Edüstr Mühedslð Dergs Clt: 18 Sayý: 3 Saya: (13-30 Maka Mühedsler Odasý CİROSU DÜŞÜK PERAKEDE OKTAARIA UİEVER ÜRÜERİİ DAĞITIMI İÇİ KARMA SİSTEM TASARIMI Ers KÖRPEOĞU*, Emre ADAR, Ee Burak BOZKAYA, Derya SEVER, Oya Ek KARAŞA Blket Üerstes Edüstr Mühedslğ Bölümü ÖZET Uleer doğruda ulaşamadığı düşük potasyell ama sayıca azla perakedeclere Uleer ürüler ulaştırmayı amaçlaya bu projede, öcelkle bu oktalara hzmet ermey egelleye etkeler belrlemştr. Başta yüksek ulaşım malyetler olmak üzere sstemdek bu etkeler ortada kaldırmak amacıyla, rmaı stekler doğrultusuda br karma dağıtım sstem tasarlamıştır. Sıcak satış, teleola satış e depoda satış bölümlerde oluşa bu sstem; doğrusal olmaya tamsayılı programlama tekğyle modellemş e taımlaa ek kısıtlar le doğrusal hale getrlmştr. Problem boyutuu büyük olması edeyle CPEX le doğruda çözülemeye modelmz ç buluşsal br algortma gelştrlmştr. Buluşsal algortmaı başarısıı ölçmek amacıyla model, kes olarak çözülebldğ 37 tae koşturum öreğ ç buluşsal algortma le kıyaslamış; buluşsal algortmaı e y değer model e y değerde ortalama %14.6 saptığı, 37 koşturumu 14 üde algortmaı e y hede değer erdğ gözlemlemştr. Modelleme sürecde rassal olmadığı kabul edle parametreler bezetm çalışması aracılığıyla rassal olduğu durumu ele alımasıyla, model belrszlk çere durumlarda da şlesellğ koruduğu gösterlmştr. Vertabaı e müşter kartı tasarımı gb ya uygulamalarla da desteklee proje, rma yöetm taraıda plot uygulamaya alımıştır. Souç olarak rmaya karlı e esek br dağıtım kaalı oluşturulmuş e düşük potasyell perakede oktalarıa düşük malyetle ulaşım sağlamıştır. Aahtar Sözcükler: Doğrusal olmaya tamsayılı programlama, buluşsal algortma, hızlı tüketm ürüler dağıtım sstem, sıcak satış, bezetm çalışması. A HYBRID SYSTEM DESIG FOR THE OGISTICS OF UIEVER PRODUCTS TO RETAIERS WITH OW SAES POTETIAS ABSTRACT The am o ths project s to suggest a protable dstrbuto system to deler Uleer products to accesble retal pots that hae low sales potetal but are large umber. Frst, actors that hbt a protable serce to these retalers are lsted. Based o the rm s requests ad suggestos, a hybrd dstrbuto system whch ams to elmate these actors - hgh trasportato costs beg the most releat- s desged. The system whch cossts o orecast, phoe-based delery, ad warehouse sales s rst modeled as a mxed teger olear program ad later learzed wth addtoal arables ad costrats. Due to the sze o the problem, a heurstc algorthm s deeloped ater alg to sole the teger model usg CPEX. I order to test the eecteess o the proposed algorthm, the results o 37 rus o smaller dmesoal problems that hae bee soled to optmalty are compared to results rom the proposed heurstcs. Hag a aerage o 14.6% deace rom the optmum, the algorthm maages to sole 14 o these 37 staces to optmalty. It s show that the model also preseres ts aldty a stochastc settg by a smulato study where determstc parameters the modellg stage are cosdered to be stochastc. The project also supported by applcatos such as database support ad customer ID card desg s a testg stage. I summary, the project proposes a protable ad lexble dstrbuto system to the rm ad eables access to retal pots wth lower costs. Keywords: o-lear teger programmg, heurstcs algorthm, logstcs ast mog cosumer goods sector, smulato. * İletşm yazarı, erskorpeoglu@gmal.com Dokuz Eylül Üerstes taraıda düzelee 27. Yöeylem Araştırması e Edüstr Mühedslğ Ulusal Kogresde Öğrec Proje Yarışması düzelemştr. Bu yarışmada kclk ödülü kazaa çalışmayı lgl öğretm üyes de katkılarıyla düzelemş halyle yayı poltkası doğrultusuda yayılıyoruz. 13
Ers Körpeoğlu, Emre adar, Ee Burak Bozkaya, Derya Seer, Oya Ek Karaşa 1. GİRİŞ Güümüzde hızlı tüketm ürüler sektörü, öcelğ büyük çaplı market zcrler gb yüksek potasyell müşterlere kaydırmaktadır. Bu durum, bakkal e küçük çaplı marketler gderek öem ytrmes e üretcler yüksek malyetler ede le satış sstem desteğ ger çekmes gb souçlar doğurmaktadır. Acak bu taıma uya oktalar br sıı olarak değerledrldğde, toplam okta sayısıı oldukça azla e şrkete sağlaacak potasyel crou öeml boyutlarda olduğu görülmektedr. Bu durum, sektördek üretcler düşük potasyell oktalara ulaşmada kullaacağı karlı br dağıtım sstem gereksm ortaya çıkarmaktadır. Hızlı tüketm sektörüü öde gele rmalarıda br ola Uleer, düşük potasyell ama sayıca azla bu perakedeclere ulaşmak e karlılığıı korumak suretyle toplam crosuu artırmak e hzmet yelpazes geşletmek stemektedr. Frmayı taımak gerekrse; Uleer, 1930 yılıda sabu üretcs eer Bros. e margar üretcs Ue ortaklığı le kurulmuştur. Gıda, kşsel bakım e e bakımı ürülerde oluşa çok geş br ürü yelpazese sahptr. Düyaı yaklaşık 150 ülkesde her gü 150 mlyo tüketcye ulaşa Uleer, 2006 yılıdak 39.6 mlyar Aro crosu le düyaı öde gele şrketler arasıdadır. Faalyet gösterdğ ülkelerde yerel köklere bağlı br şrket ola Uleer, 1952 de ber Türkye pazarıda akt rol oyamaktadır. Brçoğu buluduğu pazarlarda lder koumda ola Omo, Rso, Domestos, Yumoş, C, Eldor, Doe, Rexoa, ux, Axe, Sgal, Saa, Becel, Korr, Koml, pto, Algda e Amaze markalarıı üretcsdr. 2. ÇAIŞMAI AMACI VE KAPSAMI Türkye geelde Uleer taraıda tespt edle düşük potasyell müşterler sayısıı yaklaşık 65.000 olduğu blmektedr. Projede, bu çeşt oktalara karlı br şeklde ulaşılmasıı sağlayacak br dağıtım sstem tasarlaması e hayata geçrlmes amaçlamaktadır. Proje taımı e aalz bölümüde, rmaı ürüler düşük potasyell müşterlere ulaştırması sırasıda yaşaa güçlükler celeecek, problem et br taımı yapılacaktır. Öerle yötemblm bölümüde, çözüm öers açıklaacak, problem tamsayılı doğrusal programlama tekkler le modelleecektr. Çözüme yöelk gelştrle buluşsal algortma e Excel hesap çzelgeler le plot bölge olarak seçle Akara dak düşük potasyell oktalara ulaşılma şekl belrleecek e souçları rassal parametreler altıda geçerllğ bezetm çalışmaları le test edlecektr. Uygulama plaı bölümüde, projey uygulamaya yöelk yapıla çalışmalar özetleerek öerle sstem şleyş aktarılacak, ertabaı tasarımı e müşter hzmet kartı gb öerle sstem destekleyecek ya uygulamalar açıklaacaktır. 3. PROBEMİ TAIMI VE AAİZİ 3.1. Mecut Sstem Aalz e Frma Bekletler Mecut dağıtım sstemde, rmaya sağladıkları gelrlere göre sııladırıla talep oktalarıa arklı dağıtım yötemler uygulamaktadır. Bu gelr sıılarıda e küçüğü ola BA2 sııı, küçük çaplı perakedeclerde oluşmaktadır e Uleer e düşük öcelkl sıııdır. Uleer BA2 sıııdak dağıtımı bölgesel dağıtıcılarla sağlamakta, bu dağıtım sstem satış temslcler aracılığıyla sparş alma e buları müşterye ulaştırma gb k aşamada oluşmaktadır. Ayrıca Uleer, talep potasyellere göre BA2 sııı le bezerlk göstere ama mecut sstem le ulaşılamaya oktalar tespt etmştr. Frma bu oktalara doğruda br dağıtım hzmet ermese de, bu oktalar Uleer ürüler toptacılar gb arklı dağıtım kaallarıda tem edeblmektedrler. Uleer amacı, Türkye çapıdak crosu bakımıda BA2 sıııda yer alablecek 65.000 perakedecye karlılığı korumak suretyle doğruda ulaşmayı sağlayacak ye br dağıtım sstem oluşturmak e satış potasyel düşük ama sayıca azla bu oktalarda gelr elde etmektr. 14
Crosu Düşük Perakede oktalarıa Uleer Ürüler Dağıtımı İç Karma Sstem Tasarımı Mecut sstemde talep oktalarıa ulaşılırke oluşa malyet karşılamak ç br cro lmt belrlemştr. Br talep oktasıı ssteme dahl edleblmes ç e az bu lmt kadar sparş ermes gerekmektedr. Bu oktalara mecut sstemde ulaşılamamasıı sebeb olarak k temel bulgu tespt edlmştr. İlk bulgu olarak, BA2 sıııdak perakedecler rma dağıtım ssteme gösterdkler bağlılık düzeydek değşkelk e satı alma yötemlerdek tutarsızlıklar gösterleblr. Buu yaıda cazp yatlar öere toptacıları arlığı, üretcy bu yatlarla rekabet edeblecek ücret poltkaları sumaya zorlamaktadır. Dğer br bulgu se malları müşterye ulaştırılması sürecde sparş reddedlmes, bazı durumlarda ulaştırıla ürüler satı alımasıı ertelemes e souçta ulaşım e şç malyetler artmasıdır. 3.2. Problem Taımı Mecut sstem aalz soucuda problem, ulaşılamaya oktalara erşmey hedeleye karlı br dağıtım sstem gelştrmek, böyle br ssteme dahl olablmek ç yeterl croya sahp oktaları belrlemek e dahl edlmes halde e büyük sstem karlılığıı elde etmek olarak taımlaablr. Zama kısıtı edeyle plot bölge olarak Akara Bölges seçlmştr. Bu bölgedek ulaşılamaya perakedec sayısı yaklaşık 4500 dür. Bu proje brtakım kısıtlar çermektedr. Öcelkle, ulaşılamaya oktalardak müşterler satış potasyeller düşük olduğu ç bu oktalarda beklee cro br şeklde sıırlıdır e bu oktaları, öerlecek dağıtım ssteme karlı br şeklde dahl etmek ç malyet düşürerek kazacı artıracak br dağıtım yötem gelştrlmeldr. Öerlecek sstem ç dğer br kısıt se perakedecler tek seerde alablecekler ürü mktarlarıı sıırlı olmasıdır. Buu dışıda, hedelee müşter grubuu dağıtım sstemde ürü stoğuu takp edleblmes ç satış temslcse gereksm duyulmaktadır. 3.3. teratür Araştırması Problem taımı e kısıtlamaları dahlde, karlılığı koruya br dağıtım sstem tasarımı üç aşamada oluşmaktadır: e az malyetl br depo kouşladırılması, depoda dağıtılacak malları göderleceğ (ssteme dahl edlecek oktaları belrlemes e belrlee bu oktalara güzergah atama yapılmasıdır. Bu edele, lteratür taramasıda depo koumlama e taşıt güzergahı ataması modeller araştırılmıştır. E az malyetl depo koumuu belrlemes ç Yer seçm-güzergah Atama Problem (YGAP celemştr. Bu problemde e y depo sayısı e koumu belrlerke müşterler depoya ataır e güzergah atama yapılır. aporte, orbert e Talleer (1988 bu problem depo koumlama e güzergah atama olarak k ayrı bölüm olarak rdelemş e Dal-Sıır yötemyle çözmüşlerdr. Fakat, rmaı steğ doğrultusuda, bu projede tek depo kurulumu belrlemş e bu depou, mecut müşterler satı alma yöelmler yüksek olduğu GİMAT ta kurulmasıa karar erlmştr. Müşterler sparşler dağıtılacağı depou koumu belrledkte sora, müşterler kümeledrlmes e araçlarla rota ataması ç lk Datzg e Ramser ı (1959 değerledrdğ Taşıt Güzergahı Ataması Problem (TGAP araştırılmış e bu problem arklı kısıtlar çere çeştler celemştr. Buu yaıda Clarke e Wrght ı (1964 tek depoda teslmat okatalarıa araç çzelgelemes problem de celemştr. Acak, erle perakede oktalarıı tam koumlarıı blmemes e Uleer güzergah atama şlem ked yazılımıyla (OGO gerçekleştrmek stemes sebebyle bu modeller kullaılması uygu görülmemştr. Böylece, yötemblmdek yaklaşım, müşterler belrlee depoda e az malyetle dağıtım hzmet alablmes ç kümeledrlmes olacaktır. Bu şlem sorasıda her taşıt ç belrl müşterlerde kümeler oluşturulacak e daha sora bu müşterlere güzergah atama şlemler Uleer taraıda yapılacaktır. Bu edele, Fscher e Jakumar (1980 ı Öce Kümele Sora Güzergah Ata algortması modelmz kurulumu esasıda kr kayağı olarak kullaılmıştır. Modelleme sürecde kullaılmak amacıyla depo 15
Ers Körpeoğlu, Emre adar, Ee Burak Bozkaya, Derya Seer, Oya Ek Karaşa ç eater kotrol sstem belrlemes e yaklaşık eater malyet mktarıı hesaplaması gerekmektedr. Eater sstemler belrlerke ahmas ı (2005 Üretm e İşlem Aalz ktabıda e peryodk tetş eater sstemler celemek amacıyla Porteus u (1985 makalesde aydaılmıştır. 4. ÖERİE YÖTEMBİİM 4.1. Geel Yaklaşım Uleer tüm htyaçlarıı karşılayablecek br sstem tasarlamak amacıyla lk adım olarak perakedeclerle rtbata geçerek oları bakış açısı celemştr. Buu ç öde gele bazı rmaları dağıtım sstemler e bu sstemler hakkıda müşterler görüşler rdeleye küçük çaplı br aket çalışması yapılmıştır (Bakıız Ek 1. Bu çalışma esasıda Ülker, Et, Phlp-Morrs gb rmaları sıcak satış yaptığıı öğrelmes, sıcak satışı uygulaablrlğe ola acı artırmış e bu satış sstem değerledrlmes sağlamıştır. Sıcak satış sstem (SSS, br rmaı daha öcede sparş almaksızı e talep tahme dayalı br şeklde müşterye ulaşması e ürü teslm satış aıda yapmasıdır. Frmaı sparşe dayalı sstem celedğde, ertabaıda kayıtlı perakedeclere ulaşmak ç satış temslcler kullaıldığı, sparşler bu zyaretler esasıda topladığı e ardıda alıa sparşler teslm ç bu oktalara tekrar gdldğ görülmüştür. Bu gözlemler ışığıda, SSS uygulamasıyla aklye e şç malyetler azalacağı düşüülmüştür. SSS uygulamasıı makul kılacak br dğer okta se mecut sstemdek müşter malı teslm alamadığı zama malı ger göderp, Uleer e ek malyet oluşturmasıı egellemesdr. SSS erml tahm e eater yöetmyle destekledğde, bu sstem rmaı mecut sstemde karşılaştığı malyetler düşürmekte etkl olacağı ögörülmüştür. Perakedec aket soucuda ürüler teslmatı ç başka seçeekler de uygulaablr olduğu gözlemlemştr (Ek 1. Öreğ, Ees Plse gb bazı rmalar teleola sparş alarak teslmat yapmaktadırlar. Satış temslcs kullamamaı şgücü malyetler cdd şeklde düşüreceğ e buu soucuda teleoa dayalı br sstemde oluşacak toplam malyet mecut sstemk altıda kalacağı blc le teleola sparş sstem (TSS de br seçeek olarak düşüülmüştür. Yapıla aket, ayı zamada bazı müşterler Uleer ürüler deamlı olarak Yemahalle dek topta satış merkez GİMAT ta aldıklarıı ortaya çıkarmıştır. Buu sebeb GİMAT ta Uleer ürüler dışıdak dğer markaları da satılması e bazı durumlarda Uleer ürüler yatlarıı GİMAT ta daha hesaplı olablmesdr. Bu er ışığıda depolamada kullaıla merkez ayı zamada satış ç de kullaılableceğ kr ortaya çıkmıştır. Bu sayede depo malyet hem satış hem de depolama gb k kısma bölüecek, depou getrs arttırılacaktır. So olarak, Uleer e, kurulacak sstemde müşteryle ola teması rma öcelkler açısıda öem sorulmuştur. Frmaı bu koudak yaklaşımı, o oktaya ulaşmadak karlılık garat altıa alıdığı sürece müşterye mümkü olduğuca azla hzmet götürülmes e müşteryle teması mümkü olduğuca çoğaltılması yöüdedr. Tüm blgler ışığıda arklı müşterler Uleer e sağladıkları croya göre grupladırıldığı e yukarıda urgulaa üç dağıtım yötemde uygu olala hzmet alacağı br karma sstem kurmaya karar erlmştr. Sstem oluşumua lk olarak dağıtım e depolamaı yürütüleceğ depo plalamasıyla başlamıştır. Uleer bu koudak steğ e müşterler dğer ürüler almak ç zate GİMAT a gdyor olmasıı göz öüde buludurarak depou GİMAT a kurulmasıa karar erlmş, bu depou, hem ürüler depolaableceğ, hem de müşterler zyaret edp Uleer ürüler alablecekler br merkez olarak kullaılması plalamıştır. 4.2. Modelleme Sürec 4.2.1. Sıcak Satış Sstem Modellemes teratürü celemes soucuda SSS ye dahl edlecek oktaları öce kümeleme sora güzergah atama şlemler yapılmasıa karar erlmştr. Gruplama şlem matematksel modele dahl edlrke; güzergahlama Uleer steğ üzere OGO prog- 16
Crosu Düşük Perakede oktalarıa Uleer Ürüler Dağıtımı İç Karma Sstem Tasarımı ramıyla yapılmak üzere rmaya bırakılmıştır. Model bu gruplama şlemde komşuluk e araç kapastes kullamaktadır. Buu yaıda model, lteratür araştırmamızda karşılaşılmaya, oktaları değşke br cro lmt le eleme şlem de gerçekleştrecektr. Bu da özellkle hızlı tüketm ürüler sektörüdek gdlecek oktaları belrleme problem çözerke, söz kousu oktaları komşuluk lşkler dkkate alarak gruplayacak e bu esada kaç araç gerekeceğ belrleyecektr. Bu oktalarda sadece 2,5 km mesae çde (ayı komşulukta olalar grup olarak taımlaır. Dğer br deyşle model, çıktı olarak hag oktalara sıcak satışla ulaşılacağıı, bu oktaları komşuluk gözetlerek asıl gruplaacağıı e bu esada kaç araca htyaç olacağıı ermektedr. Modeldek e öeml kısıt cro lmt kısıtıdır. Br okta, ssteme dahl olablmek ç o oktaya ulaşma malyet bu lmt altıda kalmalıdır. Bu kısıtta kullaıla br aracı tur malyet (yakıt + araç hzmet erdğ oktalara bölüme matığı e modele erle croyu e çoğaltma hede, model olabldğce çok oktayı ssteme dahl etmeye çalışmasıa, buu ç bu kısıtı olabldğce küçültme yöüde araç kullaım oralarıı yükseltmese sebep olmaktadır. Bu sayede model araç kullaımıı da kotrol altıda tutmaktadır e ssteme dahl edle br oktaı karlılığı garatlemektedr. Model parametreler şu şekldedr: S : cro lmtler ç emyet aktörü (S=1+MARR + tampo malyet yüzdes : br aracı br güde zyaret edebleceğ maksmum perakedec sayısı C : perakedec başıa düşe sabt malyet (eater e tedark masraları çerr C : k hatalık toplam araç e satış temslcs masraı : perakedec sayısı M : büyük M değer R : c perakedec crosu = 1,2,..., V : başlagıç araç x seer sayısı, (/ ormüllü le hesaplaır. C t : klometre başıa düşe yakıt masraı d : c perakedec depoya uzaklığı = 1,2,..., j : 1 'c perakedec j le ayı komşuluktaysa 0 aks durumda., j= 1,2,..., Model karar değşkeler se aşağıdak gbdr: g : aracıı katettğ mesae 1 'c perakedecye aracı taraıda hzmet erlyorsa x : 0 aks durumda. = 1,2,...,; = 1,2,...,V Model gösterm se şu şekldedr: V Eçokla ( R x 11 Öyle k x 1,..., V (1 1 (1 x (1- x 1,..., ; 1,..., V (2 j 1 j j V x 1 1,..., (3 1 2.5x d g 1,..., ; 1,..., V (4 j 1 x j C x R S C C g M (1 x t j 1 x j 1,..., ; 1,..., V (5 x {0,1}, g 0 1,..., ; 1,..., V 17
Ers Körpeoğlu, Emre adar, Ee Burak Bozkaya, Derya Seer, Oya Ek Karaşa Model hede, öerle SSS ye dahl edlecek oktalarda elde edlecek toplam crou ebüyültülmesdr. Burada model amacı kar ebüyültülmes olarak belrlememştr. Buu ede, lerde sstem bazı oktalarda zarar eder hale gelmemes, her oktaı belrl br cro alt lmt aşması kısıtıyla e crou ebüyültülmesyle sağlaacak olmasıdır. Model kısıtlaya usurlarda lk araç kapastesdr. Asle araç kapastes üç arklı boyutta ö plaa çıkmaktadır. Bular hacm, ağırlık e zama kısıtlarıdır. Yapıla hesaplamalarda kullaılması plalaa aracı hacm e ağırlık kapastes toplam zama kısıtıyla ulaşılablecek oktalara yüklemes beklee ürüe göre çok azla olduğu (kapaste sparşler ağırlık ç k katı, hacm ç 1.5 kat kadar olduğu tespt edlmştr. Dğer br deyşle zama kısıtı gdleblecek okta sayısıı 35-36 le sıırlarke hacm kapastes 50-55, ağırlık kapastes se 70 carı oktaya hzmet etmeye elerşldr. Bu edele de modele yalızca kapaste kısıtı olarak e belrleyc ola zama kısıtı koyulmuştur. İkc kısıt br aracı br gü çersde gdeceğ oktaları ayı komşulukta (belrl br yakılıkta olmasıdır. Burada belrl yakılıkta kasıt 2,5 km dr. Bu rakam akademk e saay daışmalarıyla ortak olarak belrlemş e bu rakam baz alıarak modelde kullaılmak amacıyla br komşuluk matrs hazırlamıştır. Bu sayede br gruba dahl edlecek oktaları belrl br yakılıkta olması sağlaacaktır. Üçücü kısıt, br oktaı ssteme dahl edleblmes ç yalız br araç taraıda hzmet görmesdr. Bu kısıt ye gruplama esasıda ssteme dahl edlecek her br oktaı yalız br gruba dahl edlmes sağlamaktadır. Dördücü kısıt se, br aracı yaklaşık tur mesaes hesaplamada kullaılır. Gerçek tur mesaese yakı br değer hesaplayablmek ç br aracı gttğ e uzak oktaı GİMAT a uzaklığı 2,5 le çarpılmıştır e aracı toplam ulaştığı okta sayısıa bölümüştür. Br kamyo taraıda zyaret edlmes gereke k arklı müşter oktası düşüüldüğüde: GMAT Bu k oktada GİMAT a ola uzaklıkları büyüğü l olsu. Üçge üzerde de görüldüğü gb 1 a e 1 b. İk eştszlk toplaırsa 2l a+b e her k taraa l eklerse, 3l a + b + l (1. Üçge eştszlğde, l a + b e 2l a + b + l (2. (1 e (2 eştszlkler brleştrldğde se 3l a + b + l 2l eştszlğ elde edlr. Bu eştszlk doğrultusuda, tur mesaes ola ( a + b + l y 2,5 x l le yakısamak uygu bulumuştur. Bu arsayım, müşter oktaları arasıdak mesaeler yeterl derecede küçük olması koşuluyla, zyaret edle oktalar artsa ble geçerllğ sürdürecektr. Beşc e so kısıt se ssteme dahl edlecek oktaları kede özel cro lmt sağlamasıdır. Bu kısıt hesaplaırke sırasıyla okta başıa düşe sabt malyet(c, okta başıa düşe araç malyet C x / x e ye okta başıa düşe yakıt malyet j (C t hesaplamakta, bu malyet değer emyet çarpaı(s le çarpılmakta e bu şeklde e düşük cro lmt elde edlmektedr. okta başıa düşe araç malyet e bez malyet değşke olduğu ç bu cro değer de değşkedr. Souç olarak model, br oktaı SSS ye dahl edlp edlmeyeceğ, edlrse oa hag araçla hzmet erleceğ belrlemektedr. Buu yaıda br aracı br gü çersde hag perakedeclere gdeceğ e toplamda kaç araca htyaç olacağıı model soucuda öğremek mümküdür. Modelde dördücü e beşc kısıtlar doğrusal değldr e buları doğrusallaştırılması gerekmektedr. Bu doğrusallaştırma soucuda modelde (4 e (5 kısıtları slmş yere şu değşkeler e kısıtlar eklemştr: a l b Müter oktas 2 Müter oktas 1 18
Crosu Düşük Perakede oktalarıa Uleer Ürüler Dağıtımı İç Karma Sstem Tasarımı Modeldek büyük M değer M=S x (C +C + 2,5xC t xmax (d adesyle hesaplaır. Modelde yapıla doğrusallaştırma şlem şu şeklde özetleeblr: u değşke, oktasıı, aracıı malyetdek payıı temsl eder (eğer kamyou oktasıa hzmet götürmüyorsa değşke değer 0 dır. Burada öeml br değşklk de, aracıı toplam kaç oktaya gttğ ade etmede kullaıla z değşke (modelde de alatıldığı gb bu değşke aracı tae oktaya gttğde 1 ola br değşkedr taımlamasıdır. Bu değşke taımlamasıdak amaç, toplam kısıt sayısıda azaltma yapmak e model boyutuu küçültmektr. Öcelkle u değşke oraa eştler. u u x xx j j x j j x xz z böle sol taraa atılır, u z x u z x u z x u z x t 1 arac toplam tae perakedecye ulayorsa z = 0,1, 2,...,, 1, 2,..., V 0 aks durumda t, u : br kst dorusal hale getrmek ç taml dekelerdr. u z Daha sora t t uz =u z değşke taımlaır. t =u C Ct 2,5 d S ( C C Ct 2,5 d S ( C C Ct 2,5 d S ( C R C Ct 2,5 d S ( C R x 0 x 0 g 2.5du 1,..., ; 1,..., V (4 R S C Cu Ct g M (1 x 1,..., ; 1,..., V (5 t u z 1 1,..., ; 0,..., ; 1,..., V (6 t u 1,..., ; 0,..., ; 1,..., V (7 t z 1,..., ; 0,..., ; 1,..., V (8 t x 1,..., ; 1,..., V (9 0 z x 1,..., V (10 0 1 z1 1,..., V (11 0 1,..., ; 1,..., V ; 0,..., z {0,1}, t 0, u 0 Deklem sağ taraıdak. 19 z y doğrusallaştırmak ç (6, (7, (8 o lu deklemler modele ekler e (9 o lu deklem le t ler x lere bağlaır. (10 e (11 olu deklemler se z y kısıtlar e x ye bağlar. Böylece doğrusallaştırma şlem tamamlamış olur. 4.2.2. Sıcak Satışla Ulaşılacak Perakedecler Belrlemes Daha öce de belrttğmz gb Akara Bölges de karma ssteme dahl edlp edlmeyeceğ belrleecek ola yaklaşık 4500 perakedec bulumaktadır. Yukarıda ayrıtılı olarak erle modelle 4500 okta çere büyük br problem öcül koşturumlar soucuda kes olarak çözemeyeceğmz göz öüde buludurarak, modele katılacak okta sayısıı düşürülmes gerektğe karar erlmştr. Bu sayıı düşürülmes e çözüme ulaşılması ç üç aşamada oluşa br algortma tasarlamıştır. Bu aşamalar şu şeklde özetleeblr: a. İlk Eleme: Modelde oluşablecek e küçük cro lmt, S x C C Ct x2,5xd adesyle hesapla-
x x u x x x j z u j x x x u j z x j j z x j x Ers u Körpeoğlu, Emre u z x uz x adar, Ee Burak Bozkaya, Derya Seer, Oya Ek Karaşa u x j z zx uz x j u z x uz x t uz t uz ır. ubu zcro lmt x sağlamaya uz x oktalar br blgsayar taraıda ssteme dahl edlecek br oktayı elememektedr. Bu da ou model e y değerde br t uz C Ct 2,5 d programı x yoluyla eler C Se modele 2,5 hç alımaz. C t ( C d S x ( u C t ux j z z değşklk yapmadığıı spatlamaktadır. İlk Eleme Öteorem j 1: C Ct 2,5 d S ( C soucuda okta sayısı 4500 de 1566 ya mştr. C Ct 2,5 d C S Eğer S x ( Ct 2,5 d S ( C t x2,5xd R R C Ct 2,5 d b. İkcl Eleme: ( okta sayısı gülük hzmet us z ( C x uz x >R se, e y C C t 2,5 d lmt 36 da azla ola mahalleler, kcl eleme algortması uygulaarak küçültülür. Bu esada kullaıla S ( C souçta x 0 R dır. x 0 t uz C Ct 2,5 d matık şu şekldedr: Model gruplama esasıda araç S İspat: ( CBu alt lmt sağlamaya ssteme R dahl edle 0 br oktası x kapastes kadar ya da oa yakı gruplar oluşturmakta Colduğuu Ct 2,5 darsayalım. S ( Bu oktaya hzmet C e bu sayede cro lmt e küçük hale getrerek ere araç c araç olsu. C Bu x x R S C okta bütü kısıtlarla 0 g CC t x ssteme dahl ettğ okta sayısıı arttırmakta e bu brlkte cro Clmt sağlamalı R j 1 x ya; S C j g Ct Ct 2,5 d yolla da toplam croyu da arttırmaktadır. Bu oktada S ( C R C x j 1 x j ayı mahalle çdek oktalar zate ayı komşulukta R S C g C t olduğu ç, bu oktalarda eğer mahalledek okta x 0 2.5 x d g j 1 x j C x sayısı araç kapastesde yüksekse araç kapastes R S C olmalıdır. Bu adede j 1 x 2.5 g C yer j ala x t d kadar okta gruplaır. Bu gruplaa oktaları cro j 1 g x j alt seyes sağlayıp sağlamadığı kotrol edlr e S, C, 2.5 C, j 1 x j Cx t d g x eğer sağlıyorsa ssteme doğruda dahl edlr. Eğer R S C adeler bütü d g g Ct bu oktalar cro alt lmt sağlamıyorsa doğruda adeler j 1 ç sabttr. 2.5 x j 1d x j j 1 x elerler. oktaları buluduğu mahalledek okta j 2,5 x x x dj Ye g d dördücü kısıt ola taımı g x j 1 x j g sayısı araç kapastes kadar azaltılır e böylece modele j 1 j 1 x j dahl edlecek okta sayısı azaltılır. Bu gruplama pratk 2.5 x j gereğ aracıı d g gttğ oktalar ç açıda da matıklıdır; çükü br aracı arklı mahallelerde hzmet ermesdese tek br mahallede hzmet g j 1 x j 1 x j j j 1 x d j g dr. j 1 x j 1 x ermes terch sebebdr. Mecut uygulamalarda da j değer se bütü j C x büyük C C mahallelerde t 2,5 d mahalle ç gruplamalar terch d g S C g Ct S ( C x ler edlmektedr. Bu şlem soucu okta sayısı 1566 da değer j 1 x j j 1 x 1 j x j aldığı durumda se e azla ya br C x t 2,5 954 e mştr. C C d j 1 x S C g C ( j t S C aracı tam kapasteyle ulaşabldğ okta C Ct 2,5 d R S C ( Cx j 1 x sayısıdır. j ( İkcl eleme yaptığı br dğer şlem se tüm C j sabt 1 x j e x C Ct 2,5 d S ades de üstte kabul ettğmz üzere 1 mahallelerdek okta sayısıı (e büyük ortak böle 3 e bölüerek model daraltılmasıdır. Böylece, C g Ct olduğu S ( C ç j 1 x j C x Cmodeldek Ct 2,5 br okta d gerçekte 3 perakedecy temsl S C C x g Ct S ( C t 2,5 d j 1 x R j ( Ct 2,5 d S C g Ct ( S x C Ct x2,5xd C C etmektedr. Bu metot yalızca br mahalledek tüm j 1 x j oktalar hakkıdak cro blgs ayıysa geçerldr. C Ct 2,5 d R olduğu görülür. S ( C Projemzde durum böyle olduğu ç bu metot uygulamış e br aracı br güde hzmet erebleceğ e Acak, C CtC 2,5 C dt 2,5 d R S S başta ( C ( yapıla C arsayım oktasıı bu alt lmt azla okta sayısı 36 da 12 ye düşmüştür. Bu şlem sağlamadığı ya soucu modele alıa okta sayısı 954 te 318 e düşmüştür. Böylece buluşsal algortmaya 318 tae R < S x C Ct x2,5xd okta alımıştır. C c. Buluşsal Algortma: İlk e kcl elemelere olduğudur. Bu k ade çelşmektedr, bu da ssteme rağme okta sayısı asıl modelle çözüleblecek kadar model taraıda dahl edlecek her oktaı bu adey sağlaması gerektğ göstermektedr. küçülmedğ ç buluşsal br algortma üretlmş e bu algortma kullaılarak SSS ye dahl edle oktalar Öteorem 1 e göre lk eleme hçbr şeklde model belrlemştr. Bu buluşsal algortma şu şekldedr: 20
Crosu Düşük Perakede oktalarıa Uleer Ürüler Dağıtımı İç Karma Sstem Tasarımı D araçları br turdak doluluk mktarıı belrtr. Bu C x ade modeldek cro sıırıdak ades x paydasıa yazılmıştır. S, SSS okta kümes, ar araç edeks, V lk araç sayısıı e Z ar ar edeksl aracıı gttğ toplam okta sayısıı ade eder. j j çdek oktalara se dokuulmamaktadır. D değer br sorak dögüde br azaltılmakta e ayı şlemler tekrarlamaktadır. Böylece araç doluluk oralarıyla lgl br kabul yapılmış e acak bu kabule uya oktalar ssteme dahl edlerek yapıla gruplamaları makul e matıklı olması sağlamıştır. lk Atamalar: D=, =1, S= x j j D yaparak model dorusallatr Olua bulusal algortma IP s (tamsayl programlamay çöz IP soucuda olua Z ar deerlere bak ar V se dögüde ayrl, delse ar ar 1 yap Z ar D se arac hzmet ett oktalar S e ekle D >1 se D = D-1 yap, ar = 1 yap baa dö, delse sorak adma geç Algortmay soladr. S kümes elemalar göster Buluşsal Algortmada öce araç doluluk oraı (D sabt br sayıya eştlemekte (İlk adımda araç hzmet kapastese eştler, daha sora bu değer kullaılarak buluşsal algortma tamsayılı model çözülmektedr. Daha sora bu model soucu oluşa gruplamalar celemekte e D değere eşt eya daha büyük sayıda okta çere gruplamalar asıl ssteme kabul edlmektedr. Daha küçük gruplamalar e bu grupları Buluşsal algortmada çözüle tamsayılı programlama model tam olarak modeldek cro kısıtıda araç malyet bölümü doğrusallaştırılarak oluşturulmamıştır. Buu yaıda model çözüm perormasıı yükseltme amacıyla bazı yaklaşımlar yapılmıştır. Bularda lk, modeldek br aracı br güde gttğ oktalarda GİMAT a e uzak olaı seçlmesyle bulua g( adesdr. Buluşsal algortmada bu ade hesapla- 21
Ers Körpeoğlu, Emre adar, Ee Burak Bozkaya, Derya Seer, Oya Ek Karaşa mamış buu hesapladığı kısıt ptal edlmş e bu ade yere e azla 2.5 klometrelk br sapmaya sebep ola mesae üst lmt kullaılmıştır. Bu model şu şekldedr: koşturumlarla deemştr. Bu koşturumları amacı, buluşsal algortmaı e yde sapmasıı deeysel olarak gözlemlemektr. Buu ç 37 tae rassal problem yaratılmıştır. Komşuluk yoğuluğua göre V Eçokla R x 1 1 Öyle k x 1,..., V 1 (1 x (1- x 1,..., ; 1,..., V j 1 j j x 1 1,..., V 1 Cx ( d 2,52,5 V R S C ( C t M (1 x 1,..., D D 1 Modeldek büyük M, M= Sx(C +C +2,5xC t x (Max (d + 2,5 şeklde hesaplaır. Bu model soucuda buluşsal algortma lk modele göre çok daha hızlı çözüleblmektedr. İlk model değşkeler e kısıtlarıı e yüksek dereceler O(xxV ke bu değerler küçük modelde O(xV ye drgemştr. Yukarıda algortmada alatıldığı gb doğrusal olmaya tamsayılı problemler küçük tamsayılı programlara problemlere çererek dögüsel olarak çöze algortmaı k aa çıkış oktası ardır: 1. Asıl modeldek doğrusallığı boza durum, dördücü e beşc kısıtta toplam malyetler okta başıa bölüştürülmes le lgl adede kayaklamaktadır. Bu ade (br aracı gttğ okta sayısı sabtlerse problem, daha kolay ola tamsayılı programlama le çözüleblecek hale gelr. 2. Br kamyou br güde gdebleceğ e azla okta sayısı ( dama tamsayıdır e bu sayı kırkell gb br sayıı üstüe çıkamaz (sers süres kısıtıda dolayı. Ayrıca değer kcl elemede EBOB le model küçültülürke 36/EBOB a ya 12 ye döüşür. Souç olarak br aracı gdebleceğ okta sayısı ç mümkü ola 13 tae değer ardır (0, 1, 2,..., 12. Bu da toplam dögü sayısıı sıırlı tutmaktadır. İşleyş açısıda model yapısı göz öüde buludurularak üretlmş buluşsal algortmamız, yapıla bu problemler seyrek(%70 0, %30 1, ormal (%50 0, %50 1 e yoğu (%30 0, %70 1 olablmektedr. Tablo 1 de görüle koşturumlara göre bu algortmaı e y değer asıl modeldekde ortalama %14.6 kadar saptığı e 37 problemde 14 üde buluşsal algortma le model ayı değer erdğ gözlemştr. Bu da algortma başarısıı yüksek olduğuu şaret etmektedr. Ayrıca buluşsal algortmaları küçük problemlerde başarısıı daha düşük olacağı düşüüldüğüde büyük problemlerde sapmaı daha da küçük olacağı beklemektedr. Brcl eleme e yde uzaklaşmadığıı daha öce Öteorem 1 le göstermştk. Ayı şeklde kcl elemee kc metodu (b( metodu da e yde herhag br uzaklaşmaya sebep olmamaktadır. İkcl eleme lk metodu (b( metodu se bazı durumlarda e yde uzaklaşmaya sebep olablmektedr e bu edele zoruda kalımadığı sürece uygulaması öerlmemektedr. Bu oktada eleme algortmamızda öcelkle brcl eleme yapılır e mümküse b( metodu uygulaır. Daha sora model deer eğer çözüm alıamıyorsa, buluşsal algortmaya başurulur. Eğer oda da souç alıamıyorsa b( metodu uygulaır. (Bakıız Ek 2 Daha öce de belrtldğ gb, matematksel model sstem lk kurulum aşamasıda kullaılmış, sstem daha sora kolay şleyeblmes ç sabt br SSS cro lmt kullaılması kararlaştırılmıştır. Sabt cro 22
Crosu Düşük Perakede oktalarıa Uleer Ürüler Dağıtımı İç Karma Sstem Tasarımı Tablo 1 - Buluşsal algortma e model koşturum souçları Koturum umaras Rastgele Say tohumu okta Says Komuluk Youluu Tamsayl Programlama Hededeer BulusalAlgortma Hede deer Eyde Sapma(% 1 1341 16 Seyrek 1001,5653 1001,5650 0,00 2 1341 16 ormal 1181,5214 1181,5210 0.00 3 1341 16 You 1518.7132 1352.0630 10.97 4 1341 18 Seyrek 450.6305 450.6310 0.00 5 1341 18 ormal 584.2359 412.1560 29.45 6 1341 18 You 1157.2999 584.2360 49.52 7 1341 20 Seyrek 1217.7875 1028.0800 15.58 8 1341 20 ormal 1386.3919 1386.3920 0.00 9 1341 20 You 1551.0799 1148.4050 25.96 10 1341 22 Seyrek 500.7370 500.7370 0.00 11 1341 22 ormal 1064.9140 881.9150 17.18 12 1341 22 You 1216.8101 1064.9140 12.48 13 1341 24 Seyrek 947.9542 793.8360 16.26 14 1341 24 ormal 952.2627 952.2630 0.00 15 1341 24 You 1405.2694 1405.2690 0.00 16 1341 28 Seyrek 1976.3933 1749.8530 11.46 17 1341 30 Seyrek 808.9510 795.8290 1.62 18 1341 32 Seyrek 1272.8556 1073.2330 15.68 19 1341 34 Seyrek 836.4036 616.7670 26.26 20 1234 16 Seyrek 597.1194 597.1190 0.00 21 1234 16 ormal 985.6875 985.6880 0.00 22 1234 16 You 985.6875 637.3690 35.34 23 1234 18 Seyrek 768.8485 266.5730 65.33 24 1234 18 ormal 768.8485 768.8490 0.00 25 1234 20 Seyrek 1302.3518 912.6890 29.92 26 1234 20 ormal 1637.5116 1215.4000 25.78 27 1234 20 You 1797.8416 1410.4860 21.55 28 1234 22 Seyrek 0.0000 0.0000 0.00 29 1234 22 You 825.4895 817.8410 0.93 30 1234 24 Seyrek 841.8170 841.8170 0.00 31 1234 24 ormal 841.8170 410.3200 51.26 32 1234 24 You 1477.5055 1175.2230 20.46 33 1234 26 Seyrek 607.3676 371.1140 38.90 34 1234 28 Seyrek 251.2698 251.2700 0.00 35 1234 30 Seyrek 1666.7224 1488.6470 10.68 36 1234 32 Seyrek 1467.6088 1467.6090 0.00 37 1234 34 Seyrek 1962.9996 1800.2120 8.29 ORTAAMA 14.62 23
Ers Körpeoğlu, Emre adar, Ee Burak Bozkaya, Derya Seer, Oya Ek Karaşa lmt belrlerke br oktaya ulaşmaı malyet, gülük malyet aracı gülük gttğ okta sayısıa bölümesyle hesaplamış e bu malyet %5 lk br asgar komsyo oraıa (dağıtım malyet / cro bölümüştür. Burada tasarlaa sstem asgar komsyo oraı ola %6,3 kullaılmamış, ou yere %5 lk sabt br komsyo oraı kullaılmıştır. Amaç, SSS de hesaplama dışıda kala eater, kayıp satış gb brtakım malyet kalemler olması edeyle br tampo malyet oluşturmaktır. Bu şeklde 50.64 YT lk br cro lmt elde edlmş bu da uygulama kolaylığı açısıda 50 YT ye yuarlamıştır. Modelde çıka bütü oktalar zate bu değer sağlamaktadır e ye ekleecek oktalar bu değer göz öüde buludurularak ssteme dahl edlecektr. 4.2.3. Teleola Sparş e Depo Sstemlere Dahl Edlecek oktaları Belrlemes Öerle karma sstemde, cro seyeler SSS ye dahl edlemeyecek kadar düşük ola satış oktalarıda crosu kc br alt seye üstüde olalara, ürüler TSS le ulaştırılmasıa karar erlmştr. Bu oktada teleola sparş ç gerekl e düşük sparş mktarı şu şeklde hesaplamıştır: 1. Bu sstemde yer alacak br oktaı tüm ssteme ortalama e kadar malyet getreceğ buluur. Buu ç aylık kamyo e aylık kamyo şoörü malyetler toplaıp öce 30 güe bölüür. Böylece ortalama gülük kamyo e şoör malyet buluur. Bu sayı gülük ulaşım malyet le toplaıp br kamyou br güde gdebleceğ okta sayısıa bölüür. Dağıtım malyet 1,91 YT/brm olarak hesaplaır. 2. Başlagıç değer olarak, asgar komsyo oraı %5 alıır. Burada hesaplaa cro değer br sparş kabul edlmes ç gerekl alt seyey err. 3. 2 de bulua cro seyes kullaılarak hag oktaları teleola sparş erebleceğ buluur. Bulua okta sayısı tek br kamyou k hatada gdebleceğ okta sayısıda (12 x 40 = 480 azdır. Bu edele, asgar komsyo oraı %6,3 e çeklerek tek br kamyou bu sstem ç yeterl olacağı uygu br cro seyes bulumuş olur. TSS Alt Cro Seyes = 30 YT dr. Br seerde e az 30 YT lk sparş eremeyecek müşterler müşter hzmet kartları olmak koşuluyla, Uleer Deposu da ürü alma hakkıa sahptrler. 4.3. Model Çıktıları Model çalıştırılması soucu SSS ye 1215 perakedec dahl edleceğ ögörülmüştür. Toplam 304 mahallede 58 e SSS le hzmet erlmes kararlaştırılmıştır. Buu yaıda, üç araca e satış temslcse htyaç olacağı ögörülmüştür. SSS de elde edlecek toplam yıllık cro 1,933,684 YT dr. TSS hesaplamaları soucuda k hatalık toplam 480 oktaya hzmet erleceğ soucua arılmıştır. Bu sstem ç br araç e araç şoörü gerekmektedr. Ayrıca teleolara bakması amacıyla br teleo operatörüe htyaç ardır. Buu yaıda hem yükleme, hem depo şleryle uğraşması amacıyla üç elema çalıştırılacaktır. 4.4. Bezetm Çalışmasıı Souçları Öerle karma sstem, gerçek hayata uyguluğuu kotrol etmek, uygulama sırasıda olası satış kayıplarıı e eater malyet aalzler yapmak e arklı parametre değerler sstem üzerdek etkler araştırmak ç bezetm çalışmaları yapılmıştır. SSS de kullaıla araç e persoel, TSS de kullaıla araç e persoelde bağımsız çalışacağı göz öüde buludurulmuş, her k sstem ç arklı bezetm modeller gelştrlmştr. 4.4.1. Teleola Sparş Sstem Bezetm Çalışması Perakedecler depoyu teleola arama süreler rassal olması halde, TSS dek malyet yapısıı celemek e bu sstemde yer ala br teleo operatörü e br araçta aydalama oralarıı hesaplamak amacıyla bezetm model gelştrlmştr. Bu modelde, teleo meşgulke yaşaablecek olası sparş kayıpları e teleoda alıa sparşler aracı üç gü çde taşıyableceğ mktarda azla olması halde yaşaacak kayıp satışlar dkkate alımıştır. Üssel dağılım gösterdğ arsayıla teleola arama süres arklı ortalama değerler ç bezetm model 312 gü (toplam yıllık çalışma zamaı süres le çalıştırılmış e her br ortalama değer ç malyet aalzler gerçekleştrlmştr (Bakıız Ek 3. Araç doluluk oraıı azla olduğu ortalama arama zama aralıkları (5 e 10 dak. ç araç sayısı artırmaı ssteme getreceğ 24
Crosu Düşük Perakede oktalarıa Uleer Ürüler Dağıtımı İç Karma Sstem Tasarımı kazaç araştırılmış, ortalama değer 5 e daha az olduğu durumlarda kc araç alımıı toplam kayıp satışı sıırlayacağı e ssteme getreceğ ek malyet / ek cro oraıı öcede hesaplamış olduğumuz asgar komsyo oraıda küçük olacağı görülmüştür. Souç olarak bu durumda kc br aracı alımı öerlmektedr. Bu durum daha büyük ortalama değerler ç geçerl değldr. So olarak bezetm çalışmasıda teleo operatörüü yoğuluğu ölçülmüş e sık aramalarda dah br operatörü yeterl olacağı görülmüştür. 4.4.2. Sıcak satış sstem bezetm çalışması Modelleme sürecde, perakedecler sparş mktarları sabt kabul edlmş e araçları takp edeceğ rotaları şrket taraıda belrleeceğ göz öüde tutularak modelde yaklaşık br rotalama mesaes kullaılmıştı. Bu erler SSS şleyşe etks araştırmak e buu malyet açısıda aalz etmek ç sabt parametreler yere rassal değerler terch edlerek bezetm model oluşturulmuştur. Gerçek hayatta sparş mktarları perakedeclere e zamaa göre arklılık göstereceğde, bezetm modelde ormal dağılım göstere rassal sparş mktarları kullaılmaktadır. okta başıa düşe k hatalık tahm erler ortalamalarıı özeksel lmt teorem uygulamasıa yetecek çoklukta olması, bu dağılımı kullaılmasıı haklı çıkarmaktadır. Buu yaı sıra, herhag br aracı herhag br güde takp edeceğ rotalama mesaes tam olarak blmeyeceğ, arklı mahalleler ç bu mesaeler değşklk göstereceğ hesaba katılarak, bell br büyüklüktek bölge ç oktalar arası mesaeler e aracı hızıı bçml br dağılımda alıması e brbre oralamasıyla ulaşımda harcaa süre hesaplamıştır. Bu süre, arklı büyüklüktek bölgelere hzmet ere araçlar ç, perakedecler arası uzaklık katsayısı le çarpılmıştır. Böylece, geş br alaa hzmet ere br aracı ulaşımda harcayacağı süre, daha büyük br büyüklük katsayısı le çarpılarak gerçek hayata uygu hale getrlmştr. Bu model, br araç ç 312 gü süre ç çalıştırılarak toplam yıllık cro, kayıp satış e eater blgler kaydedlmştr (Ek 3. Bezetm çalışması soucuda, rassal talep e mesae değerler kazaıla croyu büyük orada etklemedğ, kayıp satışı croya göre oraıı oldukça düşük olduğu gözlemştr. Bu souçlar, matematksel modelde kullaıla sabt talep e uzaklık arsayımıı geçerllğ destekler telktedr. 5. UYGUAMA PAI 5.1. Öerle Sstem İşleyş 5.1.1. Sıcak satış sstem SSS k hatalık derler halde şlemektedr. Her peryotta bu ssteme dahl oktalar sadece br dea zyaret edlecektr. Bu sstemde e azla 36 oktada oluşa her br perakedec grubua br gü e br araç ataacak, bu araç bu grup çdek br perakedecy hep ayı gü e yaklaşık ayı saatte zyaret edecektr. Araçta yalızca br satış temslcs buluacak; bu satış temslcs, promosyolarda bahsettkte e rata buluablrlk kotrolüü yaptıkta sora sparş alacak e sparş aıda teslm edecektr. Eğer sparş edle ürü o a araçta yoksa satış kaybı söz kousu olacak, akat satış temslcs daha sorak talep tahmler ç bu satış kaybıı bldrecektr. 5.1.2. Teleola sparş sstem TSS de peryodk br uygulama bulumamaktadır. Burada 30 YT üzerde erle sparşler kaydedlecektr (sparşler saklaması Vertabaı Tasarımı Bölümü de alatılmaktadır. Öcelkle, kaydedle sparşler kroolojk olarak sıralaacak e 40 lık gruplar oluşturulacaktır. Bu gruplama şlem e çok üç gü çde yapılacak e eğer üç gü çersde 40 rakamıa ulaşılamadıysa ger kala oktalar ç 40 ta küçük br grup oluşturulacaktır. Oluşturula grubu rotalaması yapılacak e br gü çersde bütü oktaları sparşler dağıtılacaktır. Üç gülük der ç toplam 120 sparşe ulaşıldıysa buda sora gele sparşler kabul edlmeyecek ama sstem geşletme hesaplamaları ç kaydedlecektr. 5.1.3. Depoda yapıla şlemler Depoda bütü sstem ç gerekl ürüler sparş, teslm alıması, ralara e araçlara yerleştrlmes k elema taraıda yapılacaktır. Br elema kasada duracak e tahm yeleme şlemler yürütecektr. 25
Ers Körpeoğlu, Emre adar, Ee Burak Bozkaya, Derya Seer, Oya Ek Karaşa Teleo operatörü teleo sparşler alacak e ertabaıa satış blgler grecektr. Depoya gele perakedec, alışerş yaptıkta sora UCard Müşter Kartıı okutacak e çeştl promosyo e drmlerde aydalaacaktır. Bu sayede hem depoda alım teşk edlecek, hem de müşter blgler tutularak lerdek promosyolar ç er oluşturulacaktır. 5.2. Vertabaı tasarımı Karma dağıtım sstemdek müşter zleeblrlğ artırmak, olası promosyolardak ermllğ artırmak, sparş alımıda operatöre kolaylık sağlamak, talep tahm ç er kayağı oluşturmak amacıyla Mcrosot Access te uygulaablecek br ertabaı tasarlamıştır. Bu ertabaıda, müşterye özel kullaıcı kmlk umarası, her müşter sparş alma kategors (SSS, TSS eya depo, adres, teleo umarası, sparş tarhler, mktarları, sparş edle ürü, aylık brkmş sparş mktarları e sparş şekl buluacaktır. 5.3. Müşter hzmet kartı uygulaması Vertabaıı desteklemek e sıcak satış, teleola sparş e depo sstemler şleyeblrlğ arttırmak ç UCard sml br müşter kartı tasarlamıştır. Bu kartta, her müşter ertabaıda da kullaıla kullaıcı umarası bulumaktadır. Bu kartla müşter zleeblrlğ sağlaacaktır e sparş alımları hızlaacaktır. 5.4. İlk sparş mktarları İlk sparş mktarlarıı belrlemek ç SSS de yer ala 1215 oktaı üç gülük taleb kadar ürü sparş erlmeldr. Bular sadece geel taleb yüksek ola seçlmş SKU larla sıırlı tutulacaktır. Uygulamaı lk zamalarıda TSS e depou tam ermllkle çalışamayacağı dkkate alıarak, bu sstemler ç her br ürü çeşdde br kol sparş erlecektr. Buu ede, rata buluablrlğ sağlaya e dağıtıcıda sparş edleble e küçük mktarı br kol olmasıdır. Ayrıca, olası br stok tükemes durumuda, dağıtıcıda br gü çde mal çekm yapılableceğ ç mmum mktarda sparş erlmes rsk düşüreceğ ögörülmüştür. 5.5. Malyet aalz Sstem ögörüle croları e malyetler rmada e pyasada alıa erler ışığıda hesaplamıştır. Asgar komsyo oraı rmaı bu şlem taşero br rmaya yaptırmak ç ermes gereke e düşük komsyo oraıdır e (toplam malyet / toplam cro X 100 ormülü le hesaplaır. Uleer proje başarısıı bu orala ölçmektedr. Bu yüzde, burada karlılık ya da yatırımı ger döüşü aalz yapılmamıştır. Asgar komsyo oraı olarak hesaplaa %6,3, Uleer ölçütlere göre başarılı br değerdr çükü bu değer Uleer daha öcek sstemde %12 olarak hesaplamıştır. Sstem oturmasıyla brlkte croları yükseleceğ de göz öüde buludurularak bu lmt daha da düşeceğ tahm edlmektedr. 5.6. Uygulama Adımları Sstem çok geş çaplı olması e büyük br yatırım gerektrmes edeyle uygulamaı adım adım yapılmasıa karar erlmştr. Bu uygulama Uleer çalışmakta olduğu GT1 kodlu br toptacı yoluyla gerçekleştrlecektr. Şu aa kadar yukarıda sayıla şlemlerde şular gerçekleştrlmştr: 1. GİMAT ta GT1 deposu satış yapılablecek şeklde düzelemştr. 2. Sstem ç GT1 br adet çalışaıa ek olarak k adet elema alımı yapılmıştır. Üç adet satış temslcs alımı gerçekleştrlmştr. 3. Gerekl araçları GT1 taraıda ataması sağlamıştır. Uygulama ç öerle müşterler güzergâh atama şlem tamamlamış e müşterlere hzmet erlmeye başlamıştır. 4. Gdlecek oktalar ç, öcelkl SKU lar baz alıarak özel promosyo e ürü kataloğu hazırlamıştır. Uygulamaı lk aşamalarıda teleola sparş, kart aracılığıyla yapılamayacaktır. Buu ede, sstem kuruluş aşamasıda UCard gb cdd br taahhüdü erlmek stememesdr. Vertabaı e kart sstem kullaımı sstem oturdukta sora başlayacaktır. Şu aa kadar yapıla satış rakamları sstem crosuu bekleede daha da yüksek olacağıı göstermştr. Bu da asgar komsyo oraıı hesaplaada daha da düşük olableceğ göstermektedr. 26
Crosu Düşük Perakede oktalarıa Uleer Ürüler Dağıtımı İç Karma Sstem Tasarımı 6. SOUÇAR VE ÖERİER Projede, Uleer şu ak dağıtım sstemde ulaşamadığı crosu düşük perakedeclere ulaşablmes ç cro seyeler göz öüde buludurulduğu karma br dağıtım sstem öerlmştr. Bu karma sstemde sıcak satışla ulaşılacak oktaları belrlemek ç doğrusal olmaya tamsayılı programlama model gelştrlmştr. okta sayısıı büyüklüğü edeyle modele grlecek okta sayısı k arklı eleme algortmasıyla azaltılmış, bua rağme model çözülemedğ ç, buluşsal algortma gelştrlmştr. Souç olarak, Akara ı 58 mahallesdek 1215 perakedecye satış temslcs aracılığıyla ulaşılması kararlaştırılmış; bu oktalarda 1182 se Mayıs 2007 tbarıyla ulaşılmaya başlamıştır. Buu yaıda TSS de 30 YT lk sparş alt lmt belrlemş, akat sstem tam oturmadığı ç heüz teleola sparşe başlamamıştır. Depo, gerekl düzelemeler yapılarak satışa hazır hale getrlmektedr e yakı zamada satışa açılacaktır. Öerle sstemdek ulaşım, şgücü, eater e depo malyetler, bu sstemde gelecek toplam croya bölüdüğüde Uleer proje başarı ölçütü ola asgar komsyo oraıı %6,3 olarak hesaplamıştır. Bu değer ışığıda projemz daha öcede bahsedlmş aydaları yaıda şuları da sağladığı söyleeblr: Proje Hızlı Tüketm Mamuller Sektörü de çok büyük öem taşıya perakedec hartasıı örtmey, ya potasyel müşterler çoğuluğua ulaşmayı başarmaktadır. Daha öce toplam crou %5 oluşturmasıa rağme toplam malyet %30 uu oluştura bu düşük crolu müşterlere %6,3 gb düşük br komsyo oraıyla hzmet ermey mümkü kılmıştır. Sstem yapısı, başka rmalarla alaşılarak bu rmaları da mamuller satılableceğ şeklde tasarlamıştır. Bu tarz br alaşmaı yapılması halde, toplam cro büyük ölçüde artarke, malyetlerde belrg br artış gözlemeyecektr. Böylece asgar komsyo oraı daha da düşürüleblecektr. Güzergah Atama lteratürüdek Öce Kümele sora Güzergah Ata (Fsher e Jakumar, 1981 algortmasıdak kümeleme şlem ç uygu br model üretlmş e esek br buluşsal algortma tasarlamıştır e lteratüre katkı sağlamıştır. Ayrıca ye lteratürde bulumaya okta seçm şlem de model e buluşsal algortmada gerçekleştrlmştr. Perakedecler mal alım süreçlerde yaşaa yüksek rekabet e ye dükkâ sahpler bu süreçlerde ortaya koyduğu arklı tedark yötemler göz öüe alıdığıda, öerle karma sstem, Uleer mecut sstemle ulaşamadığı satış potasyel düşük ama sayıca azla oktalara düşük malyetle gdleblmes sağlarke; ayı zamada müşter memuyet e müşteryle teması üst düzeyde tutulmasıı sağlayacaktır. Ulaşılamaya talep oktalarıı karma sstemle dağıtım ssteme dahl edlmes, Uleer ülke geelde daha karlı e daha erml br dağıtım ssteme sahp olmasıı sağlayacaktır. KAYAKÇA 1. Clarke, G. e J.R. Wrght. (1964, Schedulg o ehcles rom a cetral depot to a umber o delery pots, Operatos Research, 12, 568-581. 2. Fsher, M.. e Jakumar, R. (1981, A geeralzed assgmet heurstc or ehcle routg, etworks, 11, 109-124. 3. aporte G, obert Y, e Talleer (1988, S. Solg a amly o mult-depot ehcle routg ad locato-routg problems, Trasportato Scece 22,161-72. 4. ahmas, S. (2005, Producto ad Operatos Aalyss, Irw, Illos. 5. Porteus, E.. (1985, umercal comparsos o etory polces or perodc reew systems, Operatos Research, 33, 134-152. 6. Datzg, GB. e Ramser, J.H. (1959, The truck dspatchg problem, Maagemet Scece, 6, saya o 80-91. 27
Ers Körpeoğlu, Emre adar, Ee Burak Bozkaya, Derya Seer, Oya Ek Karaşa Ek 1. Aket Souçları Frma Spar ekl / skl Teslm zama Teslm ekl Memuyet P&G Ülker Et Phlp Morrs Sparle / 2-3 hatada br Tüccar Plasyer / adre souk/ hatada 1 Spot / Scak sat / hatada 1 Scak Sat / hatada 2-3 kez 2-3 gü Frma Kamyoetyle memuyetszlk ar Soukta 1 gü Frma Kamyoetyle herkes memu - Frma Kamyoetyle memuyetszlk ar - Frma Kamyoetyle herkes memu Coca Cola souk-scak sat / teleola spar / hatada 1-2 gü Soukta 1-2 gü sora Frma Kamyoetyle herkes memu Tekel- Çaykur estle Ees Plse Peps hatada 3 kere spar alr scak sat / hatada 1 1 gü Frma Kamyoetyle herkes memu - Frma Kamyoetyle herkes memu teleola spar 1-2 gü Frma Kamyoetyle herkes memu souk sat/ scak sat/ spot hatada 1, 2 hatada 1 1-2 gü Frma Kamyoetyle memuyetszlk ar SORUAR EVET HAYIR CEVAP YOK 1- Uleer ürüler sze ulayor mu? 60,0% 40,0% 0,0% 2- (Ulamyorsa C, Domestos, Korr, Saa gb markalar sze ulatrlmas/ marketzde satlmas ster msz? 59,1% 40,9% 0,0% 3- (Teleo sstem yoksa Teleola spar ermeye/ promosyolarmz öremeye scak bakar msz(skotolu/skotosuz? 60,0% 32,7% 7,3% 4- Mahallede br uleer deposu olsa orada gdp skotolu ürü alr msz? 5- Uleer Arac drekt gelse hç spar ermede ada sat almaya scak bakar msz? 70,9% 23,6% 5,5% 79,6% 16,7% 3,7% 6- Uleer Arac sadece sz öcede blecez belrl br gü e saatte gelse bu zamaa uyar msz? 87,0% 7,4% 5,6% 7- Eer uyarsaz bu szde memuyetszlk yaratr m? 0,0% 94,0% 6,0% 28
Crosu Düşük Perakede oktalarıa Uleer Ürüler Dağıtımı İç Karma Sstem Tasarımı Ek 2. Öerle Çözüm Metodolojs Brcl Eleme lem uygular. IP model çözülmes deer. Çözülürse so adma geçlr. Bulusal algortma deer. Çözülürse so adma geçlr. kcl Eleme lem uygular. IP model çözülmes deer. Çözülürse so adma geçlr. Model bulusal algortma le çözülür. Algortma soladrlr. 29
Ers Körpeoğlu, Emre adar, Ee Burak Bozkaya, Derya Seer, Oya Ek Karaşa Ek 3. SSS e TSS bezetm çalışması (312 gü TEEFOA SPAR SSTEM BEZETM ÇAIMASI SOUÇARI Ortalama Arama Zama Aral (dk. Araç Says letme Yararlama Ora (% Araç Doluluk Ora (% Toplam Yllk Cro (C Toplam Kayp Sat (K K/C Ora (% 5 1 100 502969 464195 92 66 2 96,5 970231 0 0 10 1 100 501701 173100 34,5 46 2 67,6 678114 0 0 15 1 34 99,7 500867 4862 1 20 1 28 81,3 408508 0 0 25 1 23 69,1 348111 0 0 30 1 20 59,1 297302 0 0 Öerler: Ortalama arama zama aral 5 dakkada az se kc arac almas %5 komsyo orada karllk salamaktadr bu edele kc araç alm öerlmektedr. Ortalama arama zama aral 5 le 10 dakka arasda se kc arac almas %5 komsyo orada karllk salamamaktadr bu edele kc araç alm öerlmez. Ortalama arama zama aral 10 dakkada azla se 1 araç yeterl olup letme der depo lemlerde de kullalablr. SICAK SATI SSTEM BEZETM ÇAIMASI SOUÇARI (1 ARAÇ VE 15 ÜRÜE SIIRIDIR Perakedecler Aras Uzaklk Katsays Toplam Yllk Cro (C Toplam Kayp Sat (K Eatere Balaa Toplam Para (H K/C (% H/C (% Yorumlar: 0,5 226084 7497 59260 3,3 26,2 1 225994 7562 59326 3,3 26,3 1,5 225228 8174 59938 3,6 26,6 2 224874 8423 60187 3,7 26,8 2,5 224275 8846 60609 3,9 27,0 3 223977 9816 61579 4,4 27,5 3,5 222044 10699 62462 4,8 28,1 4 220050 12293 64056 5,6 29,1 4,5 218549 13521 65285 6,2 29,9 5 217129 14676 66440 6,8 30,6 Perakedecler aras uzaklk arttkça toplam cro azalmakta, kayp sat e tutula eater artmaktadr. Mesaeler 10 kat artmasa kar crodak dekl az olmas e eater mktardak dem azl model esasdak sabt mesae uygulamas souca çok belrg etks olmad belrtmektedr 30