YENİ DÖNEMDE SATIN ALMA GÜCÜ PARİTESİNİN GÜÇLÜ FORMDA GEÇERLİLİĞİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ

Transkript

1 Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Yıl: 2018/2, Sayı:31, s Journal of Süleyman Demirel University Institute of Social Sciences Year: 2018/2, Number:31, p YENİ DÖNEMDE SATIN ALMA GÜCÜ PARİTESİNİN GÜÇLÜ FORMDA GEÇERLİLİĞİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ Ayber ŞEKER 1 Halil ŞİMDİ 2 ÖZET Satın Alma Gücü Paritesi (SAGP), döviz piyasalarında Te Fiyat Kanunu na dayanan ve üleler arasında fiyat düzeylerindei farlılıları ortadan aldırara farlı üle para birimlerinin satın alma güçlerini birbirine eşitleyen değişim oranıdır. Bu doğrultuda çalışmanın amacı, güçlü formda testler ullanılara yüselen piyasa eonomileri arasında yer alan Türiye için Tür Lirasından altı sıfır atılan Oca 2005 tarihinden itibaren 2005: :03 tarihlerini apsayan dönemden itibaren SAGP nin geçerli olup olmadığı sınanıp uzun dönemli analizi yapılara literatüre atı sağlamatır. Çalışma apsamında Türiye ye ait nominal döviz uru ve yurtiçi tüetici fiyat endesi ile Ameria Birleşi Devletleri nin (ABD) tüetici fiyat endesi değişenleri ullanılmıştır. Çalışmada serilerin durağanlı analizinde Genişletilmiş Dicey-Fuller (ADF) birim ö testi, Zivot ve Andrews te yapısal ırılmalı birim ö testi ve çolu yapısal ırılmaları diate alan Kapetanios (2005) birim ö analizi gerçeleştirilmiştir. Daha sonra çolu yapısal ırılmaları diate alan Mai (2012) eşbütünleşme testiyle Türiye için SAGP nin güçlü forma sınanması gerçeleştirilmiştir. Çalışma sonucunda elde edilen bulgulara göre; Türiye de nominal döviz uru, yurtiçi tüetici fiyat endesi ve ABD nin tüetici fiyat endesi arasında uzun dönemli bir ilişi tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Satın Alma Gücü Paritesi, Birim Kö Testi, Mai Eşbütünleşme Analizi. 1 Arş. Gör. Dr., Yalova Üniversitesi, İİBF, Uluslararası Ticaret ve Finansman Bölümü, ayber.seer@yalova.edu.tr (Sorumlu yazar). 2 Arş. Gör., Saarya Üniversitesi, İşletme Faültesi, Uluslararası Ticaret Bölümü, hsimdi@saarya.edu.tr. [91]

2 Ayber Şeer-Halil Şimdi LONG-RUN VALIDITY OF PURCHASING POWER PARITY IN THE RECENT PERIOD: A STUDY OF TURKEY ABSTRACT Purchasing Power Parity is based on Law of One Price in exchange maret and it is the rate of change which equal to the purchasing power of different country by removing the differences in price levels between countries. Accordingly, the aim of the study is to test whether the Purchasing Power Parity is valid for Turey after the establishment of new Turish Lira as of January 2005, which is one of the emerging maret economies in the period of 2005: :03 by means of strong form tests. In addition, it is aimed to mae contribute to the literature to be carried out a long-term test of the Purchasing Power Parity by strong form tecniques. Nominal exchange rate and domestic consumer price index of Turey and US consumer price index variables are used within the scope of the study. Augmented Dicey-Fuller unit root test, Zivot and Andrews one breapoint unit root test and Kapetanios (2005) unit root test which considers multiple structural breas in stationarity analysis of the series has been carried out respectively in the study. After this analysis, the purchasing power parity was tested for Turey in strong form by Mai (2012) cointegration test which taes into account multiple structural breas. According to findings obtained as a result of the study; a long-run relationship has been determined between Turey's nominal exchange rate, the domestic consumer price index and the US consumer price index. Keywords: Purchasing Power Parity, Unit Root Test, Mai Cointegration Test. 1. GİRİŞ Dışa açı eonomilerde birbirleri arasında mal, hizmet ve finansal aımlardan bahsetme mümündür. Bu aımlar gerçeleşiren üleler arasında yabancı para dediğimiz döviz ullanılmatadır. Maro itisatta döviz urları birtaım ayrımlara göre tanımlanmatadır. Bugün döviz uru olara piyasada ullandığımız nominal döviz uru, bir birim yabancı paraya arşılı gelen ulusal para fiyatını göstermetedir. Buna e olara üledei bir mal sepetinin satın alabildiği yabancı malların mitarına ise reel döviz uru denilmetedir. Reel döviz uru üleler arasındai göreli fiyat oranlarına göre belirlenmiş bir nominal ur olara da değerlendirilebilir. Reel döviz uru, bir malın yurtdışı fiyat düzeyi ile [92]

3 Yeni Dönemde Satin Alma Gücü Paritesinin Güçlü Formda Geçerliliği: Türiye Örneği nominal döviz urunun çarpımının o malın yurtiçi fiyat düzeyine bölünmesiyle bulunur. Reel urun yüse olması ulusal para biriminin satın alma gücünün yabancı para birimine göre daha fazla olduğunu göstermetedir. Bu durumdan ötürü eğer reel döviz uru birden büyüse aynı malın yurtiçinde diğer üleye nazaran daha ucuz olduğu ve böylece ülenin parasının satın alma gücünün yüse olduğu ifade edilir. Tersi durumda ise yani reel döviz urunun birden üçü olduğu durumlarda ise yurtiçindei malın pahalı olduğu ve ülenin para biriminin yabancı para birimine göre satın alma gücünün az olduğu sonucuna ulaşılır. Döviz urunu uzun dönemde belirleyen unsur esasında üleler arasında gerçeleşen mal ve hizmet ticareti olara değerlendirilebilir ve bu onuda teori alt yapı Satın Alma Gücü Paritesi (SAGP) teorisine dayanmatadır. 3 Reel döviz urunun uzun dönem ele alındığında dengeye geleceği varsayıldığında SAGP teorisinin birim ö testleri ullanılara geçerliliğinin sınanması mümündür. SAGP güçlü formda geçerli olduğu durumda reel döviz urunun bire eşit olduğu abul ediliren zayıf formda göreli SAGP ne göre urlar nominal ur üzerinden ülelerdei enflasyon farına göre belirlenmetedir. Bu çalışmada Türiye nin nominal döviz uru ve yurtiçi tüetici fiyat endesi ile ABD nin tüetici fiyat endesi değişenleri ullanılmıştır. Çalışmanın yazına atısı ise SAGP nin uzun dönemde geçerliliğinin güçlü formda test edilere ortaya oyulmasıdır. Bu apsamda çalışmanın iinci bölümünde SAGP teorisi ve bu teoriye ilişin yazın ele alınıren, üçüncü bölümde veri seti ile eonometri yöntemler anlatılara testlerin bulgularına yer verilmiştir. Çalışmanın dördüncü bölümünde ise analiz sonuçları yorumlanara çalışma sonlandırılmıştır. 2. SAGP TEORİSİ VE AMPİRİK LİTERATÜR Göreli SAGP teorisine göre üledei nominal döviz urundai değişim ii üle arasındai enflasyon farından aynalanmatadır. Bu apsamda yapılan analizlerde mutla SAGP ele alındığında reel döviz uru tercih ediliren göreli SAGP için nominal döviz uru ve fiyatlardai değişim irdelenmetedir. Bu çalışmada SAGP nin geçerliliğini artırma adına göreli SAGP üzerinden analizler gerçeleştirilmiştir. SAGP avramına ilişin daha esi çalışmalar yapılmışsa da Birinci Dünya Savaşı sırasında ülelerde yaşanan enflasyon ve ulusal para birimlerindei değer ayıplarını açılama adına İsveçli itisatçı Gustav Cassel tarafından teori olara ortaya atılmıştır. 4 Sarno ve Taylor (2002) SAGP nin nominal döviz urundai değişimleri açılaması, uygun 3 Gülsüm Yay, Para ve Finans Teori-Politia, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2015, s Rudiger Dornbusch, Purchasing Power Parity, NBER Woring Paper, No: 1591, Cambridge, 1985, s [93]

4 Ayber Şeer-Halil Şimdi politialar üretilebilmesi ve uluslararası açıdan ulusal gelirlerin arşılaştırabilmesi adına önemine diat çemetedirler. Türiye ye dair SAGP yazınına ilişin olara yapılan çalışmalarda farlı sonuçların elde edildiği görülmetedir li yıllar öncesini analiz eden çoğu çalışmada Türiye için SAGP reddediliren son yıllarda SAGP nin Türiye de geçerli olduğunu gösteren çalışmalar da artmatadır. Buna e olara reel döviz urunu veri seri olara alan çalışmaların yanında nominal döviz uru ve tüetici fiyat endesleri üzerinden de analiz yapan çalışmalardan bahsetme mümündür. Çalışmalarda eseriyetle birim ö analizleri yapılmış olup buna e olara eşbütünleşme ilişisine baara uzun dönemde SAGP nin geçerliliğini analiz eden maaleler de bulunmatadır. SAGP nin Türiye için geçerli olmadığı çalışmalar arasında Yıldırım (2003) SAGP ni zaman serisi olara incelemiş olup 1990: :12 dönemindei 131 aylı gözlemden hareetle yapılan zaman serisi analizi sonucunda; Türiye de döneminde uygulanan ur politi alarının eonomi faaliyetler üzerinde başarılı ve etin olmadığı ortaya oymatadır. Yine SAGP nin geçerli olmadığı diğer br çalışmada Aslan ve Kanbur (2007) yılları arasındai dönemini ele almış olup Oca 2001 öncesi ve sonrası olara analizi ii ısımda incelemişlerdir. Nominal döviz uru üzerinden aylı veriler doğrultusunda göreli SAGP ni analiz eden çalışmaya göre ii dönemde de birim ö ve eşbütünleşme testlerine göre SAGP geçerli değildir. Türiye nin liberalleşme sürecinden itibaren SAGP ni inceleyen Kalyoncu (2009) Türiye ve ticari ortaları arasında SAGP nin geçerliliğini 1980:Q1-2005:Q4 çeyreleri arasında sınamıştır. Nominal döviz urunu ve tüetici fiyat endesi değişimleri diate alınara yapılan birim ö testleri sonucunda Birleşi Krallı Poundu dışındai diğer urlar baz alındığında SAGP nin geçerli olmadığı vurgulanmatadır. Ayrıca, Bozolu ve Yılancı (2010) yaptıları çalışmada SAGP nin Brezilya, Çin, Endonezya, Hindistan, Mesia, Rusya ve Türiye için 1995: :12 döneminde yapısal ırılmalı birim ö testi ullanılara geçerliliğini test etmişlerdir. Buna göre Türiye de ilgili dönemde SAGP nin geçerli olmadığı sonucu belirtilmetedir. Güney vd. (2012) yaptıları çalışmada Türiye nin de içerisinde yer aldığı gelişmete olan üleler ve Afria üleleri için SAGP nin geçerliliğini sınamışlardır. Türiye için 1995: :02 dönemini apsayan çalışma, reel döviz uru açısından SAGP nin geçerli olmadığını belirtmetedir. Yıldırım vd. (2013) SAGP ni hem zaman serisi hem de arşılaştırma yapabilme adına panel veri serisi üzerinden değerlendirmişlerdir. Yapılan çalışmada gere gelenesel birim ö [94]

5 Yeni Dönemde Satin Alma Gücü Paritesinin Güçlü Formda Geçerliliği: Türiye Örneği testlerinde olsun gerese yapısal ırılmaya izin veren birim ö testlerinde olsun Türiye için dönemini apsayan yıllı veriler ışığında SAGP nin geçerli olmadığı ortaya oyulmatadır. Son dönemde yapılan bir başa çalışma olan Sağlam ve Sönmez in (2017) maalesinde panel veri analizi apsamında yüselen eonomiler için SAGP nin geçerliliği test edilmiştir. Buna göre Türiye için bahsedilen dönemde SAGP geçerli değildir. Türiye için SAGP nin geçerli olduğunu bulan çalışmalarda ise Abumustafa ve Feridun (2010) ise Mısır, Ürdün ve Türiye için 1976:Q1-2009:Q1 dönemin deçeyreli verilerle nominal döviz uru ve tüetici fiyat endesi üzerinden SAGP nin geçerliliğini test etmişlerdir. Test sonuçlarına göre ilgili dönemde SAGP Türiye için birim ö analizinin durağan çımasından ötürü geçerlidir. Ceylan ve Ulucan (2014) 25 OECD ülesini dönemi arasında reel döviz urlarını inceleyere KSS ve AESTAR birim ö testleri ile SAGP ni test etmişlerdir. İlgili çalışmanın sonuçlarına göre Türiye durağan bir seriye sahip olup ortalamaya dönme eğilimi göstermetedir. Çeviş ve Ceylan (2015) Kırılgan Beşli üzerinde 2003: :08 dönemleri arasında aylı nominal döviz uru, yurtiçi tüetici fiyta endesi ve ABD tüetici fiyat endesi apsamında eş bütünleşme analizi uygulamışlardır. Yapılan analiz sonucunda Türiye için SAGP nin geçerli olduğu vurgulanmata ve bu apsamda merez banasının daha bağımsız şeilde hareet edebileceği söylenmetedir. Şener vd. (2015) 1980 sonrasında Türiye de sınırlı SAGP ile Kırılmalı-Trendli-Sınırlı SAGP nin geçerli olduğunu göstermetedirler. Buna e olara Çoraçı (2016) yapmış olduğu çalışmada doğrusal olmayan panel verileri ve esit bağımlılığını diate alara irdelediği analiz sonucunda Türiye için SAGP nin geçerli olduğunu yazmatadır. Gerçeleştirilen bu çalışma ile yazında yer alan çalışmalardan farlı olara Tür Lirasından altı sıfır atıldığı tarih olan 2005 yılından itibaren 2017 yılına adari dönem ele alınmata ve çalışmamızda gelenesel ve ırılmalı birim ö testlerinin yanısıra ırılmalı Mai (2012) eşbütünleşme testi ullanılara güçlü formda SAGP nin geçerliliği sınanmatadır. 3. EKONOMETRİK YÖNTEM VE ANALİZ SAGP; reel döviz urunun durağan süreç izlemesi ya da nominal döviz uru ve fiyat endesleri arasında uzun dönemli bir ilişiye sahip olması durumunda eonomide geçerlili göstermetedir. Bu durumlardan ili, SAGP nin zayıf formda güçlü olduğu gösteriren; iincisi ise güçlü formda geçerli olduğunu göstermetedir. SAGP nin zayıf formda [95]

6 Ayber Şeer-Halil Şimdi geçerlili analizleri birim ö testleri ile gerçeleştiriliren, güçlü formda geçerlili analizleri ise eşbütünleşme testleri ile gerçeleştirilmetedir Araştırma Yöntemi ve Veri Seti Bu çalışma apsamında Türiye de 2005: :03 dönemi içerisinde SAGP nin güçlü formda geçerliliği test edilmetedir. Araştırma apsamında urulan modelde bağımlı değişen olara Türiye nin nominal döviz uru yer almatadır. Bağımsız değişenler olara ise Türiye nin yurtiçi tüetici fiyat endesi ile ABD nin tüetici fiyat endesi değişenleri modele dâhil edilmiştir. Türiye nin nominal döviz uruna ilişin veriler, TC Merez Banası na bağlı Eletroni Veri Dağıtımı Sistemi ne ait veri tabanından elde edilmiştir. Türiye nin yurtiçi tüetici fiyat endesine ilişin veriler TÜİK veri tabanından, ABD nin tüetici fiyat endesi ise IMF ye bağlı Uluslararası Finansal İstatisti veri tabanından temin edilmiştir. Çalışmada ullanılan değişenlere ait bilgiler şu şeildedir; LNNDK : Türiye nin Nominal Döviz Kuru LNTTUFE : Türiye nin Yurtiçi Tüetici Fiyat Endesi LNABDTUFE : ABD nin Tüetici Fiyat Endesi Yuarıda yer alan LNNDK Türiye nin nominal döviz urunu temsil ederen; LNTTUFE ile LNABDTUFE sırasıyla Türiye ve ABD nin tüetici fiyat endeslerinin logaritmasını göstermetedir Tanımlayıcı İstatistiler Türiye nin nominal döviz uru, Türiye nin yurtiçi tüetici fiyat endesi ve ABD nin tüetici fiyat endesi değişenleri arasındai ilişiyi Türiye için test etmeden önce, çalışma apsamındai değişenlere ait tanımlayıcı istatistiler incelenmiş ve elde edilen bulgular Tablo 1 ve Grafi 1 de sunulmuştur. Elde edilen bulgulara göre; aylı veriler bazında 2005: :03 dönemi içerisinde Türiye de aylı ortalama nominal döviz uru 1 ABD Doları=1.853 TL ien, Türiye nin ortalama yurtiçi tüetici fiyat endesi ve ABD nin tüetici fiyat endesi olara gerçeleşmiştir. Türiye nin ortalama yurtiçi tüetici fiyat endesinin standart sapmasının yüse olması bu değişenin oynalığının yüse olduğunu göstermetedir. Oynalığın yüseliği masimim ve minimum değerlere baılara da görülebilmetedir. Tablo 1. Değişenlere Ait Tanımlayıcı İstatistiler NDK TTUFE ABDTUFE Ortalama Diana Sadoveanu - Nicolae Ghiba, Purchasing power parity: Evidence from four CEE Countries, Journal of Academic Research in Econometrics, Vol. 4, Issue 1, 2012, p [96]

7 Yeni Dönemde Satin Alma Gücü Paritesinin Güçlü Formda Geçerliliği: Türiye Örneği Ortanca En Büyü En Küçü Standart Sapma Çarpılı Basılı Jarque-Bera Olasılı Gözlem Grafi 1 de değişenlere ait grafiler yer almatadır. Tablo 2 de değişenler arasındai orelasyon değerleri verilmiştir. Değişenler arasındai orelasyon ilişisi herhangi bir nedenselli ilişisini ifade etmemetedir. Bu doğrultuda, Türiye nin nominal döviz uru, Türiye nin yurtiçi tüetici fiyat endesi ve ABD nin tüetici fiyat endesi değişenleri arasında pozitif ve yüse bir orelasyon olduğu görülmetedir. Tablo 2. Değişenlere Ait Korelasyon Değerleri LNNDK LNTTUFE LNABDTUFE LNNDK LNTTUFE LNABDTUFE Grafi 1. Değişenlere Ait Grafiler [97]

8 Ayber Şeer-Halil Şimdi 3.3. Eonometri Analiz Çalışma apsamında değişenlerin birbirleri ile uzun dönemde birlite hareet edip etmedilerini test etme amacıyla eşbütünleşme testi gerçeleştirilecetir. Eşbütünleşme testleri gerçeleştirilmeden önce serilerin durağanlıları sınanaca ve serilerin durağanlı dereceleri belirlenditen sonra eşbütünleşme analizine geçilecetir. Çalışmada Türiye de yaşanan yapısal ırılmaları diate alan yeni teniler ullanılacatır. Modele dâhil edilen değişenler arasındai ilişinin anlamlı olara abul edilebilmesi için tüm değişenlerin ya endi düzeylerinde ya da farları alındıtan sonra aynı düzeyde durağan hale gelmeleri geremetedir. Çalışma apsamında değişenlerin durağanlılarını analiz edebilme amacıyla Genişletilmiş Dicey-Fuller (ADF) (Dicey ve Fuller, 1979) testi, Zivot ve Andrews (1992) yapısal ırılmalı birim ö testi ve Kapetanios (2005) yapısal ırılmalı birim ö testi ullanılmıştır. Çalışma apsamında öncelile gelenesel yöntemler arasında yer alan ve serilerin durağanlığını analiz edebilme için Genişletilmiş Dicey- Fuller (ADF) (Dicey ve Fuller, 1979) testi ullanılmıştır. Genişletilmiş Dicey-Fuller (ADF) (1) testi aşağıda gösterilen modele dayanmatadır; Y t= β 0 + β 1t + αy t-i + δ i (1) i=1 Y Tablo 3. ADF Birim Kö Test Sonuçları ADF (Düzey) t-değeri Olasılı değeri t-i + ɛ t ADF (Birinci Far) t-değeri Olasılı değeri LNNDK *** LNTTUFE *** LNABDTUFE *** [98]

9 Yeni Dönemde Satin Alma Gücü Paritesinin Güçlü Formda Geçerliliği: Türiye Örneği Not: - ***, ** ve * sırası ile %1, %5 ve %10 seviyesinde anlamlılığı ifade etmetedir. Genişletilmiş Dicey-Fuller birim ö testinin temel hipotezi zaman serilerinin durağan olmadıları (en az bir birim ö var) şelindedir. Tablo 3 te yer alan göre, seriler düzeylerinde birim ö testine dâhil edildilerinde düzeyde durağan olmadıları, birinci farları alındıtan sonra ise tüm serilerin durağan hale geldiği görülmetedir. Çalışmada yer alan serilerin Türiye de yaşanan yapısal ırılmalardan etilenip etilenmediğini test etme amacıyla, yapısal ırılma altında durağanlığı sınayan Zivot ve Andrews (1992) yapısal ırılmalı birim ö testi gerçeleştirilmiştir. Zivot ve Andrews (1992) yapısal ırılmalı birim ö testi, serilerde meydana gelen ırılma notalarını dışsal olara değil, içsel olara belirlemetedirler. Böylelile, ırılma notası dışsal olara dâhil edilmeden tahmin edilmetedir. Kırılma notasının tahmininde veri bağımlı bir algoritma ullanıldığı görülmetedir. Bu şeilde, Zivot ve Andrews (1992) yapısal ırılmalı birim ö testini oşulsuz duruma getirmetedirler. Tablo 4. Zivot ve Andrews Yapısal Kırılmalı Birim Kö Testi Sonuçları Değişenler Z&A (seviye) Kırılma Tarihi Test İst. LNNDK 2013M LNNDK 2010M LNTTUFE 2011M LNTTUFE 2005M LNUSATUFE 2010M LNUSATUFE 2011M Kriti Değerler Z&A (birinci far) Kırılma Tarihi Test İst. 2008M M M M M M Model A => %10 : ; %5 : ; %1 : Model C => %10 : ; %5 : ; %1 : Model Model A Model C Model A Model C Model A Model C [99]

10 Ayber Şeer-Halil Şimdi Tablo 6 da Zivot ve Andrews (1992) tarafından geliştirilen birim ö test sonuçları verilmiştir. Tabloda, Zivot ve Andrews (1992) birim ö testi için oluşturulan Model A ve Model C nin sonuçları yer almatadır. Model A sadece düzeyde ırılmayı sınaren, Model C hem düzeyde hem de eğimde ırılmayı diate almatadır. Te yapısal ırılmaya izin veren birim ö testi sonucuna göre; LNNDK, LNTTUFE ve LNUSATUFE serilerinin düzeyde te yapısal ırılma ile durağan olmadığı; birinci far düzeylerinde ise tüm serilerin Model A ve Model C için %1 düzeyinde anlamlı olduğu görülmetedir. Aynı zamanda gerçeleştirilen analize göre, Türiye nin nominal döviz urunda ve ABD tüetici fiyat endesinde sırasıyla 2008 yılının 10. ayında ve 2008 yılının 6 ile 9. aylarında yapısal ırılmalar tespit edilmiştir. Bu yapısal ırılmalar, hem Türiye nin hem de ABD eonomisinin uluslararası eonomide yaşanan 2008 Küresel rizinden etilendiğini ortaya oymatadır. Bununla birlite, Türiye nin yurtiçi tüetici fiyat endesinde 2005 yılının 5. ile 6. ayında yapısal ırılmaların yaşandığı görülmetedir. Bu durum, Türiye nin 2005 yılında o yıla adari son otuz yıl içerisindei en düşü düzeyde enflasyon oranına sahip olmasından aynalanmata olduğunu söyleyebiliriz. Te yapısal ırılma ile birim ö analizini gerçeleştirmeye olana sağlayan Zivot ve Andrews (1992) testi sonrasında, serilerin yapısal ırılma yaşadıları görülmüştür. Birim ölü ve yapısal ırılmalar barındıran serilerin çolu yapısal ırılmaya izin veren Kapetanios (2005) testi ile analiz edilmesi, birden fazla yapısal ırılmanın bulunup bulunmadığının sınanması için önem arz etmetedir. Kapetanios (2005) birim ö testinin temel hipotezi serinin birim ö içerdiğini ortaya oyaren, alternatif hipotezi ise serinin m sayıda ırılmalı faat durağan olduğunu ortaya oymatadır. Bu yeni testin diğer yapısal ırılmalı birim ö testlerinden farı; ırılma sayısının daha önceden belirlenme zorunluluğunun bulunmamasıdır. Uygun ırılma sayısı ve ırılma tarihleri içsel olara belirlendiği için bu testte yalnızca masimum ırılma sayısı tespit edilmetedir (Şener, Yılancı ve Canpolat, 2015: 57). Kapetanios (2005) birim ö testi aşağıda yer alan modele dayanmatadır (2); y t = μ 0 + μ 1t + αy t-1 + m i=1 γ yt-i + i=1 φi DU i,t + ψ ɛ t (2) m i=1 i DT i,t + Bu doğrultuda, serilere eonomide gerçeleşen yapısal ırılmaları diate alan Kapetanios (2005) birim ö testi uygulanmış ve Tablo 5 te sonuçları verilmiştir. Tablo 5. Kapetanios (2005) Birim Kö Testi Sonuçları Değişenler Kriti Değerler Kırılma [100]

11 Yeni Dönemde Satin Alma Gücü Paritesinin Güçlü Formda Geçerliliği: Türiye Örneği T İstatistiği %1 %5 %10 Tarihleri LNNDK M06 LNTTUFE M03 LNABDTUFE M12 LNNDK M06 LNTTUFE M01 LNABDTUFE M06 Kapetanios (2005) birim ö testi sonuçlarında serilerin düzey değerlerinde güçlü olara durağan olmadıları, birinci far düzeylerinde %1 düzeyinde durağanlaştıları görülmetedir. Ayrıca, serilerde sadece bir yapısal ırılma yaşanmış olması Zivot ve Andrews (1992) test sonuçlarını doğrulamatadır. Bu doğrultuda gerçeleştirilen Genişletilmiş Dicey- Fuller (ADF) birim ö testi, Zivot ve Andrews (1992) te yapısal ırılmalı ve Kapetanios (2005) çolu yapısal ırılmalı birim ö testi sonuçlarına göre; serilerin I(1) düzeylerinde durağan olduları ve te yapısal ırılmaya sahip olduları ortaya oyulmuştur Mai Eşbütünleşme Testi Birim ö testiyle serilerin durağanlıları analiz edilditen sonra, SAGP nin uzun dönemde geçerli olup olmadığını sınama amacıyla Mai (2012) eşbütünleşme analizi gerçeleştirilecetir. Seriler arasındai uzun dönemli ilişilerin incelenmesinde yapısal ırılmaları diate almayan eşbütünleşme analizleri sonuçları sapmalı sonuçlara sebep olabilmetedir. Mai (2012) eşbütünleşme testi, beş tane yapısal ırılmaya adar seriler arasındai eşbütünleşme ilişisini analiz etmeye olana sağlamatadır. Mai (2012) nin ortaya oyduğu bu analiz yönteminde yapısal ırılmalar Kapetanios (2005) birim ö testinde olduğu gibi içsel olara belirlenmetedir. Gerçeleştirilen analizde her bir dönem olası bir ırılma notası olara abul edilmete ve t istatistileri hesaplanmatadır. Bu doğrultuda, t istatistiğinin minimum düzeyde olduğu notalar ırılma notası olara değerlendirilmetedir. Mai (2012) dört tane test yöntemi ortaya oymuştur; a) Model 0; Sabit terimde ırılmanın olduğu trendsiz model: [101]

12 Ayber Şeer-Halil Şimdi (3) Y t= μ + i=1 μ iki,t + βxt + Ɛt b) Model 1; Sabit terimde ve eğimde ırılmanın olduğu trendsiz model; Y t= μ + (4) i=1 i=1 μ iki,t + βxt + β ixtki,t + Ɛt c) Model 2; Sabit terimde ve eğimde ırılmanın olduğu trendli model; Y t= μ + (5) i=1 i=1 μ iki,t + γt + βxt + β ixtki,t + Ɛt d) Model 3; Sabit terimde, eğimde ve trendde ırılmanın olduğu model; Y t= μ + i=1 μ iki,t + γt + i=1 γitki,t + βxt + i=1 βixtki,t + Ɛt (6) Mai (2012) tarafından geliştirilen eşbütünleşme testinde; yapısal ırılmalar altında eşbütünleşme ilişisinin bulunmadığı temel hipotezi, yapısal ırılmalar altında eşbütünleşme ilişisinin bulunduğu alternatif hipotezine arşı sınanmatadır. Tablo 6. Mai Eşbütünleşme Testi Sonuçları Model 0 Model 1 Model 2 Model *** [ 6.296] *** [ 5.717] Kırılma Tarihleri *** [ 6.075] *** [ 5.943] Model 0 Model 1 Model 2 Model M M M M M M M M M M M M M M01 [102]

13 Yeni Dönemde Satin Alma Gücü Paritesinin Güçlü Formda Geçerliliği: Türiye Örneği Not: - [ ] içindei değerler, Mai (2012) Tablo 1 den alınmış, %1 anlamlılı düzeyine sahip riti değerlerdir. ***, değişenler arasında %1 anlamlılı düzeyinde eşbütünleşme olduğunu ifade etmetedir. Tablo 6 da yer alan sonuçlara göre, tüm modeller için değişenler arasında eşbütünleşme ilişisinin bulunduğu tespit edilmiştir. Bununla birlite, yılları arasında bazı yapısal ırılmalar olduğu ortaya oyulmuştur. Kırılma tarihleri ele alındığında dört modelde de Türiye de önemli eonomi olayların gerçeleştiği yıllar ve bu yılları taip eden dönemlerin etili olduğu görülmetedir. Gerçeleşen yapısal ırılmalar, 2008 üresel eonomi rizi ve ardından yaşanan eonomi daralmayı net bir şeilde tüm modellerde ortaya oymatadır. 4. SONUÇ Çalışmada öncelile Türiye nin nominal döviz uru, Türiye nin yurtiçi tüetici fiyat endesi ve ABD nin tüetici fiyat endesi değişenlerinin temel istatistileri ortaya oyulmuştur. Daha sonrasında Genişletilmiş Dicey-Fuller (ADF) birim ö testi, Zivot ve Andrews (1992) te yapısal ırılmalı birim ö testi ve Kapetanios (2005) çolu yapısal ırılmalı birim ö testi vasıtasıyla değişenlerin durağanlıları sınanmış ve serilerde meydana gelen yapısal ırılmalar tespit edilmiştir. Serilerin durağanlı testleri gerçeleştirilip yapısal ırılmaların tespiti sonrasında seriler arasındai ilişi eşbütünleşme modelleri arasında yer alan Mai eşbütünleşme testi vasıtasıyla incelenmiştir. Çalışma apsamında gerçeleştirilen analizler ile Türiye nin nominal döviz uru, Türiye nin yurtiçi tüetici fiyat endesi ve ABD nin tüetici fiyat endesi arasındai ilişi test edilmiştir. SAGP nin Türiye için belirlenen yıllar içerisinde güçlü formda etin olup olmadığının belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu doğrultuda, uzun dönemde Türiye nin nominal döviz uru, Türiye nin yurtiçi tüetici fiyat endesi ve ABD nin tüetici fiyat endesinin birlite hareet ettiği ve SAGP nin belirlenen dönem içerisinde Türiye için güçlü formda etin olduğu görülmüştür. Bu apsamda elde edilen sonuçlara göre Tür Lirasından altı sıfır atılmasından itibaren SAGP nin geçerli olması yeni dönemde döviz urunun istirarlı olduğunu ve urdan sapmaların zamanla dengelendiğini göstermetedir. KAYNAKÇA Abumustafa, N. I. ve Feridun, M. (2010)., Explaining the Long-Term Real Equilibrium Exchange Rates Through Purchasing Power Parity (PPP): An Empirical Investigation on Egypt, Jordan And Turey, African Journal of Business Management, 4 (7): Aslan, N. ve Kanbur, A. N. (2007), Türiye de 1980 Sonrası Satın Alma Gücü Paritesi Yalaşımı, Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, 23 (2): Bozolu, Ş. ve Yılancı, V. (2010), Reel Döviz Kurlarının Durağanlığı: E7 Üleleri İçin Ampiri Bir İnceleme, Maliye Dergisi, 158: [103]

14 Ayber Şeer-Halil Şimdi Ceylan, R. ve Ulucan, H. (2014), Satın Alma Gücü Paritesi nin OECD Üleleri için Test Edilmesi, Sosyo-Eonomi, : Çeviş, İ. ve Ceylan, R. (2015), Kırılgan Beşlide Satın Alma Gücü Paritesi (SAGP) Hipotezinin Test Edilmesi, Journal of Yaşar University, 10 (37): Çoraçı, A. (2016), Is there a Purchasing Power Parity (PPP) Puzzle? New Evidence from a Nonlinear Asymmetric Panel Unit Root Test, Eonomi Yalaşım, 27 (99): Dicey, D. A., Fuller, W. A. (1979), Distribution Of The Estimators For Autoregressive Time Series With A Unit Root, Journal of the American Statistical Association, 74 (366): Dornbusch, R. (1985), Purchasing Power Parity, NBER Woring Paper. No: 1591, Cambridge. Güney, P. Ö., Telatar, E. ve Hasanov M. (2012), Re-examining Purchasing Power Parity For Selected Emerging Marets and African Countries, Applied Economics Letters, 19 (2): Kalyoncu, H. (2009), New Evidence of the Validity of Purchasing Power Parity From Turey, Applied Economics Letters, 16 (1): Kapetanios, G. (2005), Unit-Root Testing Against The Alternative Hypothesis Of Up To m Structural Breas, Journal of Time Series Analysis, 26 (1): Mai, D. (2012), Tests for Cointegration Allowing for an Unnown Number of Breas, Economic Modelling, 2: Sadoveanu, D., ve Ghiba, N. (2012), Purchasing power parity: Evidence from four CEE Countries, Journal of Academic Research in Econometrics, 4 (1): Sağlam, Y. ve Sönmez, F. E. (2017), Satın Alma Gücü Paritesi Hipotezinin Panel Çolu Yapısal Kırılma Testleri ile Analizi: BRICT Örneği, LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (1): Sarno, R. ve Taylor, M. P. (2002), Purchasing Power Parity and the Real Exchange Rate, IMF Staff Papers, 49 (1): Şener, S., Yılancı, V. ve Canpolat, E. (2015), Satın Alma Gücü Paritesi ve Varyasyonlarının Türiye için Sınanması, Uluslararası Yönetim İtisat ve İşletme Dergisi, 11 (25): Yay, G. (2015), Para ve Finans Teori-Politia, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul. Yıldırım, K., Mercan, M. ve Kostaoğlu, S.F. (2013), Satın Alma Gücü Paritesinin Geçerliliğinin Test Edilmesi: Zaman Serisi ve Panel Veri Analizi, Esişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 8 (3): Yıldırım, O. (2003), Döviz Kurları Çerçevesinde Satın Alma Gücü Paritesinin Zaman Serisi Analizi ve Türiye Eonomisi Uygulaması, Banacılar Dergisi, 44: Zivot, E., Andrews, D. (1992), Further Evidence On The Great Crash, The Oil Price Shoc, and The Unit Root Hypothesis, Journal of Business & Economic Statistics, 10 (3): [104]