Deprem Konusuna K?sa Bir Giri?...

Transkript

1 Deprem Konusuna K?sa Bir Giri?... Dünyan?n olu?umundan beri, sismik yönden aktif bulunan bölgelerde depremlerin ard???kl? olarak olu?tu?u ve sonucundan da milyonlarca insan?n ve bar?naklar?n yok oldu?u bilinmektedir. Bilindi?i gibi yurdumuz dünyan?n en etkin deprem ku?aklar?ndan birinin üzerinde bulunmaktad?r. Geçmi?te yurdumuzda birçok y?k?c? depremler oldu?u gibi, gelecekte de s?k s?k olu?acak depremlerle büyük can ve mal kayb?na u?rayaca??m?z bir gerçektir. Deprem Bölgeleri Haritas?'na göre, yurdumuzun %92'sinin deprem bölgeleri içerisinde oldu?u, nüfusumuzun %95'inin deprem tehlikesi alt?nda ya?ad??? ve ayr?ca büyük sanayi merkezlerinin %98'i ve barajlar?m?z?n %93'ünün deprem bölgesinde bulundu?u bilinmektedir. Son 58 y?l içerisinde depremlerden, vatanda??m?z hayat?n? kaybetmi?, ki?i yaralanm?? ve yakla??k olarak bina y?k?lm?? veya a??r hasar görmü?tür. Sonuç olarak denilebilir ki, depremlerden her y?l ortalama vatanda??m?z ölmekte ve bina y?k?lmaktad?r. DEPREM NED?R? Yerkabu?u içindeki k?r?lmalar nedeniyle ani olarak ortaya ç?kan titre?imlerin dalgalar halinde yay?larak geçtikleri ortamlar? ve yeryüzeyini sarsma olay?na "DEPREM" denir. Deprem, insan?n hareketsiz kabul etti?i ve güvenle aya??n? bast??? topra??n da oynayaca??n? ve üzerinde bulunan tüm yap?lar?nda hasar görüp, can kayb?na u?rayacak?ekilde y?k?labileceklerini gösteren bir do?a olay?d?r. Depremin nas?l olu?tu?unu, deprem dalgalar?n?n yeryuvar? içinde ne?ekilde yay?ld?klar?n?, ölçü aletleri ve yöntemlerini, kay?tlar?n de?erlendirilmesini ve deprem ile ilgili di?er konular? inceleyen bilim dal?na "S?SMOLOJ?" denir. Yer Kabu?u Hareketinin?ematik Anlat?m? DEPREM?N OLU? NEDENLER? VE TÜRLER?: Dünyan?n iç yap?s? konusunda, jeolojik ve jeofizik çal??malar sonucu elde edilen verilerin destekledi?i bir yeryüzü modeli bulunmaktad?r. Bu modele göre, yerkürenin d?? k?sm?nda yakla??k km.kal?nl???nda olu?mu? bir ta?küre (Litosfer) vard?r. K?talar ve okyanuslar bu ta?kürede yer al?r.litosfer ile çekirdek aras?nda kalan ve kal?nl??? km olan ku?a?a Manto ad? verilir. Manto'nun alt?ndaki çekirdegin Nikel-Demir kar???m?ndan olu?tu?u kabul edilmektedir.yerin, yüzeyden derine gidildikçe?s?n?n artt??? bilinmektedir. Enine deprem dalgalar?n?n yerin çekirde?inde yay?lamad??? olgusundan giderek çekirde?in s?v? bir ortam olmas? gerekti?i sonucuna var?lmaktad?r. Manto genelde kat? olmakla beraber yüzeyden derine inildikçe içinde yerel s?v? ortamlar? 1 / 10

2 bulundurmaktad?r. Ta?küre'nin alt?nda Astenosfer denilen yumu?ak Üst Manto bulunmaktad?r.burada olu?an kuvvetler, özellikle konveksiyon ak?mlar? nedeni ile, ta? kabuk parçalanmakta ve birçok "Levha"lara bölünmektedir. Üst Manto'da olu?an konveksiyon ak?mlar?, radyoaktivite nedeni ile olu?an yüksek?s?ya ba?lanmaktad?r. Konveksiyon ak?mlar? yukar?lara yükseldikçe ta?yuvarda gerilmelere ve daha sonra da zay?f zonlar?n k?r?lmas?yla levhalar?n olu?mas?na neden olmaktad?r. Halen 10 kadar büyük levha ve çok say?da küçük levhalar vard?r. Bu levhalar üzerinde duran k?talarla birlikte, Astenosfer üzerinde sal gibi yüzmekte olup, birbirlerine göre insanlar?n hissedemeyece?i bir h?zla hareket etmektedirler. Konveksiyon ak?mlar?n?n yükseldi?i yerlerde levhalar birbirlerinden uzakla?makta ve buradan ç?kan s?cak magmada okyanus ortas? s?rtlar?n? olu?turmaktad?r. Levhalar?n birbirlerine de?dikleri bölgelerde sürtünmeler ve s?k??malar olmakta, sürtünen levhalardan biri a?a??ya Manto'ya batmakta ve eriyerek yitme zonlar?n? olu?turmaktad?r. Konveksiyon ak?mlar?n?n neden oldu?u bu ard???kl? olay tatkürenin alt?nda devam edip gitmektedir.??te yerkabu?unu olu?turan levhalar?n birbirine sürtündükleri, birbirlerini s?k??t?rd?klar?, birbirlerinin üstüne ç?kt?klar? ya da alt?na girdikleri bu levhalar?n s?n?rlar? dünyada depremlerin olduklar? yerler olarak kar??m?za ç?kmaktad?r. Dünyada olan depremlerin hemen büyük ço?unlu?u bu levhalar?n birbirlerini zorlad?klar? levha s?n?rlar?nda dar ku?aklar üzerinde olusmaktad?r. Yukar?da, yerkabu?unu olu?turan "Levha"lar?n, Astenosferdeki konveksiyon ak?mlar? nedeniyle hareket halinde olduklar?n? ve bu nedenle birbirlerini ittiklerini veya birbirlerinden aç?ld?klar?n? ve bu olaylar?n meydana geldi?i zonlar?n da deprem bölgelerini olu?turdu?unu söylemistik. Birbirlerini iten ya da di?erinin alt?na giren iki levha aras?nda, harekete engel olan bir sürtünme kuvveti vard?r. Bir levhan?n hareket edebilmesi için bu sürtünme kuvvetinin giderilmesi gerekir.?tilmekte olan bir levha ile bir di?er levha aras?nda sürtünme kuvveti a??ld??? zaman bir hareket olu?ur. Bu hareket çok k?sa bir zaman biriminde gerçekle?ir ve?ok niteli?indedir. Sonunda çok uzaklara kadar yay?labilen deprem (sars?nt?) dalgalar? ortaya ç?kar.bu dalgalar geçti?i ortamlar? sarsarak ve depremin olu? yönünden uzakla?t?kça enerjisi azalarak yay?l?r. Bu s?rada yeryüzünde, bazen gözle görülebilen, kilometrelerce uzanabilen ve FAY ad? verilen arazi k?r?klar? olu?abilir. Bu k?r?klar bazen yeryüzünde gözlenemez, yüzey tabakalar? ile gizlenmi? olabilir. Bazen de eski bir depremden olu?mu? ve yerüzüne kadar ç?km??, ancak zamanla örtülmü? bir fay yeniden oynayabilir. Depremlerinin olusumunun bu sekilde ve "Elastik Geri Sekme Kuram?" ad? alt?nda anlat?m? 1911 y?l?nda Amerikal? Reid taraf?ndan yap?lm??t?r ve laboratuvarlarda da denenerek ispatlanm??t?r. Bu kurama göre, herhangibir noktada, zamana ba??ml? olarak, yava? yava? olu?an birim deformasyon birikiminin elastik olarak depolad??? enerji, kritik bir de?ere eri?ti?inde, fay düzlemi boyunca var olan sürtünme kuvvetini yenerek, fay çizgisinin her iki taraf?ndaki kayaç 2 / 10

3 bloklar?n?n birbirine göreli hareketlerini olu?turmaktad?r. Bu olay ani yer de?i?tirme hareketidir. Bu ani yer de?i?tirmeler ise bir noktada biriken birim deformasyon enerjisinin aç??a ç?kmas?, bo?almas?, di?er bir deyi?le mekanik enerjiye dönü?mesi ile ve sonuç olarak yer katmanlar?n?n k?r?lma ve y?rt?lma hareketi ile olmaktad?r. Asl?nda kayalar?n, önceden bir birim yerde?i?tirme birikimine u?ramadan k?r?lmalar? olanaks?zd?r. Bu birim yer de?i?tirme hareketlerini, hareketsiz görülen yerkabu?unda, üst mantoda olu?an konveksiyon ak?mlar? olu?turmakta, kayalar belirli bir deformasyona kadar dayan?kl?l?k gösterebilmekte ve sonrada k?r?lmaktad?r.??te bu k?r?lmalar sonucu depremler olu?maktad?r. Bu olaydan sonra da kayalardan uzak zamandan beri birikmi? olan gerilmelerin ve enerjinin bir k?sm? ya da tamam? giderilmi? olmaktad?r. Ço?unlukla bu deprem olay? esnas?nda olu?an faylarda, elastik geri sekmeler (at?m), fay?n her iki taraf?nda ve ters yönde olu?maktad?rlar. FAYLAR genellikle hareket yönlerine göre isimlendirilirler. Daha çok yatay hareket sonucu meydana gelen faylara "Do?rultu At?ml? Fay"denir. Fay?n olu?turdu?u iki ayr? blokun birbirlerine göreli olarak sa?a veya sola hareketlerinden de bahsedilebilinir ki bunlar sa? veya sol yönlü do?rultulu at?ml? faya bir örnektir. Düsey hareketlerle meydana gelen faylara da "Egim At?ml? Fay"denir. Faylar?n ço?unda hem yatay, hem de düsey hareket bulunabilir. DEPREM TÜRLER?: Depremler olu? nedenlerine göre degi?ik türlerde olabilir. Dünyada olan depremlerin büyük bir bölümü yukar?da anlat?lan biçimde olu?makla birlikte az miktarda da olsa baska do?al nedenlerle de olan deprem türleri bulunmaktad?r. Yukar?da anlat?lan levhalar?n hareketi sonucu olan depremler genellikle "TEKTON?K" depremler olarak nitelenir ve bu depremler ço?unlukla levhalar s?n?rlar?nda olusurlar. Yeryüzünde olan depremlerin %90'? bu gruba girer. Türkiye'de olan depremler de büyük ço?unlukla tektonik depremlerdir.?kinci tip depremler "VOLKAN?K" depremlerdir. Bunlar volkanlar?n püskürmesi sonucu olu?urlar. Yerin derinliklerinde ergimi? maddenin yeryüzüne ç?k??? s?ras?ndaki fiziksel ve kimyasal olaylar sonucunda olu?an gazlar?n yapm?? olduklar? patlamalarla bu tür depremlerin meydana geldi?i bilinmektedir. Bunlar da yanarda?larla ilgili olduklar?ndan yereldirler ve önemli zarara neden olmazlar. Japonya ve?talya'da olusan depremlerin bir k?sm? bu gruba girmektedir. Türkiye'de aktif yanarda? olmad??? için bu tip depremler olmamaktad?r. Bir ba?ka tip depremler de "ÇÖKÜNTÜ" depremlerdir. Bunlar yer alt?ndaki bo?luklar?n (ma?ara), kömür ocaklar?nda galerilerin, tuz ve jipsli arazilerde erime sonucu olu?an bo?luklar? tavan blokunun çökmesi ile olu?urlar. Hissedilme alanlar? yerel olup enerjileri azd?r fazla zarar getirmezler. Büyük heyelanlar ve gökten dü?en meteorlar?n da küçük sars?nt?lara neden oldu?u bilinmektedir. Oda?? deniz dibinde olan Derin Deniz Depremlerinden sonra, denizlerde k?y?lara kadar olu?an ve bazen k?y?larda büyük hasarlara neden olan dalgalar olu?ur ki bunlara (Tsunami) denir. Deniz depremlerinin çok görüldü?ü Japonya'da Tsunami'den 1896 y?l?nda kisi ölmüstür. 3 / 10

4 DEPREM PARAMETRELER?: Herhangibir deprem olu?tu?unda, bu depremim tariflenmesi ve anla??labilmesi için "DEPREM PARAMETRELER?" olarak tan?mlanan baz? kavramlardan söz edilmektedir. A?a??da k?saca bu parametrelerin aç?klamas? yap?lacakt?r. ODAK NOKTASI (H?POSANTR) Odak noktas? yerin içinde depremin enerjisinin ortaya ç?kt??? noktad?r.bu noktaya odak noktas? veya iç merkez de denir.gerçekte, enerjinin ortaya ç?kt??? bir nokta olmay?p bir aland?r, fakat pratik uygulamalarda nokta olarak kabul edilmektedir. Odak noktas?, d?? merkez ve sismik deprem dalgalar?n?n yay?l??? DI? MERKEZ (EP?SANTR) Odak noktas?na en yak?n olan yer üzerindeki noktad?r.buras? ayn? zamanda depremin en çok hasar yapt??? veya en kuvvetli larak hissedildi?i noktad?r.asl?nda bu, bir noktadan çok bir aland?r.depremin d?? merkez alan? depremin?iddetine ba?l? olarak çe?itli büyüklüklerde olabilir. Bazen büyük bir depremin odak noktas?n?n boyutlar? yüzlerce kilometreyle de belirlenebilir.bu nedenle "Episantr Bölgesi" ya da "Episantr Alan?" olarak tan?mlama yap?lmas? gerçe?e daha yak?n bir tan?mlama olacakt?r. ODAK DER?NL???: Depremde enerjinin aç??a ç?kt??? noktan?nyeryüzünden en k?sa uzakl???, depremin odak derinli?i olarak adland?r?l?r. Depremler odak derinliklerine göre s?n?fland?r?labilir.bu s?n?fland?rma tektonik depremler için geçerlidir.yerin 0-60 km.derinli?inde olan depremler s?? deprem olarak nitelenir.yerin km.derinliklerinde olan depremler orta derinlikte olan depremlerdir.derin depremler ise yerin 300 km.den fazla derinli?inde olan depremlerdir.türkiye'de olan depremler genellikle s?? depremlerdir ve derinlikleri 0-60 km.aras?ndad?r.orta ve derin depremler daha çok bir levhan?n bir di?er levhan?n alt?na girdi?i bölgelerde olur.derin depremler çok genis alanlarda hissedilir, buna kar??l?k yapt?klar? hasar azd?r.s?? depremler ise dar bir alanda hissedilirken bu alan içinde çok büyük hasar yapabilirler. E???DDET (?ZOSE?T) E?R?LER?: Ayn??iddetle sars?lan noktalar? birbirine ba?layan noktalara denir. Bunun tamamlanmas?yla e???ddet haritas? ortaya ç?kar. Genelde kabul edilmi? duruma göre, e?rilerin olu?turdu?u yani iki e?ri aras?nda kalan alan, depremlerden etkilenme yönüyle,?iddet bak?m?ndan s?n?rland?r?lm?? olur. Bu nedenle depremin?iddeti e??iddet e?rileri üzerine de?il, alan içerisine yaz?l?r.??ddet: Herhangibir derinlikte olan depremin, yeryüzünde hissedildi?i bir noktadaki etkisinin ölçüsü olarak tan?mlanmaktad?r. Di?er bir deyi?le depremin?iddeti, onun yap?lar, do?a ve insanlar 4 / 10

5 üzerindeki etkilerinin bir ölçüsüdür. Bu etki, depremin büyüklü?ü, odak derinli?i, uzakl??? yap?lar?n depreme kar?? gösterdi?i dayan?kl?l?k dahi de?i?ik olabilmektedir.?iddet depremin kayna??ndaki büyüklü?ü hakk?nda do?ru bilgi vermemekle beraber, deprem dolay?s?yla olu?an hasar? yukar?da belirtilen etkenlere ba?l? olarak yans?t?r. Depremin?iddeti, depremlerin gözlenen etkileri sonucunda ve uzun y?llar?n vermi? oldu?u deneyimlere dayan?larak haz?rlanm?? olan "?iddet Cetvelleri"ne göre de?erlendirilmektedir. Di?er bir deyi?le "Deprem?iddet Cetvelleri" depremin etkisinde kalan canl? ve cans?z her?eyin depreme gösterdi?i tepkiyi de?erlendirmektedir. Önceden haz?rlanm?? olan bu cetveller, her?iddet derecesindeki depremlerin insanlar, yap?lar ve arazi üzerinde meydana getirece?i etkileri belirlemektedir. Bir deprem olu?tu?unda, bu depremin herhangibir noktadaki?iddetini belirlemek için, o bölgede meydana gelen etkiler gözlenir. Bu izlenimler?iddet Cetveli'nde hangi?iddet derecesi tan?m?na uygunsa, depremin?iddeti, o?iddet derecesi olarak de?erlendirilir. Örne?in; depremin neden oldu?u etkiler,?iddet cetvelinde VIII?iddet olarak tan?mlanan bulgular? içeriyorsa, o deprem VIII?iddetinde bir deprem olarak tariflenir. Deprem?iddet Cetvellerinde,?iddetler romen rakam?yla gösterilmektedir. Bugün kullan?lan batl?ca?iddet cetvelleri de?i?tirilmi? "Mercalli Cetveli (MM)" ve "Medvedev-Sponheur-Karnik (MSK)"?iddet cetvelidir. Her iki cetvelde de XII?iddet derecesini kapsamaktad?r. Bu cetvellere göre,?iddeti V ve daha küçük olan depremler genellikle yap?larda hasar meydana getirmezler ve insanlar?n depremi hissetme?ekillerine göre de?erlendirilirler. VI-XII aras?ndaki?iddetler ise, depremlerin yap?larda meydana getirdi?i hasar ve arazide olu?turdu?u k?r?lma, yar?lma, heyelan gibi bulgulara dayan?larak de?erlendirilmektedir. MAGN?TÜD: Deprem s?ras?nda aç??a ç?kan enerjinin bir ölçüsü olarak tan?mlanmaktad?r. Enerjinin do?rudan do?ruya ölçülmesi olana?? olmad???ndan, Amerika Birle?ik Devletleri'nden Prof.C.Richter taraf?ndan 1930 y?llar?nda bulunan bir yöntemle depremlerin aletsel bir ölçüsü olan "Magnitüd" tan?mlanm??t?r. Prof.Richter, episantrdan 100 km. uzakl?kta ve sert zemine yerlestirilmis özel bir sismografla (2800 büyütmeli, özel periyodu 0.8 saniye ve %80 sönümü olan bir Wood-Anderson torsiyon Sismograf? ile) kaydedilmi? zemin hareketinin mikron cinsinden (1 mikron 1/1000 mm) ölçülen maksimum genli?inin 10 taban?na göre logaritmas?n? bir depremin "magnitüdü" olarak tan?mlam??t?r. Bugüne dek olan depremler istatistik olarak incelendi?inde kaydedilen en büyük magnitüd de?erinin 8.9 oldu?u görülmektedir(31 Ocak 1906 Colombiya-Ekvator ve 2Mart 1933 Sanriku-Japonya depremleri). Magnitüd, aletsel ve gözlemsel magnitüd de?erleri olmak üzere iki gruba ayr?labilmektedir. Aletsel magnitüd, yukar?da da belitildi?i üzere, standart bir sismografla kaydedilen deprem hareketinin maksimum genlik ve periyod de?eri ve alet kalibrasyon fonksiyonlar?n?n kullan?lmas? ile yap?lan hesaplamalar sonucunda elde edilmektedir. Aletsel magnitüd de?eri, gerek hacim dalgalar? ve gerekse yüzey dalgalar?ndan hesaplan?lmaktad?r. Genel olarak, hacim dalgalar?ndan hesaplanan magnitüdler (m), ile yüzey dalgalar?ndan 5 / 10

6 hesaplanan ma?nitüdler de (M) ile gösterilmektedir. Her iki magnitüd de?erini birbirine dönü?türecek baz? ba??nt?lar mevcuttur. Gözlemsel magnitüd de?eri ise, gözlemsel inceleme sonucu elde edilen episantr?iddetinden hesaplanmaktad?r. Ancak, bu tür hesaplamalarda, magnitüd-?iddet ba??nt?s?n?n incelenilen bölgeden bölgeye de?i?ti?i de gözönünde tutulmal?d?r. Gözlemevleri taraf?ndan bildirilen bu depremin magnitüdü depremin enerjisi hakk?nda fikir vermez. Çünkü deprem s?? veya derin odakl? olabilir. Magnitüdü ayn? olan iki depremden s?? olan? daha çok hasar yaparken, derin olan? daha az hasar yapaca??ndan arada bir fark olacakt?r. Yine de Richter ölçe?i (magnitüd) depremlerin özelliklerini saptamada çok önemli bir unsur olmaktad?r. Depremlerin?iddet ve magnitüdleri aras?nda birtak?m ampirik ba??nt?lar ç?kar?lm??t?r. Bu ba??nt?lardan?iddet ve magnitüd de?erleri aras?ndaki dönü?ümleri a?a??daki gibi verilebilir. DEPREM?N D??ER ÖZELL?KLER?: Bazen büyük bir deprem olmadan önce küçük sars?nt?lar olur. Bu küçük sars?nt?lara "ÖNCÜ DEPREMLER" denilmektedir. Büyük bir depremin olu?undan sonra da belki birkaç yüz adet küçük deprem olmaya devam etmektedir. Bu küçük depremler "ARTÇI DEPREMLER" olarak isimlendirilir ve büyük depremin olu? an?na göre bunlar?n?iddetinde ve say?s?nda azal?m görülür. DEPREM??DDET CETVEL?:?iddet cetvellerinin aç?klamas?na geçmeden önce, burada kullan?lacak terimlerin belirtilmesine çal???lacakt?r. Özel bir?ekilde depreme dayan?kl? olarak projelendirilmemi? yap?lar üç tipe ayr?lmaktad?r: A Tipi: K?rsal konutlar, kerpiç yap?lar, kireç ya da çamur harçl? moloz ta? yap?lar. B Tipi: Tu?la yap?lar, yar?m kagir yap?lar, kesme ta? yap?lar, beton biriket ve hafif prefabrike yap?lar. C Tipi: Betonarme yap?lar, iyi yap?lm?? ah?ap yap?lar. Siddet derecelerinin aç?klanmas?nda kullan?lan az, çok ve pekçok deyimleri ortalama bir de?er olarak s?ras?yla, %5, %50 ve %75 oranlar?n? belirlemektedir. Yap?lardaki hasar ise be? gruba ayr?lm??t?r: Hafif Hasar:?nce s?va çatlaklar?n?n meydana gelmesi ve küçük s?va parçalar?n?n dökülmesiyle tan?mlan?r. Orta Hasar: Duvarlarda küçük çatlaklar?n meydana gelmesi, oldukça büyük s?va parçalar?n?n dökülmesi, kiremitlerin kaymas?, bacalarda çatlaklar?n olu?mas? ve baz? baca parçalar?n?n 6 / 10

7 a?a??ya dü?mesiyle tan?mlan?r. A??r Hasar: Duvarlarda büyük çatlaklar?n meydana gelmesi ve bacalar?n y?k?lmas?yla tan?mlan?r. Y?k?nt?: Duvarlar?n yar?lmas?, binalar?n baz? k?s?mlar?n?n y?k?lmas? ve derzlerle ayr?lm?? k?s?mlar?n?n ba?lant?s?n? kaybetmesiyle tan?mlan?r. Fazla Y?k?nt?: Yap?lar?n tüm olarak y?k?lmas?yla tan?mlan?r.?iddet çizelgelerinin aç?klanmas?nda her?iddet derecesi üç bölüme ayr?lm??t?r. Bunlardan; a) Bölümünde depremin ki?i ve çevre, b) Bölümünde depremin her tipteki yap?lar, c) Bölümünde de depremin arazi üzerindeki etkileri belirtilmistir. MSK Siddet Cetveli: I- Duyulmayan (a) : Titre?imler insanlar taraf?ndan hissedilmeyip, yaln?z sismograflarca kaydedilirler. II- Çok Hafif (a) : Sars?nt?lar yap?lar?n en üst katlar?nda, dinlenme bulunan az ki?i taraf?ndan hissedilir. III- Hafif (a) : Deprem ev içerisinde az ki?i, d??ar?da ise sadece uygun?artlar alt?ndaki ki?iler taraf?ndan hissedilir. Sars?nt?, yoldan geçen hafif bir kamyonetin meydana getirdi?i sallant? gibidir. Dikkatli ki?iler, üst katlarda daha belirli olan as?lm?? e?yalardaki hafif sallant?y? izleyebilirler. IV- Orta?iddetli (a) : Deprem ev içerisinde çok, d??ar?da ise az ki?i taraf?ndan hissedilir. Sars?nt?, yoldan geçen a??r yüklü bir kamyonun olu?turdu?u sallant? gibidir. Kap?, pencere ve mutfak e?yalar? v.s. titrer, as?l? e?yalar biraz sallan?r. A?z? aç?k kaplarda olan s?v?lar biraz dökülür. Araç içerisindeki ki?iler sallant?y? hissetmezler. V-?iddetli (a) : Deprem, yap? içerisinde herkes, d??ar?da ise çok ki?i taraf?ndan hissedilir. Uyumakta olan 7 / 10

8 çok ki?i uyan?r, az say?da d??ar? kaçan olur. Hayvanlar huysuzlanmaya ba?lar. Yap?lar ba?tan a?a??ya titrerler, as?lm?? e?yalar ve duvarlara as?lm?? resimler önemli derecede sars?l?r. Sarkaçl? saatler durur. Az miktarda sabit olmayan e?yalar yerlerini de?istirebilirler ya da devrilebilirler. Aç?k kap? ve pencereler?iddetle itilip kapan?rlar, iyi kilitlenmemi? kapal? kap?lar aç?labilir.?yice dolu, a?z? aç?k kaplardaki s?v?lar dökülür. Sars?nt? yap? içerisine a??r bir e?yan?n dü?mesi gibi hissedilir. (b) : A tipi yap?larda hafif hasar olabilir. (c) : Bazen kaynak sular?n?n debisi de?i?ebilir. VI- Çok?iddetli (a) : Deprem ev içerisinde ve d??ar?da hemen hemen herkes rataf?ndan hissedilir. Ev içerisindeki birçok ki?i korkar ve d??ar? kaçarlar, baz? ki?iler dengelerini kaybederler. Evcil hayvanlar a??llar?ndan d??ar? kaçarlar. Baz? hallerde tabak, bardak v.s.gibi cam e?yalar k?r?labilir, kitaplar raflardan a?a??ya dü?erler. A??r mobilyalar yerlerini de?i?tirirler. (b) : A tipi çok ve B tipi az yap?larda hafif hasar ve A tipi az yap?da orta hasar görülür. (c) : Baz? durumlarda nemli zeminlerde 1 cm.geni?li?inde çatlaklar olabilir. Da?larda rastgele yer kaymalar?, p?nar sular?nda ve yeralt? su düzeylerinde de?i?iklikler görülebilir. VII- Hasar Yap?c? (a) : Herkes korkar ve d??ar? kaçar, pek çok ki?i oturduklar? yerden kalkmakta güçlük çekerler. Sars?nt?, araç kullanan ki?iler taraf?ndan önemli olarak hissedilir. (b) : C tipi çok binada hafif hasar, B tipi çok binada orta hasar, A tipi çok binada a??r hasar, A tipi az binada y?k?nt? görülür. (c) : Sular çalkalan?r ve bulan?r. Kaynak suyu debisi ve yeralt? su düzeyi de?i?ebilir. Baz? durumlarda kaynak sular? kesilir ya da kuru kaynaklar yeniden akmaya ba?lar. Bir k?s?m kum çak?l birikintilerinde kaymalar olur. Yollarda heyelan ve çatlama olabilir. Yeralt? borular? ek yerlerinden hasara u?rayabilir. Ta? duvarlarda çatlak ve yar?klar olu?ur. VIII- Y?k?c? (a) : Korku ve panik meydana gelir. Araç kullanan ki?iler rahats?z olur. A?aç dallar? k?r?l?p, dü?er. En a??r mobilyalar bile hareket eder ya da yer de?i?tirerek devrilir. As?l? lambalar zarar görür. (b) : C tipi çok yap?da orta hasar, C tipi az yap?da a??r hasar, B tipi çok yap?da a??r hasar, A tipi çok yap?da y?k?nt? görülür. Borular?n ek yerleri k?r?l?r. Abide ve heykeller hareket eder ya da burkulur. Mezar ta?lar? devrilir. Ta? duvarlar y?k?l?r. (c) : Dik?evli yol kenarlar?nda ve vadi içlerinde küçük yer kaymalar? olabilir. Zeminde farkl? 8 / 10

9 geni?liklerde cm.ölçüsünde çatlaklar olu?abilir. Göl sular? bulan?r, yeni kaynaklar meydana ç?kabilir. Kuru kaynak sular?n?n ak?nt?lar? ve yeralt? su düzeyleri de?i?ir. IX- Çok Y?k?c? (a) : Genel panik. Mobilyalarda önemli hasar olur. Hayvanlar rastgele öte beriye kaç???r ve ba?r???rlar. (b) : C tipi çok yap?da a??r hasar, C tipi az yap?da y?k?nt?, B tipi çok yap?da y?k?nt?, B tipi az yap?da fazla y?k?nt? ve A tipi çok yap?da fazla y?k?nt? görülür. Heykel ve sütunlar dü?er. Bentlerde önemli hasarlar olur. Toprak alt?ndaki borular k?r?l?r. Demiryolu raylar? e?rilip, bükülür yollar bozulur. (c) : Düzlük yerlerde çokça su, kum ve çamur tasmalar? görülür. Zeminde 10 cm. geni?li?ine dek çatlaklar olu?ur. E?imli yerlerde ve nehir teraslar?nda bu çatlaklar 10 cm.den daha büyüktür. Bunlar?n d???nda, çok say?da hafif çatlaklar görülür. Kaya dü?meleri, birçok yer kaymalar? ve da? kaymalar?, sularda büyük dalgalanmalar meydana gelebilir. Kuru kayalar yeniden sulan?r, sulu olanlar kurur. X- A??r Y?k?c? (b) : C tipi çok yap?da y?k?nt?, C tipi az yap?da y?k?nt?, B tipi çok yap?da fazla y?k?nt?, A tipi pek çok yap?da fazla y?k?nt? görülür. Baraj, bent ve köprülerde önemli hasarlar olur. Tren yolu raylar? e?rilir. Yeralt?ndaki borular k?r?l?r ya da e?rilir. Asfalt ve parke yollarda kasisler olusur. (c) : Zeminde birkaç desimetre ölçüsünde çatlaklar olu?abilir. Bazen 1 m. geni?li?inde çatlaklar da olabilir. Nehir teraslar?nda ve dik meyilli yerlerde büyük heyelanlar olur. Büyük kaya dü?meleri meydana gelir. Yeralt? su seviyesi de?i?ir. Kanal, göl ve nehir sular? karalar üzerine ta?ar. Yeni göller olusabilir. XI - Çok A??r Y?k?c? (b) :?yi yap?lm?? yap?larda, köprülerde, su bentleri, barajlar ve tren yolu raylar?nda tehlikeli hasarlar olur. Yol ve caddeler kullan?lmaz hale gelir. Yeralt?ndaki borular k?r?l?r. (c) : Yer, yatay ve dü?ey do?rultudaki hareketler nedeniyle geni? yar?k ve çatlaklar taraf?ndan önemli biçimde bozulur. Çok say?da yer kaymas? ve kaya dü?mesi meydana gelir. Kum ve çamur f??k?rmalar? görülür. XII- Yok Edici (Manzara De?i?ir) (b) : Pratik olarak topra??n alt?nda ve üstündeki tüm yap?lar ba?tanba?a y?k?nt?ya u?rar. (c) : Yer yüzeyi büsbütün de?i?ir. Geni? ölçüde çatlak ve yar?klarda, yatay ve dü?ey hareketlerin yön miktarlar? izlenebilir. Kaya dü?meleri ve nehir versanlar?ndaki göçmeler çok geni? bir bölgeyi kaplarlar. Yeni göller ve ça?layanlar olu?ur. 9 / 10

10 Powered by TCPDF ( Ders Notlar? adresinden derlenmi?tir. 10 / 10