Diyetle aflatoksin alan broylerlerde karaciğer ve serum vitamin A-karotin düzeyleri*

Transkript

1 Ankara Ünv Vet Fak Derg, 0,1-6,2003 Dyetle aflatoksn alan broylerlerde karacğer ve serum vtamn A-karotn düzeyler* Arf ALTINTAŞı, Al BİLGİLİ2, Tünay KONTAŞı, Gökhan ERASLAN 2 Ankara Ünverstes, Veterner Fakültes, Byokmya Anablm Dalı, Ankara; cankara Ünverstes, Veterner Fakültes, Farmakoloj-Tokskoloj Anablm Dalı, Ankara Özet: Çalışmada, yemlc:; 1, 30 ve 4 gün süreyle 0, loo, SOO ve 1000 ppb mktarda aflatoksn (AF) verlmesnn braylerlerde senım ve karacğer vtamn A ve karotn düzeyler üzerne etks ncelenmştr. Her grupta IS hayvan olacak şeklde 7 hayvandan grup oluşturulmuş ve gruplardan brne norınal yem dğerlerne AF katılmış ycm le brlkte ad!bduln su vcrlmştr. Çalışmanın vc 4. günlernde deneme ve kontrol grubundak hayvanlardan S'er adet keslerek kan ve karacğer örnekler alınmış. vtamn A vc karotn düzeyler UV -spektrofotometrk olarak ölçülmüştür. Aflataksnn mktarına ve alım süresne göre e1dc cdlcn ortalama değerler le gruplararası farklılıkların statstk önemllkler parametrk olmayan varyans analz ve Mann- Whtney-U test le değerlendrlmştr. Yemle 4 gün süreyle SO ppb AF verlmesnn broylerlerde karacğer vtamn A değern yükselttğ, 30 gün süreyle ı000 ppb verlmesnn se karacğer vtamn A mktarını öneml derecede düşürdüğü ve bu etknn 4. günde de sürdüğü: karacğer karotn değerlernn se AF dozlarından etklenmedğ ancak, maruz kalma süresne bağlı olarak 30. günde geçc olarak düşüş kaydettğ gözlenmştr. Yem le 4S gün 1000 ppb AF verlmesnn serum vtamn A ve karotn değerlernde de öneml düşüşe neden olduğu (en düşük değcrler 14.72:t2.7 ve 34.34:t8.6 ~g/dl bu grupta) saptanınıştır. Sonuç olarak, yemlc AF verlmesnn broyler karacğer vtamn A metabolzmasıııı doza ve maruz kalımı süresne bağlı olarak farklı şeklde etkledğ ve ycmde 1000 ppb AFnn broylerlerde vtamn A çn etkl mktar olduğu; bu mktarda AFnn 30-4 gün süreyle verlmesnn karacğer ve senım vtamn A değerlernde öneml düşüşlere yol açtığı kanısına varılmıştır. Anahtar kelmeler: Aflatoksn alımı, brayler cvcv, karacğer, karotn, serum, vtamn A Lver and serum vtamn A-carotene levels n brolers followng detary aflatoxn exposure Summary: Senım and lver vtamn A-carotene Ievels were nvestgated n brolers exposed to SO, 00. SOO and 1000 ppb of aflatoxn (AF) durng 4 days. Totally, 7 brolers were dvded nto groups contanng 1 brolers n each group. Control group was fed wth normal feed. Tral groups were fed wth AF added feed. Ad!btum water was gven to brolers n all groups. On the 11h, 30lh and 4 lh days of the study, fve anmals from tral and control groups were slaughtered to abtan the blood andlveı' tssues. Vtamn A and carotene levels were measured spectrophotometrcally on these tssues. Statstcal sgnfcance of average meaııs accardng to the tme and dose of aflatoxn ntake and dfferences between groups were evaluated usng nonparametrc varans analyss and Mann- Whtney-U test. Vtamn A levels were ntally decreased followng the ntake of feed added AF. Fallawng ths dec'rease vtamn A levels were ncreased depend on the doses of AF. Moreover, vtamn A levels n brolers consumed 1000 ppb AF for 30 days were sgnfcantly decreased (I4.98:!:1.86 ~g/g) and ths effect contnued up to day 4. Carotene levels of lver were not cffected wth the doses of AF. Howewer, t was temporally lowered on the day 30. Vtamn A and carotene levels were alsa sgnfcantly decreasecl wth feed ntakc ncludng 1000 ppb AF. The most lowered levels (14.72:t2.7 and 34.34:t8.6 ~g/dl, respeetvely) were observed n ths group. As a result, AF ntake wth feed had a dfferent effect on vtamn A metabalsm of brolcrs depenel on the dose and ntake tme. As a most effectve dose, ı000 ppb AF ntake wth feed for 30-4 days were sgnfcantly lowered serum and lver vtamn A Ievels. Key words: Aflatoxn exposure, broler chck, carotene, lver, serum, vtamn A Grş Af1atoksnler (AF) Aspergllus soyundan bazı mantarların ürettkler kncl zehrl metaboltler olup besnierde ve yemlerde bulunmaları doğal br krllk olarak kabul edlr (9,19,39). En zehrl olanı ve doğalolarak en çok rasılananı AFB olup başlıca karacğer ve böbrek üzerne etkldr (18,40). At1atoksnler, kendler doğruda!1 etkl olmayıp, karacğerde mkrozamal enzmler le uğradıkları metabolk değşklkler sonucu oluşturdukları epokst türevier (AFBı-2,3 epokst) le etkl olurlar (36). Af1atoksn le bulaşık yemlern alımı hayvanlarda akut, subakut ve kronk zehrlenmelere (anatokskozs) neden olablr (40). Klnk belrtler tür, yaş, beslenme ve sağlık durumu, alınan AF mktarı ve alım süres, başka hastalıkların varlığı ve dğer mkotoksnler lc lşkldr (24,2,41). Canlı ağırlık artışında azalma, snrsel bozukluklar ve opstotonus (3), karacğer hücrelernn va- " Ankara Ünverstes, Veterner Fakültes Etk KurulOnayı Alınmıştır.

2 2 Arf Altıntaş - Al Blgl - Tünay Kontaş - Gökhan Eraslan kuolleşmes (7,23), safra kanallarında prolferasyon ve perportal fbrozs (32) başlıca klnk ve patolojk belrtlerdr. Aflatoksnlern zehr etkler genç broylerlerde genş şeklde ncelenmş (16,27) ve cvcv büyümesn, başta karacğer ve böbrek olmak üzere brçok organ ve doku fonksyonlarını olumsuz etkledğ bldrlmştr (27). Akut ve subakut şekller çok yüksek dozda alım le lgldr. Brkaç gün alım akut, k hafta alım subakut zehrlenme kabul edlr. İlk belrtler ştahsızlık ve mukozaların sarımtırak olması, kusma ve dışkıda kan görülmesdr. Perakut şeklde, şddetl kusma ve konvülzv krzler göstererek, brkaç saatte ölüm şekllenr (11). Akut zehr enme büyümede gerleme, ağırlık kaybı, sarılık ve ölüme neden olurken, düşük dozlarda uzun sürel alımların etkler brçok tür çn çok daha şddetldr (2). Kanatlılarda yemde >62 ppb' de AFB ı metabolk olayları etkler (13). Aflatoksnlern ve dğer mkotoksnlern tavukçuluk sektöründek önem karacğer fonksyon bozukluğu (6,12,33), bağışıklık sstemnn baskılanması (39), yemden yararlanmada düşüş, ölüm oranında artış (33), proten gereksnmnde artış (34) ve yumurta vermnde düşüş (12) sonucu şekllenen ekonomk kayıp le lgldr. Aflatoksn zehrlenmesne en duyarlı organ karacğerdr (8,1,22,33). Kronk aflatokskozsl broyler cvcvlerde büyümede yavaşlama, zayıf pgmentasyon, karacğer yağlanması, hepatk hperlpem ve hpokarotnodem gözlenmştr (). Karacğer yağlanması, aflatokskozsde bozulan karacğer fonksyonuna bağlı olarak yağ byosenteznde ve taşınmasında aksama sonucu karacğer nötral lpd brkmyle lşklendrlmştr (12). Gerçekten de, yemler le AF alan brayler cvcvlerde karacğern ağırlığında ve lpd mktarında artış (2,30,33), serum K Cu, LDH ve kolesterol değerlernde düşüş, kreatnn, ALT, ürk ast ve trglsert değerlernde artış rapor edlmş ve serum Na, Mg, P, AST, ALP, GGT, CK, proten, albumn, alfa-globuln değerlernde se öneml değşmeler olmadığı bldrlmştr (30). Benzer br başka çalışmada (8) trglserd, Ca, P ve ALT değerlernde düşüş; AST değşmezken, LDH ve GGT aktvtelernde artış bldrlmştr. Plçlerde yemleryle brlkte AF alımının karacğerde vtamn A mktarını düşürdüğü ve bu düşüşün aflatoksnlern karacğerde vtamn A'nın depolanması üzerne olumsuz etklernden kaynaklanableceğ ler sürülmüştür (20,29). Benzer şeklde, ağızdan 21 gün süreyle günde 0,2 ve 0,3 ı.ıg/g-ca AFB1 alan cvcvler üzernde gerçekleştrlen br çalışmada (7) karacğer hücrele-rnde vaku6lleşme gözlenmş ve lezyonlahn oluşumu ve sıklığı alınan AF mktarı le lşkl buıunmılıştur.... I" Ulkemzde üretlen yem ve yem hamnpdde erının sakıncalı mktarlarda mkotoksjlerle krlen'dğ ortaya konmuş ve özellkle AF değerler~nn toleran~ lmtlerne. çok yakın veya daha yüksek düzeylerde dılduğu saptanmıştır (17,26,37).! Hayvancılık sektörünün başlıca grdler;nden brn oluşturan yem ve yem hammadd~ıernn hjyj:nk kaltes hem hayvancılığın gelşmes, hem de halk L sağlığı yönünden kuşkusuz son derece önemldr. Ha),van ve dolayısıyla da nsan sağlığını tehdt bden sorunup vtamn A le lşksne dkkat çekmek düşü~cesyle planjanan bu çalışmada, metabolk etkl olablebek düzeyl+de AF katılmış yemlerle değşk sürelerde eslenen broylerlern karacğer ve serum vtamn A ve ka~otn düzeyibrnn ölçülmes ve AF dozu ve alım süres lle lşkl ollarak değerlendrlmes amaçlanmıştır.' Materyal ve Metot Çalışma,I kontrol ve 4 den~me grubundlan oluşmuş ve her grupta 1 hayvan olmak üzere toplam "'7adet günlük broyler erkek cvcvden materyal!oıarak. yararlanılmıştır. Kontral gruba aflatoksınsız bıt)yler cıvcıv büyütme yem (Tablo 1), denemt gruplarına lse sırasıyla 0, 100, 00 ve 1000 ppb aflatoksm ıçerecek, şeklde AF (Bl+B2+G1+G2) katılmış yen{ 4 gün ~üreyle verlmştr. Aflatoksn üretmnde Shatwell ve ~rk. (31)' nın bldrdkler metodu esas alan D~met ve ark.l( 4)' nın aynı amaçla prnçte uyguladıkları m~tot kullanııhııştır. İçme suyu hayvanların önlernde tjze olarak Isürekl bulundurulmuştu~. Çalışmanın 1, ~O ve 4. güllernde hem deneme, hem de kontrol grubufldak hayvanlardan ' er adet keslerek kan ve karacğer Örnekler alı!ımış ve kan serumlarının tamanl1 aynı gün, khracğer örn~kler se br hafta çnde vtamn A ve karotln yönünden analz edlmştr (3). Yöntem, serumda m~vcut olan vd karacğerde aseton-hekzan (1: 1) ekstraksyolhundan ve Jdralznden sonra (10) serbest kalan retnolüı\ 32 nm'de~ (VV), karotnn se 43 nm'dek maksmıfm ışık abso[rpsyonunun ölçümünü esas almıştır. Karacğer örnekler dern dondurucuda (-30 C) muhafaza edlmş ve değe~ler yaş ağırlık üzernden hesaplanmıştır. Y~mle alınan AF' nn mktarı ve alım süresne öaöreelde edlen ortalamıı değerler le ~ gruplararası. farklılıkların statstk önemllkler blgsayarda SPSS paket programıjıda parametlrk olmayan! varyans analz, Mann-Whtney-u. test le değerlendrlmştr (21). ı

3 Ankara Ünv Vet Fak Derg, 0, Tablo I. Brayler cvcv büyütme yem çerğ. Table I. Compaston of the growth feed for broler chcks. İçerk Su (%) Ham proten (%) Ham selülöz (%) Ham kül (%) HCl' de çözünmez kül (%) Metabolk enerj (kcallkg) Ca (glkg) P (glkg) Na (glkg) NaCl (glkg) Lz n,(glkg) Metyonn (glkg) Sstn (glkg) Mangan (mg/kg) Çnko (mg/kg) Vtamn A (lu/kg) Vtamn D, (IU/kg) Vtamn B2 (mg/kg) Vtamn B I2 (mg/kg) Vtamn E (mg/kg) Vtamn K, (mg/kg) Düzey , 0,7 0, ,2 0,0 0, LO 1 2 Bulgular Dyetle 0 ppb AF alan grubun serum ve karacğer vtamn A ve karotn değerlernde, 100 ppb alan grubun serum vtamn A ve karatn değerlernde, 00 ppb alan grubun serum ve karacğer karatn değerlernde, 1000 ppb alan grubun karacğer karotn ve vtami1 A değerlernde alımın 30. gününde 1. gün değerlere nazaran öneml düşüş, 4. günde se tekrar 1. günkü değerlere dönüş gözlenmştr (Tablo 2, 3, 4 ve ). Brayler cvcvlerde yemle alınan AF mktarına bağlı olarak karacğer vtamn A mktarının azaldığı gözlenmş ve 'bu dönemde serum vtamn A değerlernde artış olduğu, daha sonrak dönemde se, perfer doku hücrelernce kullanımına hağlı olarak serum vtamn A değerlernn düştüğü saptanmıştır (Tablo 2 ve 4). Karacğer vtamn A ortalama değerlernn 0 ppb AF alan grupta denemenn 1 ve 30. gün değerler kontrol gruba göre öneml derecede (p<0.0) düşük olduğu; 4. gün değerlernde de düşüş görülmüşse de farkın statstk öneml olmadığı hesaplanmıştır. Denemenn 100 ve 00 ppb AF alan gruplarında 1, 30 ve 4 gün sürelerde ka- Tablo 2. Karacğer vtamn A ortalama değerler (J..lg/g yaş ağ.) le gruplararası farkın statstk önemllğ. Table 2. Average means of lver vtamn A levels (J..lg/g) and sgnfcance of statstcal dfference among the groups. Gruplar n 1. gün 30. gün 4. gün Kontrol 27,76:t 0,71 24,74:t 0,71 29,0:t ppb 22,86 all:t 0, all:t 0, ha:t ppb. 27,22 A:t 1, 27,20 1 \:t 2,79 27,36 A:t 1,97 00 ppb 28,20 A:t 1,27 27,04 All:t ,6 All:t ppb 2,34 aab:t 1,12 14,98 hc:t 1, ,ll :t I. O A.13.c'D: Ayl1l sütunda farklı harf taşıyan ortalama değerlerarası fark önemldr (p<0.0). a.b: Aynı satırda farklı harf taşıyan ortalama değerlerarası fark önemldr (p<0.0). Tablo 3. Karacğer karotn ortalama değerler (J..lg/g yaş ağ.) ve gruplararası farkın statstk önemllğ. Table 3: Average means of lver carotene levels (J..lg/g) and sgnfcance of statstcal dfference among the groups. Gruplar n 1. gün 30. gün 4. gün Kontrol 1,2:t 0,1 0,88 :t 0,2 1,84 :t 0,09 0 ppb 1,66 a :t 0,14 1,18 h:t 0,18 1'84 a:t 0, ppb 1,4 :t 0,18 1,6 :t O,7 2.00:t [J ppb 1,88 a:t 0,08,32 h :t 0,08 1,46 h:t ppb 1,90 a :t 0,23 0,64 h :t 0,24 1,32 ah:t 0.1 Tablo 4. Senım vtamn A ortalama değerler (J..lg/dl) le gruplararası farkın statstk önemllğ. Table 4. Average means of senım vtamn A levels (J..lg/dl) and sgnfcance of statstcal dfference among the groups. Gruplar Kontrol 0 ppb 100 ppb 00 ppb 1000 ppb n 1. gün 30. gün 4. gün 30,96 :t 1,41 24,2:t 0,91 31,48 :t 0,48 33,20 A:t 2,08 22,90 AB:t 4,6 3,94 A:t 2,22 3,62 aa:t 3,89 9,44 ha:t 2,31 2,18 cb:t 1,60 17,34 all :t 2,43 30,70 hb:t 1,71 32,36 ha:t 2,46 27,42 aa:t 1,94 22,90 aha:t 1,37 14,72 hc:t 2.7

4 4 Arf Altıntaş - Al Blgl - Tünay Kontaş - Gökhan Eraslan Tablo. Senım karotn ortalama değerler (ııg/dl) le gruplararası farkııı.~tatslik öııemllğ. Table. Average means of serum earotene levels (ııg/dl) and sgnfeaııce of statstcal dffereırce among tlı~ groups. Gruplar n. gün 30. gün 4. gün: 41,86:t 3,03 M,70 :t 6.07, Kontrol 0,8 :t,99 79,36 a:t 7,42 1,02 h:t,2 1ı(,~,48cl :t 1.8~1 SO ppb 73,32 a :t,87 44,74 h :t 2, a!\l) :t 6.71 ı00 ppb 62,26 a:t 7, a :t ',92 hlllj:t ı SOO ppb 69,38 a :t 6,8 64. Oah:t ~,34 he :t 8.61 (J(JOppb ' racğer vtamn A değerlernde öneml farklılıklar gözlenmemştr. Buna karşın, 1000 ppb AF alan grupta 30 ve 4. günde karacğer vtamn A değerlernde öneml (p<o.oi) düşüş kaydedlmştr (Tablo 2). Karacğer karotn düzeylernn yemdek AF mktarına bağlı olarak öneml br değşklk göstermedkler fakat, genelde 1, gün değerlerne göre 30. gün değerlerde düşüş, 4, gün değerlerde se artış saptanmıştır (Tablo 3), Serum vtamn A değerler 00 ppb AF alan grupta 1. günde düşüş (p<o.ol), 30. günde artış (p<o.ol) göstermş, 4. günde se değşmemştr. Denemenn 1000 ppb AF alan grubunda se, 1. ve 30. gün değerlerde öneml br sapma olmazken, 4. günde öneml düşüş (p<o.ol) gözlenmştr (Tablo 4). Kontrol değerlere göre en öneml düşüş ( 7.34:t2,43 Ilg/dl) 00 ppb'lk grupta 1. günde gözlenmş fakat aym grupta 30. günde öneml br artış (30.70:t1.71 lgdi) dkkat çekmştr. Serum vtamn A değerlernde öneml düşüş 4 gün süreyle 100 ve 1000 ppb AF alan grupta da zlenmş (sırasıyla 2.I8:t1.60 ve 14.72:t2.7 lgdi) ve özellkle 1000 ppb dozda AF alımımn serum vtamn A değerlerne daha etkl olduğu saptanmıştır (Tablo 4). Serum karotn ortalama değerler açısından AF alan deneme gruplarında doza bağlı olarak 1 ve 30. günde öneml br farklılık gözlenmezken, 4 gün 0 ve 00 ppb AF alan gruplarda artış (p<o.ol); 1000 ppb alan grupta se düşüş (p<o.ol) saptanmıştır (Tablo ). Yem le 1000 ppb AF alımı serumda hem vtamn A hem de karotn değerlernde düşüşe neden olmuştur (Tablo 4 ve ). Klnk olarak, 0 ve 100 ppb AF alan deneme gruplarında gözle görüleblr br bozukluk şekllenmezken; 00 ve 1000 ppb AF alan deneme gruplarında durgunluk, zayıflık, yürüme bozuklukları, l.ylerde kabarıklık gözlenmş ve bu tesptlern özellkle 30. ve 4. günlerde daha belrgn oldukları dkkat çekc bulunmuştur. Yüksek mktarda AF alan bazı hayvanların der altında peteşyel kanamalar gözlenmş fakat deneme boyunca ölüm olaylanna rasılanmamıştır. Tartışma ve Sonuç Aflatoksn alımıyla lgl olarak gelşen karacğer fonksyon bozukluklarında br çok kan ve doku parametresne ek olarak serum ve karacğer vtamn A ve karotn düzeylernde de değşflkler bekl nr. Nekroza uğramış hepatostlerden akut olgularda vdmn A ya da karotnodlern salınımı gerçekıbşeblr. Krdnk olgularda se, sc)rum düzeylernde düşüş IgöZlenmeS,Idaha belrgn olablr. Ntekm, broyler cvcv!lerde yemle lalınan AF dozuna bağlı olarak karac2:er vdmn A mkt<hnnın azaldığı "I ~. b d" ~d.. A v.. d~ gaz enmış ve u onem e serum vılamın c eger enn e artış olduğu daha sonrak dönea1de se değerlern düştüğü saptanmıştır (Tablo 2 ve 4). Bu~durum, vtalmn A'mn karacğer dışı dokular tarafından lınıp kullam!iması le açı k- lanablr. Yemle düşük mktar~a (0 ppb) ~"ı.falan grupıa karacğer vtamn A depolarında azalma ve 30. günde kendn göstermş ve 4. g.ı~de yenden başlangıç düzeylerne ulaşmıştır. Bu duruıh vücudun Iyemle AF alımına adaptasyonu le lgl alfblr. Buna karşın, yemde AF mktarı 1000 ppb'ye çıktığında karac!ğer vtamn A depolarından boşalma 30 ve 14. günde ~erçekleşmştr (Tablo 2). Bu durumda, AF rl1ktarından karacğer metabolzmasının etklendğ ve Idüşük ya dfl yüksek mktarda AF alan broylerlerde en etkl alım slresnn 30 ün. ~ olduğu söyleneblr kanısındayız. Çünkü,1 en düşük ortalama değere (I4.98:t1.86 Illg/g) bu ~lönemde rastlanmıştır (Tablo 2). Benzer sonuçlar yemleı AF alan broyler cvcvlerde özlenmş vb aflatoksdn vtamn A depo Ianmasını ve ~ meta boi' ızmasım b071n1<isı ı'1 e '1' ış-, klendrlmştr (20,29). En düşük ve dj yüksek mktarlarda AF alan gruplarda alı~11 süresne ~ağlı olarak karacğer vtamn A değerler\1de benzer! dalgalanmalar.. eoözlenmış', 1. ~ ün deerrerlere, ~ öre 30. ~ ı.n de2:erlernde ~ düşüş, 4. gün değerlernde sb artış dkkaıl çekmş~r. Ara dozlarda AF alanlara at de2:erkrde öneml SalJmalar me\!- ~ J dana gelmemştr. Bu sonuca göre, en eıkl mktarın 1000 ppb olduğu söyleneblr. Ben~er br çalışnlda (9), brayler cvcvlere değşk urktarlarda saf AFB ı Itek veya AFB2. le brlkte hafta verlmş ve deneme sonunda morbdte, morta 1 ıte,. ımmun. cevap, yen~ d en yarar af1111aet k'l enmemış ve sadece 1000 ppb'de blyük karacğer lezyanları le gözlenmştr. Aym çalışmadj, 400 ve 8(~0 ppb AF alan braylerlerde karacğerde ort~ şddette hıstopatolojk cicğşklklergözlenmş ve bu dcğşklkle~'n 1O0 ve 200 ppb'de ılımlı oldukları yönünde görüş blldrlmştr. Ben zer br dğer çalışmada (29), üç hafta süre le 4 ppm AFB çeren vemle beslenen broy'kr cvcvlerde AFB ı'n ka-. J.

5 Ankara Ünv Yet Fak Derg, SO, 2003 s racğern vtamn A depolamasını olumsuz yönde etkledğ saptanmıştır. Karacğer karatn değerler açısından da 1. gün değerlere göre 30. gün değerlerde düşüş 4. gün değerlerde se artış dkkat çekmş (Tablo 3) ve en etkl alım süresnn 30 gün olduğu görüşüne varılmıştır. Tüm gruplarda 30. günde öneml düşüşler gözlenmş ancak, gruplar arasında doza bağlı statstk öneml br fark bulunamamıştır (Tablo 3). Bu bulgu, karacğer karotnlernn yemle verlen AF mktarlarından öneml derecede etklenmedklern göstereblr. Serum vtamn A ortalama değerler dkkate alındığında, 0 ve 100 ppb mktarda AF alanlarda 1. gün değerlere göre 30. gün değerlernde düşüş, 4. gün değerlernde se yenden 1. gün değerlerne dönüş gözlenmştir. Serum vtamn A değerler 00 ppb AF alımında kontrollere göre 1. günde öneml düşüş, 30. günde artış dkkat çekmş, 4. gün değerlerde se artışın devam ettğ gözlenmştr. Bu artışın karacğer vtamn Adepolarının boşalmasından ler geldğ düşünüleblr ppb AF alan grupta öneml derecede düşüş 4. günde gözlenmştr (l4.72::t2.7s }.lg/dı). Bu değer deneme süresnce saptanan en düşük serum vtamn A düzey olup buradan, en etkl mktarın 1000 ppb ve alım süresnn 4. gün sonucu çıkarılablr. Karacğer vtamn Adepolarının boşalmasına rağmen serum vtamn A değerndek bu düşüşün neden olarak çevre dokular tarafından kullanılmak üzere vtamn A' nın serumdan çeklmş olması düşünüleblr. Dyetle 00 ppb AFnn onbeş gün süreyle alımının serum vtamn A değerlernde öneml düşüşe neden olduğu, daha sonra değerlern 30 ve 4. günde tekrar artış göstererek kontrol düzeyne ulaştığı dkkat çekc bulunmuştur (Tablo 4). Bu yenden yükselş karacğer vtamn A depolarının boşalması le lşkl olablr. Tavuk çn normal serum vtamn A ve karatn düzeyler sırasıyla 32.0::t20.9 ve 142.0::tlO1.0 }.lg/dl olarak verlmştr (l). Çalışmada kontral grubu oluşturan braylerlerde serum vtamn A ortalama değernn 30. günde haff derecede düşük olduğu, karatn ortalama değernn se referans değern altında kaldığı gözlenmştr (Tablo 4). Düşük karacğer değerler karacğern kütlesel büyümes sonucu mktarın düşüşü le de lşklendrleblr. Ntekm, yemle AF alan cvcvlerde AFnn karacğern ağırlığını ve lpd mktarını artırdığı rapor edlmştr (2,33). Vtamn A yeterszlğnn de karacğern karma fonksyonlu oksjenaz aktvtesn etkleyerek AF metabolzmasını bozduğu rapor edlmştr (2). Brayler cvcvlerde vtamn Agereksnm 0-4 haftalıklarda tü/kg yem, -10 haftalıklarda LO 000 tü/kg yem olup (28) deneme hayvanlarına verlen yem (vtamn A çerğ tü/kg) bu açıdan haff düşük 01- duğu (Tablo 1), fakat çalışma sonuçlarını boyutlarda olmadığı şeklnde değerlendrlmştr. etkleyeblecek Serum ~-karatn değerler açısından. ve 30. günlerde gruplar arasında belrgn farklılıklara rağmen farkın statstk yönden öneml olmaması serum ~-karatn değeriernn büyük varyasyon göstermes (38) ve uygulama dozunun düşük oluşu le açıklanablr. Brayler cvcvlerde pgmentasyon derecesnn br gösterges olan plazma karotnodlernn 2,7 ppm AF alımında ancak anlamlı olarak değştkier bldrlmştr (). Buna rağmen, 4. gün değerler çn uygulanan AF mktarları arasında öneml farklılıklar saptanmıştır (Tablo ). Maruz kalınan mktara bağlı olarak gözlenen sapmalar karacğer karotnodlernn salınmasından kaynaklanablr. Deneme süresnce hayvanlarda öıum olaylarımı hç rastlanmaması AF mktarlarının düşük ve alım süresnn kısa oluşu le açıklanablr. alımın ya da az mktararda Çünkü, fazla mktarda brden uzun sürel alımların şddetl ve öldürücü olableceğ bldrlmştr. (2). ADatoksn B çn öldürücü doz 0,-10,0 }.lg/kg arasında olup plçler çn değer 6, }.lg/kg düzeyndedr (18). Kanatlı metabolzmasına etks yemde >62 ppb lc sınırlandırılmıştır (13). Sonuç olarak, yemle değşk mktarda AF alımının braylerlerde alım süresne bağlı olarak karacğer ve senım vtamn A değerern öneml derecede etkledğ, en etkl mktar ve sürenn karacğer vtamn A değerler açısından 1000 ppb ve 30 gün (en düşük karacğer vtamn A değer 14.98::t1.86 ppm bu grupta); serum vtamn Adeğerler açısından se, 00 ve 1000 ppb ve 1. ve 4. günler olduğu (en düşük serum vtamn A değerler sırasıyla 17.34::t2.43 ve 14.72::t2.7S }.lg/di le bu gruplarda) gözlenmş ve örtüşen bulgular dkkate alınarak. yem le 1000 ppb AF alımının karacğer vtamn depolanmasını etk yönünden bozucu 30. günden tbaren etkl olduğu ancak az mktarlarda uzun sürel alımların da etkl olableceğ kanısına varılmıştır. Kaynaklar I. Altıntaş A, Fdaneı UR (1993): Evcl hmwııılarda Ile nsanda kanııı hyokmyasal norlnal de,ferler. AÜ Yet Fak Derg, 40, Bryden WL, Cummng RB, Balnave D (1979): The nr luence oj'vlamn A slalus on ıhe response o/chckens lo ar laloxn B J and changes n lver lpd melaholsm assocaled wıh q/laloxeoss. Br J NlItr, 41. S29-S Dalv RR (ı 986): An overvew 0/ a/laıoxcoss of poulır)'.' lts chal'{/clerslcs. preveljlon (ıııd reducıoll. Yel Res COIl1- ımll1. 10, Demet Ö, Oğuz H, Adıgüzel H (199): Prnç'ıe a/llloksn üreım. Yet Bl Derg. ll, 13S-140. S. Doerr.TA, Huff WE, Wabeek C, Chaloupka GW, May.TD, Merkley.TW (1983): Etfecls o/low Ine! chrrmc (r l({loxeoss n hroler chekens. Poııltry Sc, 62,

6 6 Arf Altıntaş - Al Blgl - Tlnay Kontaş - Gökhan Eraslan Edds GT (] 973): Acule atlaıoxcoss. A revew. J Amer Yet Med Assoc, 162, Esrada Y, Domngo M, Gomez J, Calvo MA (1992): Pathologcal lesrjljs folowng an expermenıal ntoxcaıon wıh ajlatoxn Bı n broler chckens. Res Yet Sc, 3, Fernandez A, Yerde MT, Gascon M, Ramos.T, Gomez J, Luco DF, Chavez G (ı 994): \laralons of clncal hochemcal parmneters oj'layng hem and broler ehckens fed ajlaloxn-conıanngfeed. Avan Pathol, 23, Gambrone J.J, Dener UL, Davs ND, Panangala VS, Hoerr FJ (198): Ejfecıs oj'ajlaloxn 0/1 young turkeys and broler chckens. Poultry Sc, 64, LO. Grys S (l980): Indreclly specırophoıomeıry on vlamn A produeıs: Peak sgnaz Readout. Methods Enzymo], 67, I. Guerre 1', Galter 1', Burgat V (1996): Les ajlaloxcoses che? I'mımal: des manfesıalons clnques aux mecmısmes d'acton. Rev Med Yet, 147, Hamlton PB (1977): InterrelalrJlJshps of mycoloxm 13. wıh nulrıon. Fed Prod, 36, Hamlton PB, Garlch JD (1971): Aflaıaxn as a possble cause oj'faııy syndrome n layng hens. J Poultry Sc, 0, Huff WE, Doerr JA (1981): Synergsm beiween atlaıoxn and ochraıoxn A n broler chckens. Poultry Sc, 60, Huff WE, Harvey RB, Kubena LF (1988): Toxc synergsll1 between cıfluloxn and T-2 loxn n broler Chckens. Poultry Sc, 67, Huff WE, Kubena LF, Harvey RB, Correr DE, Mollenhauer HH (1986): Progresson 0/ ajlaloxeoss n hroler chckens. Poultry Sc, 6, Kaya S (1989): /em ve besnlerdek mkoıoksnler: Insan ve hayvan sağlzğ~ çn önemler. AÜ Yet Fak Derg, 36, Kaya S, Şanh Y, Özkazanç AN (198): Küflenmekıen şüphel yem ve yem hammaddelernde atlaıoksnler. AÜ Yetfak Oerg, 32, Kaya S, Şanh Y, Yarsan E, Özsoy A, Akkaya R, Blgl A (J 996): Çok yönlü hayvan yeışlrclğnde karma yem ve yem hammaddelernden kaynaklanan olumsuzluk fe/ktör/ernn ara,wrılmasl. 1. Türkye'de üreılen veya ıhal edlen yem ve yem hammaddelernn mkoıoksnlerle krlenme durumımun araştırılması. Etlk Yet Mkrobol Derg, 8,9-80 Krz, H (I 970): The ejfecıs oj' aflaloxns on the vtamn A sıorage nıhe lvers oj'chckens. Acta Yet Bmo, 39, Kutsal A, Alpan O, Arpacık R (1990): Isıaıstk Uygulama/ar. Bzm Büro Basımev, Ankara. Madden UA, Stahr HM (1999): The eff'eeı on performancl' and bochemcal parameters when sol was added to ajlatoxn-eonlamnaıed poulıry ralom. Yet Human Toxcol, 41, Merkley JW, Maxwell RJ, phllps JG, Huff WE (1987): Hepatc faııy profles n cflaıoxn-exposed brolers chckms. Poultry Sc, 66, Newberne PM (1973): Chronc ajlatoxcoss. J Amer Yet Med Assoc, 163, Newbern PM, Butler WH (1969): Acute and chrolıc er feets of atlatoxn on the lver k domestc ı!ııd laborutor)' anmals. Cancer Res, 29, Özkazanç N, Russel-Snn H,I Şanh Y, Kıya S (1992): Türkye 'nn değşk hölgelern~e üretleıı Janna yem ve yem hammaddelernn mkotok.jnlerle krlel1lbıedurum/muıı.. ncelenmes. AU Yet Fak Derg,39, Quezada T, Cuellar H, Jar~mllo-JuareZ F, Valdva AG, Reyes.TL (2000): Ef/ects LI ot aflatoxıı 1)1 011 the lver aııd kdney 0/ broler chckeııs durng devel,lıpmellt. Conıp Bochenı Physol Part C. 12, 2; Roche: Vlamııler. Vlamnlern Ozellkler. IlSIIl ve Ha)'- val Besleıımesııdek Öııem. ~oche Msıal!ızarları Sanay lmted Şt, IstanbuL. : Salmanoğlu B (2002): Bmyler c:vcvlerde d/lıııohıı BI 'ıı karacğern vlamıı A depolamlsı üzerııe erl,s. Turk J Yel Anm Sc (yayında). I. Santuro.TM, Mallmann CA, Rosa AP, Appel G, Heer A,Dagefo~de S, Böttcher M ('1999): Effect lofsodum beıııonte on ıhe pertorlnance ad blood vıırlıbles ot broler chckens ntoxcaled wıh afla~oxns. Brı pollltry Sc. 40, ; Sh,atwell DL, Hesseltne CW, StubbıefeldlRD, Sorenson WG (1966): Produclon ot ııhaıoxıı 011 n.ce. Appl Mcrobol, 14, SIler W,.ostler DC (1961): The hstopothfılogy oflll enlerohepıı/lc s"ııdrome ot Turkev ı)oults. Yeı Rcc Smth JW, Hamlton PB (I 9YO): Atlııtoıerl.ıs ıı the broler chcken. Poııltry Sc, 49, 2ü7-2. Smth JW, Pll CH, Hamlto~ PB (197 ) ITheel/xt ofdeıary mod!fc:atolis m a/laıox!coss n ıhe I?ro/er chckell. Poııltry Sc, 0, Suzuk JI, Katoh N (I 990): LA smple ııııd cheap method fo' measurng serum vtamıı A n uliile us1ıgonly u speetrophoıomeler. J pn J Yet Sc, ~, 128 -]283., 36. Swenson DH, MIler EC, MIler.TA (I 974~: Atlaloxıı BI- 2,3-oxde: Evdence ts tormatlon n rat lve'r n vv() aııd by human lver mcrosom~s n vl~'o. BBRC. 60[, ~ Şanh Y, Ceylan S, Kaya S 1(1982) Tal:1k yemlerııe ve yem ılkel maddelennde aflalokııııleı AU Yet Fak Oerg, 29, Tckpetey FR, Palmer WM, Ingals.TR (; 987) Sea ıo/wl varaloll ıı çerum bela-caroleııe liıd 1'lIl1~JlII A und theır a.soeaıoıı wıh postparlum Ireproduclve l'perjmllllıce ot holsleıı eows. Can J Anm Sc, 67, Thaxton Jp, Tung HT, Bamlton ph (1974) Imll1unosuppressolı ıı chckelıslhy a/latoılı.ipoııltry Sc World Health Organzaton ( 1979): Eııvronmenlal health erlera. ll. Mycoıoxns. WH() PUblcaton.l, Geneva. Wyatt RD, Brggs DM, Hafulton PB (I &173) The e/reet ot detar)' atlatoxn 011 maıllli' hro/er males. Poııltry Sc, 2,1119. Gelş ıarh: / Kalnl tarh: 2.2!002 Yazışma adres: Prr~f Dr..Anf Allmlaş ' Ankara Unversıes, Veterner Fakültes Bvokmva Aııablm Dalı, Ankara -.. e-posıa: a/tntas@veıernary.ankara.edu.ırı.,