Özel ve Kamu Hastanelerinde Çalışan Hemodiyaliz Hemşirelerinde Örgütsel Sessizlik Üzerine Araştırma Öğretim Görevlisi Emine DANE Acıbadem Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu
Sunu Akışı Giriş Sessizlik şekilleri Sessizlik türleri Örgütsel sessizlik tanımları İşgören sessizliğinin nedenleri Araştırmanın amacı Gereç ve yöntem Veri toplama araçları Araştırmanın etik yönü Verilerin istatistiksel analizleri Verilerin bulguları Sonuç
Giriş ilk kez Hirschman 1970 yılında sessizliği, pasif bir davranıs ve bağlılık anlamında bir tepki olarak, Amerikan Psikoterapi Dergisi nin tanımına göre sessizlik, bireylerin içinde olan ve kendileriyle iletişim kurdukları bir durum ; Brinsfield ve arkadaşlarına göre ise sessizlik, bireylerin içindeki farklı bilgiler, duygular ve niyetleri içeren bir iletişim şeklidir. Hirschman, A. O. (1970). Exit, Voice and Loyalty Responses to Declines in Firms Organizations and States. Cambridge: Harvard University Press Amercan Journal of Psychotheraphy (1993). Silence: The Resounding Experience, 47, 167-170. Brınsfıeld, C.T., Edwards, M.S., Greenberg, J.,(2009). Voice and Silence in Organizations: Historical Review and Current Conceptualizations, Jerald Greenberg & Marissa S. Edwards (Ed.). Voice and Silence in Organizations (ss. 3-37). İngiltere: Emerald Group Publishing
Sessizlik Şekilleri Bilinçli sessizlik: İşgörenlerin kasıtlı olarak sessiz kaldıkları, sorun ve düşünceleri hakkında konuşmadıkları sessizlik. Defansif sessizlik: İşgörenlerin kendi menfaatlerini korumak ve çatışma ortamı oluşturmamak için yaptıkları sessizlik. Toplu sessizlik: İsģörenlerin birlikte aldıkları kararlar sonucu, fikirlerini açıklamama ve susmayı tercih etmelerini içeren sessizlik. Park, C. W. & Keil, M. (2009). Organizational silence and whistle-blowing on ıt projects: an integrated model, Decision Sciences 40 (4): 901-919.
Sessizlik Türleri 1. Kabullenici Sessizlik: Boyun eğmeye dayalı fark yaratamayacağı hissi. Örneğin; fikirlerinin fark oluşturmayacağını düşünerek düşüncelerini kendine saklamak. 2. Korunma Amaçlı Sessizlik: Korkuya dayalı olarak gösterilen davranışın, kişisel olarak riskli olacağı hissi. Örneğin; kendini koruma, işten atılma korkusuna bağlı olarak problem yaşayacağını düşünerek düşüncelerini geri çekmek. 3. Koruma Amaçlı Sessizliktir: İşbirliğine dayalı olarak fedakârlık ve işbirliği hissi. İşbirliğine dayalı olarak gizli bilgileri saklama ya da örgüt yararına özel bilgileri koruma. Taşkıran, E. (2011). Liderlik ve Örgütsel Sessizlik Arasındaki Etkileşim. İstanbul: Beta Yayıncılık. Şehitoğlu, Y. ve Zehir, C. (2010). Türk Kamu Kuruluşlarında Çalışan Performansının, Çalışan Sessizliği ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Bağlamında İncelenmesi. Amme İdaresi Dergisi, 43(4), 87-110. Çakıcı, A.(2010). Örgütlerde İşgören Sessizliği. Ankara: Detay Yayıncılık.
Örgütsel Sessizlik Tanımları Yapılan literatür araştırmalarında göre; İş görenlerin birlikte hareket ederek, çalıştıkları örgütler ile ilgili yararlı bilgilerin kasıtlı ve bilinçli bir şekilde dile getirmekten kaçınmaları; Değişimi etkileyebilme ya da düzeltebilme potansiyeli olan insanların kendi kendilerine yaptıkları davranışsal, duygusal ve bilişsel değerlendirmelerle ilgili samimi düşüncelerini dile getirmemeleri, kısaca sözlü veya yazılı anlatımlardan uzak durmaları şeklinde tanımlanmıştır. Millken, F.J. ve Morrison, E.W. (2003), Shades of Silence: Emerging Themes and Future Directions for Research on Silence in Organizations, Journal of Management Studies, 40 (6), 1564-1568. Pınder, C. C., Harlos, K. P., (2001). Employee Silence: Quiescence and Acquiescence as Responses to Perceived Injustice, Research in Personnel and Human Resources Management, 20, 331-369.
İşgören Sessizliğinin Nedenleri 1. Örgütsel Nedenler a. Adaletsizlik kültürü b. Sessizlik iklimi c. Örgüt kültürü 2. Yönetsel Nedenler a. Yöneticilerin olumsuz geribildirim korkuları b. İş ve işgörene olan önyargılı inanışlar c. Yöneticinin yapısı d. Yönetim ekibinin homojenliği
İşgören Sessizliğinin Nedenleri 3. Bireysel Nedenler a. Güven eksikliği b. Konuşmanın riskli bulunması c. İzolasyon korkusu d. Geçmiş tecrübeler e. İlişkileri zedeleme korkusu f. Karakter özellikleri 4. Ulusal ve kültürel nedenler a. Kültürel yapı ve normlar b. Güç mesafesi
Araştırmanın Amacı Hemodiyalizde çalışan hemşirelerin sessiz kaldığı konuların neler olduğunu, Bu konularda neden sessiz kaldıklarını Sessiz kalmalarının hem hemşire ve hem de hastane yönetimi açısından algılanan sonuçlarını ortaya koymayı hedefledik.
Gereç ve Yöntem Tanımlayıcı tipte ilişki arayıcı İstanbul ili merkez sınırları içerisinde bulunan; üniversite, devlet ve özel diyaliz merkezlerinde çalışan hemodiyaliz hemşirelerinde Haziran- Eylül 2016 tarihleri arasında kesitsel tipte yapılması planlanlandı. Çalışmaya katılmayı kabul eden 181 hemodiyalizde çalışan hemşire ve teknikerler çalışmaya alınmıştır Kendilerinden yazılı izin formu alınan hemodiyaliz çalışan hemşire ve teknikerler örneklemi oluşturmuştur.
Veri Toplama Araçları Kişisel Bilgi Formu: Bu bölümde bireylerin yaş, cinsiyet, medeni durum, eğitim düzeyleri, HD hemşire ve tekniker olarak çalışma durumu çalışma durumu ve kurumda çalışma süresine ilişkin sorular Örgütsel Sessizlik Anket Formu: Çalışanların hangi konularda sessiz kaldıklarını belirlemeye çalışan soruda 25, neden sessiz kalındığına ilişkin soruda 31 ve sessizliğin algılanan sonuçlarına ilişkin soruda ise 28 önerme bulunmaktadır.
Araştırmanın Etik Yönü Önerme sorularını hazırlayan yazar ile internet aracılığıyla görüşülerek, gerekli izin alındı. Acıbadem Üniversitesi Etik Kurul undan (ATADEK:2016/5) onay alındı. Ayrıca hemşire ve teknikerlerden sözlü ve yazılı onamları alındı.
Verilerin İstatistiksel Analizi Soruların ve anketlerin analizi frekans, yüzde, aritmetik ortalama ve standart sapma ile hesaplandı Araştırmaya katılan HD hemşire ve teknikerlerinin sosyo-demografik özelliklerini belirlemek amacıyla tanımlayıcı istatistiklerden frekans, yüzde, ortalama ve standart sapmadan yararlanılmıştır
Sosyodemografik Özelliklerine İlişkin Tanımlayıcı Bulgular Değişkenler N % Cinsiyet Kadın 148 81,8 Erkek 33 18,2 20-24 arası 54 29,8 25-30 arası 36 19,9 Yaş 31-35 arası 27 14,9 36-40 arası 47 26 41-45 arası 7 3,9 46 ve üzeri 10 5,5 Medeni Durumu Evli 102 56,4 Bekar 79 43,6 Lise 50 27,6 Önlisans 91 50,3 Eğitim Düzeyi Lisans 37 20,4 Yüksek lisans / 3 1,7 Doktora 1 yıldan az 32 17,7 1-4 yıl 52 28,7 HD Hemşire ve Tekniker Olarak 5-10 yıl 37 20,4 Çalışma Durumu 11-19 yıl 50 27,6 20 yıl üzeri 10 5,5 1 yıldan az 49 27,1 1-4 yıl 67 37,0 Aynı Kurumda Çalışma Süresi 5-10 yıl 41 22,7 11-19 yıl 24 13,3 20 yıl üzeri 0 0
Genel olarak iş veya işyerinizle ilgili konu, sorun ve endişeleriniz hakkında yöneticilerinizle rahatlıkla konuşabileceğinizi hissediyor musunuz? Sorusuna Ait Tanımlayıcı Bulgular Değişkenler N s.s. Cinsiyet Eğitim Düzeyi Kadın 148 1,10 1,10 Erkek 33 0,94 1,12 Lise 50 1,18 1,14 Önlisans 91 1,07 1,12 Lisans 37 0,97 1,01 Yüksek lisans / Doktora 3 0,67 1,16 HD Hemşire ve Tekniker Olarak Çalışma Durumu Aynı Kurumda Çalışma Süresi 1 yıldan az 32 1,09 1,09 1-4 yıl 52 0,98 1,13 5-10 yıl 37 1,14 1,08 11-19 yıl 50 1,14 1,11 20 yıl üzeri 10 0,90 1,20 1 yıldan az 49 1,16 1,18 1-4 yıl 67 1,07 1,12 5-10 yıl 41 0,93 1,06 11-19 yıl 24 1,13 0,99
Yöneticilerinizle iş veya işyerinizle ilgili, endişeli olduğunuz bir konu veya sorunu açıkça konuşamayıp sessiz kaldığınız oldu mu? Sorusuna Ait Tanımlayıcı Bulgular Değişkenler N s.s. Cinsiyet Kadın 148 0,34 0,48 Erkek 33 0,42 0,56 Lise 50 0,26 0,44 Önlisans 91 0,40 0,51 Eğitim Düzeyi Lisans 37 0,38 0,49 Yüksek lisans / 3 0,33 0,58 Doktora HD Hemşire ve Tekniker Olarak Çalışma Durumu Aynı Kurumda Çalışma Süresi 1 yıldan az 32 0,38 0,55 1-4 yıl 52 0,37 0,49 5-10 yıl 37 0,41 0,50 11-19 yıl 50 0,24 0,43 20 yıl üzeri 10 0,60 0,52 1 yıldan az 49 0,43 0,54 1-4 yıl 67 0,33 0,47 5-10 yıl 41 0,44 0,50 11-19 yıl 24 0,13 0,34
Yöneticilerinizle endişeli olduğunuz bir konu veya sorunu açıkça konuşamayıp sessiz kalmayı tercih etmeyi genel olarak ne sıklıkla yaşadınız? Sorusuna Ait Tanımlayıcı Bulgular Değişkenler N s.s. Cinsiyet Eğitim Düzeyi HD Hemşire ve Tekniker Olarak Çalışma Durumu Aynı Kurumda Çalışma Süresi Kadın 148 1,71 1,05 Erkek 33 1,24 0,90 Lise 50 1,88 1,12 Önlisans 91 1,46 0,94 Lisans 37 1,73 1,10 Yüksek lisans 3 1 1 / Doktora 1 yıldan az 32 1,34 0,90 1-4 yıl 52 1,60 0,98 5-10 yıl 37 1,43 1,02 11-19 yıl 50 2,04 1,14 20 yıl üzeri 10 1,30 0,68 1 yıldan az 49 1,43 0,96 1-4 yıl 67 1,61 1,04 5-10 yıl 41 1,49 0,95 11-19 yıl 24 2,29 1,08
Yöneticinizle Konuşmayıp Sessiz Kalmayı Ne Sıklıkta Tercih Edersiniz? Anketine Ait Tanımlayıcı Bulgular Değişkenler N s.s. Cinsiyet Eğitim Düzeyi Kadın 148 2,42 0,86 Erkek 33 2,38 0,99 Lise 50 2,55 0,87 Önlisans 91 2,25 0,86 Lisans 37 2,57 0,91 Yüksek lisans / Doktora 3 2,65 1,21 HD Hemşire ve Tekniker Olarak Çalışma Durumu Aynı Kurumda Çalışma Süresi 1 yıldan az 32 2,03 0,76 1-4 yıl 52 2,46 0,95 5-10 yıl 37 2,65 0,88 11-19 yıl 50 2,41 0,79 20 yıl üzeri 10 2,49 1,12 1 yıldan az 49 2,22 0,83 1-4 yıl 67 2,48 0,91 5-10 yıl 41 2,44 0,88 11-19 yıl 24 2,54 0,91
Sonuç Genel olarak iş veya işyeri ile ilgili konu, sorun ve endişeleri hakkında yöneticileri ile rahatlıkla konuşabilme konusunda grubun çoğunluğu hayır cevabını vermişlerdir. Eğitim düzeyi yüksek olanlar, aynı kurumda uzun süre çalışanlar ile mesleki tecrübeleri fazla olanların çoğunluğu ise evet cevabını vermişlerdir. Grubun sessiz kalma konusunda kadın katılımcılar, lise mezunları ve çalışma hayatında tecrübesiz olanların çoğunluğu evet cevabını vermişler ve bu sessiz kalmayı sıklıkla sıklıkla tercih etmişlerdir.