SAÐLIK REFORMLARININ ANA SAÐLIÐI HÝZMETLERÝ ÜZERÝNE ETKÝLERÝ: ÜLKE ÖRNEKLERÝ
|
|
- Iskender Bilgi
- 8 yıl önce
- İzleme sayısı:
Transkript
1 TOPLUM ve HEKÝM Temmuz - Aðustos 2004 Cilt 19 Sayý DERLEME SAÐLIK REFORMLARININ ANA SAÐLIÐI HÝZMETLERÝ ÜZERÝNE ETKÝLERÝ: ÜLKE ÖRNEKLERÝ Nilay ETÝLER*, Cavit Iþýk YAVUZ* GÝRÝÞ Ýyileþtirme, düzeltme, ýslahat anlamýnda kullanýlmakta olan reform sözcüðü, son on yýlda saðlýk alanýnda sýk kullanýlan bir kavram haline gelmiþtir(tdk, 2004). Saðlýk reformu terimi bu anlamda saðlýk sistemlerindeki deðiþim tartýþmalarýnda ön plana çýkmýþ ve reform kapsamýnda birçok deðiþiklik tasarlanmýþ ve uygulanmýþtýr, uygulanmaktadýr. Dünya Saðlýk Örgütü (DSÖ), 1995 yýlýndaki bir dokümanýnda saðlýk reformunu saðlýk politika ve kuruluþlarýný deðiþtirmeye yönelik faaliyetler olarak tanýmlamakta, reform sürecinin planlý ve yukarýdan aþaðýya doðru bir deðiþim içeren siyasi bir kavram olduðunu belirtmektedir (DSÖ, 1998) lý yýllarýn baþýndan itibaren dünyada pek çok ülkenin saðlýk sistemlerinde reform yapýlmaktadýr. Bu reformlarýn en dikkat çeken özelliði küçük ayrýntýlarý hariç her ülke için ayný yönelimde olmasýdýr. Toplumlarýn sosyokültürel özellikleri, politik ve ekonomik yapýlarý göz önünde bulundurulmaksýzýn her ülke için ayný modelin önerilmesine herkese ayný beden elbise benzetmesi yapýlmaktadýr(standing H., 2002). Dünya Bankasý(DB) ve DSÖ metinlerinde ayrýntýlý olarak anlatýlan saðlýk reformlarý, saðlýk hizmetlerinin finansmaný, yönetimi ve hizmetin sunumu ile ilgili köklü deðiþiklikler önermektedir (World Bank, 1993; DSÖ, 1998). Avrupa Saðlýk Reformu, Mevcut Stratejilerin Analizi baþlýklý kitabýnda DSÖ, konuyla ilgili önemli bilgiler sunmaktadýr. Reformun, *Halk Saðlýðý Uzmaný., Kocaeli Üniversitesi Týp Fakültesi Halk Saðlýðý Anabilim Dalý Öðretim Üyesi yapýsal, kurumsal, sürdürülebilir ve uzun dönemli oluþu ve dört ana tema içermesi özelliklerindendir. Bu dört ana tema, devletin ve piyasanýn deðiþen rolleri, desantralizasyon (kamunun daha alt düzeyine ya da özel sektöre yönelimli), hastanýn yetkilendirilmesi, haklarý, seçimi ve halk saðlýðýnýn giderek deðiþen rolü olarak ifade edilmektedir(dsö, 1998). Saðlýk sistemlerinde etkili yapýlarýn rol deðiþimi ve özellikle devlet ile özel sektörün rollerinin yeniden tanýmlanmasý reformun ana bileþeni olmaktadýr. Saðlýk reformu uygulamalarý ile özel sektör, saðlýk hizmetlerinin sunumunda kilit bir role sahip hale getirilmiþ ve rekabet, verimlilik gibi kavramlara yapýlan vurgular ile saðlýk hizmetlerinin sunumundaki önemi irdelenmiþtir. Tartýþmalarda DB, saðlýk ve eðitim gibi alanlarda kiþilerin ceplerinden yapacaklarý katkýlarýn arttýrýlmasý gerektiðini belirtmekte ve özellikle tedavi edici saðlýk hizmeti nin saf bir özel mal olduðunun altýný çizmektedir (Boratav K., 2004). Bugüne kadar çeþitli ülkelerde gerçekleþmiþ saðlýk reformu sonucunda birinci basamak saðlýk hizmetlerinin tedavi edici hekimlik boyutunun kapý tutucu olarak iþlev gören ve özel hizmet sunan aile doktorlarýnýn sorumluluðuna verildiði, koruyucu hekimlik uygulamalarýnýn önemli bir baþlýðý olan ana saðlýðý hizmetleri için ise üreme saðlýðý merkezleri nin kurulduðu görülmektedir (WHO Regional Office for Europe, 2000). Toplumun her yerine yayýlmýþ birinci basamak saðlýk kuruluþlarý yerine sayýca az ve sadece tek yönlü olarak üreme saðlýðý hizmeti sunulmasýnýn saðlýk hizmetlerinde dikey örgütlenme biçimlerinin yeniden yerleþtirilmesi anlamýna geldiði söylenebilir. Son bir yýl içinde saðlýk reformu, Saðlýk Bakanlýðý tarafýndan Saðlýkta Dönüþüm
2 286 TOPLUM ve HEKÝM Temmuz - Aðustos 2004 Cilt 19 Sayý 4 Programý adýyla Türkiye de de yeniden gündeme gelmiþtir. Yapýlacak deðiþiklikler ile ana-çocuk saðlýðý hizmetlerinin finansmaný ve hizmet sunumunun ciddi bir deðiþikliðe uðrayacaðý beklenmelidir. Bu yazýnýn amacý, saðlýk sistemlerinde reform yapmýþ ve yapmakta olan ülkelerde ana saðlýðý hizmetlerindeki durumu inceleyerek ülkemizde yaþanacak deðiþimlere iliþkin çýkarsamalar yapmaktýr. ANA-ÇOCUK SAÐLIÐI HÝZMETLERÝNÝN KISA TARÝHÇESÝ 1960 lý yýllardan baþlayarak, çeþitli uluslararasý örgütler (UNICEF, USAID vb.) ve gönüllü kuruluþlar, azgeliþmiþ ülkelere ana-çocuk saðlýðý hizmetleri ile ilgili olarak kontraseptif malzeme yardýmýndan personel eðitimine kadar çeþitli þekillerde destek olmuþlardýr. Örgüt ve kuruluþlarýn verdiði destek ile ülkelerin çoðunda Saðlýk Bakanlýðý na baðlý bu hizmetleri verecek dikey örgütler kurulmuþtur yýlýnda yapýlan Alma-Ata Konferansý nda anaçocuk saðlýðý ve aile planlamasý hizmetleri temel saðlýk hizmetleri (TSH)nden biri olarak ve en az bakým kriterleri arasýnda tanýmlanmýþtýr (Öztek Z., 1992). Konferans ile bu hizmetlerin TSH e entegrasyon süreci baþlamýþtýr. Ardýndan 1994 te Kahire de yapýlan Dünya Nüfus ve Kalkýnma Konferansý, ana-çocuk saðlýðý hizmetleri açýsýndan bir dönüm noktasý olmuþtur. Bu konferansta, ana-çocuk saðlýðý hizmetlerinin kapsamý tüm üreme dönemine özgü hizmetler olarak geniþletilmiþ, ayrýca devletlere bu hizmetlere ulaþýlabilirliði saðlamak için sorumluluk verilmiþtir (Bilgili N., Akýn A., 1998) li yýllardaki küresel olarak yaþanan ekonomik kriz ile TSH nin tümünün sunulmasýnýn olanaksýz olduðu konusunda bir tartýþma baþlamýþtýr. Buna göre, kýsýtlý kaynaklarla gerçekleþtirilmesinin zor olmasý gerekçesi ile kapsamlý TSH yerine seçici TSH kavramý ortaya atýlmýþtýr (Mills A. et al., 1983). Buna göre; bir ülkede ana-çocuk saðlýðý gibi temel saðlýk hizmetlerinden bazýlarý seçici TSH olarak belirlenebilmektedir. Bu yaklaþým, bir anlamda saðlýk hizmetleri için dikey yaklaþýmýn tekrar gündeme gelmesi anlamýný taþýmaktadýr lý yýllarda saðlýk sistemlerinde reform adýyla anýlan dönüþüm programlarýnda önceleri ana-çocuk saðlýðý hizmetleri ile ilgili bir program dikkati çekmezken, son dönemde üreme saðlýðý hizmetlerinde desantralizasyon söylemi ile pek çok ülkede giriþimler yapýlmaktadýr. Saðlýk Hizmetlerinde Reform Yapan Ülkelerde Ana Saðlýðý Hizmet Sunumundaki Deðiþimler Aþaðýda reform sonrasý bazý ülkelerdeki ana saðlýðý hizmetlerinin durumu özetlenmiþtir. Saðlýk hizmetlerinde reform yaþanan ülkelere daha pek çok örnek vermek olanaklýdýr. Aþaðýda adý geçen ülkelerin özellikleri ise, temel ilkesi saðlýk hizmetlerinin desantralizasyonu olan reformlar sonucu ana saðlýðý hizmetlerinde farklý uygulamalarý sergilemeleridir (Tablo 1). LÝTVANYA 1990 yýlýndan beri saðlýk sisteminde reform yapan Litvanya da, saðlýk kuruluþlarý yerel yönetimlere devredilmiþ (desantralizasyon) ve saðlýk sigortasý uygulamasý baþlatýlmýþtýr. Üreme saðlýðý hizmetleri temel teminat paketi kapsamýndadýr, jinekolojik muayene ve kürtaj hizmet baþý ödeme þeklinde yapýlmaktadýr (Kalediene R., Nadisauskiene R., 2002). Aile planlamasý hizmetleri, çoðunlukla jinekologlar tarafýndan birinci Tablo 1. Seçilmiþ ülkelerde saðlýk sistemlerindeki genel deðiþimlerin özet tablosu Ülkeler Reformun baþlangýç Ana saðlýðý hizmetlerinin dönemi Genel Deðiþimler sunulduðu yerler Bulgaristan 1999 Özelleþtirme Uzman Poliklinikleri (kentsel bölgede) Saðlýk sigortasý(zorunlu ve özel sigortalar) Pratisyen hekimler (kýrsalda) Çin 1978 Özelleþtirme Muayenehaneler ve hastaneler (özel hekimler) Filipinler 1990 Devolüsyon (yerel yönetimlere devir) Reform öncesindeki 1. basamak saðlýk Sigortacýlýk birimleri (barangay) Litvanya 1990 Desantralizasyon Jinekoloji ve obstetrik merkezleri Kamu saðlýk sigortasý (temel teminat paketi) Romanya 1989 Desantralizasyon Özel muayeneler Saðlýk sigortasý Üreme saðlýðý merkezleri Tanzanya 1995 Devolüsyon (yerel saðlýk yetkililerine) Dikey örgütlenmiþ saðlýk kuruluþlarý Tayland 1996 Devolüsyon (yerel yönetimlere devir) Birinci basamak kuruluþlar Sigortacýlýk
3 TOPLUM ve HEKÝM Temmuz - Aðustos 2004 Cilt 19 Sayý basamak jinekoloji ve obstetrik merkezlerinde ücretsiz ya da özel kliniklerde ücretli olarak sunulmaktadýr. Ancak doðum kontrolünde kullanýlan malzemeler ücretlidir (WHO&UNFPA, 2000). Ülkede ana-çocuk saðlýðý hizmetleri ile ilgili sorunlardan en önemlisi, üreme saðlýðý ile ilgili bir program olmayýþý olarak belirtilmektedir (Kalediene R., Nadisauskiene R., 2002). ROMANYA Romanya da 1989 da ekonomik sistemin deðiþmesinden sonra saðlýk sisteminde de deðiþimler olmuþtur. Merkezi olarak yapýlanmýþ saðlýk sistemi desantralize edilmiþ, finansmanda ise sigortacýlýk sistemine geçilmiþtir. Birinci basamak tedavi edici hizmetler, 1998 den beri özel muayenehanelerinde sigorta þirketleri ile anlaþma yapan aile hekimleri veya pratisyen hekimler tarafýndan verilmektedir. Doðum öncesi bakým ve loðusalýk hizmetleri ise dispanserler tarafýndan yürütülmektedir. Ülkede 11 adet üreme saðlýðý merkezi bulunmaktadýr (WHO, 2002). BULGARÝSTAN 1999 yýlýnda saðlýk sisteminde reform yapan Bulgaristan da saðlýk hizmetleri zorunlu saðlýk sigortalarý ve özel sigortalar üzerinden toplanan primler ile finanse edilmektedir. Üreme saðlýðý hizmetleri, kentsel alanda kadýn doðum uzmanlarý ve ebeler tarafýndan verilmekte, kýrsal alanda ise gebe izlemi pratisyen hekimler tarafýndan yapýlmaktadýr. Aile planlamasý hizmetleri, özel klinikler, birinci basamak birimleri ve annelik hastanelerinde pratisyen hekimler ve/veya kadýn-doðum uzmanlarý tarafýndan verilmektedir. Aile planlamasý danýþmanlýk hizmeti ücretsizdir. Ýlaçlarýn üçte ikisi özel kaynaklardan temin edilmektedir. Acil kontrasepsiyon malzemeleri, UNFPA in yaptýðý yardýmlardan, diðer doðum kontrolü malzemeleri ise cepten harcama ile karþýlanmaktadýr (WHO&UNFPA, 2000). TAYLAND Tayland da da saðlýk hizmetleri desantralize edilerek yerel yönetimlere devredilmiþtir. Reform öncesi 20 yýl boyunca ulusal saðlýk sistemine entegre olan aile planlamasý hizmetleri için, reform sonrasý dönemde kiþi baþý ödeme kontratý modeli uygulanmaktadýr. Tayland da ulusal saðlýk sistemi döneminde üreme saðlýðý hizmetleri parasýz olarak yürütülmekte iken reform sonrasý ücretlendirilmiþtir (Tangcharoensathien V. et al., 2002). FÝLÝPÝNLER Reform sonucu Filipinler de saðlýk sisteminin devolüsyonu (politik desatralizason) gerçekleþtirilmiþtir. Önceden birinci basamak saðlýk kuruluþlarýnda yatay bir örgütlenme içinde verilen ana-çocuk saðlýðý hizmetleri yerel yönetimlere devredilmiþtir. Reform öncesi saðlýk hizmetlerinin tamamýna yakýný devlet bütçesinden karþýlanýyorken, sonrasýnda yaklaþýk %40 ýnýn devlet bütçesinden kalanýnýn ise cepten harcama ve sigortacýlýk sisteminden karþýlandýðý görülmektedir. Halk saðlýðý hizmetleri için kamunun sorumluluðu tanýmlanmýþ olmasýna karþýn yoksullar arasýnda sosyal sigorta primlerini ödeyemediði için bu hizmetlerden bile yararlanamayanlarýn oldukça fazla olduðu bildirilmektedir (Lakshminarayanan R., 2003). Ayrýca Saðlýk Bakanlýðý nýn kontraseptif malzemeleri saðlamaya devam ederek yerel yönetimlere gönderdiði ancak, bazý yerel yönetimlerin aldýklarý politik kararlar (Katolik Kilisesi gibi) sonucu malzemelerin daðýtýmýný yapmamalarý önemli bir sorun olarak tanýmlanmaktadýr (Lakshminarayanan R., 2003). ÇÝN HALK CUMHURÝYETÝ 1979 yýlýnda saðlýk alanýnda reformlar baþlayana kadar kýrsal alanda yaþayan nüfusun %90 ý sigorta sistemi kapsamýndayken, sonrasýnda sigortanýn yerini cepten harcamalar almýþ ve hizmet baþý ödeme sistemine geçilmiþtir (Kaufman J., Jing F., 2002; Hamzaoðlu O., 2003) larda ise nüfusun sadece %12 sinin sigortaya baðlý olduðu görülmektedir. Aile planlamasý hizmetlerinde 1980 lerden sonra baþlayan deðiþim ile hem aile planlamasý hizmetleri hem de kontraseptif malzemelerin finansmaný halk saðlýðý sisteminden ayrýlmýþtýr. Bunun yerine obstetrik-jinekolojik bakým veren ve kontraseptif kullanýmýnda ortaya çýkan sorunlarýn izlenmesine yardýmcý olan bir sistem kurulmuþtur (Kaufman J., Jing F., 2002). TANZANYA Sahraaltý Afrika ülkelerinde 15 yýldan beri süren saðlýk reformlarý çalýþmalarý sonucunda pek çok ülkede yönetimin dekonsantrasyonu veya yerel yönetimlere devolüsyonu gerçekleþtirilmiþtir. Tanzanya da saðlýk reformlarýnda hizmetlerin desantralizasyonu yerel saðlýk örgütlerine devolüsyon biçiminde yapýlmýþtýr. Reform öncesi üreme saðlýðý hizmetleri entegre olarak sunulmakta iken, sonrasýnda yerel yönetimlerin politik kararlarý ile yürütülmektedir. Tanzanya da 1995 yýlýnda Saðlýk Bakanlýðý nýn Koruyucu Hizmetler Genel Müdürlüðü altýnda Üreme Saðlýðý ve Çocuk Saðlýðý Birimi kurulmuþ, de alt birimlere ayrýlarak aile planlamasý, okul saðlýðý, toplum tabanlý saðlýk hizmetleri, çocuk saðlýðýnýn entegre yönetimi ve güvenli annelik birimleri oluþturulmuþtur. Reform süreci sonucunda Tanzanya da, merkezi düzeydeki yöneticilerin etkililiði saðlamak için bu örgütlenmenin esas olduðunu savunmalarý, ana-çocuk saðlýðý hizmetlerinde dikey programlarýn doðduðu eleþtirisine neden olmuþtur (Oliff M. et al., 2003). Yukarýda bahsedilen ülkelerin dýþýnda pek çok ülkede saðlýk sistemlerinde reform yapýlmýþtýr veya halen sürmektedir. ANA SAÐLIÐI GÖSTERGELERÝ VE SAÐLIK REFORMLARI ARASINDAKÝ ÝLÝÞKÝ Ana saðlýðý hizmetleri toplumda bazý göstergeler üzerinden deðerlendirilmekte ve izlenmektedir (WHO Regional Office for Europe, 2001). Bu toplumsal göstergeler Tablo 2 de gösterilmiþtir. Bu toplumsal göstergelerin saðlýk hizmetleri ile iliþkileri ve ülkelerdeki durumu þu þekildedir:
4 288 TOPLUM ve HEKÝM Temmuz - Aðustos 2004 Cilt 19 Sayý 4 Tablo 2. Ana saðlýðýnýn toplumsal düzeyde izlenmesinde kullanýlan göstergeler 1.Ana Ölüm Hýzý Kadýn saðlýðýnýn en iyi göstergesidir. Toplumun genel refah düzeyi ile de iliþkilidir. 2.Genel Doðurganlýk Hýzý Doðurganlýðýn en iyi göstergesidir. Aile planlamasý hizmetleri ile yakýndan iliþkilidir. 3.Doðum Kontrolü Kullanma Hýzý Temel saðlýk hizmetlerinin durumu ve kontraseptif (Etkili ve geleneksel yöntemler) malzemelerin temini ile iliþkilidir. 4.Ýsteyerek Düþükler Aile planlamasý hizmetlerinin durumunu yansýtýr. 5.Doðum öncesi bakým alan gebe yüzdesi Ülkedeki temel saðlýk hizmetlerinin niteliði ile iliþkilidir. 6.Saðlýk personeli yardýmýyla olan doðum hýzý Doðum öncesi bakým niteliðinden ve saðlýk finansmanýnýn durumundan etkilenir. 7. Perinatal Ölüm Hýzý Ana saðlýðýnýn göstergesidir. Doðum öncesi bakým ve doðum koþullarý ile iliþkilidir. 8. Cinsel Yolla Bulaþan Hastalýklar Saðlýk eðitimi ve kondom daðýtýmý ile iliþkilidir. Akýn A ve Özvarýþ Þ.B (1995) Anne Ölümleri Bir toplumda kadýn saðlýðýnýn en iyi göstergesi olan ana ölüm hýzýnýn rutin verilerle elde edilmesi güçtür ve pek çok ülkede özel araþtýrmalar ile saptanabilmektedir. Bu nedenle yukarýda örneklenen ülkelerde reformlar sonrasý ana ölüm hýzýnýn deðiþtiðine iliþkin veriye rastlanmamýþtýr. Doðurganlýk Bir toplumda doðurganlýðýn en iyi göstergelerinden biri olan genel doðurganlýk hýzý, TSH nin etkililiði sonucunda deðiþim gösterebilmesinin yanýnda kadýnlarýn eðitim durumu, sosyoekonomik durum vb. özelliklerden de etkilenebilmektedir. Toplumda aile planlamasý hizmetlerinin uzun erimde ortaya çýkan etkisi, doðurganlýkta azalma þeklindedir. Saðlýk reformlarý sonucu genel doðurganlýk hýzýndaki deðiþim bazý ülkelerde azalma bazýlarýnda da artma þeklinde gözlenmiþtir. Bu farklýlýk, daha çok saðlýk sisteminde deðiþiklik yapýlmasýna neden olan faktörler tarafýndan etkilenmektedir. Bu nedenlerle saðlýk reformlarýnýn doðurganlýk üzerine etkisini deðerlendirmek için genel doðurganlýk hýzý ile kontraseptif yöntem kullanma hýzý, istenmeyen gebelik hýzý ve isteyerek düþük hýzlarý birlikte deðerlendirilmelidir. Bu etkinin en tipik örnekleri, sosyalist deneyim yaþamýþ ülkelerdeki 1990 sonrasýnda doðurganlýk hýzlarýnda karþýmýza çýkmaktadýr. Doðu Almanya, Rusya, Macaristan, Romanya ve Polonya da, sosyalist sistemin çöküþünden sonra doðurganlýk hýzlarýnda azalma gözlenmektedir. Bu ülkelerde, sistemin tamamen deðiþmesinin sosyal bir yansýmasý olarak doðurganlýkta azalma olmuþtur. Rusya ve Eski Doðu Almanya örneðinde bu azalma çeþitli çalýþmalar ile bildirilmiþtir ve nedenleri sosyal destek mekanizmalarýnýn ortadan kalkmasý sonucu, doðan çocuklarýn bakýmý ile ilgili sorunlardan dolayý ailelerin çocuk yapmama yoluna gitmeleri ile açýklanmýþtýr. (Lüschen G. et al., 1997; Kharkova T.L., Andreev E.M., 2000; Fodor E. et al., 2002; Kohler H.P., Kohler I., 2002). Bu ülkelerde istenmeyen gebelik ve düþükler çok fazla olmasýna karþýn doðurganlýktaki azalmanýn nedenlerin baþýnda, aile, annelik ve çocuk bakýmý ile ilgili politikalarda deðiþim gelmektedir. Bunlar, annelik ve babalýk izinlerinin azaltýlmasý veya tamamen kaldýrýlmasý, çalýþan anneler için kamu olanaklarý ile çalýþan bebek bakým merkezleri ve kreþlerin kapatýlmasý ve annelik yardýmýnýn kesilmesi olarak belirtilmektedir (WHO&UNFPA, 2000). Kolombiya da ve Brezilya da ise aile planlamasý hizmetlerinin bozulmasý sonucu doðurganlýk hýzýnýn reform sonrasý arttýðý bildirilmiþtir (PAHO, 1998a; PAHO, 1998b). Doðurganlýðýn Kontrolü Bir toplumda aile planlamasý hizmetlerinin verilmesi, etkili yöntem kullaným hýzý nýn artýþý ile sonuçlanmaktadýr. Yöntem kullanmayanlar ve geleneksel yöntem kullananlar, o toplum için aile planlamasý hizmetlerinde karþýlanmamýþ gereksinim i ifade etmektedir. Aile planlamasý hizmetlerinde kadýnlarýn bu konudaki bilgilerinin arttýrmanýn ötesinde bu yöntemlerin hem fiziksel hem de ekonomik olarak ulaþýlabilir olmasý önemlidir. Bu nedenle doðum kontrolü malzemelerinin birinci basamak saðlýk kuruluþlarýnda bulunmasý, ayrýca bunlarýn parasýz olarak kamu kaynaklarýndan saðlanmasý ile toplumda karþýlanmamýþ gereksinim azaltýlabilmektir. Saðlýk reformlarýnýn kadýn saðlýðý üzerine en belirgin etkisi, doðum kontrolü kullanma hýzlarýnda azalma þeklinde gözlenmiþtir. Örneðin, Bulgaristan da reform sonrasý sadece danýþmanlýk hizmetleri ve acil kontrasepsiyon malzemeleri ücretsiz olup ilaçlarýn üçte ikisi özel kaynaklardan temin edilmektedir. Bir aylýk doðum kontrol hapý 5-9 USD, bir RÝA USD ve bir kondom fiyatý USD arasýnda deðiþmektedir. Bulgaristan da doðurgan çaðdaki kadýnlarýn doðum kontrolü kullanma sýklýðý %31 dir (WHO&UNFPA, 2000). Eski Doðu Bloðu ülkeleri olarak bilinen ülkelerden bazýlarýnýn (Bulgaristan, Litvanya, Romanya, Çek Cumhuriyeti vb) ortak özellikleri, doðum kontrol yöntemi kullanan kadýn sayýsýnýn oldukça az olmasýdýr. Bu ülkelerde
5 TOPLUM ve HEKÝM Temmuz - Aðustos 2004 Cilt 19 Sayý aile planlamasý danýþmanlýk hizmetleri kamu tarafýndan ücretsiz yapýlýrken, kontraseptif malzemeler eczanelerden cepten harcama ile saðlanabilmektedir (WHO&UNFPA, 2000). Doðu Avrupa ülkelerinden Polonya, Romanya ve Macaristan da yukarýda bahsedildiði gibi doðurganlýk giderek düþmektedir ve etkili doðum kontrolü yöntemlerinin kullanýmý sýrasýyla %11.0, %51.5 ve %64.0 tür. Bu ülkelerin üçünde de doðum kontrolü malzemeleri ücretli olmasýna karþýn, doðum kontrolü kullanan kadýn sayýsýnda 1990 sonrasý artýþ olduðu bildirilmektedir. Bu tablo, saðlýk sistemindeki reformdan çok 1990 öncesinde uygulanan pronatalist politikalara son verilmesiyle doðum kontrolünün serbest býrakýlmasýnýn etkisi olduðunu düþündürmektedir. Bu ülkelerde baþka çocuk sahibi olmak istemeyen kadýn sayýsý ve bununla iliþkili olarak düþük sayýsý hala oldukça yüksektir(fodor E.et al., 2002). Litvanya da etkili doðum kontrolü doðurgan çaðdaki kadýnlar arasýnda %5 olarak bildirilirken, sadece geri çekme yöntemi %24 olarak bildirilmektedir. Litvanya da da aile planlamasý hizmetleri arasýnda danýþmanlýk hizmetleri ücretsiz iken, kontraseptif malzemeler ücretsiz deðildir. Doðum kontrol haplarý ülkedeki bir aylýk ortalama gelirin %2 si, RÝA ise %4 üdür ve ülkedeki gelir gruplarý arasýndaki uçurumlarýn artýþý da göz önünde bulundurulduðunda, kadýnlarýn etkili yöntem kullanmamasýnýn nedeni olarak deðerlendirilmektedir. Ukrayna da ise ancak bazý gruplar için doðum kontrolü malzemeleri parasýz olarak saðlanmaktadýr ve doðum kontrolü kullanan kadýnlarýn yüzdesi Litvanya ya göre daha yüksektir(%21). Kontraseptif malzemeleri satýn almak zorunda kalan kadýnlar için ise örneðin bir kutu (aylýk) hapýn ücreti, aylýk gelirin %15-20 si arasýnda deðiþmektedir (WHO&UNFPA, 2000). Tayland da kadýnlarýn %30 nun aile planlamasý hizmeti alabilmek için para ödemek zorunda olduðu bildirilmektedir (Tangcharoensathien V. et al.,. 2002). Çin Halk Cumhuriyeti ndeki reform sonrasý kurulan sistem sonucu, kýrsal alanda aile planlamasý harcamalarý artarken ana-çocuk saðlýðý hizmetleri harcamalarýnda azalma gözlenmiþtir. Kadýn baþýna aile planlamasý hizmetleri için yapýlan harcama, 1985 ten 1995 e gelindiðinde yaklaþýk 2.5 kat artarak ten Yuan dan Yuan a çýkmýþtýr. Doðum öncesi bakým, saðlýk eðitimi, doðum, doðum sonrasý kontroller, aþýlama vb. ana-çocuk saðlýðý hizmetleri için ise kadýn baþýna harcama 1.74 ten 1.05 Yuan a düþmüþtür(kaufman J., Jing F., 2002). Düþükler Ýsteyerek düþük hýzý, bir anlamda toplumda aile planlamasý hizmetlerinde karþýlanmayan gereksinimi göstermektedir. Aile planlamasý hizmetlerinin yetersiz olduðu toplumlarda isteyerek düþük, bir doðum kontrol yöntemi olarak kullanýlmaktadýr. Rusya da düþükler hala en önemli doðum kontrol yöntemi olarak kullanýlmaktadýr, yaþ kadýnlar arasýnda her canlý doðuma 2.2 düþük düþmektedir (Tulcinsky H., Varikova E.A., 1996). Litvanya da 1995 te 1.38 düþüðe bir canlý doðum düþerken bu oran 1997 de 1.58 düþüðe 1 canlý doðum olmuþtur. Orta ve Doðu Avrupa Ülkelerinde de, düþükler en temel doðum kontrol yöntemidir. Güvenli olmayan koþullarda yapýlan düþükler nedeniyle meydana gelen ölümlerin, aile planlamasý hizmetlerine ulaþmada yetersizlik nedeniyle oluþtuðu bildirilmektedir (WHO&UNFPA, 2000). Orta ve Doðu Avrupa ülkelerinde yýllarý arasýnda 1000 canlý doðumda yaklaþýk civarýna seyreden düþük hýzlarýnýn, 1990 yýlýndan sonra zirve yaparak 1000 canlý doðumda 1600 e çýktýðý görülmektedir. Saðlýk reformu sonucu sadece Rusya da yýlda 2.8 milyon düþük bildirilmektedir (WHO Regional Office for Europe, 2000). Çin de de ölü doðumlarýn ve düþüklerin, reformun yapýldýðý 1990 dan sonra anlamlý olarak arttýðýný gösterilmiþtir. Ayrýca cepten ödeme yapan kadýnlarda düþük ve ölü doðum 4.5 kat daha fazla saptanmýþtýr (Bogg I. et al., 2002). Tayland da ise yeni kurulan saðlýk sisteminde düþük ile ilgili hizmetler kamu hastanelerinde veriliyor olmasýna karþýn, büyük bir kýsmýnýn güvenli olmayan koþullarda ve saðlýk personeli yardýmý olmaksýzýn yapýlmasý sigorta sisteminin bir sonucu olarak deðerlendirilmektedir (Tangcharoensathien V. et al., 2002). Doðum Öncesi Bakým Saðlýk sistemlerinde reform yapmýþ ülkelerin hemen hepsinde doðum öncesi bakýmýn oldukça yaygýn olduðu bildirilmektedir (%85-100) (WHO&UNPFA, 2000). Ancak bu hizmetin ücretlendirilmesi durumu ve niteliði konusunda yeterli bilgiye ulaþýlamamýþtýr. Yine de, Filipinler örneðinde, devolüsyondan sonra doðum öncesi bakým, doðum ve doðum sonu bakým hizmetlerinin en fazla sorun yaþanan hizmetler olduðu, bunun da sevk sisteminden kaynaklandýðý belirtilmektedir. Diðer bir olumsuzluk olarak gebeler arasýnda %48 olan tetanoz aþýlamasýnýn %45 e düþmesi bildirilmektedir(lakshminarayanan R., 2003). Doðumlarýn Yapýldýðý Yerler Doðum öncesi bakým hizmetlerinin bir amacý da doðumun hastanede ve/veya saðlýk personeli yardýmýyla yapýlmasýdýr. Bu bakýþ açýsýyla saðlýk personeli ile yapýlan doðumlarýn yüzdesi saðlýk hizmetlerinin bir göstergesi olmakla birlikte daha çok baþka özelliklerden etkilenmektedir. Bunlarýn en baþýnda, sosyoekonomik durum, sosyal güvence durumu gibi özellikler gelmektedir. Sosyal güvence veya saðlýk sigortasý, doðrudan saðlýk reformlarýndan etkilenmektedir. Bu nedenle bazý ülkelerde evde doðumlar sigortanýn olmayýþý ile yakýndan iliþkilidir. Tayland da reform sonrasý dönemde hastanede yapýlabilecek doðumlar sigorta kapsamýnda sadece iki doðum ile sýnýrlandýrýlmýþtýr. Ýkiden fazla doðumda, harcamalarýn cepten ödeme ile karþýlanmasýnýn zorunlu olduðu belirtilmektedir (Tangcharoensathien V. et al., 2002). Kolombiya da reform sonrasý evde yapýlan doðumlarýn fazla olmasý nedeniyle neonatal tetanozun yüksek olduðu bildirilmektedir (PAHO, 1998b).
6 290 TOPLUM ve HEKÝM Temmuz - Aðustos 2004 Cilt 19 Sayý 4 Perinatal Ölümler Perinatal ölümlerde týbbi nedenler, annenin sistemik hastalýðý veya gebelik toksemileri, doðumun saðlýksýz koþullarda yapýlmasý, bebeðin doðumsal anomalileri gibi nedenlerdir, dolayýsýyla doðum öncesi bakýmýn niteliði ve doðum koþullarý tarafýndan etkilenmektedir. Bu nedenlerle, perinatal ölüm hýzý ana ölüm hýzýnýn saptanamadýðý toplumlarda ana saðlýðýnýn en önemli göstergesidir. Ancak ne yazýk ki, yeterli ve güvenilir veri olmadýðýndan bu yazýda deðerlendirmeye alýnamamýþtýr. Perinatal ölüm hýzý, doðum öncesi bakým ve doðum hizmetlerinin toplumda eþit ve kapsayýcý olmasý halinde azalmaktadýr. Yukarýda da açýklandýðý gibi reformlar sonrasýnda doðum hizmetlerin paralý hale gelmesi ve doðum öncesi bakýmýn nasýl yapýldýðýnýn belirsizliði gibi nedenlerle perinatal ölüm hýzýnda artýþ olmasý beklenmelidir. Cinsel Yolla Bulaþan Hastalýklar Ülkelerin saðlýk sistemleri incelendiðinde, saðlýk örgütlenmelerinde cinsel yolla bulaþan hastalýklar kontrol programlarý yürütüldüðü ancak, bunun eðitimden öteye gitmediði anlaþýlmaktadýr. Yukarýda da açýklandýðý gibi ülke örneklerinin hemen hepsinde kondom ihtiyacý cepten harcama ile eczanelerden karþýlanmaktadýr. Bu durumda, sadece eðitimin yeterli olmasý beklenmemelidir. Örneðin, eski sosyalist ülkelerde 1990 yýlýnda de 50 nin altýndaki sifiliz hýzý 1992 den sonra hýzla artmýþ, 1997 de Rusya da de 262 e Kazakistan da 245 e çýkmýþtýr (WHO Regional Office for Europe, 2000). Ayrýca, 1995 yýlýndan 1998 e kadar geçen üç yýlda Rusya da 39 olan AIDS olgusu 325 e, Çek Cumhuriyeti nde 13 ten 112 e çýkmýþtýr, Macaristan ve Polonya da da olgu sayýsýnda artýþ olmuþtur (WHO&UNPFA, 2000). SONUÇ Yukarýda saðlýk sistemlerinde yapýlan reformlarýn ana saðlýðý hizmetlerine yansýyan boyutu, çeþitli ülke örnekleri ile incelenmiþtir. Bu ülkelerdeki durum þu þekilde özetlenebilir; - Saðlýk reformu sonucu hizmetlerin yatay örgütlenmesinin terk edilmesi kadýn saðlýðý hizmetlerine zarar vermiþtir. Bu durum, hizmetin iyi ya da kötü sunulmasýnýn ötesinde örgütlenme ile ilgili bir durumdur. - Çoðu ülkede düþüklerin artýþý ile sonuçlanan istenmeyen gebeliklerde artýþ olmuþtur. Ülkelerin bir kýsmýnda aile planlamasý hizmetleri için sadece danýþmanlýk hizmeti yapýlmakta kontraseptif malzemeler ise kapsanmamaktadýr. - Yeterli veri olmamakla birlikte, nitelikli doðum öncesi bakým hizmetine ulaþabilenlerin sadece sigorta primlerini ödeyebilenler olduðu görünmektedir. Bu durumda bazý ülkelerde tetanoz aþýlamasý azalmýþ ve neonatal tetanoz olgularýnda artýþ olmuþtur. - Her ne kadar hükümetler ana-çocuk saðlýðý hizmetlerini kamusal olarak sunmaya niyetli olduklarýný belirtseler ve bu yönde yeni örgütlenmeler yapsalar da yeni sistem buna pek çok noktada izin vermemekte, sonuçta bu hizmetler de özelleþtirilmiþ olmaktadýr. Bunun nedenleri; Saðlýðýn finansmanýnda sigorta modellerinin tercih edilmesi, gerek ödenen prim karþýlýðýnda sunulan hizmet paketlerinin içeriðinin gerekse de katýlým payý, kullanýcý ödentisi vb. ek ödemelerin bu hizmetlerin sunumu ve kullanýmýný etkileyebilir oluþudur. Bu durumda, doðum öncesi bakým hizmetleri kapsamýndaki taný testlerinin, hastanede yapýlan doðumlarýn, kontraseptif ilaçlarýn vb. bedellerinin nasýl ödeneceðinin düzenlenmesi oldukça zordur. Ýkinci olarak, tüm gebelerin doðum öncesi bakýmýnýn yapýlmasý durumunda bile, finansmanda sigorta tercihi nedeniyle prim öde(ye)meyen bir gebenin gerekli olduðunda ikinci basamaða sevk edilmesi bir anlam taþýmayacaktýr. TÜRKÝYE DE DURUM ve ÖNGÖRÜLER Türkiye de saðlýkta reform ilk kez 1990 lý yýllarýn baþýnda gündeme gelmiþtir. Kurgulanan reformlar çeþitli nedenlerle tam olarak uygulanamamýþ olmasýna karþýn mevcut saðlýk sistemine zarar veren pek çok uygulamalar ile 2000 li yýllara gelinmiþtir yýlýnda tekrardan gündeme gelen saðlýkta reform, özünde ne 10 yýl önceki programdan ne de diðer ülkelerdekilerden farklý görünmektedir. Saðlýk hizmetlerinde desantralizasyonu hedefleyen reform, Türkiye nin saðlýk sisteminde devolüsyon olarak tanýmlanan özelleþtirme aþamasý ile uyum göstermektedir (Belek Ý., 2004). Saðlýkta Dönüþüm Programý adýyla kamuoyuna sunulan saðlýk sistemindeki reform sonucunda Genel Saðlýk Sigortasý getirilmesi hedeflenmektedir (SB, 2003). Genel Saðlýk Sigortasý sonrasý Türkiye ortamýnda ana saðlýðý hizmetlerinin nasýl sunulacaðý konusunda belirsizlik devam etmektedir. Türkiye de ana saðlýðý hizmetlerinin tarihçesini 1961 yýlýnda çýkan Saðlýk Hizmetlerinin Sosyalleþtirilmesi Hakkýndaki Kanun ile baþlatmak olanaklýdýr. Bu yasa ile nüfus temelinde örgütlenmiþ saðlýk ocaklarýnda toplumun tümünü hedefleyen ve sorunlarýn bütününü kapsayan entegre saðlýk hizmeti öngörülmektedir. Yasanýn uygulanmasýyla saðlýk evi ebeleri, bölgelerinde ev ziyaretleri anne ve çocuklarýn izlemlerini yaparak hizmet sunmaya baþlamýþtýr yýlýnda çýkan Nüfus Planlamasý Hakkýndaki Kanun ile doðum kontrolü yasal olarak serbest býrakýlmýþtýr. Böylece aile planlamasý hizmetlerine eðitimin yaný sýra kontraseptif malzemelerin ücretsiz olarak saðlanmasý da eklenmiþtir. Bu dönemden sonra USAID (United States Agency for International Development) adlý uluslararasý yardým kuruluþu kontraseptif malzemeleri ayni yardým olarak yapmaya baþlamýþ ve bu durumun saðladýðý olanakla birlikte tüm birinci basamak saðlýk kuruluþlarý aracýlýðýyla malzemeler halka ücretsiz olarak saðlanmýþtýr. USAID
7 TOPLUM ve HEKÝM Temmuz - Aðustos 2004 Cilt 19 Sayý yaptýðý malzeme yardýmýný, yýllarý arasýnda aþamalý olarak keseceðini bildirmiþ ve 2000 yýlýnda yardýmý tamamen kesmiþtir (SB, 1998). Bu dönemden sonra baþ gösteren malzeme sýkýntýsý aþmak için Saðlýk Bakanlýðý, Aile Planlamasý Önceliklendirme Planý adýný koyduðu projeyi bazý illerde denemiþ ve ülke geneline yaygýnlaþtýrmýþtýr. Bir dönem Saðlýk Bakanlýðý bütçesinden malzeme alýnarak daðýtýlmýþ ancak bu da oldukça yetersiz kalmýþtýr yýlýndan 2001 yýlýna gelindiðinde daðýtýlan rahim içi araç miktarýnda %16, kondom ve hap miktarýnda ise %60 azalma olmuþtur (SB, 2002). Sonuç olarak, Saðlýk Bakanlýðý nýn bu politikasý sonucu saðlýk ocaklarý, sadece aile planlamasý eðitimi yapan ama yer yer ve zaman zaman malzeme ver(e)meyen kuruluþlar haline gelmiþtir. Öyle ki, 2004 yýlýnda hap mevcudunun olmamasý nedeniyle Saðlýk Bakanlýðý yayýnladýðý bir genelge ile yerel düzeyde malzeme temini yapýlmasýný istemiþtir (AÇSAP Genel Md, 2004). Saðlýkta Dönüþüm Programý na göre ise bireye yönelik koruyucu hizmetlerin aile doktorlarý tarafýndan verilmesi düþünülmektedir. Programda adý geçmemekle birlikte, yaþ kadýnlarýn izlemleri, aile planlamasý ve doðum öncesi bakým hizmetleri de bu kapsam içindedir. Bu durumda öngörülen finansman modeline (GSS) göre primini ödeyemeyenler, saðlýk hizmetlerinin genelinden olduðu gibi bu hizmetlerden de yararlanamayacaklardýr. Ayrýca bu hizmetleri saðlýk kuruluþunda (aile doktorunun ofisi) sunarak kiþilerin saðlýk kuruluþlarýna baþvurmalarýný beklemek ne kadar akýlcýdýr? Kontraseptif malzemeler hangi kaynaktan saðlanacaktýr? Diðer yandan önerilen finansman modeline göre doðumlarýn saðlýk personeli yardýmýyla ve saðlýk kuruluþlarýnda yapýlmasý nasýl saðlanacaktýr? Kýsaca, birinci basamak saðlýk hizmetlerinde arzulanan deðiþim, hastanelerin iþletmeleþtirilmesi, finansmanýn sigortacýlýk biçimine dönüþmesi, saðlýk hizmetlerinde devolüsyon gibi reformlar sonucunda saðlýk hizmetlerinden tüm toplumun yararlanabilmesi olanaklý görünmemektedir. Bu durum toplumun yoksul kesimlerinin saðlýk hizmetlerinden yararlanamamasý ile sonuçlanacaktýr. Saðlýk Bakanlýðý nýn bundan böyle kürek çekmemesi, sadece dümen tutmasý sonucu bu kayýða binebilenler sadece prim ödeme gücü olanlar olacaktýr (SB, 2003). Ülkelerin içinde bulunduklarý koþullar, yapýlarý vb. göz önünde bulundurulmaksýzýn tüm ülkeler için ayný formülün önerilmesi, bize Türkiye ye iliþkin projeksiyon yapma olanaðý tanýmaktadýr. Sadece ana saðlýðý hizmetlerinin durumu incelediðinde hemen tüm göstergelerin etkileneceðini söylemek bir spekülasyonun ötesinde bir öngörüdür. Doðum kontrol yöntemlerinin ücretli olmasý, etkisiz yöntem kullanýmýnýn artmasý, istenmeyen gebeliklerin ve bunun sonucunda isteyerek düþüklerin artýþý ile sonuçlanacaktýr. Aile planlamasý hizmeti olarak sadece danýþmanlýk hizmetinin yapýlmasý, malzemelerin saðlan(a)mamasý böylesi bir hizmetten sadece ekonomik olarak gücü olanlarýn yararlanmasý anlamýna gelmektedir. KAYNAKLAR Akýn A., Özvarýþ Þ.B. (1995) Bölüm 6: Ana Saðlýðý ve Aile Planlamasý. Ýçinde: Halk Saðlýðý- Temel Bilgiler Ed. Bertan M., Güler Ç. Güneþ Kitabevi, Ankara Ana-Çocuk Saðlýðý ve Aile Planlamasý (AÇSAP) Genel Müdürlüðü (2004) Kontraseptif malzeme Hakkýnda Genelge. Tarihi: Sayýsý: 2004/ Belek Ý. (2001). Saðlýký Reformlarý Kriz ve Saðlýk Paradigmasýnda Liberal Yeniden Yapýlanma. Toplum ve Hekim. 16(6): Belek Ý. (2004) Yerelleþme: Kapitalizmin Kýlcal Damarlarýna Sermaye Giriyor. Toplum ve Hekim. 19(1):65-68 Bilgili N, Akýn A. (1998) Uluslararasý Kararlarda Kadýn Konusu. Saðlýk ve Toplum. 3-4: Bogg l, Wang K, Diwan V. (2002) Chinese maternal health in adjustment: Claim for life. Reproductive Health Matters. 10(20): Boratav K. (2004). Yoksulluk Kavramý Üzerine Notlar. Toplum ve Hekim. 19(1):7-9 Dünya Saðlýk Örgütü (DSÖ) (1998). Avrupa Saðlýk Reformu, Mevcut Stratejilerin Analizi Ed:Saltman R.B., Figueras J. TC Saðlýk Bakanlýðý Saðlýk Projesi Genel Koordinatörlüðü, Ankara Fodor E., Glass C., Kawachi J., Popescu L. (2002). Family policies and gender in Hungary, Poland, and Romania. Communist and Post-Communist Studies. 35: Hamzaoðlu O. (2003) Çin Halk Cumhuriyeti nde Saðlýk Hizmetleri. Toplum ve Hekim. 18(1):59-67 Kalediene R., Nadisauskiene R. (2002). Women s health, changes and challenges in health policy development in Lithuania. Reproductive Health Matters. 10(20): Kaufman J., Jing F. (2002). Privatisation of health services and the reproductive health of rural Chinese women. Reproductive Health Matters. 10(20): Kharkova TL., Andreev EM. (2000). Did the economic crisis cause the fertility decline in Russia: evidence from 1994 microcensus. European Journal of Population. 16: Kohler HP., Kohler I. (2002). Fertility decline in Russia in the early and mid 1990s: the role of economic uncertainty and labour market crises. European Journal of Population. 18: Lakshminarayanan R. (2003). Decentralisation and its implications for reproductive health: The Philippines Experience. Reproductive Health Matters. 11(21): Lüschen G, Niemann S, Apelt P (1997). The
8 292 TOPLUM ve HEKÝM Temmuz - Aðustos 2004 Cilt 19 Sayý 4 integration of two health systems: social stratification, work and health East and West Germany. Social Science and Medicine. 44(6): Mills A. (1983) Vertical versus horizontal health programmes in Africa: Idealism, resources and efficiency. Social Science and Medicine. 17(24): Oliff M., Mayaud P., Brugha R., Semakafu AM.(2003). Integrating reproductive health services in a reforming health sector: the case of Tanzania. Reproductive Health Matters. 11(21): Öztek Z. (1992), Temel Saðlýk Hizmetleri, Hacettepe Halk Saðlýðý Vakfý, Yayýn No: 92/2, Ýkinci Baský, Ankara. PAHO (1998a). Brasil. In: Health in the Americas Volume II. pp: PAHO (1998b). Colombia. In: Health in the Americas Volume II. pp: Rifkin S, Walt G. (1986) Why health improves: defining the issues concerning comprehensive primary health care and selective primary health care. Social Science and Medicine. 23(6): Saðlýk Bakanlýðý (SB). (1998) Kadýn Saðlýðý ve Aile Planlamasý Ulusal Faaliyet Planý. T.C. Saðlýk Bakanlýðý Ana- Çocuk Saðlýðý ve Aile Planlamasý Genel Müdürlüðü. Ankara. Saðlýk Bakanlýðý (SB) (2002) Türkiye Saðlýk Hizmetlerinde Üç Yýl. Saðlýk Bakanlýðý, Ankara Saðlýk Bakanlýðý (SB) (2003) Saðlýkta Dönüþüm. T.C. Saðlýk Bakanlýðý. Ankara Saltman R.B. (2003). Melting Public- Private Boundaries in European Health Systems. European Journal of Public Health 2003;13:24-29 Standing H. (2002) An overview of changing agendas in health care reforms. Reproductive Health Matters. 10(20): Tangcharoensathien V., Tantivess S., Teerawattananon Y., Auamkul N., Jongudoumsuk P. (2002). Universal coverage and its impact on reproductive health services in Thailand. Reproductive Health Matters. 10(20): Tulcinsky H., Varikova EA.(1996). Addressing the epidemiologic transition in the Former Soviet Union: Strategies for health system and public health reform in Russia. American Journal of Public Health. 86: Türk Dil Kurumu (TDK) (2004), tdksozluk, [Eriþim tarihi: ] Walsh JA, Warren KS (1979) Selective primary health care: An interim strategy for disease control in developing countries. The New England Journal of Medicine. 301(18):2 WHO&UNFPA (2000) Family Planning and Reproductive Health in Central and Eastern Europe and the Newly Independent States. Third Edition. Copenhagen. e71193.pdf [eriþim tarihi ] WHO Regional Office for Europe (2000) European Observatory on Health Care Systems: The Observatory s Health Systems Glossary. WHO Regional Office for Europe (2001) WHO Regional Strategy on Sexual and Reproductive Health. Copenhagen, Denmark WHO (2002). HiT Summaries: Romania. The European Observatory on Health Care Systems. The Online Bulletin _6 [eriþim tarihi ] World Bank (1993) Investing in Health. World Development Report, World Bank. Washington DC.
TOPLUMSAL SAÐLIK DÜZEYÝNÝN DURUMU: Türkiye Bunu Hak Etmiyor
TOPLUMSAL SAÐLIK DÜZEYÝNÝN DURUMU: Türkiye Bunu Hak Etmiyor Türkiye'nin insanlarý, mevcut saðlýk düzeyini hak etmiyor. Saðlýk hizmetleri için ayrýlan kaynaklarýn yetersizliði, kamunun önemli oranda saðlýk
DetaylıKAMU MALÝYESÝ. Konsolide bütçenin uygulama sonuçlarýna iliþkin bilgiler aþaðýdaki bölümlerde yer almýþtýr. KONSOLÝDE BÜTÇE ÝLE ÝLGÝLÝ ORANLAR (Yüzde)
V KAMU MALÝYESÝ 71 72 KAMU MALÝYESÝ Konsolide bütçenin uygulama sonuçlarýna iliþkin bilgiler aþaðýdaki bölümlerde yer almýþtýr. A. KONSOLÝDE BÜTÇE UYGULAMALARI 1. Genel Durum 1996 yýlýnda yüzde 26.4 olan
Detaylı1. Nüfusun Yaþ Gruplarýna Daðýlýmý
Köylerden (kýrsal kesimden) ve iþ olanaklarýnýn çok sýnýrlý olduðu kentlerden yapýlan göçler iþ olanaklarýnýn fazla olduðu kentlere olur. Ýstanbul, Kocaeli, Ýzmir, Eskiþehir, Adana gibi iþ olanaklarýnýn
DetaylıBÝRÝNCÝ BASAMAK SAÐLIK HÝZMETLERÝ: Sorun mu? Çözüm mü?
BÝRÝNCÝ BASAMAK SAÐLIK HÝZMETLERÝ: Sorun mu? Çözüm mü? Hükümetler birinci basamak saðlýk hizmetleri konusundaki yasalarý açýkça çiðnemektedir. Türkiye saðlýk sisteminde, birinci basamaktaki kurumlar (saðlýk
DetaylıDövize Endeksli Kredilerde KKDF
2009-10 Dövize Endeksli Kredilerde KKDF Ýstanbul, 12 Mart 2009 Sirküler Sirküler Numarasý : Elit - 2009/10 Dövize Endeksli Kredilerde KKDF 1. Genel Açýklamalar: 88/12944 sayýlý Kararnameye iliþkin olarak
DetaylıGelir Vergisi Kesintisi
2009-16 Gelir Vergisi Kesintisi Ýstanbul, 12 Mart 2009 Sirküler Sirküler Numarasý : Elit - 2009/16 Gelir Vergisi Kesintisi 1. Gelir Vergisi Kanunu Uyarýnca Kesinti Yapmak Zorunda Olanlar: Gelir Vergisi
DetaylıÝÞÇÝ SAÐLIÐI SAÐLIK HÝZMETLERÝ SAÐLIK POLÝTÝKALARI. Türkiye'de Çocuk Politikalarý... 402-408 Nilay ETÝLER
Kuruluþ: 1978 ÝKÝ AYDA BÝR YAYINLANIR ISSN 1300-4387 Kasým - Aralýk 2007 Cilt: 22 Sayý: 6 Toplum ve Hekim Yayýn Kurulu'ndan... 401 ÇOCUK VE SAÐLIK Türkiye'de Çocuk Politikalarý... 402-408 Nilay ETÝLER
DetaylıTOHAV Suruç Mülteci Danýþma Merkezi'nden Haberler *1 Þubat 2016 tarihinde faaliyetlerine baþlayan Suruç Mülteci Danýþma Merkezi; mülteci, sýðýnmacý ve
MD Mülteci Danýþma M TOHAV e-bülten n S AYI: 2 TOHAV Suruç Mülteci Danýþma Merkezi Ýletiþim Bilgileri Adres: Yýldýrým Mah. Ziyademirdelen Sok. N0: D: 1 Suruç/ÞANLIURFA Tel: 0 (414) 611 98 02 TOHAV Suruç
DetaylıSSK Affý. Ýstanbul, 21 Temmuz 2008 Sirküler Numarasý : Elit /75. Sirküler
2008-75 SSK Affý Ýstanbul, 21 Temmuz 2008 Sirküler Numarasý : Elit - 2008/75 Sirküler Sosyal Güvenlik Kurumu'na Olan Prim Borçlarýnýn Ödeme Kolaylýðýndan Yararlanmamýþ Olanlara, Tekrar Baþvuru Ýmkâný Ge
DetaylıROMANYA SAÐLIK SÝSTEMÝ
450 TOPLUM ve HEKÝM Eylül - Ekim - Kasým - Aralýk 2006 Cilt 21 Sayý 5-6 DOSYA/DERLEME ROMANYA SAÐLIK SÝSTEMÝ Nilay ETÝLER* Ýkinci Paylaþým Savaþý sonrasýnda sosyalizmin kurulduðu Doðu Avrupa ülkelerinden
DetaylıDr. Emel Ege**, Msc. Sermin Timur***, Msc. Handan Zincir**** yeterince hizmet götürülemeyen kesimdir
Ebelik Son Sýnýf Öðrencilerinin Aile Planlamasý Eðitimi Etkinliðinin Deðerlendirilmesi* The Evaluation of the Educational Activitres of Pregraduate Midwifery Students on Family Planning Methods Dr. Emel
DetaylıKORE DEMOKRATÝK HALK CUMHURÝYETÝ SAÐLIK SÝSTEMÝ
470 TOPLUM ve HEKÝM Eylül - Ekim - Kasým - Aralýk 2006 Cilt 21 Sayý 5-6 DOSYA/DERLEME KORE DEMOKRATÝK HALK CUMHURÝYETÝ SAÐLIK SÝSTEMÝ Selim YÜKSEL *, Nilay ETÝLER ** Doðu Asya da, Kore yarýmadasýnýn kuzey
DetaylıAraþtýrma Hazýrlayan: Ebru Kocamanlar Araþtýrma Uzman Yardýmcýsý Gýda Ürünlerinde Ambalajýn Satýn Alma Davranýþýna Etkisi Dünya Ambalaj Örgütü nün açýklamalarýna göre dünyada ambalaj kullanýmýnýn %30 unu
DetaylıMart 2010 Otel Piyasasý Antalya Ýstanbul Gayrimenkul Deðerleme ve Danýþmanlýk A.Þ. Büyükdere Cad. Kervan Geçmez Sok. No:5 K:2 Mecidiyeköy Ýstanbul - Türkiye Tel: +90.212.273.15.16 Faks: +90.212.355.07.28
DetaylıTÜRKÝYE DE SAÐLIK OCAKLARINDA AÞI ÝLE ÝLGÝLÝ SORUNLARIN DEÐERLENDÝRÝLMESÝ
310 TOPLUM ve HEKÝM Temmuz - Aðustos 2004 Cilt 19 Sayý 4 ARAÞTIRMA TÜRKÝYE DE SAÐLIK OCAKLARINDA AÞI ÝLE ÝLGÝLÝ SORUNLARIN DEÐERLENDÝRÝLMESÝ TTB Halk Saðlýðý Kolu ÖZET Bu çalýþma, 2003 yýlýnda Türkiye
DetaylıYükseköðretimin Finansmaný ve Finansman Yöntemlerinin Algýlanan Adalet Düzeyi: Sakarya Üniversitesi Paydaþ Görüþleri..64 Doç.Dr.
MALÝYE DERGÝSÝ Temmuz - Aralýk 2011 Sayý 161 Sahibi Maliye Bakanlýðý Strateji Geliþtirme Baþkanlýðý Adýna Sorumlu Yazý Ýþleri Müdürü Yayýn Kurulu Baþkan Füsun SAVAÞER Üye Ali Mercan AYDIN Üye Nural KARACA
DetaylıBirinci Basamakta Çalýþan Saðlýk Personelinin Aile Hekimliði Mevzuatýnda Yer Alan Bazý Konularý Benimseme Durumu
ARAÞTIRMALAR (Research Reports) Birinci Basamakta Çalýþan Saðlýk Personelinin Aile Hekimliði Mevzuatýnda Yer Alan Bazý Konularý Benimseme Durumu Opinions of Primary Care Health Workers on Family Medicine
Detaylı17a EK 17-A ÖYKÜ KONTROL LÝSTESÝ. ² Rahim Ýçi Araçlar - Ek 17-A²
EK 17-A RÝA ÝÇÝN DEÐERLENDÝRME KONTROL LÝSTESÝ ÖYKÜ KONTROL LÝSTESÝ Hizmet verenin sorularý: Hizmet alana aþaðýdaki sorularý sorun: Hizmet veren için kurallar: Eðer yanýtlar evet sütununda ise aþaðýdaki
DetaylıFÝYATLAR A. FÝYATLARDAKÝ GENEL GÖRÜNÜM
IX FÝYATLAR 145 146 FÝYATLAR A. FÝYATLARDAKÝ GENEL GÖRÜNÜM 2000 yýlýnda önceki yýlýn önemli ölçüde altýnda seyreden fiyat artýþlarý 2001 yýlýnýn ikinci ayýnda kurlarýn serbest býrakýlmasý sonucu üçüncü
DetaylıSunuþ. Türk Tabipleri Birliði Merkez Konseyi
Sunuþ Bu kitap Uluslararasý Çalýþma Örgütü nün Barefoot Research adlý yayýnýnýn Türkçe çevirisidir. Çýplak ayak kavramý Türkçe de sýk kullanýlmadýðý için okuyucuya yabancý gelebilir. Çýplak Ayaklý Araþtýrma
DetaylıLaboratuvar Akreditasyon Baþkanlýðý Týbbi Laboratuvarlar
Laboratuvar Akreditasyon Baþkanlýðý Týbbi Laboratuvarlar Týbbi Laboratuvar Akreditasyonu Akreditasyon, Akreditasyon; Laboratuvarların, Muayene, Belgelendirme kuruluşlarının ve Yeterlilik Deneyi Sağlayıcı
DetaylıEdirne Merkezinde 15-49 Yaþ Evli Kadýnlarýn Aile Planlamasý Yöntemleri Konusundaki Bilgi Düzeyleri ve Yöntem Kullaným Oranlarý*
Edirne Merkezinde 15-49 Yaþ Evli Kadýnlarýn Aile Planlamasý Yöntemleri Konusundaki Bilgi Düzeyleri ve Yöntem Kullaným Oranlarý* Dr. Burcu Tokuç**, Dr. Muzaffer Eskiocak***, Dr. Galip Ekuklu***,Dr. Ahmet
DetaylıYat, Kotra Ve Her Türlü Motorlu Özel Tekneler Ýçin Geçerli Olan KDV Ve ÖTV Ora
2009-40 Yat, Kotra Ve Her Türlü Motorlu Özel Tekneler Ýçin Geçerli Olan KDV Ve ÖTV Ora Ýstanbul, 25 Aðustos 2009 Sirküler Numarasý : Elit - 2009/40 Sirküler Yat, Kotra Ve Her Türlü Motorlu Özel Tekneler
DetaylıBÝLGÝLENDÝRME BROÞÜRÜ
IPA Cross-Border Programme CCI No: 2007CB16IPO008 BÝLGÝLENDÝRME BROÞÜRÜ SINIR ÖTESÝ BÖLGEDE KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLÝ ÝÞLETMELERÝN ORTAK EKO-GÜÇLERÝ PROJESÝ Ref. ¹ 2007CB16IPO008-2011-2-063, Geçerli sözleþme
DetaylıBakým sigortasý - Sizin için bilgiler. Türkischsprachige Informationen zur Pflegeversicherung. Freie Hansestadt Bremen.
Gesundheitsamt Freie Hansestadt Bremen Sozialmedizinischer Dienst für Erwachsene Bakým sigortasý - Sizin için bilgiler Türkischsprachige Informationen zur Pflegeversicherung Yardýma ve bakýma muhtaç duruma
DetaylıULUSAL AÝLE PLANLAMASI HÝZMET REHBERÝ
ULUSAL AÝLE PLANLAMASI HÝZMET REHBERÝ T.C.SaðlýkBakanlýðý AnaÇocukSaðlýðýveAilePlanlamasý GenelMüdürlüðü BirleþmiþMiletlerNüfusFonu Aile Planlamasý ve Üreme Saðlýðý ULUSAL AÝLE PLANLAMASI HÝZMET REHBERÝ
DetaylıTürkiye'de evli erkeklerin aile planlamasý yöntemlerini kullanmalarýný etkileyen faktörler
Gülhane Týp Dergisi 2006; 48: 63-69 Gülhane Askeri Týp Akademisi 2006 ARAÞTIRMA Türkiye'de evli erkeklerin aile planlamasý yöntemlerini kullanmalarýný etkileyen faktörler Levent Akýn (*), Nilüfer Özaydýn
DetaylıSKY 329 KARŞILAŞTIRMALI SAĞLIK SİSTEMLERİ. 9. Hafta
SKY 329 KARŞILAŞTIRMALI SAĞLIK SİSTEMLERİ 9. Hafta 1 Almanya Sağlık Sistemi Almanya Resmi adı: Federal Republic of Germany Nüfus: 82.4 milyon (Nüfusunun 6,7 milyonu Alman vatandaşı değildir) Başkent: Berlin
Detaylı2 - Konuþmayý Yazýya Dökme
- 1 8 Konuþmayý Yazýya Dökme El yazýnýn yerini alacak bir aygýt düþü XIX. yüzyýlý boyunca çok kiþiyi meþgul etmiþtir. Deðiþik tasarým örnekleri görülmekle beraber, daktilo dediðimiz aygýtýn satýlabilir
DetaylıÝÇÝNDEKÝLER TABLOLAR LÝSTESÝ GRAFÝKLER LÝSTESÝ GÝRÝÞ BÝRÝNCÝ BÖLÜM: SOSYAL GÜVENLÝK SÝSTEMÝNÝN FÝNANSMAN PROBLEMÝ VE SONUÇLARI
ÝÇÝNDEKÝLER TABLOLAR LÝSTESÝ GRAFÝKLER LÝSTESÝ GÝRÝÞ BÝRÝNCÝ BÖLÜM: SOSYAL GÜVENLÝK SÝSTEMÝNÝN FÝNANSMAN PROBLEMÝ VE SONUÇLARI 1. SOSYAL GÜVENLÝK KAVRAMI VE KAMUSAL MÜDAHALE...29 1.1. SOSYAL GÜVENLÝK KAVRAMI
DetaylıFiskomar. Baþarý Hikayesi
Fiskomar Baþarý Hikayesi Fiskomar Gýda Temizlik Ve Marketcilik Ticaret Anonim Þirketi Cumhuriyetin ilanýndan sonra büyük önder Atatürk'ün Fýndýk baþta olmak üzere diðer belli baþlý ürünlerimizi ilgilendiren
DetaylıFirmamýz mühendisliðinde imalatýný yaptýðýmýz endüstriyel tip mikro dozaj sistemleri ile Kimya,Maden,Gýda... gibi sektörlerde kullanýlan hafif, orta
Mikro Dozaj Firmamýz mühendisliðinde imalatýný yaptýðýmýz endüstriyel tip mikro dozaj sistemleri ile Kimya,Maden,Gýda... gibi sektörlerde kullanýlan hafif, orta ve aðýr hizmet tipi modellerimizle Türk
DetaylıT.C YARGITAY 9. HUKUK DAÝRESÝ Esas No : 2005 / 37239 Karar No : 2006 / 3456 Tarihi : 13.02.2006 KARAR ÖZETÝ : ALT ÝÞVEREN - ÇALIÞTIRACAK ÝÞÇÝ SAYISI
Yargýtay Kararlarý T.C Esas No : 2005 / 37239 Karar No : 2006 / 3456 Tarihi : 13.02.2006 KARAR ÖZETÝ : ALT ÝÞVEREN - ÇALIÞTIRACAK ÝÞÇÝ SAYISI Davalý þirketin ayný il veya diðer illerde baþka iþyerinin
Detaylı2007/82 Nolu SGK GENELGESÝ(Fatura Bedellerinin Ödenmesinde Karþýlaþýlan Sorunlar) Cuma, 26 Ekim 2007
2007/82 Nolu SGK GENELGESÝ(Fatura Bedellerinin Ödenmesinde Karþýlaþýlan Sorunlar) Cuma, 26 Ekim 2007 GENELGE 2007/ 82 2007/46 sayýlý Fatura Bedellerinin Ödenmesi konulu Genelge gereði Kurum web sayfasýnda
DetaylıSimge Özer Pýnarbaþý
Simge Özer Pýnarbaþý 1963 yýlýnda Ýstanbul da doðdu. Ortaöðrenimini Kadýköy Kýz Lisesi nde tamamladý. 1984 yýlýnda Ýstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü nü bitirdi.
DetaylıDr. Sarp Üner*, Dr. Þevkat Bahar Özvarýþ**, Sevgi Turan***, Umut Arýöz***, Dr. Orhan Odabaþý****, Dr. Melih Elçin****, Dr. Ýskender Sayek***** Giriþ
Ankara'da Birinci Basamak Saðlýk Kurumlarýnda Çalýþan Hekimlerin Sunulan Hizmetlere Ýliþkin Öz Deðerlendirmeleri The Self -Evaluation of Health Services by Physicians Working in Primary Health Care Units
DetaylıMart 2010 Proje Hakkýnda NBÞ sektörünün ana girdisi olan mýsýrýn hasadý, hammadde kalitesi açýsýndan yetiþtirilmesi kadar önemli bir süreçtir. Hasat sýrasýnda gerçekleþtirilen yanlýþ uygulamalar sonucunda
DetaylıOvacýk Altýn Madeni'ne dava öncesi yargýsýz infaz!
Asýlsýz iddia neden ortaya atýldý? Ovacýk Altýn Madeni'ne dava öncesi yargýsýz infaz! 19 Haziran 2004 tarihinde, Ovacýk Altýn Madeni ile hiçbir ilgisi olmayan Arsenik iddialarý ortaya atýlarak madenimiz
DetaylıERHAN KAMIŞLI H.Ö. SABANCI HOLDİNG ÇİMENTO GRUP BAŞKANI OLDU.
ERHAN KAMIŞLI H.Ö. SABANCI HOLDİNG ÇİMENTO GRUP BAŞKANI OLDU. Sendikamýz Yönetim Kurulu Üyesi Erhan KAMIÞLI, 28 Mart 2001 tarihi itibariyle H.Ö. Sabancý Holding Çimento Grubu Baþkanlýðý'na atanmýþtýr.
DetaylıLarson'un 1960'larda veciz olarak belirttiði gibi,
5 Prof. Dr. Semih KESKÝL Larson'un 1960'larda veciz olarak belirttiði gibi, yaþlýlarýn acil hastalýklarý diye bir durum yoktur. Bizimde burada söz konusu edeceðimiz yaþlýlar arasýndaki acil týbbi durumlardýr.
DetaylıÇEVRE VE TOPLUM. Sel Erozyon Kuraklýk Kütle Hareketleri Çýð Olaðanüstü Hava Olaylarý: Fýrtýna, Kasýrga, Hortum
ÇEVRE VE TOPLUM 11. Bölüm DOÐAL AFETLER VE TOPLUM Konular DOÐAL AFETLER Dünya mýzda Neler Oluyor? Sel Erozyon Kuraklýk Kütle Hareketleri Çýð Olaðanüstü Hava Olaylarý: Fýrtýna, Kasýrga, Hortum Volkanlar
Detaylı25 Mart 2007 Kol Toplantýsý
25 Mart 2007 Kol Toplantýsý 25 Mart 2007 tarihinde Türk Tabipleri Birliði GMK Bulvarý Þehit Daniþ Tunalýgil sok. No: 2 / 17-23 Maltepe-Ankara adresinde Kol Toplantýmýzý gerçekleþtiriyoruz. Türkiye saðlýk
DetaylıKAMU MALÝYESÝ. Konsolide bütçenin uygulama sonuçlarýna iliþkin bilgiler aþaðýdaki bölümlerde yer almýþtýr.
V KAMU MALÝYESÝ 73 74 KAMU MALÝYESÝ Konsolide bütçenin uygulama sonuçlarýna iliþkin bilgiler aþaðýdaki bölümlerde yer almýþtýr. A. KONSOLÝDE BÜTÇE UYGULAMALARI 1. Genel Durum 2000 yýlýnda uygulamaya konulan
DetaylıKonular 5. Eðitimde Kullanýlacak Araçlar 23. Örnek Çalýþtay Gündemi 29. Genel Bakýþ 7 Proje Yöneticilerinin Eðitimi 10
Proje Yönetimi ÝÇÝNDEKÝLER Konular 5 Genel Bakýþ 7 Proje Yöneticilerinin Eðitimi 10 Eðitimde Kullanýlacak Araçlar 23 Araç 1: Araþtýrma sorularý Araç 2: Belirsiz talimatlar Araç 3: Robotlar 28 Örnek
DetaylıSAÐLIK REFORMLARININ SAÐLIK YÖNETÝMÝNE ETKÝLERÝ SEMPOZYUMU 19-21 KASIM 2009 SEMPOZYUM KÝTABI Editör Alpaslan TÜRKKAN Editör Yardýmcýsý Mehmet GÜLAY BURSA 2009 I SAÐLIK REFORMLARININ SAÐLIK YÖNETÝMÝNE ETKÝLERÝ
DetaylıKOBÝ'lere AB kapýsý. Export2Europe KOBÝ'lere yönelik eðitim, danýþmanlýk ve uluslararasý iþ geliþtirme projesi
12 1 KOBÝ'lere AB kapýsý Export2Europe KOBÝ'lere yönelik eðitim, danýþmanlýk ve uluslararasý iþ geliþtirme projesi 2 3 Projenin amacý nedir Yurt dýþýna açýlmak isteyen yerli KOBÝ'lerin, Lüksemburg firmalarý
DetaylıFaaliyet Raporu. Banvit Bandýrma Vitaminli Yem San. A.Þ. 01 Ocak - 30 Eylül 2010 Dönemi
10 Faaliyet Raporu Banvit Bandýrma Vitaminli Yem San. A.Þ. 01 Ocak - 30 Eylül 2010 Dönemi Ýçindekiler Yönetim ve Denetim Kurulu Temettü Politikasý Risk Yönetim Politikalarý Genel Kurul Tarihine Kadar Meydana
Detaylıkonularýnda servis hizmeti sunan Sosyal Hizmetler Dairesi bir devlet kuruluºu olup, bu kuruluº ülkede yaºayan herkese ücretsiz hizmet vermektedir.
1/7 AMT FÜR SOZIALE DIENSTE FÜRSTENTUM LIECHTENSTEIN Sosyal Hizmetler Dairesi Çocuk ve gençlik hizmetleri Sosyal hizmetler Terapi hizmetleri Ýç hizmetler konularýnda servis hizmeti sunan Sosyal Hizmetler
Detaylı01 Kasým 2018
Geri Dönüþüm Markasý... www.adametal.com.tr 01 Kasým 2018 Ada Metal Demir Çelik Geri Dönüþüm San. ve Tic. A.Þ. 1956 yýlýndan bu yana, özellikle metal sektöründe, fabrikalarýn üretim artýklarýný toplayýp
Detaylı4691 sayýlý Teknoloji Geliþtirme Bölgeleri Kanunu kapsamýnda kurulan ULUTEK TEKNOLOJÝ GELÝÞTÝRME BÖLGESÝ, Uludað Üniversitesi Görükle Kampüsü içerisinde 471.000 m2 alanda hizmet vermektedir. 2006 yýlýnda
DetaylıTürkiye: Gelecek Nesiller için Fýrsatlarýn Çoðaltýlmasý 11. Çocuk Geliþimi ve Çocuklarýn Karþýlaþtýðý Riskler Eþitsizliðin nesiller arasý geçiþinin bugün Türkiye nin en genç neslini ciddi ölçüde etkilediði
Detaylı2006 cilt 15 sayý 10 179
Ankara'da Bir Lisenin 9 ve 10. Sýnýf Öðrencilerinin Kiþisel Hijyen Konusunda Davranýþlarýnýn Belirlenmesi Determination of the Behaviours of Ninth and Tenth Grade High School Students About Personal Hygiene
DetaylıBir Hastane Bilgi Sistemi Çaðrý Merkezine Gelen Ýsteklerin Türkiye deki Hastane Bilgi Sistemi Profili Açýsýndan Analizi
Bir Hastane Bilgi Sistemi Çaðrý Merkezine Gelen Ýsteklerin Türkiye deki Hastane Bilgi Sistemi Profili Açýsýndan Analizi Yrd. Doç. Dr. Kemal TURHAN a, Neslihan KALAYCI b, Serbülent ÜNSAL b, Vildan KAYIKÇI
DetaylıSTAJ BÝLGÝLERÝ. Önemli Açýklamalar
Öðrencinin Adý ve Soyadý Doðum Yeri ve Yýlý Fakülte Numarasý Bölümü Yaptýðý Staj Dalý Fotoðraf STAJ BÝLGÝLERÝ Ýþyeri Adý Adresi Telefon Numarasý Staj Baþlama Tarihi Staj Bitiþ Tarihi Staj Süresi (gün)
DetaylıKanguru Matematik Türkiye 2017
Kanguru Matematik Türkiye 07 4 puanlýk sorular. Bir dörtgenin köþegenleri, dörtgeni dört üçgene ayýrmaktadýr. Her üçgenin alaný bir asal sayý ile gösterildiðine göre, aþaðýdaki sayýlardan hangisi bu dörtgenin
DetaylıÜcretlerin Bankalardan Ödenmesi Zorunlu Hale Getirilmiþtir
2008-96 Ücretlerin Bankalardan Ödenmesi Zorunlu Hale Getirilmiþtir Ýstanbul, 19 Kasým 2008 Sirküler Sirküler Numarasý : Elit - 2008/96 Ücretlerin Bankalardan Ödenmesi Zorunlu Hale Getirilmiþtir 4857 sayýlý
Detaylı.:: TÇÝD - Tüm Çeviri Ýþletmeleri Derneði ::.
Membership TÜM ÇEVÝRÝ ÝÞLETMELERÝ DERNEÐÝ YÖNETÝM KURULU BAÞKANLIÐINA ANTALYA Derneðinizin Tüzüðünü okudum; Derneðin kuruluþ felsefesi ve amacýna sadýk kalacaðýmý, Tüzükte belirtilen ilke ve kurallara
DetaylıSKY 329 KARŞILAŞTIRMALI SAĞLIK SİSTEMLERİ. 14. Hafta
SKY 329 KARŞILAŞTIRMALI SAĞLIK SİSTEMLERİ 14. Hafta 1 Hindistan Sağlık Sistemi Genel bilgi Hindistan Güney Asya'da bulunan bir ülkedir. Dünyanın en büyük yedinci coğrafi alanı ve en büyük ikinci nüfusuna
DetaylıÖrgütsel Davranýþýn Tanýmý, Tarihsel Geliþimi ve Kapsamý
NOT : Bu bölüm önümüzdeki günlerde Prof.Dr. Hüner Þencan ýn incelemesinden sonra daha da geliþtirilerek son halini alacaktýr. Zaman kaybý olmamasý için büyük ölçüde- tamamlanmýþ olan bu bölüm web e konmuþtur.
Detaylı2003 ten 2009 a saðlýkta dönüþüm þiddet le sürüyor
TD 161.qxp 28.02.2009 22:11 Page 1 C M Y K 1 Mart 2009 Sayý:161 Sayfa 6 da 2003 ten 2009 a saðlýkta dönüþüm þiddet le sürüyor Saðlýkta Dönüþüm Programý nýn uygulanmaya baþladýðý 2003 yýlýndan bu yana çok
DetaylıMotor kademeleri ile otomasyon seviyeleri arasýnda akýllý baðlantý Akýllý Baðlantý Siemens tarafýndan geliþtirilen SIMOCODE-DP iþlemcilerin prozeslerinin hatasýz çalýþmasýný saðlamak için gerekli tüm temel
DetaylıTÜRKÝYE SAÐLIK SEKTÖRÜNDE KURUMLAR: Niceliksel ve Niteliksel Yetersizlik
TÜRKÝYE SAÐLIK SEKTÖRÜNDE KURUMLAR: Niceliksel ve Niteliksel Yetersizlik Türkiye saðlýk sektörü ne kadar tedavi yönelimli olsa da, hastaneleri yetersizdir.! Türkiye'de toplam saðlýk harcamalarýnýn hemen
DetaylıSENDÝKAMIZDAN HABERLER
SENDÝKAMIZDAN HABERLER Sendikamýza Üye Ýþyerlerinde Çalýþanlardan Yýlýn Verimli Ýþçisi Ve Ýþvereni Seçilenlere Törenle Plaketleri Verildi 1988 yýlýndan bu yana Milli Prodüktivite Merkezi (MPM) nce gerçekleþtirilen
DetaylıMALÝYE DERGÝSÝ ÝÇÝNDEKÝLER MALÝYE DERGÝSÝ. Ocak - Haziran 2008 Sayý 154
MALÝYE DERGÝSÝ Ocak - Haziran 2008 Sayý 154 Sahibi Maliye Bakanlýðý Strateji Geliþtirme Baþkanlýðý Adýna Doç.Dr. Ahmet KESÝK Sorumlu Yazý Ýþleri Müdürü Doç.Dr. Ahmet KESÝK MALÝYE DERGÝSÝ ÝÇÝNDEKÝLER Yayýn
DetaylıTÜRKÝYE'DE KANSER KONTROLÜ
T.C. SAÐLIK BAKANLIÐI Kanserle Savaþ Dairesi Baþkanlýðý TÜRKÝYE'DE KANSER KONTROLÜ Editör A. Murat Tuncer Yardýmcý Editörler Nejat Özgül Emire Olcayto Murat Gültekin ANKARA 2009 2010 ISBN: 978-975-590-300-2
Detaylıݺletmelerin Rekabet Gücünün Artýrýlmasý. Dýºa Açýlmalarýna Mali Destek Programý
ݺletmelerin Rekabet Gücünün Artýrýlmasý ve Dýºa Açýlmalarýna Mali Destek Programý 2010 içindekiler Orta Karadeniz Kalkýnma Ajansý Kalkýnma Ajanslarýnýn Kuruluþ Amaçlarý Vizyonumuz Misyonumuz Orta Karadeniz
DetaylıSAÐLIKTA ÖZELLEÞTÝRME
Doç. Dr. Ýlker BELEK Akdeniz Üniversitesi Týp Fakültesi Halk Saðlýðý Anabilim Dalý Öðretim Üyesi SAÐLIKTA ÖZELLEÞTÝRME Burjuva Sýnýf Saldýrýsýnýn Tepe Noktasý Yukarýda tanýmlanan saðlýk sistemi yapýsý
DetaylıDepresyon, Pratisyen Hekimler ve Depresyon Eðitimi
Depresyon, Pratisyen Hekimler ve Depresyon Eðitimi Dr. Sema Ýlhan Akalýn* Dr. Can Cimili**, Dr. Esma Kuzhan*** Giriþ: Depresyon birinci basamakta en yaygýn görülen ruh saðlýðý sorunudur, çok azýnýn ikinci
Detaylı0.2-200m3/saat AISI 304-316
RD Firmamýz mühendisliðinde imalatýný yaptýðýmýz endüstriyel tip hava kilidleri her türlü proseste çalýþacak rotor ve gövde seçeneklerine sahiptir.aisi304-aisi316baþtaolmaküzerekimya,maden,gýda...gibi
DetaylıMALÝYE DERGÝSÝ ULAKBÝM ISSN 1300-3623
MALÝYE DERGÝSÝ ISSN 1300-3623 Temmuz - Aralýk 2007, Sayý 153 YAZI DANIÞMA KURULU Prof. Dr. Güneri AKALIN Prof. Dr. Abdurrahman AKDOÐAN Prof. Dr. Figen ALTUÐ Prof. Dr. Engin ATAÇ Prof. Dr. Ömer Faruk BATIREL
DetaylıAile Hekimliðinde Genogram
Aile Hekimliðinde Genogram Prof. Dr. Ýsmail Hamdi KARA, Düzce Üniversitesi Týp Fakültesi Aile Hekimliði AD, Düzce Aile Hekimliði Dersleri - 02.06.2010 15:30 1 I. Tanýmlar Hastalarý yalnýz bir birey olarak
DetaylıBÝMY 16 - TBD Kamu-BÝB XI Bütünleþik Etkinliði
BÝMY 16 - TBD Kamu-BÝB XI Bütünleþik Etkinliði Türkiye Biliþim Derneði, biliþim sektöründe çalýþan üst ve orta düzey yöneticilerin mesleki geliþimi ve dayanýþmalarýný geliþtirmek amacýyla her yýl düzenlediði
DetaylıAMAÇ VE ÖÐRENÝM HEDEFLERÝ Ã aråÿamba, 26 Kasım 2008
AMAÇ VE ÖÐRENÝM HEDEFLERÝ Ã aråÿamba, 26 Kasım 2008 TTB Genel Pratisyenlik Enstitüsü Amaà : Bu eðitim programý sonunda genel pratisyenler kadýn ve erkekte üreme saðlýðýnýn yaþam boyunca temel saðlýk
DetaylıKadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddetle Mücadelede Saðlýk Hizmetleri HAZIRLAYANLAR EDÝTÖR Prof. Dr. Ayþe Akýn YAZARLAR (Alfabetik Sýrayla) Prof. Dr. Þevkat Bahar Özvarýþ Dr. Meral Demirören Dr. Serap Þener Dr.
DetaylıMedYa KÝt / 26 Ýnsan Kaynaklarý ve Yönetimi konusunda Türkiye nin ilk dergisi HR DergÝ Human Resources Ýnsan Kaynaklarý ve Yönetim Dergisi olarak amacýmýz, kurulduðumuz günden bu yana deðiþmedi: Türkiye'de
DetaylıEðitim Baþvurularý Hakkýnda; -Eðitim katýlýmcý sayýsý ve eðitim tarih deðiþiklikleri Odamýz tarafýndan belirlenmektedir. -Eðitimlerimizle ilgili tüm güncel bilgiler www.corlutso.org.tr internet adresindeki
DetaylıNokia HS-2R Radyolu kulaklýk seti Kullaným Kýlavuzu. 9355495 2. baský
Nokia HS-2R Radyolu kulaklýk seti Kullaným Kýlavuzu 9355495 2. baský UYGUNLUK BÝLDÝRÝMÝ NOKIA CORPORATION olarak biz, tamamen kendi sorumluluðumuzda olmak üzere, HS-2R ürününün aþaðýdaki yönetmeliðin ilgili
DetaylıOKUL ÖNCESÝ EÐÝTÝM KURUMLARI YÖNETMELÝÐÝNDE DEÐÝÞÝKLÝK YAPILMASINA D YÖNETMELÝK Çarþamba, 10 Eylül 2008
OKUL ÖNCESÝ EÐÝTÝM KURUMLARI YÖNETMELÝÐÝNDE DEÐÝÞÝKLÝK YAPILMASINA D YÖNETMELÝK Çarþamba, 10 Eylül 2008 6 Eylül 2008 CUMARTESÝ Resmî Gazete Sayý : 26989 YÖNETMELÝK Millî Eðitim Bakanlýðýndan: OKUL ÖNCESÝ
DetaylıYAZI ÝÞLERÝ KARARLAR VE TUTANAKLAR DAÝRE BAÞKANLIÐI
YAZI ÝÞLERÝ KARARLAR VE TUTANAKLAR DAÝRE BAÞKANLIÐI ENCÜMEN VE KARARLAR ÞUBE MÜDÜRLÜÐÜ 5393 Sayýlý Belediye Kanununun 35. maddesi gereði Baþkanlýk Makamýnca Encümen Gündemine girmek üzere havale edilen
DetaylıDar Mükellef Kurumlara Yapýlan Ödemelerdeki Kurumlar Vergisi Kesintisi
2009-11 Dar Mükellef Kurumlara Yapýlan Ödemelerdeki Kurumlar Vergisi Kesintisi Ýstanbul, 12 Mart 2009 Sirküler Sirküler Numarasý : Elit - 2009/11 Dar Mükellef Kurumlara Yapýlan Ödemelerdeki Kurumlar Vergisi
Detaylı16 5. Gelecek Nesiller için Fýrsatlarýn Çoðaltýlmasý: Erken Çocukluk Geliþimi Politikalarý Raporun bu bölümünde eþitliði saðlayýcý politikalar incelenmektedir ve yüksek düzeydeki maliyet etkinliði ile
Detaylı1. Böleni 13 olan bir bölme iþleminde kalanlarýn
4. SINIF COÞMAYA SORULARI 1. BÖLÜM 3. DÝKKAT! Bu bölümde 1 den 10 a kadar puan deðeri 1,25 olan sorular vardýr. 1. Böleni 13 olan bir bölme iþleminde kalanlarýn toplamý kaçtýr? A) 83 B) 78 C) 91 D) 87
DetaylıDÜ ÜK GEL R. Kötü konut ko ulları. Kötü çevre ko ulları Sa lıksız içme suyu Sa lıksız tuvalet Kapalı ortam hava kirlenmesi.
Çocuk Saðlýðý ve Hastalýklarý Dergisi 2003; 46: 251-260 Yorum Yoksulluk ve çocuklar üzerine etkileri Þükrü Hatun 1, Nilay Etiler 2, Erdem Gönüllü 3 Kocaeli Üniversitesi Týp Fakültesi 1 Pediatri Profesörü,
Detaylıdüþürücü kullanmamak c-duruma uygun ilaç kullanmamak Ateþ Durumunda Mutlaka Hekime Götürülmesi Gereken Haller:
Ayna-Gazetesi-renksiz-11-06.qxp 26.10.2006 23:39 Seite 2 Çocuklarda Ateþ Deðerli Ayna okuyucularý, bundan böyle bu sayfada sizleri saðlýk konusunda bilgilendireceðim. Atalarýmýz ne demiþti: olmaya devlet
DetaylıTürk Omurga Derneði 2012-2016 Stratejik Planý
GÝRÝÞ Stratejik plan gerekliliði - Artan ölçüde karmaþýk ve dinamik hale gelen dünyamýzda deðiþim için bir yol haritasý özelliðine sahiptir. - Sonuçlarýn elde edilmesine yönelik bir politikanýn oluþturulmasý
DetaylıMatematik ve Türkçe Örnek Soru Çözümleri Matematik Testi Örnek Soru Çözümleri 1 Aþaðýdaki saatlerden hangisinin akrep ve yelkovaný bir dar açý oluþturur? ) ) ) ) 11 12 1 11 12 1 11 12 1 10 2 10 2 10 2
Detaylı6111 Sayýlý Yasa Kapsamýnda Kdv Arttýrýmýnda Bulunmak Ýsteyen Mükellefleri Bekleyen Süpriz Salý, 01 Mart 2011
6111 Sayýlý Yasa Kapsamýnda Kdv Arttýrýmýnda Bulunmak Ýsteyen Mükellefleri Bekleyen Süpriz Salý, 01 Mart 2011 Rafet KALKAN Yeminli Mali Müþavir Hilmi KÝRDAY Yeminli Mali Müþavir I. GÝRÝÞ Meclisin uzun
DetaylıTürkiye de Özel Hastanelerin Web Sitelerinin Deðerlendirilmesi
Türkiye de Özel Hastanelerin Web Sitelerinin Deðerlendirilmesi Meriç ÇOLAK a, Beyza KAYMAKOÐLU a, Korkut ERSOY a a Baþkent Üniversitesi, Ankara An evaluation of Web Sites of Private Hospitals in Turkey
Detaylı7. ÝTHÝB KUMAÞ TASARIM YARIÞMASI 2012
7. ÝTHÝB KUMAÞ TASARIM YARIÞMASI 2012 KÝMLER KATILABÝLÝR? Yarýþma, Türkiye Cumhuriyeti sýnýrlarý dahilinde veya yurtdýþýnda okuyan T.C. vatandaþlarý veya K.K.T.C vatandaþý, 35 yaþýný aþmamýþ, en az lise
DetaylıKanguru Matematik Türkiye 2017
4 puanlýk sorular 1. Küçük bir salyangoz, 10m yüksekliðinde bir telefon direðine týrmanmaktadýr. Gündüzleri 3m týrmanabilmekte ama geceleri 1m geri kaymaktadýr. Salyangozun direðin tepesine týrmanmasý
DetaylıTehlikeli Atýk Çözümünde EKOVAR...
ARA DEPOLAMA www. ekovar.com info@ ekovar.com Hilal Mah. 50. Sokak, 4. Cad. No: 8/8 Yýldýz - Çankaya / ANKARA Tel : +(90) 312 442 13 05 +(90) 312 442 11 43 Faks : +(90) 312 442 13 06 Tehlikeli Atýk Çözümünde
DetaylıAÝLE PLANLAMASI HÝZMETLERÝNÝN
² Hizmetlerin Düzenlenmesi ve Yönetimi² AÝLE PLANLAMASI HÝZMETLERÝNÝN DÜZENLENMESÝ VE YÖNETÝMÝ GÝRÝÞ Bir aile planlamasý programýnýn baþarýyla yürütülebilmesi için eðitim, hizmet, yönetim ve denetim sistemlerinin
DetaylıVIII MALÝ PÝYASALAR 125
VIII MALÝ PÝYASALAR 125 126 MALÝ PÝYASALAR Para ve sermaye piyasalarýndan oluþan mali piyasalara iliþkin geliþmeler aþaðýdadýr. I. PARA PÝYASALARI Kýsa vadeli fonlarýn arz ve talebinin karþýlaþtýðý piyasalarýn
DetaylıGörüþler / Opinion Papers
Türk Kütüphaneciliði 21, 1(2007) 55-61 Endonezya da Kütüphanecilik ve Endonezya Milli Kütüphanesi * Hüseyin Odabaþ ** ve Coþkun Polat *** Öz Endonezya da kütüphaneciliðin kurumsallaþma süreci geçtiðimiz
DetaylıASKÝ 2015 YILI KURUMSAL DURUM VE MALÝ BEKLENTÝLER RAPORU
T.C. AYDIN BÜYÜKÞEHÝR BELEDÝYESÝ SU VE KANALÝZASYON ÝDARESÝ GENEL MÜDÜRLÜÐÜ TEMMUZ 215-1 215 YILI KURUMSAL DURUM VE MALÝ BEKLENTÝLER RAPORU KURUMSAL MALÝ DURUM VE BEKLENTÝLER RAPORU SUNUÞ 518 Sayýlý Kamu
DetaylıSpor Bilimleri Derneði Ýletiþim Aðý
Spor Bilimleri Derneði Ýletiþim Aðý Spor Bilimleri Derneði, üyeler arasýndaki haberleþme aðýný daha etkin hale getirmek için, akademik çalýþmalar yürüten bilim insaný, antrenör, öðretmen, öðrenci ve ilgili
DetaylıÖDEME YÖNETÝMÝ SFS FÝNANSAL SÝSTEM ÇÖZÜMLERÝ Tahsilat Sorununa Kesin Çözüm S Ý G O R T A Þ Ý R K E T Ý B A N K A A C E N T E SÝGORTA ÜRÜNLERÝ TAHSÝLATINDA EN ÝLERÝ TEKNOLOJÝ Poliçe / Tahakkuk - Ýptal Zeylname
DetaylıKadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddetle Mücadelede Saðlýk Hizmetleri 1. Basamak Saðlýk Kuruluþlarý ve Hastane Acil Servislerinde Çalýþan Saðlýk Personeli Ýçin Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddetle Mücadelede Saðlýk
DetaylıSEÇMELİ DERS ÖNERİ FORMU
Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi 2012-2013 Eğitim Öğretim Yılı SEÇMELİ DERS ÖNERİ FORMU Dersin adı Üreme Sağlığı Anabilim dalı Sorumlu öğretim üyesi E-posta adresi Halk Sağlığı Prof.Dr.Haldun SÜMER
DetaylıSağlık Hizmeti Modelleri, Karşılaştırmalar
Sağlık Hizmeti Modelleri, Karşılaştırmalar AB Eşleştirme Projesi, Ankara 5. Eğitim haftası Klaus Halla Geliştirme Müdürü 29.11.2011 Unitec States Luxembourg (1) Norway Switzerland Austria Iceland Belgium
Detaylı