EKONOMİ EL SÖZLÜĞÜ ERHAN ARDA 2011 1
Yayın No : 2502 Sözlük Dizisi : 13 2. Baskı - Ağustos 2011 - İSTANBUL ISBN 978-605 - 377-524 - 9 Copyright Bu kitabın bu basısı için Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Basım A Ş. Bask - Cilt : Kahraman Neflriyat Ofset San. Tic. Ltd. fiti. (Sertifika No: 12084) Yüzy l Mah. Matbaac lar Cad. Atahan No: 34 K: 4 Ba c lar/ stanbul (0-212) 629 00 01 Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05-511 36 50 www.betayayincilik.com 2
Annem ve Babama 3
4
ÖNSÖZ Bilimin her dalı, çok uzun süren çalışmalar ve birikimler sonucunda bugünkü konumlarına ulaşabilmiştir. Sürekli gelişme ve değişimde, varlığını korumaktadır. Bu gelişme ve değişimler, her an, bilimlere yeni bir düşünce ya da bakış açısı katmakta, böylece bir şeyi tanımak veya bilmek ya da uygulamak yeni bir şekil almaktadır. İktisat, sosyal bilimlerin bir dalı olduğuna göre, iktisat bilimini ve buna bağlı olarak gerek ülke çapında gerekse uluslararası çapta iktisadi yapıyı öğrenmenin ve iktisadi sorunları doğru teşhis etmenin temel koşullarından birisi, iktisadın kavramlarını tanımaktır. Sözlükler, alanının ortak dilini açıklamaya çalışan yapıtlardır. Fakat, A.L. Kroeber ve C. Cluckhohn adlı iki ünlü Amerikalı insanbilimci, yayınladıkları bir kitapta kültür kavramının yüz altmış dört farklı tanımını derlemişlerdir. (Culture: A Critical Review of Concepts and Definitions; Kültür: Kavram ve Tanımlara Eleştirel Toplu Bakış, 1952.) Bozkurt Güvenç, bir sözcük ya da kavrama bu denli çok ve çeşitli anlam yüklenince, onun tanınmaz ya da tanımlanamaz duruma gelmiş olmasını doğal karşılamak gerekir, diyor. (İnsan ve Kültür, Bozkurt Güvenç, Remzi yayınları, İst.1999) Verdiğim bu örnek, kavram birliğinin, kolay olmadığını belirtmek arzumdandır. Zira araştırmacıların çoğaldığı, iletişimin çok hızlı gerçekleştiği ve bakış açılarının farklılaşmış olduğu bir dünya söz konusu artık. Saydıklarıma rağmen, bu sözlük ile ilgili bilimlerin temel tanımlarını, genelde ortak kabul edilmiş görüşlerini ve olgularını bir araya getirme gayretimle bu sözlüğü hazırladım. Bu sözlüğün, iktisada ilgi duyan ve özellikle, bu konuda eğitim alan öğrencilere, yararlı olacağını düşünüyorum. Her alanda olduğu gibi, iktisat alanında da, geçmişten günümüze dek, sayılamayacak kadar çok insanın katkısı olduğunu bilmemek mümkün değil. Bu sözlüğün hazırlanmasında ünlü düşünürler ile eserleri ve üniversitelerde çok değerli akademisyenlerin hazırlamış olduğu, emek isteyen, binlerce eser, ana kaynağım oldu. Zaten onlar olmadan bu küçük çalışma yapıla- 5
mazdı. Bana yardımcı olan çok değerli hocalarıma da teşekkür borcumdur. İktisat bilimine emeklerini veren, tüm bilim insanlarına, bu sebeple teşekkür etme fırsatını da bulduğum için ayrıca sevinçliyim. Basımı gerçekleştiren Beta yayınevinin sahiplerine ve tüm çalışanlarına da teşekkür ederim. Çalışmadaki tüm hata ve noksanlıklar kuşkusuz bana aittir. AĞUSTOS 2011, Nilüfer/BURSA Erhan ARDA 6
KISALTMALAR AGİK Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı AB AET AHB AKÇT AKP APS AR+GE AT AYB BDT BERD BK Bkz. BM ÇK DİE DPT GLK GSMH GSYİH Avrupa Birliği Avrupa Ekonomik Topluluğu Avrupa Hesap Birimi Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu Afrika-Karayip ve Pasifik (ülkeleri) Avrupa Para Sistemi Araştırma ve Geliştirme Avrupa Topluluğu Avrupa Yatırım Bankası Bağımsız Devletler Topluluğu Banque Européenne de Restructuration et de Développement (Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası) Borçlar Kanunu Bakınız Birleşmiş Milletler Çıraklık Kanunu Devlet İstatistik Enstitüsü Devlet Planlama Teşkilatı Grev ve Lokavt Kanunu Gayri safi Milli Hasıla Gayri safi Yurtiçi Hasıla 7
GVK İİK İK İLO İMKB İSEDAK KK KVK Gelir Vergisi Kanunu İcra ve İflas Kanunu İş Kanunu m. Madde MUK SK SMK SPK TPKKK TTK VUK International Labour Organization (Uluslararası Çalışma Örgütü) İstanbul Menkul Kıymetler Borsası İslam Konferansı Teşkilatı Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimi Komitesi Kooperatifler Kanunu Kurumlar Vergisi Kanunu Muhasebe-i Umumiye Kanunu Sendikalar Kanunu Sigorta Murakebe Kanunu Sermaye Piyasası Kanunu Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu Türk Ticaret Kanunu Vergi Usul Kanunu 8
BAZI ÜLKELERIN ULUSAL STANDARDIZASYON KURULUŞLARI ILE BAZI ULUSLARARASI STANDARDIZASYON KURULUŞLARININ KISALTMALARI: AENOR AFNOR APAC APLAC BSI DIN DS: EAC EAL EOTC ETSI IBN IEC : İspanya Standardizasyon Örgütü (Asociacion Española de Normalizacion y de Certificacion) : Fransız Standardizasyon Örgütü (Association Française de Normalisation) : Asya-Pasifik Belgelendirme Akreditasyon Kurumu (Asian Pasific Accreditation of Certification) : Asya-Pasifik Laboratuar Akreditasyon İşbirliği Örgütü (Asian Pasific Laboratory Accreditation Cooperation) : İngiliz Standartlar Enstitüsü (British Standards Institution) : Alman Standart Enstitüsü (Deutsches Institut für Normung e.v.) : Danimarka Standardizasyon Kuruluşu (Dansk Standardiseringsraad) : Avrupa Belgelendirme Akreditasyon Kuruluşu (European Accreditation of Certification : Avrupa Laboratuar Akreditasyon İşbirliği Örgütü (European Cooperation for Accreditation of Laboratories) : Avrupa Test ve Belgelendirme Teşkilatı (European Organization for Testing and Certification) : Avrupa Telekomünikasyon Standartlar Enstitüsü (European Telecommunication Standards Institute). 28 Avrupa ülkesi üyedir. : Belçika Standardizasyon Enstitüsü (Institut Belge de Normalisation) : Uluslararası Elektroteknik Komisyonu (International Electrotechnical Commission) 9
IPQ NNI NSAI NSF ON SDS SIS SNV UNI : Portekiz Standardizasyon Enstitüsü (Instituto Portugues da Qualidade) : Hollanda Standardizasyon Enstitüsü (Nederlands Normalisatie-Instituut) : İrlanda Ulusal Standart Kuruluşu (The National Standards Authority of Ireland) : Norveç Standart Kuruluşu (Norges Standardiseringsforbund) : Avusturya Standardizasyon Enstitüsü (Österreichisches Normungsinstitut) : Finlandiya Standardizasyon Enstitüsü (Suomen Standardisoimisliitto r.y.) : İsveç Standart Enstitüsü (Swedish Institute of Standards) : İsviçre Standardizasyon Örgütü (Schweizerische Normen-Vereinigung) : İtalyan Standardizasyon Örgütü (Ente Nazionale Italiano di Unificazione) 10