FORFAITING, RİsK ve RtSKTEN KAÇNMA Ahmet Alpay nikmen. Dünya tcaret hızla gelşmekte, toplumlann gereksnm hızla artmakta ve ülkeler her geçen gün daha çok thalata bagımlı hale gelmektedr. Eştsz gelşm az gelşmş ya da gelşmekte olan ülkelerdeödeme güçlüklernn ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu ülkeler mal ve üretm aracına gereksnm duymakta, ancak thal etmeler durumunda bu mal ve teçhzatın bedeln ödemekte güçlüklerle karşılaşablmektedrler. Böylece uluslararası tcarette, ödeme güçlügü çersnde bulunduklanndan veya başka herhang br nedenden d()layı kredl mal satın almak steyen thalatçılar ve böyles hracaun doguracagı rsklerden kaçmak steyen hracatçılar ortaya çıkmaktadır. Bu lşk çersnde hracatçının talebn karşılamaya yönelk br fnansman kurumu ortaya çıkmaktadır : farfatng. Forfalng, mal ve hzmet hracatından dogan ve bell br ödeme planına baglı olarak tahsl edlecek olan alacaklann br banka veya bu alanda uzmanlaşmış br fnansman kuruluşu tarafından satın alınmasıdıri. Forfatng - bu yönüyle- hracau fnansman şekllernden brsdr; hracatçının vadel sauşlardan dolayı yüklendg rsk hracatçının omuzlanndan kend omuzlanna alan ve bu yolla para kazanan kurumlar aracılıgıyla yapılır. Söz konusu şlernde genellkle thalatçının, borcu karşılıgında hracatçıya verdl emre yazılı senet veya polçeler kullanılmaktadır 2. ışlem gerçekleştikten sonra se hracatçının hçbr yükümlü1ügü kalmamaktadır; dger br deyşle şlemn br başka özellg, hracatçıya rücu olanaltının olmamasıdır. ışlernde forfater, yüklendg tum rsk ve sorumluluklar karşılıgında alacak senedn bell br skonto oranıyla skonto ederek hracatçıya ödemektr. Forfater kısa vadel borçlanıp, uzun vadel alacaklanarak kar etmektedr. Buradak temel mantık kısa vadel skonto oranı, uzun vadellere göre daha ucuz oldugu çn kısa vadel borç lan ıp uzun vadel alacaklanmak yoluyla kar etmenn olanaklı olmasıdır. Bu Ankara ünverstes, Syasal Blgler Fakültes Araştırma Görevls. LL. Varlık, O. Türkakın ve A.N.Gürcan. Leasng, Factorng', Forraltlng, Türkye Iş Bankası A.Ş. Yayınları. Ankara, 1985. s. 129. 2K. Redhead ve S. Hughcs. Flnanda\ Rsk Management, Cambrdge Unversıy Press,. Camrdge. 1988. s. 53.
114 AHMt~t ALPAY DKMEN bakış açısıyla forfater'n hracatçı~'ı ılyguladıgı skonto oranı kısa vadel borçlanmak ve uzun vadel alacaklanmak yol uyla (~Jrjİettg karın bast br yansımasıdır. Forratng'n tşleyş Forfatng uluslararası mal tkjetnn bı~ sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Bu şlem' dger senet skontosu ~kıpıernden hracatçının durumunu' göz önünde bulundurması ve daha uzun b,r,l,:~nem kap~:aması (genellkle 3-7 yıl vadeldr)3 bakımından ayrılır4. İthalatçının bcrcu br polçeye baglanmıştır ve, bu polçenn br vades vardır. İhracatçı vadey beu ı:,peden polf;ey satmak, nakt htyacını karşılamak stemektedr. Polçenn satışındak: ::11 büyük özellk "rücllsuz"olmasıdır. Buraya kadar söyledklermzden anlaştlacagı üz Cl~ forfatng şlem skonto ve rsk barındıran br şlemdr. Satışın rücllsuz olması do,atısıyla rsk yogunlugu bakımından dger fnansman şekllernden farklıdır. Rü':usuz bı,:aunalma yaptı gı çn forfater'ın rsk artmaktadır. Bu yüzden forfatng şlem - genelib. tlger şlemlere göre daha yüksek br oranla skonto edlmektedr. Hatta çogu kez dahı ı/üksek br skonto oranı ble forfater'ın yüklendg rsk karşılamaya yeterl olmayacıj, e forfater, şlem çn ayrıca br banka garants de steyecektr. Forfatng şlemnn temel IIrJı olan polçeler hracatçı tarafından hazırlanır, thalatçı tarafından kabul edlr ve g,u1ıntör bankaca garant edlr. İşlemn başlangıcından tbaren forfater, hracatçı ve thala ıd arasındak lşk şöyledr: İhracatçı çn br hracat olanagı dogmuştur ve forfatng fr~nsmanı yoluna gtmek stemektedr. tık adımda forfater'a başvurur. Forfater hı,qtçıyı, thalatçıyı, thalatçının ülkesn,' garantörü, şlernde kullanılacak dövzn cnsıı '..~. göz önünde bulundurarak br karar verr. Bu karar olumlu se forfater durumuthal:ı.;:!ya bldrr. Bu bldrmden başlayarak thalatçının cevabının alınacagı ana kadar!nçecek sü:reye opsyon süres (optan perod) denmektedr. lthalatçınm "oluı' kararı geldg andan başlayarak yen br süre başlamaktadır: taahhüt süres (cc ınmtment perod). Bu süre thalatçının kabulünden mal veya hzmetn teslmne kadaı<:ur. Mal veya hzmet teslm edlnce hracatçı parasını almaya hak kazanır. Do~aJ olaraı:.ıl~nacakolan para, thalatçı le hracatçının anlaştıgı tutarın bell br skonto oranıyh ~drgenmes sonucunda bulunan tutardır. Burada uygulanan skonto oranı sadece EJ:opurrency pyasasındak faz oranı degldr. Forfaİler hracatçıdan taahhüt süres boyunn:!,mklendg rskler karşılayacak oranda da br skonto oranı steyecektr 6. Aynca kred ~[~J'1Js, alıcı frmanın ve ülkesnn güvenlrlg, şlırmn yapıldıgı para brm, garantör Imnı uşun güvenlrlg gb etkenler de skonto oranını etkleyecektr 7. Bundan sonra hn,c,,tçı aradan çeklmekte, şlem, forfater, thalatçı ve garantör arasında devam etmektedr, ----~--------_. 3Ancak uygulamada 6 ay gb dalıı :Jısa döneml,~rkapsayablda de görüllr, bkz. ; Nyaz Berk, "Dış tcarette Yen Br F'lJnsman Anıcı Olarak Forfatng", Para ve Sermaye Pyasası DergsI, Temmuz 19:n.1 s. 25. 4John Coleshaw, Credlt Analysl~: How tıj Measure and Manage Credlt Rsk, Woodhead-Faulkner, New-York, J Ç'8~,s. 211. 5I.Gu1d ve R. Harrs, Forraltlrıg. An Alternatlve Approach to Export Trade Fnance, Unverse Books, New 'rdrk, 1986, ~;.24. 6K. Redhead ve S. Hughes, Üp. Ct.~ s. 53. 7Nyaz berk, Üp. Cl., s. 27. ıl, '
FORFAITING, RİSK ve RİSKTEN KAÇINMA 115 IhracatçIDID Rsk İhracatçının rsk, fırsat malyetnden kaynaklanan br rsklfs. ıhracatçı forfatng fnansmanı yoluna gtmekle, lerde faz oranları düştügünde daha uygun fnansman kaynakları bulablme olanagmdan vazgeçerek br fırsat malyet rskn kabullenmş olur. Öneml br rsk de, ödeme aracının, hracatçının parası dışında başka br para. cnsnden olmasından kaynaklanmaktadır. İhracatçı, dövz hareketler nedenyle rske maruz kalacakur ve burada k tür rsk söz konusudur. Brncs, taahhüt süres sonunda: hracatçı parasını alırken dövz kuru, thalat anlaşması yapıldıgt andak dövz kunına göre düşük kalablr. İkncs se br fırsat malyet rskdr. İhracatçı forfatng yoluna gtmş alacagını devretmştr. Ancak daha sonra, alacaklı oldı~u dövzn deger aeunışur. Böylece hracatçı eger alacagtnı devretmemş olsaydı dövz kurundak aeuşlardan dolayı br kazanç elde edeblecekken, alacagını foefater'a devretmş olması dolayısıyla bu kazançtan mahrum olmuştur. İhracatçı -elbette- opsyon süres çersnde thalatçının şlem kabul etmemes rsk le de karşı karşıyadır. Sonuçta hracatçının bu olasılıgı herhang br şeklde ortadan kaldırmasına olanak olmadıgt çn bu br rsk olmanın ötesnde br şansur. IhracatçınID Rsk Kontrolü Fırsat malyetnden kaynaklanan rsklern bazılarını öngörrnek mümkünken, bazılarını öngörmek olanaksızdır. Bu bakımdan hracatçı olanaklar çerçevesnde olabldgnce genş br araşurma yaparak ortaya çıkacak fırsatları ÖDgörmeye çalışmalıdır. İhracatçı foefatng fnansmanı yoluna gtmeden önce alternatf fnansman araçlarını ncelemel ve faz hadd hareketler üzerne profesyonel çevrelern öngörülern gözden geçrmeldr. Tüm bu ncelemelern sonucu, forfatng fnansmanının uygun olaca~ını gösteryorsa yapılacak pek brşey kalmamaktadır. Gelecekte alternatf fnansman araçlarının, foefatng'e göre daha karlı olup olmayacagı öneml ölçüde şansa ba~lıdır. ıhracatçı dövz kuru le lgl olarak k çeşt rskle karşı karşıyadır. Brncs, alacagmı forfatngkuruluşundan tahsl ednceye kadar, hracatçının mll parası alacaklı oldugu ülkenn parası karşısında öeger kaybedeblr. ıkncs se, forfater'dan parasını aldıktan sonra hracatçının mll parası alacaklı oldugu ülke parası karşısında de~er kazanablr. Bu durumda da hracatçı elde edebleceg br kazançlan mahrum kalmış olur. İhracatçı brnc sorundan kaynaklanan rsk üç farklı yolla azaltablr veya ortadan kaldırablr. Bunlar, rsk paylaştırma, fodward pyasa yoluyla rsk sıfırlama ve para pyasası yoluyla rsk sıfırlamadır. Bu üç teknge bundan sonrak bölümde ayrıca degnlecektr. Peter W. Brggs. Foregn Currency Exposure Management, Butterworths, London, 1987. s, Sı. 8Beratye Oncü. Forfaltlng Uygulaması, T.C. Ba~bakanlık Hazne ve Dı~ Tcaret Mste~arlıgı Ihracatı Gel~trme Etüd Merkez Yayınları. Ankara 1988. s. 36. Ian Guld ve R. Harrs. Op. CIt. s. 62. 63.
116 AHM3T fpa Y DIKMEN ıknc,sorundan kaynaklanan rs':;~lse ancak kehanete varan br öngörüde bulunmak kaydıyla ortadan kaldırablr. Çünkü Ill;ı br rsk,0lmaktan çok, br şanstır. lthalatçının Rsk ıthalatçı br kez polçe veya enl e ~azılı seneı le ödeme taahhüdüne hç br şeklde ödemeden kaçnamazçı. j' grdkten sonra Senet veya polçe thalatçınm.:ı nd ülkesnn parası cnsnden oldugunda dövz kurundak degşklkler thalatçıyı,~:llemeyecektr. Ancak thalatçının mll parasının çok belrsz olması durumunda krn:;c:orta vadel fnansman vermeyecektr. Bu durumda şlem, thalatçının mll parası dışınch br para cnsnden yapılacaktır ve sonuçta thalatçı dövz kurundak degşklkler nı~ıielıyle ortaya çıkacak br rskle karşı karşıya kalablecektr. Her borç ödeyen gb forfatıı, r borcu ödeyen thalatçı da br nakt rsk le karşı karşıyadır. Bu yüzden nakt akını!a~nın sürekl kontrol edlmes ve düzenlenmes gerekecektr. İthalatçının Rsk Kontn) ıthalatçı, dövz kurundak deg:;::jıklerden l:ayrıaklanan rsk yukarıda hracatçı çn söyledgmz üç tekng (rsk payl~;t ır~a, fodward pyasa yoluyla rsk sıfırlama ve para pyasası yoluyla rsk sıfırlama) kıılla n:f azaltablr veya ortadan kaldırab~r. Nakt rsknden kurtulmanır. t1k yolu sı:;, nakt akımlarını etkl br bçmde düzenlemek ve ssteml olarakoıltrol etmektr. Bu amaç çn temel bütçelerne prenspler çerçevesnde düzenlenm! 't bütçe~;çok yararlı olacaktırlo. Garantörün Rsk Forfat~g fnansmanmaa g;ıı':ıhtörün emre yazılı senet veya polçey vades geldgnde ödemes veya bunu thala 1[; ıdan talep l~tjnesgerekmektedr. Ödemeler düzenl yapıldıgı sürece herhang br rsk sl,' ']onusu olmayacaktır. Ancak ödemeler k nedenden dolayı aksayablr: ) Jthalatçının ödemey,rjcktrmes veya hç ödememes : Her ne kadar thalatçı fırmanın borcunu öde l1~y gecklrmes, garantör bankanın geckme süres çn faz talep etme hakkını do~ur.jrsa da, bu geckme garantörde br lkdte sorunu yaratacaktır. Garantör böyle br olas ılıgı göz önünde bulundurarak bell br lkt mktarını sürekl olarak atıl tutmalıdır k, Du,ıun da br malyet vardır. İknc durumda, yan thalatçının ödememes durumundn ~ıırantör dogal olarak, daha büyük br malyetle karşı karşıya kalacaktır. Geç ödeme veya hç ödernem ~durumlarının garantör bankaya malyet çok farklı ble olsa, karşılaşılan rsk, br l.;:'dte rskdr. Garantör banka bu olasılıklara karşı - 9Beratye Öncü, üp. Ct., S. 37. 0ı. Guld and R. Harrs, Op. Clt.,!. ~5.
FORFAITING, RISK ve RISKTEN KAÇINMA 117 yeterl mktarda nakt kayna~ı hazır tutmak zorundadır. Elbette nakt bloke etmenn garantör banka çn ayn br malyetolacakur. Ama zaten garantör ve thalatçı arasında yapılan sözleşme nakt bloke etmenn garantöre yülded~ mal külfet ortadan kaldıracak hükümler de çnnek zorundadır. ) Olke Rsk: ıthalatçı ülke le garantör bankanın farklı ülkelerden olması az rastlanır br dururnsa da, söz konusudur. ıthalatçı ve garantör banka farklı ü1icelerden se thalatçı frmanın ülkesnde ortaya çıkacak br karışıklık (poltk degşklkler vb.) garantör banka çn öneml br sorun yaratacakur. Garantör açısındak yukarıdak rskler kontrol etmenn en y yolu, bell ülkelerdek bell br sanayye topluca ya da brkaç müşterye garant vermektr. Garantörün Rsk Kontrolü Garantörün thalatçının geç ödeme veyahç ödemerne rsknden kaçablmes çn öncelkle garant verdg frmayı y blmes gerekmektedr. Bu bakırndan fınna çn öncelkle y br kred analz yapmalıdır. Çogu zaman y br kred analz ble ortaya çıkacak sorunları önceden kestrmek çn yeterl olmayacakur. Bu yüzden garantör banka açısından forfatng şlemlernde garant verrken bazı sübjektf degerlendrmelern de önem büyüktür. Garantör bankanın, bld~ sektörlerdek bldg frmalara garant vermek yolunda kendn sınırlandırmasının ödemerne veya geç ödeme rskn ortadan kaldırmak bakımından öneml br tedbr oldugu kamsındaylz. Garantör kuruluşlar genellkle öneml kuruluşlardır. Gerekl borç tutarını nakt olmadıgı çn ödeyemerne olasılıg hemen hemen hç yokturı. Ancak garantör bankanın nakt blokasyonuna gtmş olmaktan dolayı yüklendg br malyet vardır. Gerç bu malyet thalatçı le yapılan sözleşme gereg thalatçıdan aldıgı komsyon aracılıgı le thalatçıya yansıtabhme olanagma sahptr ama, garantör banka yne de nakt blokasyonuna hç gtmemey veya nakt blokasyonuna gtse ble bunu kısa br süre çn yapmayı steyecektr. Aynca thalatçının, borcunu gecktrmes durumunda forfatere ödeme yapmış olan garantör, parasını bell br faz oranıyla baglamış olacaktır. Bazen garantör banka çn faz oranıyla borç vermek, aynı mktar parayı farklı yatınm alanlarına yatırmış olmaktan dolayı elde edleblecek kazançlardan mahrum olmak anlamına geleblr. Bu nedenle garantör bankanın garant vereceg fırmayı seçerken ttz davranması bu bakımdan da önem taşımaktadır. Garantör fırmanın, kted degerllg ve Ikt varlıklarınınoranı yüksek frmaları seçmes nakt blokasyonuna gtme olasılıgını ve parasını forfatng borcuna ba~lama olasılıgım azaitacakur. Forrater'ıo Rsk Forfater, fnansmanı kabul ettg andan, thalatçının forfat edlen aktflernn tümünü ödedg ana kadar çeştl rsklerle karşı karşıyadırıı. ) Opsyon Süres Rsk : Genellkle forfatng şlemlernde uygulanan skonto oranı, Euro-pazarlarda geçerl faz oranına şlemn rskn yansıtan belrl br oranın II Ibld. s. 65 l2lbld., s. 65
r, ----,, ' 118 AHMET /.\LPAY DtKMEN eklenmes yoluyla bulunmaktadır. FıJrfater, şleme uygulanacak skoto oranını k şeklde bldreblr: a) Sözleşmenn r'wılacagı a:rıdak euro-pazar faz oranı + şlemn rskn yansıtan br oran, b) Farfater'ı:ı hesaplarıru. temel aldıgı (ve thalatçıya bldrmde bulundugu andak) Euro-pazar fa;~ oranı + şlemn rskn yansıtan br oran. ıknc durumda faz oranı sabt oldugu çn fı)rfater br faz oranı rsk le karşılaşmayacaktır. Ancak brnc durumda faz oranı, fo) :f:lter'ın bldrmnden thalatçının kabul cevabının gelmesne kadar geçecek ~üre çerdnde (opsyon süres) degşeblr. Bu durumda sözleşmede esas alınacak oran opsy:)ıl süresnn başındak degl sonundak olacaktır k bu da forfater'ın hracatçıya ödeyec{g tutarda br artışa neden olablr. Kısaca, forfater eger faz oranını sabt br oran şekln d,~belrtmek. yerne degşeblecek br oran şeklnde belrtrse opsyon süres çersnde f;ı;;ı~ranlannırı düşmes olasılıgından dolayı br rskle karşı karşıya kalacaktır.. ) Taahhüt Süres Rsk: Burad:ı forfater kendsn br fnansman şlemne kanalze etmektr. Yan forfater forfatng fıraasmanını gerçekleştreblmek çn belrl br nakd bloke etmeye başlamaktadır. Bu ~[rı~çersndek rsk forfater'ın hracatçıya ödeme yapmak çn bell br mktar nakd allfolarak tutmasından kaynaklanmaktadır. Taahhüt süresnn uzaması le forfater'ın ald fonlardolayısıyla yüklenmek zorunda kaldıgı malyet de artacaktır. ) Ödeme Süresndek Rsklo : ~orfater ne kadar uluslararası pyasalarda en çok şlem yapılan paralarla çalışırsa 4 :aiışsın 5-7 yıl arasındak şlemlernde brtakım sorunlarla karşılaşablecektr. Kısaca;) rövz rsk her zaman sözkonosu olablmektedr., Bunun dışında ülke rsk de (ıta:~tçı fırma veya garantör bankanın ülkesnde ortaya çıkacak poltk degşklkler neden,':ç forfater'ın karşılaşacagı rskler) her zaman söz konusu olablecektr. Forfater'ın Rsk Kontırol ıj ) Opsyon Süres Rsk: For,'aıer'ın faz oranı rsknden kaçınmasının en etkl yolu, opsyon süresnn ba,?ında Eu~o.~azarlarda oluşan faz oranını sabt almaktır. Ancak bazı nedenlerden dolayı (faz oranbr~nın artaca:ı beklents gb) forfater sabt br faz oranı yerne opsyon süres sonunda cluşacak faz oranını şleme temel alablr. Böyle br,durumda forfater bu rskıen. UygTI bartlar söz konusu deglse, kurtulamaz. Bu uygun şartları şöyle sıralayablrz. a) ı thalatç ının opsyon süre:; fü~unda şlem kabul edeceg garantdr. Bu durumda forfater forward pyasa veya para p yasası yoluyla rskten kurtulablr., b) Opsyon süres sonunda (,ü hadd dü~ük oluştugu halde Forward pyasa faz oranları uygun se Forward pyasa,bn, uygun faz oranlarıyla borçlanarak zararının br kısmından kurtulablr. Elbette büldn forward şlemler zarardan kaçınmak anlamına geldg gb daha fazla zarar etmek ı;nlamına da geleblr. Bu yüzden forfater bu şleme grşmeden önce tahmnlerne ye~(ı.nce güven:nesn saglayacak gerekçelernn güçlü olmalısına dkkat etmeldr.
FORFAITING, RtSK ve RtSKTEN KAÇINMA 119 ) Taahhüt Süres Rsk Taahhüt süres çersnde de forfatng şlem gerçekleşmeyeblr -hracatçı mal veya hzmet sunmayablr-. Bu yüzden pratkte brçok forfater forfat olacak varlıklan alana kadar br nakt blokasyonuna gtmemektedr 13. Bu yolla hem nakdn atıl kalmasının getrece~ malyet.; hem de şlemn gerçekleşmeme rsk ortadan kalkmış olacaktır.. ) Ödeme Süresndek Rskler: FOOater ödeme süres boyunca ortaya çıkacak dövz kuru rsklernden Forward pyasada veya para pyasasında şlem yapmak yoluyla her zaman kaçınablr. Ülke rsknden kaçınmanın tek yolu se poltk rsklern yüksek oldulu üiıcelere forfatng fınansmanı açmamaktır.. Dövz Kuru Rsknden Kaçıoma Gerek thalatçı, gerek forfater, gerek -taahhüt süresnn btmne kadar- hracatçı dövz kuru rsk le karşı karşıyadır. Bu rskten kaçınmanın en kolay yolu forfatng şlemn rske maruz ~a1anın parasının cnsnden yapmaktır. Söz konusu kolay yol çerçevesnde şlem bu üç kesmn parası cnsnden yaparsak -k; forfater, thalatçı ve hracatçının aynı ülkeden olması demektr- ortaya çıkan şlem forfatng olmaktan çıkacakur. Bu yüzden bu yöntemle herkes çn rsk ortadan kaldırmak mümkün olmayacakur. Ancak yalnızca kend parası cnsnden yapılan taraf çn rsk ortadan kalkacaktır. Bu durumda aşa~ıdak yöntemlerden brs kullanılarak rsk azaltılablr veya ortadan kaldınlablr: ) Rsk Paylaşurma : Forfwtng şlem tek br dövz cnsnden de~1 de çeştl dövzler cnsnden yapılarsa rsk çeştl dövzler arasında paylaşunlmış olacaktır. Br örnek yardımıyla anlatırsak; br Türk thalatçının br Amerkan forfatng şrketne 000 pound borcu varsa, bu durumda dolar karşısında paundun olası düşüşü (veya aruşı), forfater'a zarar (veya kar) eurecektr. Oysa k taraf anlaşıp borcu hem mark. hem pound cnsnden yaparlarsa, dolar karşısında poundun düş,lşü forfater'ı daha az etkleyecektr. ) Forward Pyasa Yoluyla Rskten Kaçınma: En kolay yollardan br de forward pyasada alım-satım yaparak rsk sıfırlamakur. Blnd~ gb forward pyasalar br ay, üç ay, alu ay veya br yıl sonra: yapılacak br şlemn bu günden belrlenmş br dövz kuru üzernden yapılmasına olanak veren pyasalardır. Alacak ve borcu olan her banka forward pyasada şlem yapablr. tk günden fazla vades olan şlemler teork olarak forward şlem sayılmaktadır14. Bu pyasalarda car (spoı), br aylık, üç aylık, alu aylık veya br yıllık vadel şlemlern dövz kurları belrlenmştr. Dyelm k üç ay sonra br a1aca~ımız var ve o andak üç aylık forward kuru uygun buluyoruz. Böylece bu aıaca~mızı forward kur üzernden satarsak, olası br dövz kuru de~şkl~ alaca~mızın bugünkü forward de~ern degştrmeyecektr. 'Işlem br örnek yardımıyla açıklarsak daha kolay anlaşılaca~ kanısındayız: 13lbld. s. 66 I4Rud Wesmeller. The Foregn Exchange Manual, Wood]:ıead-Faulkner, New York, 1989. s. 6/8. G.H. Hempel. A.B. Coleman ve D.G. Smonson, Bank Management. John Wley &.. Sons, New.York, 1986. s. 563. 564..
------- ı. 120 AHMı:'I' ALPAY DIKMEN Amerka'dak br forfater'ın ıiranya'dak br thalatçıdan br y~l,s.onrasına 1.1 mlyon markıık br alacagının old 1~IJnu varsayalım. Bu tutar o andakı Dır yıllık faız hadd üzernden sabtlenme:k sıenmüxedr. Spot pyasa degşm oranı DM 1= $ 0.30, br yıllık forward pyasa degşrn oranı ::e:!dm 1= $ O.28'dr. Forfater br yıl sonrak alaca~ı :ılan 12 mlyon markı forward pyasada br yıllık satarsa: 12.000.000 X 0.28= $ 3 360 O)) elde edecektr. Böylece br yıl sonrak dövz' "'1ru ne olur:>a olsun bell b~r kuru garantlemş ve rskten kaçınmış olacaktır. Ancak b ıı(lurum zarardan kaçınmak anlamına geldg gb, (dövz kurundak degşklklern f(lı";.~ter açısından olumlu olması durumunda) kardan mahrum olmak anlamına da. gelebln'1ktedr. Aşagıda br yıl sonra oluşma olasılıgı olan üç ayrı spot dövz kurıı oranlarııu: şlernde ortaya çıkaracagı kazanç ve kayıpları göstenneye çalışılmıştır. Parantez çersnde gösterlen tutarlar kayıpları göstennektedr.. Spot pyasa Alacagm Forward şlemnden Toplam _o_ranı O r_j_l.n_a_i_(~'.::fr + kazc~,_nç_. _ve_y_a_ka_y_ıp = d_u_ru_m DM 1=$0.30 DM 1=$0.28 DM 1=$0.26 $ 3 600 ODı) $ 3600 o Dı) $ 3 120 CIlO ($24D 000) {) $240000 $3360 000 $3360 000 $3360 000 ) Para Pyasası Yoluyla Rs~ı~n Kaçınma: Bu kez yapılan şlem, br ülkeden borçlanıp dger ülkede yatırmak y Illuyla rsktı~n kaçınmaktır1 5. Forward şlemnde verdgmz ömegburaya uyarlarsak: Yne aynı forfater'ın aynı th:üilçıdan br rı! sonrasına at 12 mlyon mark alacagı vardır ve dövz kurundak degşme: [ıd olursa ol~;un bu alacagını 3 360 000 dolar olarak sabııemek stemektedr. Almanya'dak br yılrk faz hac:cj %20, Amı;:rka'dak se %12'dr. Forfater br yıl sonra 12 mlyorı mark borçlu durumwıda olablmek çn: DM 12 mlyon /1.20=DM W Tl lyon br yıllık kred almalıdır. ' 15A. Shapro ve C. Alan, Multor. :',t'~nal Flmındal Management, Allyn and Bacon, Bosıon, 1989, s. 286.,,...1-_,.,
FORFAITING, RISK ve RISKTEN KAÇINMA 121 10 mlyon markı spot pyasa degşm oranı 0.30 üzernden $'a çevrrsek 3 mlyon dolar bulunacaktır. Bu tutarı Amerka'da % 12 üzernden br yıl vadel yatınrsalc, br yıl sonra: $ 3 000 000 X 1.12=$ 3 360.000 olacaktır. Aynı anda Almanya'dan almış oldugumuz kred de fazyle brlkte 12 mlyon mark olmuştur. Forfater thalatçıdan alacagı olan 12 mlyon markı alarak kred borcunu ödeyecektr. Sonuçta DM ve $ kuru ne olursa olsun forfater 3 3~ 000 doları garantlemektedr. Yne para pyasası şlemler de beii br zarardan kaçınmak sonucunu dogwableceg gb bell br kazançtan mahrum kalmak anlamına da gelr. Eger br yıl sonra DMl=$0.30 olursa 240.000 dolarzarar edecek, DM 1= $0.26 olursa bu kez de 240 000 dolar kar edecektr. Bu şlemlern amacı dövz kurundak degşklklerden kaynaklanan rsklerden kaçınmak oldugu çn dövz kurunu bell bır oranda sabtlemey hedeflemektedr. Sonuç Ülkemzde son zamanlarda çok sınırlı da olsa bazı bankalarca uygulanmaya çalışılan forfatng şlemler yogun br rsk analzn gerektren şlemlerdr. Bu yüzden yukarıda sıralamaya çalıştlgımız rsk unsurlarının ve rskten kaçınma yöntemlernn farfatng şlem yapan banka, garantör, thalatçı ve hracatçılar tarafından dkkatlce göz önünde bulundurulması forfatng şlemnn saglıklı şleyeblmes çn yararlı olacaktır.
122 AHMET "rm-pay DIKMEN Kı' NAKLAR _ Berk, Nyaz, "Dış Tcaretle Yc:nİ ~r Fnansman Aracı Olarak Forfalng", Para ve Sermaye Pyasası Dergs. Temmuz, IS85,~. 25-27. -Brggs, Peter W., Foıregn emtney Exposure Management, Butterworts, London, 1987. -Coleshaw, John, Credt JUtalyss : [-Jow to Measure and Manage Credt Rsk, Woodhead-Faulkner, n~..~-york, 1939.. Ersan, ıhsan, "Forfatng ve Türk yb", Para ve Sermaye Pyasası Dergs. Tem~uz,. 1985, s. 29-31... -Guld, Ian ve R. Haırs, Forhtng-An Alternatve Approach to Export Trade Fnance, Unverse Books, Newl York, 1986.. -Hempel, G. H., A. B. Colemmı ve D.G. Smonson, Bank Management, John Wley & Sons, New York, 1986.. -Öncü, Beratye, Forratng..Aguıaması, T.C. Başbakanlık' Hazne ve Dış Tcaret Müsteşarlıgı ıhracatı Gelştm ~Etüd Merkez Yayınları, Ankara, 1988. -Redhead, K. ve S. Hughes: I;~'nancal Rsk Management, Cambrdge Unversty, Cambrdge, 1988. -Shapro, A, ve C. Alan, Mult ı tonal Fnancal Management, Allyn and Bacon, Boston, 1989.. Varlık, L., Ö. Türkakın ve A. :"Il. Gürcanı Leasng, Factorng, Forratng, Türkye ış Bankası A.ş. Yayınları, Arı:k,.1985. -Wesweller, Rud, The FOH,ln Exchange Manual, Woodhead-Faulkner, New-York, 1989.