Prays ci/ri Milliere (Lep.:Yponomeutidae) ' nin mücadel esinde

Transkript

1 Tü r k ı ye 3. Entomoloji Kongresi Eylül i 996. Ankara Doğ u Akdeniz Bö lgesi turunçgillerin de z a rarlı o la n limon çiçe k güvesi, Prays ci/ri Milliere (Lep.:Yponomeutidae) ' nin mücadel esinde feromon tuzaklarının k u lla nı labilme o la n a kları üzerin d e a raştı rmalar Meluap A YTA Ş Lerzan ERKILIÇ* S u nimary T he st udies on th e using possibility of pheromo ne trap in cont rn llin g of cit r us Ilower rnoth, Pnıys ciıri M illiere on citrus in Eas t M editer ranean Region. Curus rlcwer morh. Prayı citri Mill iere is a co mme n pest o f Iemens in ıçe l province in East 'ctcdire rranean Region n i t: larvae of P. c iıri feeding wit h nowers and injurious tlowers is not tum ima nun nw I l.'j\l ı c' P.d/ri ı s.1 severe pcst ur citrus wluc h needs control measures. lhc -ıudıc-, «ere couducted in lce l ın 191)1 ').; fo find out (he using possibiliry «z - ı Tcrracedenal pb eıomon e rraps in control directlv or i rı direcıly. Also specificiry and the best strucrure of traps v,..ere tesred durı n g (he studies. Three lernon orchards consist al least ı 00 trees were used to determine the population J> n.unics of Pıcitri III each orc bard üne pherom one trap was pul ün each tree approximat ely m, ı h ~ı \ c the soil lc vel. Ib e number of adults were counted wee klv and [he cap sule s wcre changed every 5 in the experiment lo deter mined rhe best srructure of [rapodelta and Pherocon rype traps were used al the Comple tely randomized block desing meth od with 10 replicates. The traps put on south east or south west part ofthe trees in each repli cate respectively. Accordin g lo the results with Z-7 Tcrrace dena l ı ra p s we re found [hat with high speciflciry on the pest. The adults are active during the whole year bul in low levels between end of February to begmrung of March The Delta rvpe struc ture co mp are to (he Pherecon rype cou ld be caugh r high num ber o l adul ts. Zira i M ücadele Araştuma Enstitüsü M ü d ürl ü ğ ü ADANA 382

2 Gir iş Doğu Akde n iz Bölgesi nde tu runçgil y e tişti ri ci li ğ i d iğer tarım faaliyetleri içer isinde ö nem li bir yere sahiptir. Adı geçen bö lgede 1995 veri lerine göre adet turunçgil ağa c ı mevcut o lup bunun 48 ı adedi ni limon ağaçl a rı o l uşturmaktad ır (Anonym us ). Tu run çgil lerde ve özelli kle de limonlarda za ra r lı olan Limo n Çiçekg üvesi, Prays citri Millilere (Lep.: Yponomeutidae) limon ye tiş t i r i l en tüm Akdeniz ülkelerinde o l d u ğ u gib i ülkem izde. özellikle de İ çel ili lim on bahçelerinde soru n olan ve mücadele edilmesi gereken önemli bir turunçgil zara r u s ı d ı r. Erginler. y um u rta l an nı limon ç iç eği tomurcu kl a rı üze rine b ı rak m a kt a dı r. En ı briyo ge liş m es i tamam la nı nca yumurtadan ç ı k a n larva. yum u rtanı n çiçek t ornurcu ğ una ya p ış ı k olan yerinden galeri aç arak tomurcuk içine girip çiç e ğin erke k o r g a n ı ve yum u rt a hğr ile beslenere k g e l işm esi n i tamamlamakta ve larva zara rı n a ugranus ıo murcu kla r meyve bağ layanramaktadır (Soylu, 1979). Bu zararlın ın mücadelesinde turunçgil ekosistem inde do ğa l den genin k orunma s ı b ak ı m ında n çiçeklerin C!/o5ü'sinde zara r lının yum urta veya bi rinci dönem l a rva s ın ın tesbit edi lme si hal inde B ıı cillııs th u r iı ıg iensis 'Ii preparat larla ilaçlama önerilme kted ir. Anc ak z a ra rl ın ın yum urta ve birinci dönem lnrvalan nm üreticiler t a ra fın d a n tesbiti çoğ u zaman güç o l d u ğ un d a n, y a p ıl a n mücadele uygul am alarında zaman zaman b a ş arı s ı zlık l a r ortaya ç ı k a b i lmektedir. Pıcitri 'v i ı v : sorun o l d u ğ u d i ğer ülkelerde bu za r a rl ın ın mü cadelesinde kullanmak üze re fe roınon t uzakları ile y a p ıl a n çalı şma la rd a b a z ı oluml u sonuçlar eld e edi lm i şt i r rmineo et al., 1980 ; Vazques, 1985 ve St errı l i cht et al.ı l 990). Bu ç a lışm a la rda Doğu Akdeniz Bölgesinde mücadele za m an ına karar ve rme dönem inde ya p ıla bi l ec ek yan lı ş lı k l a rı gide rmek üzere, ilk aşa m ad a Pı citri ' tıu : mücadelesine yön elik olarak tuzaklarla fe ro nı o n s eçici li ğ i n in ve kelebek aktivitesi nin ortaya kounıusı hcdeüennus olup. bu hedefi» ge rç ek leş m es i nde kull anı labi lecek en uyg un tuzak tipinin beli rlenm esi am aç la n mı ş t ı r. Materyal v e M etot Ç alı şmal a r y ı l l a n n d a ıçe l (Erdernlij' de Ala ta, Törnük ve Arpaçba hş i ş yörelerinde Pı c itri ile b u l aşık olduğu bilinen birisi yedi veren. ikisi kütdiken limo n çeş i d i nden kurulmu ş i Oô'e r a ğa ç lık üç limon bahçesinde yü rütü l mü şt ür. Her üç bah çed e birer a ğaca. yerden yak laşı k m y ük sek li ğ e Delta tipi eşey se l çekici (Z-7 tetraced enal) tuzak a s ılm ı ş ve bu bahçelerde söz.konusu zararl ıya ka rş ı herhangi bi r ilaç uygu laması ya p ı l ma m ı ş t ır. Tuzaklara düşen kelebekler haftada bi r say ıl a ra k spat ülle y a p ış ka n tablalardan u za kl a ştm lmı ş tır. Ayrıca say ı m günlerinde her bir bahçede tuzakların çevresinde bu lunan ağaç lard a i OO'er ade t çiçek kontrol ed ilerek. 383

3 zarar g ö rm ü ş olanlar kayded i lm iştir. Tuzak lardaki kapsüller yaklaşık d ört - beş haftada bir d cğiş t i r il m ışı i r. P.cfırt ye k ar ş ı ku lla nı lmak üzere en uygun tuzak tipinin belirlenmesi çalı sm alan nd a Delta ve Pherocon olmak üzere iki tuzak tipi kullanılmı ştır. Bu amaca yönelik ç alışm alara i tarihinde Tömük'te bir kütdiken limon bahçesinde b aş l a nm ış ve e şya p ma deneme desenine göre ı o tek r a rlı olarak yürütülmüşt ür. Her iki tuzak her tekerrürde a y nı ağaca y ak l aş ı k ı - ı j m ara ile yerden l.5 m yüks ekliğe asrlnusur. TULdk kontro lleri hatlada bir kez ya p ılara k yakalanan kelebekler say ılm ı ş ve Spatül!e y ap ı şkan tabl ad an u za kl a ş unlnuşt ır. Deneme yerlerine ait iklim de ğ e rler i Erdemli Meteoroloj i İs t asyo nun d an al ınmıştır. A rnstı rma Son uç lar-ı ve Tar tışma Deneme bahçelerine a s ılan tuzaklarda z a rar lım n biyolojisine bağ lı olarak b a zı dönem lerde y o ğ un Pıcitri erginlerinin y a ka l a nd ı ğı s a ptanm ış t ı r. Ancak zaman zaman az sa) ıda b al ans ı. coccin ellidler. s;.rphidler ve d i ğe r b a zı sinek türlerinin tesadüfen ya pış kan tablalarda yaka l a nd ı ğı da t e sb ıt ed il miş ti r. Tuza klarda yakalanan kelebekler sa;.isal olara k d c ge rl eu dirild i ğ in d e leroruon kapsü llerinin yüksek derecede çekme ozcllig inc..ahip oldugu anlaş t lrnak ta dt r. Ergin populasyonunun yüksek o ld uğu haziran o rt aları ıl e temm uz ana l arında ve ek ı m- a ralık aylannda haftada tuza k ba şına yakalanan kelebek sayısu nn Tö mü k'te c-l.1c.1991'de 580: ı 99c' de 6-1 1; ı 993'te 500 adet gibi yüksek düzeylerde o ldu ğ u a ç ık olarak görülmektedir ( Şe ki l I). Bu sonuçlar da Z-7 Fctmccdcnal'iu Pı citr i ' vı: karş ı oldukca spesifi k oldugunu göstermektedir. Garrido et al. (! l) S -ı) L ~ i Tetraccdenal'in Pıcitri için yüksek derecede spesi fik o lduğunu : Mineo et al. ( ı IJXO) s özkonusu lcromou ıuz.ıklanm n birka ç Prııys oleu d ı şında yo ğ u n olarak Pıcitri çektiğin i hildirmcktcdirler. P.ciıd ye k a rşı kullan ı la b ilecek en uygun tuzak tipinin belirlenmesi çalışm nl arnuı.uı sonuçlar çizelgc l'de v erilmiştir. Çizelge ı in c e len diğ i nd e Pherocon t ı pi t uza ğ ın deneme sürcsuicc ortalama J. adet. Delta t i pı tuzağın 75,80 adet kelebek çekt i ğ i görülmektedir. Bu ç a lışm ay a ait sonuçlara t (%5 ) testi uyguland ı ğında, Delta tipi tu za ğın tüm sa)'i1n günlerinde d i ğer tuzaktan fark lı olduğ u b u l u n m uşt ur. Hıologi cal Cont rol System Ltd. Sandoz Ltd. Basel. Swuz erland. 384

4 \, ı : } i ". ~L" ~nll :J,~f! JI: Jr.Z ı:ıh!~;, 1 ~1"I!: S '1~ ' _.. ; : :.. _ ~ _ :... ' ;, ~.. _:"'_.' ~ i!. ; L i ' '\ 1 I L.. ~ ~ ı ~ ~ ":: "'.. " ' 0 ;--....::." ~ ".. Lo ;,.,. ~ ~ ~ : ~ 'l".:. :-. do : ",,,.:; "". ".- C, ', ı.ri :,. :: /! : :: ~:,, ;. ; 385

5 Çizelge ı y ı l ınd a İ ç el (T ômükrde bir kütdiken limon bahçesinde P.cilri 'ye k arşı kull a nı la n Phcrocon ve Delta tipi tu zaklarda ya kalanan ke lebeklere ait sayım so nuçları. K e 1 e b e k S a v 1 a, ı (Orta lam a) Karakterler -U _91 ı ı '5.H 1 i, '; i i Pherocon Tuzak n 8 19, ' OL'ha Tuzak \ 9.6.ı. o _ L O J.:~ ' i y ı lları n da A lata. T ö n ı ü k, A rp açba h şiş 'deki bahçelere a sıl an tuzaklard a ya ka lanan kelebek ve yüzde za rar görm ü ş çiçek say ı s ı ile iklim değerleri Ş e k i l I'de ver il m iş t i r. Ş e k i l i in ce le nd iğ i nde genellikle şu ba t -m a rt a yla rı nda tuza klarda kelebek y a ka la n m a s ın ın sözkonus u o lm adığ ı. kelebek akt ivi tesinin nisan ay ı b a ş l a rı nd a n itibaren ba ş l ad ı ğ ı ve bu dönemde d ü ş ü k düzeyde sey retı iği, m a y ıs a y ı o rta s ınd a artarak. ocak a y ın a kada r yüksek sa y ı l a b il e c e k d üzeyde devam e tt iğ i gö rülme ktedir. Yine ay nı ş e klin illed enmes inden bah çel erde ilkbaha r ç içeklenmesinin yo ğ un olduğu ma rt-n isan a yl a rı n d a kelebek akti vites inin az o l ma s ı yanmda çiç ek lerdeki zararl anm a nın da öne mli oranda d üş ü k o l d uğu. as ı l çiçek za ra rl an ma ları n ın m ay ı s ay ından itiba ren başlad ığ ı ve önemli za ra r l ar ı ma la n n daha çok haz iran çiçeklenme dön em ine ras ıla dı ğ ı gö rülmektedi r. Buna g öre za ra r lı nın pop ulas yo n yüks e lm esi ile yoğun çiçeklenm enin a ynı zamanda o l uşmad ı ğ ı. kelebek pop ulasyo nundak i a rt t ş i n geç çiçeklenm e dönem lerinde ortaya ç ı k tı ğı anlastlrnaktadtr. Geç çiçeklenm e dö nem ind e z a r a r l anm an ın yüksek o lm as ının nedeni. bu dö nemde çiçeklerin az o l m a sından do l a y ı zara rh mn var lı ğın ı sürdürebilmesi için çiçeklerin büyü k ço ğ unl uğu n a yumu rta b ı rak mak zorund a k a l m as ınd an ileri gelebilir. Benzer ş e kilde Soyl u ( I 979 l'da çiçeklerdeki yüzde za ra rl an man ın m ay ıs <I) ınd a n itibaren ba şl a yıp d i ğ e r dönem lerde artarak dev am ettiğ ini bildirmektedir. Za ra rl ııl ın ilkbahar çiçeklenme dö nemi nd e az veya hiç ç ı km a m a s ı k ı ş ay l a rı n d a k i düşü k sı c aklık ları n fazla o lma sına ba ğ l anab i l ir. N itek im Soyl u ( 1979) k ı ş a y l a rın ın do nlu ve kurak ge ç t iğ i y ı ll ar d a ba hçelerde Pı citri z a ra rı n ın olm ad ığ ını bil dirmektedir. Sonuç olarak denemede k ull anıl an ferom an (Z-7 Tetraceda nal) tuzaklarının P. citri 'ye k ar şı yük sek de recede seçici ol d uğu be l i rle n m i ş ol up, Pı cltri ile ilgili olarak y a p ıl a c a k tuzak ça lı şm al arınd a Delta tip i tuzak kullanılm as ının uygun o lacağ ı kam s ına v a rı l m ı ş t ı r. D iğer taraftan bu za ra rlıya ka rş ı yüksek seçici olar ak sa ptanan bu ferornon tuza kları yo ğ un o larak k ul lanılara k. z a r a rl ın ın kit le ha lind e yak a lanması suretiyle d o ğ ru d a n m ücadelesinde k u l l a n ı l a b i l m e o la n a k l a rı n ı n a raş t ırı l m a s ı çal ı ş ma lann ın sü rdü rülmesi ya ra rl ı o lac a ktır. 386

6 Özet Limon çiçek güv esi. Prayı citri Milliere. Doğ u Akde niz Bölgesinde öze llikle İ ç e l ilinde limon ağaçlannda y : ı y g ın olarak bulunmakt a dır. Pı cttri larvalan çiçekl er ile bes lenmekte ve zara rlmın besl end iği çiçekler meyve ba ğ layamama k ra dı r. Bu nede nle Pı citri mücadele edilmesi gereken önemli bir turun çgil za rarlı s ıd ır. ıç el ilinde yıll arı aras ında yürütülen bu çalı şmada P.cilri mücadelesinde dolay lı ve d o l ay sı z olarak kul lanılm a k üzen: 2-7 Tetracedenal içeren ferornc rı tuzaklan ile ergin erkek aktivitesinin belirlenmesi. fcrom cn sc ç. ciliğ i nin ve zararlı ya k a rşı kullanılabilecek en uygun tuzak tipinin ortaya çı k anlma sı am a çla n mı ştı r Zararlını n populasyonunu takip elmek için zarart ı ilc bulaşık loo 'er ağaç lı k üç limon bahçesi s eçi l miş \ C' her bah çede birer ağjı.:;ı bir ade t c şe~ sel çekic i tuzak. yerden m yü k sekliğe asıl rmşnr. Tuzaklara d ü şen ergi n!...r hali ada bn sayıl nuş. kapsuller ı se 5 haftada bir de ğiştirilm iş tir. En uygun tuzak t ip ı nı n ht" l i r!l" rıınö l cah smalannda Delta ve Pherccon tipi tuzaklar ku ll anı l m ış olup. deneme eş yapma desenine goı e lo tekerrürlü olara k d ü ze n l e nmiştir. Pherocon ve Deha tipi tuzak lar her tekerrürde bır onceki ile [arkl ı ) 011e LG ü n eydo ğu - Guneyban) gelecek şeki lde yerl eştir ilm iştir. Elde edilen so n uç l arın de ğ erlendiri l m e si nde Z-"; Tc ı rac cd e n al'! n Pı citri için yü ksek derecede seçicilik gösterd i ğ i bulutun uştur. Bu {u...a kla ı da şu bat J ~i sonu - mart ay ı başlan n da az olma k üzere. ergin uçuş al...1l\ nesinin ) li bo~ unc a ı..l ı:\ am ı: ııı ~ i sapt a n nuştır. Delta {ipi tuzakla. Pherocon tipi [uzaktan daha çok brrey y a k a la nd ı ğı. 011a)'a konmu ştu r. Literatür Anonymous. 11)9:'. Tanm-al Ya p ı \ C' Cre tim. T C B a şbakanlık Devle r Istatistik Enstitüsü. Ankara. l",i.ımju.a.. Leresc Jı.: 1 Husto. laruncon. I 'J X -ı l-valuacion De Imagos de Pmys citrt Mill. ( L...p..llypcncmcutidac ı Cnn Lna Fcromona de S ın ıes i s Y. su Correspondencia Can Dana. Anafes de l ln s nnıt o Naciona l de l n ves ug a cıon es Agrarias Serie Agricola Num. ~ Scparata ııum. 1 i Mineo.G.. E.Mirabel1o.T del Busto. G. Vigg ı a r u. ı 980 Carture di adulti di Prays citrt MilL. (Lep. Plutclhdae ı I.:ULL nap pele.t t e rcu ıom e a n d a nıcnı o delle irı festazion i in limonetti della Sicilia Occidcntale. B 0 II.Lı b. E Iu. :\ gr. "F. s i h esiri" 37 (19 80) 177- l97 Soylu.O., Akdenız Bölgesi Limon A ğaçları Çiçeklerinde Zararlı olan Prays citri Milliere (Lepidoptera.Ypon omeuudaej' nin Biyo-Ekolojisi ve Biyolojik Müc adele i mk anı mnın A ra şt ırı lması. Adana Bölge Zirai Mücadele Ara ş tırma Enstitüsü Mü dür l ü ğ ü Yayınları, A raş t ııma Eserleri Serisi ~ o A8 Sterlicht.M.. l.barza kay.. M'Tamim Managemeru of Prays citrl in Leman Orchards by mass rrapping of males. Entomcl. Exp. App1. :'5 : 59 ~6 7 K ımver Academic Publishers. Printed in Belgium. vazqucz.r.m Two-srage Seque ntial Sampfing plan for Prays citri (Mill.) (Lep.Yponome utidae) in Spanis h t.eıuon Orchards. In Statisnca l and Mathematical Methods in P op u l aıi on Dynamics and Pest Control. Abst. in!tae (A) (, 6) Abst. No