erkeklerden 9 kat fazla
TİROİD FONKSİYON TESTLERİ Testlerin amaçları: 1- Tiroid fonksiyon durumunun tesbiti (Hipertiroidi, hipotiroidi, ötiroidi ) 2-Tiroid fonksiyon bozukluğu varsa bunun yeri ve tipinin belirlenmesi 3-Tiroid hastalıkları/ tedavilerinin takibi
Tiroid Hastalıkları Değerlendirmesinde Kullanılan Testler: TSH Total Tiroksin ( T4 ) TotalT3 Serbest T4 ( st4) Serbest T3 ( st3) Anti TPO TBG Tg Kalsitonin Anti Tg TRAb
Yüksek riskli populasyonda rutin testler olarak önerilir - Yenidoğanlarda, ( Hipotiroidzm için TSH) -35 yaş üstünde her 5 yılda bir (TSH ) -60 yaş üstünde ( Hastalığın yüksek prevalansı nedeniyle) - Kadınlarda, -Ailesel tiroid fonksiyon bozukluğu hikayesi olanlarda, - Otoimmun bir hastalığı olanlarda, -Tiroid fonksiyonunu etkileyecek ilaç kullananlarda ( Li, Amiodoron..)
Kan Serum Serum Serum 0da Isısı 0da Isısı 4-8oC -20oC 1 gün 7 gün 6 ay 2 gün 8 gün 3 ay 5 gün 7gün 6 ay - 2 yıl ft3 1 gün 2 hafta 3 ay T3 2 gün 8 gün 3 ay TSH TSH(filter paper) 7 gün ft4 T4 7 gün Tiroglobulin 2 gün 1 gün 3 gün 1 ay Kalsitonin 1 saat 4 saat 8 saat 3 ay
Testlerin çalışılmasında dikkat edilecek noktalar: Serum veya plazmada çalışılabilir. Bilirubin, hemoliz, lipemiden çok yüksek değerlere ulaşmadıkça etkilenmez.
TEST ADI T3 TEST ADI T4 TEST ADI FT3 REFERANS ARALIĞI BİRİM 0-3 Gün 4-30 Gün 2-12 Ay 2-6 Yaş 7-11 Yaş 12-19 Yaş Yetişkin 0-3 Gün 4-30 Gün 2-12 Ay 2-6 Yaş 7-11 Yaş 12-19 Yaş Yetişkin 4-30 Gün 2-12 Ay 2-6 Yaş 7-11 Yaş 12-19 Yaş Yetişkin 0,96-2,92 0,62-2,43 0,81-2,81 0,83-2,52 0,92-2,19 0,83-2,15 0,8-2,0 ng/ml ng/ml ng/ml ng/ml ng/ml ng/ml ng/ml TEST ADI REFERANS ARALIĞI BİRİM 0-3 Gün 8,5-34,9 pmol/l FT4 4-30 Gün 2-12 Ay 2-6 Yaş 7-11 Yaş 12-19 Yaş Yetişkin 10,6-39,8 6,2-30,1 11,0-22,5 11,6-21,5 12,0-20,6 12-22 pmol/l pmol/l pmol/l pmol/l pmol/l pmol/l REFERANS ARALIĞI BİRİM TEST ADI REFERANS ARALIĞI BİRİM TEST ADI REFERANS ARALIĞI BİRİM TEST ADI REFERANS ARALIĞI BİRİM TEST ADI REFERANS ARALIĞI BİRİM 5,37-22,4 5,24-23,2 5,37-16 5,26-14,8 5,70-14,1 4,74-14,6 5,1-14,1 3,0-8,1 2,4-9,8 3,0-9,1 4,1-7,9 3,5-7,7 3,1-6,8 μg/ml μg/ml μg/ml μg/ml μg/ml μg/ml μg/ml pmol/l pmol/l pmol/l pmol/l pmol/l pmol/l TSH TG ANTİ TPO ANTİ - TG 0-3 Gün 4-30 Gün 2-12 Ay 2-6 Yaş 7-11 Yaş 12-19 Yaş Yetişkin REFERANS ARALIĞI BİRİM 5,17-14,6 0,43-16,1 0,62-8,05 0,54-4,53 0,66-4,14 0,53-3,59 0,27-4,2 0-85 0-34 0-155 miu/l miu/l miu/l miu/l miu/l miu/l miu/l ng/ml IU/ml IU/ml
Tiroid fonksiyon bozukluğunun tarama stratejisinde kullanılan testler: sensitif TSH ve st4 dür. st4 deki çok hafif değişikliğe TSH katlanarak cevap verir
stsh ölçümü; Hem hipotirodizm, hem de hipertiroidizmin yaygın formlarında en uygun testtir. TSH, st4 -> primer hipotiroidi TSH, st4 -> primer hipertiroidi
Tg Başlıca 3 durumu yansıtır: Tiroid dokusunun miktarını Tiroid bezi hasarını ya da inflamasyonunu TSH reseptörünün uyarıldığını ( TSH, hcg, TRAb)
Tg ölçüm endikasyonu Tiroid karsinomu Tirotoksikozis faktisia Yenidoğanda konjenital hipotiroidinin etyolojisi İnflamatuar tiroiditlerin (subakut tiroidit) aktivitesinin değerlendirilmesi
Tiroid otoantikorları Graves hastalığı, Hashimoto hastalığı ve postpartum tiroiditis otoimmün kaynaklıdır. Tiroid bezinin, çeşitli proteinlerine karşı 1 veya daha fazla antikor oluşur. - Anti- Tg -anti-tpo (tiroid mikrozomal antikoru,antitiroit peroksidaz antikoru) -anti- TSH reseptör
Anti TPO İmmün nedenli tiroid hastalıklarında önemli, Hashimato tiroidi ve idiyopatik miksödemde -> Pozitif Graves hastalığı-> çoğunluğunda pozitif TipI diyabette de pozitif
Tiroid hastalıklarının laboratuvar tanısı Hastalıklar TT4 FT4 TT3 TSH Ötiroidizm N N N N Hipertiroidizm T3tirotoksikozu N N Primer Sekonder Tersiyer TBG artışı N N TBG azalışı N N Hipotiroidizm
TEŞEKKÜRLER