Yüksek kolesterollü diyetle beslenen sıçnlrd Foeniculum vulgre P. mill. (rezene) tohumlrının kn kolesterol seviyesi üzerine etkisi Hnefi Özbek 1, Nureddin Cengiz 2, Aydın Him 3, Serdr Uğrş 4, Fevzi Özgökçe 5, Ender Erdoğn 2 Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tıp Fkültesi 1 Frmkoloji, 2 Histoloji ve Embriyoloji ve 3 Fizyoloji Anbilim Dllrı, Vn 4 Attürk Eğitim Arştırm Hstnesi Ptoloji Lborturı, Ankr 5 Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Edebiyt Fkültesi Biyoloji Bölümü, Vn Amç: Yüksek kolesterollü yemle beslenmiş sıçnlrd Foeniculum vulgre P. Miller (Rezene) bitkisi tohumlrının kn kolesterol seviyesi ve diğer bzı biyokimysl ve hemtolojik prmetreler üzerine etkisi rştırıldı. Yöntem: Çlışm gruplrın stndrt sıçn yemi (kontrol grubu), yüksek kolesterollü yem (kolesterol grubu) ve yüksek kolesterollü yeme % 15 ornınd rezene eklenmiş yem (rezene grubu) 90 gün süreyle verildi. Çlışm boyunc gruplr hftd üç kez trtılrk vücut ğırlığı tkibi ypıldı. Çlışmnın sonund kn ve doku örnekleri lınrk biyokimysl ve hemtolojik bzı prmetrelere bkıldı. Krciğer, ort ve böbrek dokulrı Hemtoksilen Eozin, Oil Red O ve Reticulin boylrıyl boyndı. Bulgulr: Kolesterol grubund serum lklen fosftz, kolesterol ve yüksek dnsiteli lipoprotein değerlerinin, rezene grubund serum lnin minotrnsferz ve kolesterol değerlerinin kontrol grubun göre yükseldiği, hemtolojik prmetreler yönünden trombosit syısı hriç diğer tüm prmetrelerin rezene grubund düştüğü sptndı. Kontrol grubund % 21.0 vücut ğırlığı rtışı olurken, kolesterol ve rezene gruplrınd vücut ğırlığınd nlmlı rtış olmdığı tespit edildi. Histoptolojik incelemelerde rezene ve kolesterol gruplrının ort ve böbreklerinde herhngi bir ptolojiye rstlnmzken, krciğer dokulrınd yygın yğlnm lnlrı izlendi. Sonuç: Yüksek kolesterollü diyet uygulnn sıçnlrd, yeme % 15 rezene ilvesinin kn kolesterol seviyesini kolesterol grubun göre nlmlı derecede düşürdüğü, nck sıçnlrın beslenmesini olumsuz yönde etkilediği, krciğer yğlnmsını önlemede önemli bir ktkısının olmdığı knısın vrıldı. Anhtr kelimeler: Foeniculum vulgre P. Mill. rezene, kolesterol düşürücü etki, sıçn The study of the effects of Foeniculum vulgre P. Mill. (fennel) seeds on the blood cholesterol levels nd some other blood prmters in high cholesterol diet fed rts Objective: The effects of Foeniculum vulgre P. Mill. seeds on the blood cholesterol nd other biochemicl nd hemtologic prmeters were investigted in rts fed with high cholesterol diet. Methods: The nimls in the control group were fed with stndrd rt diet, the cholesterol group received high cholesterol diet nd the fennel group received high cholesterol diet with fennel seeds (15%) for 90 dys. The nimls were weighed three times week during the study. At the end of the 90 dy period blood nd tissue smples were obtined nd some biochemicl nd hemtologic prmeters were mesured. Liver, ort nd kidney tissues were stined with Hemtoxylen-Eosin, Oil Red O nd Reticulin. Results: In the cholesterol group serum lklen phosphtse, cholesterol nd high density lipoprotein levels were higher thn those in the control group. In the fennel group serum lnine minotrnsferse nd cholesterol levels were higher while hemtologic prmeters except pltelet count were lower thn those in the control group. While there ws 21.0% increse in body weight in the control group there ws no significnt chnge in body weight in the cholesterol nd fennel groups. Histopthologic exmintion reveled no pthology in the ort nd kidney tissues while there were widespred ftty degenertion in the liver tissue. Conclusion: In the rts fed high cholesterol diet with 15% fennel seeds, it ws found tht fennel reduced the blood cholesterol levels significntly. However, considering the histopthologic findings nd its dverse effects on the body weight, diet with fennel is not effective in reducing ftty degenertion in liver induced by high cholesterol diet. Key words: Foeniculum vulgre P. Mill., hypocholesterolemic effect, rts :175-180 Yzışm Adresi: Yrd. Doç. Dr. Hnefi Özbek Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tıp Fkültesi Frmkoloji Anbilim Dlı, Vn e-post: hnefiozbek@hotmil.com Foeniculum vulgre P. Miller, ülkemizde rezene, rziyne, rpsçı, irziyn ve myn dlrı ile bilinir (1); ttlı rezene (vr. dulce) ve cı rezene (vr. Rezene tohumlrının kn kolesterolüne etkisi-özbek ve rk 175
vulgre) olmk üzere iki çeşittir (2). Bunlrdn ylnızc ttlı rezene kullnılmktdır. Rezene ülkemizin Kuzey Andolu Bölgesi nde (Ordu ve Trbzon) ybni olrk bulunur (3). Acı rezene Akdeniz kökenlidir, ttlı rezene ise Güney ve Btı d yetiştirilir, bzı bölgelerde rkı üretiminde nson yerine kullnılır (2). Meyveleri sbit yğ (% 10-20), uçucu yğ (% 3-7), protein (% 15-20), flvonoit, sterol, şeker ve piol içermektedir. Uçucu yğınd % 60-80 trns-nethol, % 5-10 fenchon, limonen, methyl chvicol, α-felndren, nisldehyde, cis-nethol, nisik sit, nisketon, monoterpenler ve çeşitli lkoller bulunur. 100 g bhrtt (ttlı rezenede) 345 kcl enerji, 8.8 g su, 15.8 g protein, 14.9 g yğ, 52.3 g krbonhidrt, 15.7 g lif, 8.2 g kül, 1196 mg C, 19 mg Fe, 385 mg Mg, 487 mg P, 1694 mg K, 88 mg N, 4 mg Zn, 6 mg nisin ve 135 IU A vitmini vrdır (1,2). Yprğı yr iyileştirici, kökü idrr söktürücü olrk kullnılmktdır. Tohumlrındn ypıln % 2 lik infüzyonu gz söktürücü ve süt rtırıcı etkilere, yrıc ntispzmodik ve sekretolitik etkilere shiptir (1,4). Ayrıc rezeneye Sğlık Bknlığı trfındn Phyto-coff ismi ile bitkisel ilç olrk üretim ruhstı verilmiştir (5). Rezene ile ilgili olrk; uçucu yğ içeriği, ntifungl, ntibkteriyel ve ntiseptik etkileri (6-8), hipotnsif ktivitesi (9), ntioksidn etkinliği (10), erkek ve dişi sıçnlrd genitl orgnlr üzerine etkisi (11), kronik kolit üzerine etkisi (12), hipoglisemik (13), heptoprotektif (14-16) ve nljezik (17) etkileri hkkınd çlışmlr ypılmıştır. Özbek ve rkdşlrı (18), rezene uçucu ve sbit yğlrının medyn letl dozunu (LD 50 ) sırsı ile 1.038 ml/kg ve 5.519 ml/kg olrk freler üzerinde hesplmışlrdır. Birçok bitki türü ile birlikte rezene bitkisi tohumlrının d Türk Hlk Tıbbınd terosklerozu önleme mcıyl kullnıldığı ileri sürülmektedir (19). Ateroskleroz ve onun en yygın ölümcül sonucu oln koroner klp hstlığı ile hiperkolesterolemi rsınd ykın bir ilişki olduğu birçok epidemiyolojik incelemede inndırıcı bir şekilde gösterilmiştir (20). Bu nedenle rezenenin teroskleroz oluşumunu önlemede, dolyısı ile kn kolesterol seviyesini düşürmede herhngi bir etkisinin olup olmdığını rştırmk mcıyl bu çlışm ypıldı. Yöntem Kolesterol, kolik sid ve tiyoursil Sigm (Steinheim, Germny) firmsındn sğlndı. Rezene bitkisi tohumlrı Vn dki bir bhrtçı dükknındn temin edildi. Vn Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen-Edebiyt Fkültesi Biyoloji Bilim Dlı nd bitki tksonomisti oln Dr. Fevzi Özgökçe trfındn bitkinin tnımı ypıldı ve numrlndırıldı (VANF Nr. 691). Bitki tohumu örnekleri Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tıp Fkültesi Frmkoloji Anbilim Dlı Lbortuvrı nd referns mcıyl sklnmktdır (B-02). Bu çlışmd Sprgue-Dwley ırkı 100-140 grm ğırlığınd, ynı yş grubu, erkek ve dişi cinsiyette sıçnlr kullnıldı. Deney hyvnlrı Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tıp Fkültesi Deney Hyvnlrı Ünitesi nden temin edildi. Sıçnlr, 12 st ydınlık 12 st krnlık ritminde ışıklndırıln, 22±2 o C deki odlrd, çeşme suyu ve stndrt pelet yem (Vn Yem Fbriksı) ile beslendi (çlışm gruplrınd uygulnn yem krışımlrı bu stndrt pelet yemlerden hzırlndı), yem ve su lımı serbest bırkıldı. Deney hyvnlrı stndrt plstik kfeslerde (Değişim Ltd., İstnbul) brındırıldı. Çlışm ypılmdn önce Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tıp Fkültesi Etik Kurulu ndn ony lındı (Krr syısı: 2002/03-03). Yirmi dört det ynı yşt ve her iki cinsiyette sıçn her birinde sekizer det olck şekilde üç grub yrıldı. Kontrol grubu (1. grup) stndrt sıçn yemi ile, kolesterol grubu (2. grup) yüksek kolesterollü sıçn yemi ile ve rezene grubu (3. grup) yüksek kolesterollü yeme krıştırılmış rezene ile 90 gün süreyle beslendi. Yüksek kolesterollü yem % 4 kolesterol, % 1 kolik sid ve % 0.5 tiyoursil içerecek şekilde hzırlndı (21, 22). Rezene bitkisi tohumu içeren yüksek kolesterollü yem ise yüksek kolesterollü yeme % 15 rezene bitkisi tohumu öğütülüp eklenerek hzırlndı (23). Çlışm gruplrının vücut ğırlıklrı çlışm boyunc hftd üç kez ölçülüp ortlmsı lınrk bir hftlık vücut ğırlığı değişimi hesplndı. Tüm çlışm boyunc meydn gelen vücut ğırlığı değişimleri şğıdki formüle göre 100 üzerinden stndrdize edilerek kydedildi: Vücut ğırlığı değişimi (%) = 100 X (Ağırlık n Ağırlık bşlngıç ) / Ağırlık bşlngıç Ağırlık bşlngıç : Çlışmnın bşınd ölçülen ilk vücut ğırlığı. 176 Rezene tohumlrının kn kolesterolüne etkisi-özbek ve rk
Ağırlık n : Çlışm boyunc ypıln hftlık ortlm ğırlık ölçümü. Çlışmnın bitiminde (91. gün) sıçnlr servikl disloksyonl skrifiye edildi. Klp içi girişimle kn lınrk biyokimy tüplerine ve ntikogülnlı hemtoloji tüplerine konuldu. Krciğer, böbrek ve ort dokulrı çıkrılrk % 10 luk formlinle fikse edildi. Prfin bloklr gömülerek 4 µm klınlığınd kesitler lındı ve Hemtoksilen Eozin (HE), Oil Red O ve Retikülin metotlrı ile boyndı. Serumd sprtt minotrnsferz (AST), lnin minotrnsferz (ALT), lklen fosftz (ALP), totl bilirubin, kn üre zotu (BUN), kolesterol ve yüksek dnsiteli kolesterol (HDL) prmetrelerine Vitros DT-60 II cihzınd, ntikogülnlı knd ise lökosit (WBC), eritrosit (RBC), hemoglobin (HBG), hemtokrit (HCT), ortlm eritrosit volümü (MCV), ortlm eritrosit hemoglobini (MCH), ortlm eritrosit hemoglobin konsntrsyonu (MCHC) ve trombosit (PLT) değerlerine Coulter MAX-M oto nlizör cihzınd bkıldı. Çlışm gruplrın it sonuçlr ortlm ± stndrt ht ortlmsı (Ort ± SHO) şeklinde ifde edildi. Verilere One-smple Kolmogorov-Smirnov testi uygulnrk dğılım yönünden nlizleri ypıldı. Bun göre isttistiksel nliz için Student in t testi ve tek yönlü vryns nlizi (ANOVA) uygulndı. ANOVA sonucu nlmlı çıkn gruplr post-hoc Bonferroni testi uygulndı ve P<0.05 olsılık değeri isttistiksel olrk nlmlı kbul edildi (24). Bulgulr Çlışm gruplrının biyokimysl değişkenlere it sonuçlrı Tblo 1 de, hemtolojik değişkenlere it sonuçlrı ise Tblo 2 de verilmiştir. Tblo 1 incelendiğinde serum AST, totl bilirubin ve BUN/Üre değerleri yönünden gruplr rsınd isttistiksel olrk nlmlı bir frklılık sptnmmıştır. Serum ALT değerlerinin kontrol ve kolesterol gruplrı rsınd nlmlı bir frklılık göstermediği, nck rezene grubund kontrol ve kolesterol gruplrın göre nlmlı derecede yükseldiği tespit edilmiştir. Serum kolesterol değerlerinin kolesterol ve rezene gruplrınd kontrol grubun göre nlmlı seviyede yükseldiği, kolesterol grubund rezene grubun göre nlmlı derecede dh yüksek olduğu sptnmıştır. Serum ALP değerinin sdece kolesterol grubund kontrol grubun göre nlmlı seviyede yüksek olduğu, serum HDL değerinin ise kolesterol grubund kontrol ve rezene gruplrın göre nlmlı derecede dh yüksek bulunduğu tespit edilmiştir. Tblo 2 incelendiğinde, PLT yönünden gruplr rsınd nlmlı bir frk olmdığı, diğer tüm hemogrm değerlerinin rezene grubund kontrol grubun göre nlmlı seviyede düştüğü sptnmıştır. Çlışmnın bşınd ölçülen vücut ğırlığın göre hftlık vücut ğırlığı değişimi % cinsinden stndrdize edilmiş ve bun göre çlışmnın bitiminde kontrol grubund % 21.0 ve rezene grubund % 0.2 ornınd ğırlık rtışı olurken, kolesterol grubund % 2.0 ornınd bir ğırlık kybı olduğu tespit edilmiştir. Çlışm gruplrının krciğer, böbrek ve ort dokulrın it kesitlerden lınn görüntüler incelenmiş (Şekil 1 3), tüm çlışm gruplrının ort ve böbrek dokulrınd herhngi bir ptolojik bulguy rstlnmzken (Şekil 1, 1b), kolesterol ve rezene gruplrının krciğer dokusund yğlnm (Şekil 2, 2b) ve retikülin liflerinde rtış (Şekil 3b) tespit edilmiştir. Trtışm ve sonuç Yüksek kn kolesterol düzeyleri, çğımız insnının teroskleroz ve klp hstlıklrı bşt olmk üzere önemli sğlık problemlerinin temelindeki nedenlerden birini oluşturmktdır. Bu nedenle kn kolesterol düzeylerini belirli düzeylerde tutmk vey dengelemek birçok hstlığın ilerlemesini durdurmk için önemlidir. Günümüzde kn kolesterol düzeylerini yrlmk mcıyl birçok ilç piysy sürülmüş ve kullnılmktdır. Anck dh güvenilir ve dh etkin ilç geliştirmek frmkoloji ve eczcılık bilim lnlrının sorumluluk shsın girmektedir. Son zmnlrd oldukç mod oln bitkisel tedvi (fitoterpi) yklşımlrı, yüksek kn kolesterol düzeylerinin tedvisinde de gündeme gelmekte ve rezene, kekik, biberiye, enginr yprğı, kr hindib, limon suyu ve üzüm suyu gibi bitki vey bitkilerden elde edilen ürünler bu mçl hlk rsınd kullnılmktdır (1,19). Bu çlışmd, hlk rsınd kullnıln bu bitki vey bitki ürünlerinden birisi oln Rezene tohumlrının kn kolesterolüne etkisi-özbek ve rk 177
Tblo 1. Çlışm gruplrın it serum enzim düzeyleri (Ortlm ± Std. Ht) AST ALT ALP T. Bil. Kolesterol HDL BUN/Üre Gruplr (U/L) (U/L) (U/L) (mg/dl) (mg/dl) (mg/dl) (mg/dl) Kontrol 177.0±15.6 43.5±02.1 408.2±36.9 0.06±0.01 61.8±6.1 39.5±4.2 17.0±0.7 Kolesterol 143.1±6.2 53.3±3.1 699.0±81.4 0.17±0.02 660.9±34.3 151.6±10.4 20.9±1.1 Rezene 219.0±39.7 b 80.2±12.1 502.0±47.4 0.36±0.25 b 506.0±61.9 b 47.0±8.6 20.8±1.9 F-değeri 2.650 7.061 5.994 1.197 59.043 35.460 2.830 P-değeri 0.101 0.006 0.011 0.328 0.000 0.000 0.089 Post-hoc Bonferroni testi sonuçlrı: : P<0.05 kontrol grubu ile krşılştırm. b: P<0.05 Kolesterol grubu ile krşılştırm Tblo 2. Kontrol ve rezene gruplrının tm kn syımı değerleri (Ortlm ± Std. Ht) WBC RBC HGB HCT MCV MCH MCHC PLT Gruplr (bin/mm 3 ) (milyon/mm 3 ) (g/dl) (%) (femtolitre) (picogrm) (g/dl) (bin/mm 3 ) Kontrol 4.7±0.7 7.7±0.2 15.0±0.5 43.0±1.4 56.2±0.7 19.6±0.4 34.8±0.5 609.7±125.0 Rezene : P<0.05 2.7±0.5 6.8±0.6 11.0±0.5 32.7±1.4 48.1±0.8 16.1±0.3 33.7±0.2 711.5±046.7 rezene bitkisi tohumlrının, deneysel hiperkolesterolemi oluşturulmuş sıçnlr üzerinde biyokimysl, hemtolojik ve histoptolojik yönden etkileri rştırıldı. Tblo 1 deki sonuçlr göre serum ALT, ALP, kolesterol ve HDL değerleri yönünden çlışm gruplrı rsınd isttistiksel olrk nlmlı frklılıklr sptnmıştır. Serum AST değeri yönünden kolesterol grubund bir miktr düşme, rezene grubund ise bir miktr yükselme görülmüş nck isttistiksel yönden nlmlı bulunmmıştır. Yine serum ALT değeri kolesterol grubund bir miktr yükselmiş, bu yükselme de nlmlı bulunmmış, nck rezene grubunun serum ALT değerindeki yükselme nlmlı bulunmuştur. Serum totl bilirubin değerleri kolesterol ve rezene gruplrınd kontrol grubun göre yüksek olrk sptnmış, nck bu d nlmlı bulunmmıştır. Krciğer yğlnmlrınd serum trnsminz düzeylerinin bir miktr yükseldiği, özellikle de serum ALT düzeyindeki yükselmenin dh belirgin olduğu, bun serum bilirubin düzeyi rtışının d eklendiği bildirilmekte (25) ve bizim çlışmmızdki bulgulrl prlellik göstermektedir. Ayrıc histoptolojik bulgulr d (Şekil 2 ve 3) kolesterol ve rezene gruplrınd bir krciğer yğlnmsı olduğunu desteklemektedir. 1 1b Şekil 1. Kolesterol grubun it ort ()ve böbrek (b) dokusu, HEx10 2 2b Şekil 2. Kolesterol grubun it krciğer dokusu, () HEx10,(b) Oil red 0x20 Serum ALP düzeyi rezene ve kolesterol gruplrınd yüksek olrk tespit edilmiş, özellikle kolesterol grubundki rtış nlmlı bulunurken rezene grubu ile kontrol grubu rsınd nlmlı bir frk sptnmmıştır. Deep ve Vrlkshmi (26), iki hft süreyle yüksek kolesterollü yem (% 4 kolesterol, % 1 kolik sid ve % 0.5 tiyoursil) verdikleri Wistr ırkı sıçnlrd kolesterol grubunun serum AST, ALT 178 Rezene tohumlrının kn kolesterolüne etkisi-özbek ve rk
3 Şekil 3. Rezene grubun it krciğer dokusu, () HEx10, (b) Reticulinx10 ve ALP değerlerini kontrol grubun göre yüksek bulmuşlr ve serum ALP değerinin yüksek olmsını krciğer dmrlrınd yüksek kolesterollü diyet sonucu gelişen inflmsyon bğlmışlrdır. Bu durumd çlışmmızd kolesterol grubund ALP değerinin yüksek olrk sptnmsını krciğer dmrlrınd meydn gelen inflmsyon bğlybiliriz. Rezene grubunun ALP değeri, kontrol grubun göre nlmlı bir frklılık göstermemiştir. Bu durumd rezenenin dmrlrdki inflmsyon üzerinde etkili olduğu ve böylece inflmsyonu gerilettiği söylenebilir. Nitekim bu durumu destekleyici bir knıt olrk rezene tohumlrındn elde edilen uçucu yğın 0.2 ml/kg dozund ntiinflmtuvr etkinlik gösterdiği ve bu etkinliğin ntiinflmtuvr bir ilç oln etodolk ile denk olrk tespit edildiği, indometzine göre ise dh zyıf ntienflmtuvr etkiye ship olduğu bildirilmiştir (27). Tblo 1 de serum kolesterol değerinin kontrol grubun göre kolesterol grubund yklşık 11 kt, rezene grubund ise yklşık 8 kt rttığı, yrıc kolesterol grubundki rtışın rezene grubun göre nlmlı seviyede dh yüksek olduğu görülmektedir. Bun göre rezenenin yüksek kolesterollü diyetle beslenmede kolesterol seviyesini nlmlı derecede zlttığı söylenebilir. Yüksek dnsiteli lipoproteinler (HDL), plzmdn trigliseridlerin ve kolesterolün temizlenmesinde ve kolesterolün dokulrdn krciğere geri tşınmsınd ve metbolizmsınd önemli rol oynrlr. Dolyısı ile nti-terojenik etkinlik gösterirler (20). Bu çlışmd rezene grubun it HDL değeri ile kontrol grubun it HDL değeri rsınd nlmlı bir frk bulunmmıştır. Dolyısı ile rezenenin HDL değerini yükseltmek suretiyle bir nti-terojenik ktivite gösterdiğini söylemek 3b mümkün görünmemektedir. Anck kolesterol grubund HDL değeri kontrol grubun göre nlmlı seviyede rtmıştır. Anck serum totl kolesterolünü oluşturn kolesterol komponentlerinden birisi de HDL kolesteroldür. Dolyısı ile serum totl kolesterolü kontrol grubun it kolesterol düzeyinin yklşık 11 misli kdr rtmış iken serum HDL kolesterolünün de yükselmesi norml krşılnbilir. Tblo 1 deki HDL değerlerine bkılırs serum HDL değerinin kolesterol grubund kontrol grubun göre yklşık dört misli rttığı, dolyısı ile serum totl kolesterol düzeyindeki 11 misli rtışın bury ynı ornd ynsımdığı görülecektir. Serum BUN/üre değerleri yönünden gruplr rsınd bir frk bulunmmış, böbreklere it histoptolojik incelemelerde de herhngi bir ptolojik bulguy rstlnılmmıştır. Bu durumd yüksek kolesterollü diyetin sıçnlrd böbrekler üzerinde herhngi bir ptolojiye sebep olmdığı söylenebilir. Tblo 2 incelendiğinde hemtolojik prmetreler yönünden trombosit syısının gruplr rsınd frklılık göstermediği, nck diğer prmetrelerin kontrol grubun göre nlmlı derecede düştüğü görülmektedir. Diyete % 4 kolesterol, % 1 kolik sid ve % 0.5 tiyoursil ynınd % 15 rezene eklenmesi, sıçnlrın beslenmesinde demir ve B vitmini kompleksinin yeterince lınmmsın ve dolyısı ile bunlrın eksikliğine bğlı bir nemiye neden olmuş olbilir. Nitekim çlışmnın sonund kontrol grubunun ğırlığının ortlm % 21.0 rttığı sptnırken, rezene grubund % 0.2 lik bir rtış olmsı ve kolesterol grubund ise % 2.0 lık bir ğırlık kybının tespiti rezene ve kolesterol gruplrının beslenme yönünden bir problemle krşı krşıy olduğu yönünde değerlendirilebilir. Bu yüzden hiperkolesterolemi çlışmlrınd uygulnn yem ve ktkı mddelerinin yeniden gözden geçirilmesi ve bu tip çlışmlrd dh uygun bir diyet yönteminin geliştirilmesinin uygun olcğı düşüncesindeyiz. Histoptolojik yönden Şekil 1, 2 ve 3 incelendiğinde, ort ve böbrek dokulrınd herhngi bir ptolojinin gelişmediği, nck kolesterol ve rezene gruplrın it krciğer dokulrınd yygın yğlnm lnlrının tespit edildiği görülmektedir. Her ne kdr biyokimysl prmetreler yönünden rezenenin kolesterol düzeyini nlmlı seviyede düşürdüğü söylenebilirse de bu durumun krciğer histolojisine ynsıdığını söylemek pek mümkün görünmemektedir. Rezene tohumlrının kn kolesterolüne etkisi-özbek ve rk 179
Sonuç olrk; % 15 rezene ilve edilmiş yüksek kolesterollü diyetle beslenen Sprgue-Dwley ırkı sıçnlrd rezenenin, teroskleroz gelişmesine bğlı dmr inflmsyonunu zlttığı, kn kolesterol seviyesini bir miktr düşürdüğü, nck sıçnlrın beslenmesini olumsuz yönde etkilediği, krciğer yğlnmsını önlemede önemli bir ktkısının olmdığındn dolyı rezenenin kn kolesterolünü düşürmek mcıyl kullnılmsının önerilmemesinin uygun olcğı sonucun vrılmıştır. Bu nedenle yüksek kn kolesterolünü düşürmek mcıyl fitoterpiden yrrlnmyı düşünen hstlrın, bilimsel olrk etkisi knıtlnmmış bitki terpilerine bşvurmmlrı, fitoterpi öncesi mutlk bir hekime dnışrk hekim tvsiyesi ve kontrolünde böyle bir tedviyi lmlrı dh kılcı olcktır. Kynklr 1. Bytop T. Therpy with medicinl plnts in Turkey. 2nd Edition, İstnbul, Nobel Tıp Kitbevleri, 1999. 2. Akgül A. Bhrt Bilimi & Teknolojisi. Birinci Bskı, Ankr, Gıd Teknolojisi Derneği Yyınlrı No: 15, Ankr, 1993. 3. Zeybek N. Medicl Plnts of Turkey (I. The North-Estern Pontus of Antoli). First Edition, İzmir, Ege Üniversitesi Mtbsı, Ege Üniversitesi Tıp Fkültesi Neşriytı No: 8, 1960. 4. Ernst E. The Desktop guide to complementry nd lterntive medicine. Mosby, Toronto, 2001. 5. Özçeliky G, Şr S, Asil E. 1989-1995 yıllrı rsınd Sğlık Bknlığı trfındn bitkisel ilçlr için verilen ithl ve üretim ruhstlrı üzerine bir çlışm. XI. BİHAT, 22-24 Myıs 1997 Ankr, Bildiri kitbı. Ed: Coşkun M, Ankr Üniv Ecz Fk Yy No: 75: 482-90. 6. Mimic-Dukic N, Kujundzic S, Sokovic M, Couldis M. Essentil oil composition nd ntifungl ctivity of Foeniculum vulgre Mill. obtined by different distilltion conditions. Phytother Res 2003;17:368-71. 7. Aridogn BC, Bydr H, Ky S, Demirci M, Ozbsr D, Mumcu E. Antimicrobil ctivity nd chemicl composition of some essentil oils. Arch Phrm Res 2002;25:860-4. 8. Kim DH, Ahn YJ. Contct nd fumignt ctivities of constituents of Foeniculum vulgre fruit ginst three coleoptern stored-product insects. Pest Mng Sci 2001;57:301-6. 9. El Brdi S, Lyoussi B, Wibo M, Morel N. Phrmcologicl evidence of hypotensive ctivity of Mrrubium vulgre nd Foeniculum vulgre in spontneously hypertensive rt. Clin Exp Hypertens 2001;23:329-43. 10. Ruberto G, Brtt MT, Dens SG, Dormn HJ. Antioxidnt nd ntimicrobil ctivity of Foeniculum vulgre nd Crithmum mritimum essentil oils. Plnt Med 2000;66:687-93. 11. Mlini T, Vnithkumri G, Megl N, Anusy S, Devi K, Elngo V. Effect of Foeniculum vulgre Mill. seed extrct on the genitl orgns of mle nd femle rts. Indin J Physiol Phrmcol 1985;29:21-6. 12. Chkurski I, Mtev M, Koichev A, Angelov I, Stefnov G. Tretment of chronic colitis with n herbl combintion of Trxcum officinle, Hipericum perfortum, Meliss officinliss, Clendul officinlis nd Foeniculum vulgre. Vutr Boles 1981;20:51-4. 13. Özbek H. Foeniculum vulgre Mill. (rezene) meyvesi uçucu yğının lethl doz 50 (LD50) düzeyi ve sğlıklı ve diybetli frelerde hipoglisemik etkisinin rştırılmsı. Vn Tıp Derg 2002;9:98-103. 14. Özbek H, Uğrş S, Dülger H, Byrm I, Tuncer I, Ozturk G, et l. Heptoprotective effect of Foeniculum vulgre essentil oil. Fitoterpi 2003;74:317-9. 15. Özbek, H., Uğrş S, Byrm İ, Uygn İ, Erdoğn E, Öztürk A, et l. Heptoprotective effect of Foeniculum vulgre essentil oil: A crbon-tetrchloride induced liver fibrosis model in rts. Scnd J Lb Anim Sci 2004;31:9-17. 16. Özbek H, Byrm İ, Cengiz N, Uğrş S. Investigtion of heptoprotective effect of Foeniculum vulgre fixed oil in rts. Res J Med & Med Sci 2006;1:72-6. 17. Özbek H, Tş A, Özgökçe F, Selçuk N, Alp Ş, Krgöz S. Evlution of medin lethl dose nd nlgesic ctivity of Foeniculum vulgre Miller essentil oil. Int J Phrmcol 2006;2:181-3. 18. Özbek H, Öztürk M, Öztürk A, Ceyln E, Yener Z. Determintion of lethl doses of voltile nd fixed oils of severl plnts. Est J Med 2004;9:4-6. 19. Pmuk A. Şiflı bitkiler nsiklopedisi. Pmuk Yyıncılık, İstnbul, 1998. 20. Kylp O. Rsyonel tedvi yönünden tıbbi frmkoloji. onuncu bskı, Hcettepe-TAŞ, Ankr, 2002. 21. Lee WC, Cho WT, Yng VC. Effects of high-cholesterol diet on the interendothelil clefts nd the ssocited junctionl complexes in rt ort. Atherosclerosis 2001;155: 307-12. 22. Eddy AA, Liu E, McCulloch L. Interstitil inflmmtion nd fibrosis in rts with diet-induced hypercholesterolemi. Kidney Int 1996;50:1139-49. 23. Ydv SP, Vts V, Ammini AC, Grover JK. Brssic junce (Ri) significntly prevented the development of insulin resistnce in rts fed fructose-enriched diet. J Ethnophrmcol 2004;93:113-6. 24. Sümbüloğlu K, Sümbüloğlu V. Biyoisttistik, 10. bskı, Ankr, Htiboğlu Yyınevi, 2002. 25. İmren AH, Turn O. Klinik tnıd lbortur. Bet Yyım Dğıtım AŞ., 3. bskı, İstnbul, 1985. 26. Deep PR, Vrlkshmi P. Protective effects of certoprin sodium, low moleculr weight heprin derivtive, in experimentl therosclerosis. Clin Chim Act 2004;339:105-15. 27. Özbek, H. The nti-inflmmtory ctivity of the Foeniculum vulgre L. essentil oil nd investigtion of its medin lethl dose in rts nd mice. Int J Phrmcol 2005;1:329-31. 180 Rezene tohumlrının kn kolesterolüne etkisi-özbek ve rk