nsan Kaynaklar n n E itimi ve Gelifltirilmesi

Transkript

1 I nsan Kaynaklar n n E itimi ve Gelifltirilmesi Raymond A. NOE Çeviren Prof. Dr. Canan ÇET N

2 I Raymond A. NOE, EMPLOYEE TRAINING & DEVELOPMENT, McGraw-Hill Irwin, Fourth Edition, 2008, kitab ndan tercüme edilmifltir.

3 I Çeviren Prof. Dr. Canan ÇET N nsan Kaynaklar n n E itimi ve Gelifltirilmesi Raymond A. NOE

4 IV Yay n No. : 2243 flletme-ekonomi Dz. : Bas m - Kas m STANBUL ISBN Copyright 2009 Bu kitab n Türkiye deki yay n haklar McGraw-Hill/Irwin taraf ndan Propedia Yay nc l k Sanayi ve Ticaret Ltd. fiti. ne verilmifltir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Propedia Yay nc l k Sanayi ve Ticaret Ltd. fiti. Alemdar Mah. Baflmuhasip Sok. Talas Han No:16 D.5 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212) Yay na Haz rlayan: Gülgonca Çarp k Dizgi: Beta Bas m Yay m Da t m A.fi. Bask - Cilt : Yaz n Bas n Yay n Matbaac l k Trz.Tic.Ltd.fiti. (Sertifika No: 12028) Çiftehavuzlar Cd. Maltepe Mh. Prestij fl Merkezi No: 27/806 K:9 Zeytinburnu/ STANBUL Yaz Stili: 9.5/New Century SchlbkTürk

5 V Bu kitap; kendimi yetifltirmeme ve gelifltirmeme yard mc olan Kar m: Caroline e Çocuklar m: Ray, Tim ve Melissa ya Babam ve Annem: Raymond J ve Mildred Noe ya Deste ini esirgemeyen ve beni e lendiren arkadafllar ma Bilgilerini benimle paylaflan ö retmenlere ve Benimle y llarca çal flan yüksek lisans ö rencilerine ithafen yaz lm flt r.

6 VII Önsöz Geleneksel olarak e itim ve geliflim; iflletmeler için de er yarat c ve rekabet gücü kazand r c bir faaliyet olarak görülmemifltir. Bugün bu görüfl de iflmektedir. Yarat c e itim ve geliflim uygulamalar n kullanan iflletmelerin, bu uygulamalar gerçeklefltirmeyen iflletmelere göre daha iyi finansal performans gösterdikleri bildirilmektedir. E itim ve gelifltirme, bir iflletmeyi rekabetle mücadelede güçlü k lar. Örnek; iflletmeler yabanc pazarlara yay ld kça, baflar lar çal flanlar n n yeni bir kültürde çal flma yeteneklerine ba l olacakt r (Global mücadele). Örnek; flirketler piyasaya yeni ürünler sürmeye ve hizmetlerini zaman nda vermeye çal flt kça, çal - flanlar da gerekti inde h zl bir flekilde verilebilecek bilgi ve e itime ihtiyaç duyacaklard r. Müflteriler yüksek kalitede ürünler ve hizmetler talep etmektedirler. Bunun sonucunda, çal flanlar ürün ve hizmetlerin kalitesinin nas l izlenece ini ve gelifltirilece- ini anlamal d rlar (Kalite mücadelesi). Birçok iflletme faaliyetlerini merkezkaça (yerinden yönetime) dönüfltürmüfl olup sonuçta evde çal flan, seyahat eden ve farkl saatlerde çal flan ifl gücüne sahiptirler. flletmeler ayr ca çal flanlar n yeteneklerinden daha iyi yararlanmak için yeni ifl dizaynlar (çal flma tak mlar gibi) ve bilgisayar destekli üretim sistemleri gibi (yüksek performansl çal flma sistemi mücadelesi) yeni teknolojilerden faydalanmaktad r. Birçok iflletmenin tak mlar ve bilgisayarlar içeren yüksek performansl çal flma sistemleri ile ilgilenmesine ra men, çal flanlar bu sistemlerin etkili olmas n sa layacak beceri düzeylerine sahip olmayabilirler. Örnek; tak mlarda çal flmak için kifliler aras iletiflim becerilerine ya da en temel kalite kontrol metotlar n kullanmak için gerekli matematik becerilerine sahip olmayabilirler. E itim ve gelifltirme; iflletmelerin bu güçlüklerle mücadele etmelerinde kilit bir rol oynar. Bunu yapmak için, iflletmeler çal flanlar n hem ABD de hem de yurt d fl nda farkl kültürlerden insanlarla çal flabilmeleri için e itmek ihtiyac n duyarlar. Web kaynakl e itim veya ipodlar gibi yeni teknolojiler, çal flanlar merkezi bir yerde e itim için biraraya getirmenin maliyetlerini azaltmaktad r. Ayn zamanda bu yöntemler ö renmenin oluflmas için gerekli koflullar (uygulama, geribildirim, kifliye özgü olma, vb) içerir. Ayr ca, flirketler karma ö renme yaklafl m yla özel, kendiad m yla ve teknolojiye dayal e itim (online ö renme gibi) ve e itimciler aras nda kiflileraras etkileflimi mümkün k lan yöntemler (s n f ö retimi veya aktif ö renme gibi) aras nda olabilecek en iyi dengeyi kurmaya çal flmaktad rlar.

7 VIII Önsöz E itimin rolü; e itim program düzenlemenin ötesine geçmifltir. Etkili bilgi aktarmaya yönelik e itim önemini korumaktad r, fakat e itim müdürleri, insan kaynaklar uzmanlar ve e iticilerden gittikçe artan bir flekilde çal flanlar ö renmeye, bilgi yaratmaya ve bu bilgiyi iflletmede çal flan di er çal flanlarla paylaflmaya motive edecek sistemler yaratmalar n talep etmektedir. E itim art k bir kerelik bir olay de- il, iflbirli i, online ö renme, geleneksel s n f e itimi veya çeflitli metotlar n birleflimi ile ortaya ç kar labilecek ö renme koflullar n n yarat lmas d r. Ö renmenin formel bir e itim kursunun s n rlar d fl nda meydana geldi i giderek daha iyi anlafl lmaktad r. Ayr ca iflçi iflveren iliflkisi de de iflmektedir. H zla de iflen ifl ortam, h zla kârlar n azalmas ve beceri ihtiyaçlar n n de iflmesine yol açan rekabet nedeniyle, iflletmeler çal flanlara ifl güvenli i sa lamak konusunda isteksizdirler. Ayn zamanda, çal flanlar küçülmeyi (downsizing) gördükleri (veya bizzat yaflad klar ) için, iflletme amaç ve de erlerine tamamen ba l olmakta isteksizdirler. Sonuç olarak, hem çal flanlar hem de iflletmeler; gelecekteki becerileri gelifltirmek ve kariyer yönetimi ile ilgilidirler. flletmeler motive olmufl ve üretici, güncel becerilere sahip ve de iflen müflteri ihtiyaçlar n karfl lamak için gerekli becerileri kolayca ö renebilecek bir ifl gücü istemektedirler. Çal flanlar; 1) Sadece mevcut iflleri için yararl olan de il, ayn zamanda kiflisel ilgi alanlar ve de erleri ile de uyumlu beceriler gelifltirmek istemektedirler. 2) Mevcut ya da gelecekteki bir ifl için istihdam edilmelerini sa layacak beceriler gelifltirmek istemektedirler. 3) flin gittikçe daha fazla zaman gerektirmesiyle birlikte, ifl ve ifl d fl ilgi alanlar aras nda bir denge kurmak istemektedirler. nsan Kaynaklar n n E itim ve Gelifltirilmesinin ( KEG) bölüm aç l fl e itimin organizasyonlarda hem geleneksel hem de geniflleyen rolünü yans tmaktad r. 1. Bölüm ö renciye e itim ve geliflimin iflletmelerdeki rolünü aç klar. Stratejik E itim bafll kl 2. Bölümde e itim uygulamalar n n ve e itim fonksiyonunun örgütlenmesinin iflletme amaçlar n nas l destekledi i tart fl lmaktad r. flletmeler maliyetlerin azalt lmas na ilgi duyduklar için, e itime ne ölçüde kaynak ayr laca e itim ve geliflim faaliyetlerinin iflletme amaçlar na ulaflmada ne kadar yard mc oldu una ba l d r. E itim programlar düzenleme ile igili konular 3. ve 6. Bölümler aras nda ifllenmifltir. htiyaç belirleme bafll kl 3. Bölümde e itimin ne zaman uygun olaca n n nas l belirlenece i tart fl lmaktad r. Ö renme: Teoriler ve Program Düzenleme bafll kl 4. Bölümde, ö renme süreci ve ö renme ortam n n özellikleri tart fl lmakta, ö renmenin gerçekleflmesini sa layacak e itim programlar düzenlemek için pratik öneriler verilmektedir. E itim Transferi bafll kl 5. Bölümde e itimin iflte kullan lmas n sa lamak için e itim program nda ve ifl ortam nda neler yap lmas gerekti i vurgulanmaktad r. E itimde De erlendirme bafll kl 6. Bölüm e itim programlar n n nas l de erlendirilece ini tart flmaktad r. Burada ö renci etkin maliyetli e itimi tan mlamay ve ö renme, davran fl veya performansla ilgili e itim sonuçlar na ulafl p ulafl lmad n belirlemeyi ö renir. 7. ve 8. Bölüm ler e itim yöntemlerini içermektedir. Geleneksel E itim Yöntemleri bafll kl 7. Bölüm sunufla dayal yöntemleri (örnek; anlat m), uygulamal yöntemleri (örnek; ifl bafl nda e itim, davran fl modeli oluflturma) ve grup

8 Önsöz IX yöntemlerini (örnek; macera ö renimi) tart flmaktad r. E itimde Yeni Teknolojilerin Kullan m bafll kl 8. Bölüm ö renciye e itimde gittikçe artan bir oranda kullan lan yeni teknolojileri tan tmaktad r. Bu teknoloji temelli e itim yöntemleri web kaynakl e itim, multimedya ve uzaktan e itimi içermektedir. 7. ve 8. Bölüm lerde e itim yöntemleri maliyet, fayda ve ö renme özellikleri bak m ndan karfl laflt r lmaktad r. Bu teknoloji temelli e itim yöntemleri uzaktan e itim, online e itim, ipodlar, simülasyonlar ve karma ö renimi içermektedir. Çal flan geliflimi 9. Bölüm de ifllenmifltir. Bu bölüm ö renciye geliflim yöntemlerini (de erlendirme, iliflki, ifl deneyimleri, biçimsel dersler) tan tmaktad r. 360 derece geribildirim ve mentorluk gibi konular tart fl lmaktad r. E itim ve geliflimde özel konular 10. Bölüm de tart fl lmaktad r. Bu konular kültürler aras e itim, çeflitlilik e itimi, okul ifl programlar ve beceri temelli ödemedir. 11. ve 12. Bölümler kariyer ve kariyer yönetimini kapsamaktad r. Kariyer ve Kariyer Yönetimi bafll kl 11. Bölüm de kariyer kavram n n de iflen özü ve kariyer yönetimi süreci anlat lmaktad r. Kariyer Yönetiminde Özel Konular bafll kl 12. Bölüm de becerilerin gereksizleflmesi, çal flan n oryantasyonu ve sosyalleflmesi, ilerleme kaydedememe, küçülme, flirket d fl nda ifl bulma (outplacement) ve emeklilik gibi konular ifllenmektedir. E itim ve Geliflimin Gelece i bafll kl son bölüm e itim ve geliflim konusunda 10 ya da 20 y l sonra nas l bir farkl l k gösterece ini tart flmaktad r. KEG, yaklafl k 20 y ld r lisans ve lisansüstü ö rencilerine verdi im E itim ve Geliflim derslerini temel almaktad r. Bu deneyim sonucunda, yöneticilerin, dan flmanlar n, e iticilerin, farkl alanlarda çal flan akademisyenlerin (e itim, psikoloji, iflletme ve endüstri iliflkileri gibi) e itim ve geliflim konusunda araflt rma ve uygulamaya katk da bulunduklar n anlad m. Sonuçta, kitap uygulamal bir perspektif sunarken çeflitli disiplinlerde yap lan araflt rmalar temel alm flt r. Kitap farkl disiplinlerde lisans ve lisansüstü (master/doktora) e itim düzeyindeki ö renciler için uygundur. AYIRT ED C ÖZELL KLER Kitab n çeflitli ay rt edici özellikleri vard r: Öncelikle, ö retim deneyimim bana ö rencilerin araflt rma ve teoriyi pratikte görmedikleri zaman tedirgin olduklar n göstermifltir. Bu nedenle, kitab n her bölümü, o konunun içeri i ile igili bir flirket uygulamas örne i ile bafllamaktad r. Bölüm boyunca çeflitli iflletme örneklerine de yer verilmifltir. Kitab n ikinci ay rt edici özelli i ise; konusal düzenlemedir. Baz bölümler benim bilgi aktar m olarak adland rd m program (ihtiyaç belirleme, e itim yöntemleri, ö renme çevresi, e itim transferi ve de erlendirme), çal flan geliflimi ve kariyer yönetimi ile ilgilidir. Bilgi aktar m program ; hâlâ e itimin olmazsa olmaz bir özelli idir. Fakat yöneticiler ve e iticilerin rolleri geniflledikçe çal flan geliflimi ve kariyer yönetimi gibi konularla da gittikçe artan bir oranda ilgilenmektedirler. Örnek; yöneticiler kültürler aras e itim, çeflitlilik yönetimi, flirket d fl nda ifl bulma (outplacement), becerilerin gereksizleflmesi ve 360 derece geribildirim gibi, bilgi aktar m program n n alan d fl nda kalan konularla ilgilenmektedirler.

9 X Kitap stratejik e itim konusu ile bafllamaktad r. Niçin? Baflar l e itim çabalar ; iflletme hedef ve stratejilerine ba l d r. Baflar l ve etkili bir e itimde, e itimin tüm yönleri (e itim amaçlar,yöntemleri, de erlendirmesi, hatta e itimi kimin verece i); iflletme stratejisine ba l d r. Gittikçe artan say da flirket; e itim fonksiyonunun ve e itim uygulamalar n n iflletme hedeflerini desteklemesini talep etmektedirler. Aksi halde e itime ayr lan bütçe k s lmakta u ramakta veya iflletme d fl nda bir kurulufla devredilmektedir (outsourcing). flletme okullar ndaki ö renciler stratejik düflünce ile tan fl k olmalar na ra men e itim ve psikoloji bölümü ö rencilerinden e itici olacak ö rencilerin, stratejik düflünce perspektifini anlamaya ve bu perspektifin e itim fonksiyonunun organizasyonu ve verilen e itimin tipi ile iliflkisini anlamaya ihtiyaçlar vard r. Teknoloji sadece yaflam ve çal flma tarz m z de il, ayn zamanda e itim uygulamalar n da etkilemifltir. Bu nedenle, bir bölüm tamamen web kaynakl e itim ve multimedya gibi e itimde yeni teknolojilerin kullan m na ayr lm flt r. Kitapta e itim alan ndaki en güncel konular yer almaktad r. Örnek, flirket üniversiteleri, yetkinlikler, sürekli ö renme, bilgi ve entellektüel sermayenin yönetimi konular kitapta yer almaktad r. Her bölümde en yeni akademik araflt rma bulgular ve iflletme uygulamalar yer almaktad r. Ö RENMEYE YARDIMCI OLMAK ÜZERE HAZIRLANAN ÖZELL KLER B LG LER KEG; ö renmeye yard mc çeflitli özellikler sunar : 1. Her bölümde ö rencinin ö renmesi beklenen kazan mlar belirtilir. 2. Metin içi örneklerde hizmet, üretim ve perakendecilik sektörlerinden örnekler vard r. 3. Bölüm sonundaki tart flma sorular, ö rencilerin bölümde anlat lan kavramlar ö renmelerine ve bu bilginin çeflitli kullan mlar n anlamalar na yard mc olur. 4. Önemli terim ve kavramlar her bölümde kal n (bold) harflerle belirtilmifltir. Bu anahtar kavramlar her bölümün sonunda belirtilmifltir. Bu terimler ö rencinin e itimin dilini anlamas aç s ndan önemlidir. 5. Uygulama ödevleri ö rencinin bölümün içeri ini prati e dökmesi bak m ndan önemlidir. Uygulama ödevleri ö rencinin www (World Wide Web) i kullanmalar - n gerektirmektedir. 6. Kitab n sonundaki isim ve konu dizinleri anahtar kifli ve konular bulmakta yard mc olur. Yazar bir ders kitab n n yaz lmas na kat lan birçok önemli kifliden sadece birisidir. Bu kitab n ilk bask s çeflitli kiflilerin uzmanl klar ve enerjileri olmaks z n gerçeklefltirilemezdi. Editörler Craig Beytein ve John Beirnat takdiri hak etmektedirler. Craig Beytein benden bu projeyi istemekle bir yazar olarak yeteneklerime güvendi ini gösterdi. John Beirnat bana ihtiyac m olan kaynaklar sa lad, yazmak istedi im e itim kitab n yazma özgürlü ünü verdi. Fikirlerimi tart flmak, sorulara ce-

10 XI vap almak için kendisine her zaman ulaflabildim. John un asistan Erin Riley gözden geçirmelerin koordinasyonu, kapak dizayn n n seçimi ve tüm bunlar n editörlere ulaflt r lmas nda mükemmel bir çal flma gösterdi. Henüz yeni ifle girmesine ra men iflini uzmanca yapt. Proje yöneticisi Karen Nelson yazd klar m n okunabilir ve yorumlanabilir olmas n sa lad. Bu kitaptaki her hatan n, yanl fl ifadenin ve eksikli in tüm sorumlulu unu üzerime al yorum. Kitapla ilgili izleniminiz ne olursa olsun, kitab gözden geçirenler olmasayd bu kadar iyi bir sonuç olmazd. Taslaklar okuyup detayl yorumlar yla kitab n son versiyonunu daha iyi bir ürün haline getirmemde bana yard mc olanlara özellikle teflekkür ederim. Bu kiflilerin isimleri afla da belirtilmifltir. DÖRDÜNCÜ BASKIDAK YEN L KLER Bu kitab ald n z için hepinize teflekkür ediyorum. Üçüncü bask y inceleyenlerin yorumlar ile e itim araflt rma ve uygulamalar na dayanarak baz düzeltmeler yapt m. nsan Kaynaklar E itim ve Geliflimi nin dördüncü bask s nda yapt m baz önemli de iflikliklerden dikkat çekenler flunlar: Bütün bölümler en yeni araflt rma bulgular n ve en iyi yeni flirket uygulamalar n içerecek flekilde güncellendi. Her bir bölümün bafl na yeni örnekler eklendi. Bölümlerin bafllang c ndaki örnek vakalar n hepsi yenidir. Örne in; E itim Transferi bafll kl 5. Bölüm deki örnek vaka Vanderbilt Üniversitesi T p Merkezi nin e itimin kullan lmas n ve desteklenmesini sa lamak için yapt çal flmalar üzerinde durmaktad r. Dördüncü bask da d fl kaynak kullan m e itimi, iflletme temelli e itim ifllevleri, bilgi yönetimi, karma ö renme, ö renme yönetimi sistemleri, gayri maddi varl klar ve insan sermayesi, yafllanan iflgücünün e itim ve geliflime etkileri ve e itimde ipodlar ve avatarlar da içeren yeni teknoloji gibi konular da ele al nmaktad r. Her bölümün sonunda yeni ve güncellenmifl Web tabanl al flt rmalar içeren uygulama görevleri ile sona ermektedir. Bu görevlere kitab n web sitesinden de ulafl labilir. Kitab n web sitesindeki yeni bir özellik E itim ve Geliflim: BusinessWeek den. Bu bölümde BusinessWeek dergisinin mevcut flirket e itimi ve geliflimi uygulamalar n ele alan makalelerine yer verilmektedir. Örnek; Seagate in Bozulmayan Morali bafll kl makalede Seagate in tak m kurma çal flmalar ndan bahsedilmektedir. fl Bafl nda Video Oynamak bafll kl makale ise video oyunlar n n e itim amac yla nas l kullan ld klar ndan bahsetmektedir. Bütün BusinessWeek makalelerinin beraberinde ö rencilerin tart flmalar veya yaz l ödevler için kullan labilecek bir dizi soru yer almaktad r.

11 XII

12 XIII Howard J. Klein Yönetim Bölümü The Ohio State University Ellen J. Mullen E itim Gelifltirmede Profesyonel Çal flmalar Iowa State University Steffanie L. Wilk The Wharton School Yönetim Bölümü University of Pennsylvania Marcie A. Cavanaugh Endüstri ve Çal flma liflkileri Bölümü Cornell University Joseph Martocchio Çal flma ve Endüstri liflkileri Enstitüsü University of Illionis (Champaign) Larry Fogli flletme ve Ekonomi Bölümü University of California (Berkeley) Core Corporation, Baflkan

13 XIV Teflekkür Yazar bir kitab n yaz lmas na katk da bulunan birçok önemli kifliden sadece bir tanesidir. Bu kitab n dördüncü bask s birçok insan n enerjisi ve uzmanl olmaks z n ç kar lamazd. Editör John Weimeister bana ihtiyac m olan kaynaklar sa lad, istedi im e itim kitab n yazmam için bana yetki verdi ve benimle fikir al flveriflinde bulunup sorular m yan tlad. John Weimeister n ifl toplant lar ndaki misafirperverli inin yay nc l k camias nda bir benzeri yoktur. John eski usullerle ifl yapar yazarlarla aras nda iyi niyet infla eder ki bu iyi niyet aram zda uzun süreli bir dostlu a dönüflmüfltür. John un yard mc s Heather Darr kapak tasar m seçimine yard mc oldu, düzeltme sürecinde akl m za tak lan sorular uzman gözüyle yan tlad ve bu kitab n web sitesinin, test bankas n n ve ö renci ve e itmen materyallerinin gelifltirilmesini koordine etti. Proje yöneticisi Marlena Pechan; bask editörü Karen Dorman; ve geliflim editörü Pat Forrest kitab n zaman nda ç kmas n ve yazd klar m n okunakl ve anlafl l r olmas n sa lad lar. Bu kitaptaki tüm hata, eksiklik ya da yanl fl ifadelerin sorumlulu u bana aittir. Ancak flunu belirtmek isterim; sizin kitapla ilgili izleniminiz nedir bilmem ama elefltirmenler olmasayd bu kitap asla bu kadar iyi olamazd. Kitab n dördüncü bask s n daha iyi bir çal flma haline getirmemi sa layan ayr nt l yorumlar için metin elefltirmenlerine özellikle teflekkür ediyorum. Bu elefltirmenler: Joseph Martoechio John Binning Illinois University Illinois State University Xiang Yi Western Illinois University James Pancake Webster University, Merritt Island, FL Kenneth Brown The University of Iowa Raymond A. Noe

14 XV Yazar Hakk nda Raymond A. Noe The Ohio State University Raymond A. Noe Ohio State Üniversite sinde Robert ve Anne Hoyt taraf ndan atanm fl Yönetim Profesörüdür. En Büyük On üniversitede 20 y ldan fazla bir süre e itim vermifltir. Ohio State Üniversitesi ne geçmeden önce Michigan State Üniversitesi, Yönetim Bölümü nde ve Minnesota Üniversitesi Carlson Yönetim Okulu Endüstriyel liflkiler Merkezi nde profesör olarak görev alm flt r. Psikoloji alan ndaki lisans e itimini Ohio State Üniversitesi nde, yine psikoloji alan ndaki yüksek lisans ve doktora e itimini ise Michigan Üniversitesi nde tamamlam flt r. Profesör Noe araflt rmalar yapmakta ve her seviyeden ö renciye üniversite ö rencilerinden yöneticilere kadar- insan kaynaklar yönetimi, yönetim becerileri, nicel yöntemler, insan kaynaklar bilgi sistemleri, e itim ve geliflim ile örgütsel davran fl alanlar nda e itim vermektedir. Profesör Noe un Academy of Management Journal, Academy of Management Review, Journal of Applied Psychology, Journal of Vocational Behavior ve Personnel Psychology dergilerinde yay nlanan makaleleri vard r. Profesör Noe Çal flan E itimi ve Geliflimi adl kitab n yan s ra, Fundamentals of Human Resource Management ve Human Resource Management: Gaining a Competitive Advantage adl kitaplar n yay nlanmas nda McGraw- Hill/Irwin ile birlikte çal flm flt r. Profesör Noe ö retim ve araflt rmadaki üstün baflar lar ndan ötürü Herbert G. Heneman Mükemmel Ö retim Ödülü (1991), Endüstriyel ve Örgütsel Psikoloji Derne i Ernest J. McCormick Erken Kariyer Katk s Ödülü (1993) ve AEGD 2001 Y l n Araflt rmas Ödülünü alm flt r. Endüstriyel ve Örgütsel Psikoloji Derne i üyesidir. Fisher College of Business web sitesini fisher.osu.edu/mhr/faculty/noe/mhr855.htm adresinden ziyaret ederek Profesör Noe un e itim derslerini (MHR 855) görebilirsiniz.

15 XVII kinci Bask ya Çeviren ve Editörün Önsözü Kitab n bu bask s nda emekleri geçen yard mc lar m Say n Ar. Gör. Erkan TAfiKIRAN, Say n Ar. Gör. Esra D NÇ ÖZCAN, Say n Ar. Gör. Ata ÖZDEM RC ; Say n Ar. Gör. Müge Leyla YILDIZ, Say n Ar. Gör. Nihal KARTAL; Say n Ezgi GÜRAY, dil konusunda kap s n s k s k çald m Say n Asl KARABULUT ile kitab n powerpointlerini yaz ma haz rlayan Say n Muhammet ALTUNTAfi ve Osman NAR a teflekkür ederim. Ayr ca Beta Bas m Yay m Da t m A.fi. nin de erli yöneticisi Say n Seyhan SATAR a, Say n Gülgonca ÇARPIK a ve çal flanlar na teflekkür ederim. Editörlük ve çevirinin bütün sorumlulu u bana aittir. Prof.Dr. Canan ÇET N Marmara Üniversitesi canancetineylül@gmail.com canancetin@canancetin.com

16 çindekiler XIX Çevirenin Önsözü Say n okuyucular ve sevgili ö renciler; günümüzde yönetim yaklafl m, kavram, teori ve ilkeleri; daha ziyade insan n, e itimin, iflletme yönetimin, yarat c l n ve kariyerin önemini bir kez daha vurgulamaktad rlar. flletmeler ayn anda global, kalite ve yüksek performansl çal flma sistemi gibi alanlardaki mücadelelerde de üstünlük sa lamak zorundad rlar. flte e itim ve geliflimin bu mücadelelerdeki rolü inkâr edilemez. Günümüz e itim anlay fl nda önemli olan etkili bilgi aktarman n yan s ra bunu da di er tüm çal flanlarla paylaflmaya motive edecek sistemler oluflturmad r. Baflar l e itim çabalar ; iflletme hedef ve stratejilerine ba l d r. Yani e itim uygulama ve fonksiyonlar ndan iflletme hedeflerini desteklemesi beklenmektedir. Hem insan kaynaklar hem de iflletmeler flu an ve gelecekteki becerileri gelifltirmek (insan kaynaklar n n geliflimi) ve kariyer yönetimi ile ilgilenmektedirler. Bu konularla ilgili olarak e itim ihtiyac n n belirlenmesi, e itim yöntemleri ö renme çevresi, e itimin transferi ve de erlendirilmesi gibi kavramlar karfl m za ç kmaktad r. nsan Kaynaklar n n E itim ve Gelifltirilmesi adl kitab m z n literatüre kazand r lmas nda önemli etkenlerden birini, kitab n içeri inin kapsam olmufltur. Çünkü; tüm yukar da de inilen konulara ilâve olarak kültürler aras e itim, çeflitlilik (farkl l k) yönetimi, becerilerin gereksizleflmesi, 360 geribildirim alanlar na da kitab n katk da bulunaca na inanmaktay m. Kitab n bask s n büyük bir titizlikle gerçeklefltiren Beta Bas m Yay m Da t m A.fi. yöneticisi Say n Rahmi ARIKAN a, titiz bir gözle okuyan Say n Tülin FIRAT a ve yaz m, flekil, dizin konusunda, bilgi ve sanat n kullanan Gülgonca ARSLANYILMAZ ile tüm Beta çal flanlar na teflekkür ediyorum. Kitab n çevirisiyle ilgili her hatan n, yanl fl ifadenin, eksikli in tüm sorumlulu u bana aittir. Elefltiri ve katk lar n z bekliyorum. Yararl olmas dile iyle, Prof.Dr. Canan ÇET N

17 XXI Kitab n Kapsam Bölüm 1 nsan Kaynaklar E itim ve Geliflimine Girifl 1 Bölüm 2 Stratejik E itim 45 Bölüm 3 htiyaçlar Belirleme 87 Bölüm 4 Ö renme: Teoriler ve Program Dizayn 121 Bölüm 5 E itim Transferi 167 Bölüm 6 E itim De erlendirme 193 Bölüm 7 Geleneksel E itim Yöntemleri 229 Bölüm 8 E itimde Yeni Teknolojilerin Kullan m 263 Bölüm 9 Personel Gelifltirilmesi 307 Bölüm 10 E itim ve Personel Gelifltirilmesinde Karfl lafl lan Özel Hususlar 349 Bölüm 11 Kariyerler ve Kariyer Yönetimi 395 Bölüm 12 Kariyer Yönetiminde Özel Mücadeleler 423 Bölüm 13 E itim ve Geliflimin Gelece i 457 Aç klamal Anahtar Kavramlar 481 Dizin 499

18 XXIII çindekiler Bölüm 1 nsan Kaynaklar E itim ve Gelifltirilmesine Girifl 1 flyerinin E itimi fiirket Baflar s n n Bafll ca Bileflenlerinden Biri Yapmas n Etkileyen Etkenler 1 Girifl 3 E itim Nedir? 4 Etkin E itim Tasar m 6 Çal flmay ve Ö renmeyi Etkileyen Etkenler 9 Küreselleflme 9 Liderlik htiyac 11 Gayri Maddi Varl klar ve nsan Sermayesine Daha Fazla De er Verilmesi 12 fl Stratejisine Odaklanma 16 Yetene i Çekme ve Elde Tutma 16 Müflteri Hizmeti ve Kalite 19 De iflen Demografi ve flgücünün Çeflitlili i 24 Yeni Teknoloji 26 Yüksek Performansl fl Sistemi Modelleri 29 Ekonomik De ifliklikler 31 E itim Uygulamalar n n Enstantanesi 32 E itim ile lgili Bilgi ve Veriler 32 E itim Yat r m Liderleri 35 E itim Profesyonellerinin Yetenekleri ve Pozisyonlar 36 E itimi Kim Vermektedir? 38 E itimden Kim Sorumlu? 39 E itimde Çal flmaya Haz rlanma 41 Bu Kitab n Düzenlenmesi 41 Anahtar Kavramlar 42 Tart flma Sorular 43 Uygulama Ödevleri 43 Bölüm 2 Stratejik E itim 45 Wegmans G da Marketlerinde E itim Geçici De ildir 45 Girifl 47 E itim Rolünün Geliflimi 49 Stratejik E itim ve Gelifltirilme Süreci 52 fiirketin fl Hedefinin Belirlenmesi 52 Stratejiyi Destekleyen E itim ve Gelifltirilme Giriflimlerinin Belirlenmesi 55

19 XXIV çindekiler Stratejik E itim ve Gelifltirilme Giriflimleri ile Ba lant l E itim ve Gelifltirilme Faaliyetleri Sunma 57 E itimin Baflar s n Göstermek çin Ölçü Belirlemek ve Toplamak 60 E itimi Etkileyen Organizasyonel Özellikler 62 Çal flanlar n ve Yöneticilerin Rolleri 62 Tepe Yönetim Deste i 63 flletme Birimlerinin Entegrasyonu 64 Küresel Varl k 64 fl fiartlar 64 Di er nsan Kaynaklar Yönetimi Uygulamalar 66 Sendikalaflma Boyutu 67 E itim ve Gelifliminde Çal flan Kat l m 68 De iflik Stratejilerde E itim htiyaçlar 68 E itim Departman n n Organizasyon Modelleri 71 Fakülte Modeli 72 Müflteri Modeli 73 Matris Modeli 74 flletme Üniversitesi Modeli 74 Sanal Model 78 E itim fllevinin Pazarlanmas 81 D fl Kaynak Kullan m E itimi 82 Özet 84 Anahtar Kavramlar 84 Tart flma Sorular 85 Uygulama Ödevleri 86 Bölüm 3 htiyaçlar Belirleme 87 htiyaçlar Belirleme Steelcase çin Önemlidir 87 Girifl 88 htiyaç Belirleme Niçin Gereklidir? 89 htiyaç Belirleme Sürecine Kimler Kat lmal? 90 htiyaç Belirlemede Kullan lan Yöntemler 92 htiyaç Belirleme Süreci 95 Organizasyonel Analiz 96 Kifli Analizi 99 Görev Analizi 110 Yetkinlik Modelleri 113 htiyaç Belirlemenin Kapsam 116 Uygulamada htiyaç Belirleme 117 Özet 118 Anahtar Kavramlar 118 Tart flma Sorular 119 Uygulama Ödevleri 120 Bölüm 4 Ö renme: Teoriler ve Program Tasar m 121 Olumlu Bir Ö renme Ortam E itimi Canland r r! 121 Girifl 123 Ö renme Nedir? Ne Ö renilir? 124 Ö renme Teorileri 125 Pekifltirme Teorisi 125 Sosyal Ö renme Teorisi 126 Hedef Teorisi 129 htiyaç Teorileri 130 Beklenti Teorisi 131 Yetiflkin Ö renme Teorisi 132 Bilgi fllem Teorisi 133 Ö renme Süreci 134 Zihinsel ve Fiziksel Süreçler 134 Ö renme Döngüsü 135 Yafl n Ö renme Üzerindeki Etkileri 137 E itim çin Ö renme Sürecinin Anlam 138 Ö renme Sonuçlar na Verilen E itsel Önem 149 Etkin E itim Programlar Tasar m nda Göz Önünde Bulundurulmas Gerekenler 149 E itim Ortam n n Seçilmesi ve Haz rlanmas 150

20 çindekiler XXV E itmenlerin Seçimi 153 E itmenler E itim Yerini ve Ö retim Program n Nas l Ö renmeye Daha Uygun Hale Getirebilirler? 154 Program Tasar m 156 Özet 162 Anahtar Kavramlar 162 Tart flma Sorular 163 Uygulama Ödevleri 164 Bölüm 5 E itim Transferi 167 E itimi Hastalar n Ciddi Bak m Alabilmelerine Yard mc Olmak çin Kullanma 167 Girifl 168 E itim Dizayn (Tasar m ) 171 E itim Transferi Teorisi Uygulamalar 171 Kendini Yönetme Stratejileri 174 E itim Transferini Etkileyen fl Çevresi Özellikleri 176 Transfer klimi 176 Yönetici Deste i 178 fl Arkadafllar Deste i 182 Ö renilen Becerileri Kullanma F rsat 182 Teknik (Teknolojik) Destek 183 Transferi Destekleyen Örgütsel Ortamlar 184 Ö renen Organizasyon 184 Bilgi ve Bilgi Yönetimi 185 Özet 189 Anahtar Kavramlar 189 Tart flma Sorular 190 Uygulama Ödevleri 190 Bölüm 6 E itim De erlendirme 193 BP den Liderlik Gelifltirme: yi Bir Yat r m 193 Girifl 194 E itimin De erlendirilmesi ile lgili Nedenler 195 De erlendirme Sürecinin ncelenmesi 197 E itim Programlar n n De erlendirilmesinde Kullan lan Kriterler 198 Biliflsel Sonuçlar 199 Beceri Temelli Sonuçlar 200 Duygusal Sonuçlar 201 Sonuçlar 203 Yat r m n Geri Dönüflü 203 Sonuçlar n yi Olup Olmad n n Belirlenmesi 204 lgililik 204 Güvenilirlik 205 Ay rtedicilik 205 Pratik Olma 206 De erlendirme Uygulamalar 206 De erlendirme Programlar 208 Geçerlili e Yönelik Tehditler: De erlendirme Sonuçlar çin Alternatif Aç klamalar 208 De erlendirme Programlar n n Tipleri 210 Bir De erlendirme Program Seçerken Gözönünde Bulundurulmas Gerekenler 215 Yat r m n Geri Dönüflünü Belirlemek 217 Maliyetleri Belirlemek 218 Faydalar Belirlemek 218 Bir Maliyet-Fayda Analizi Örne i 219 Fayda-Maliyet Analizi çin Di er Yöntemler 222 Yat r m n Geri Dönüflünü Belirlemeye Yönelik Faydal Fikirler 222 nsan Sermayesini Ölçme ve E itim Aktivitesi 224 Özet 225 Anahtar Kavramlar 226 Tart flma Sorular 226 Uygulama Ödevleri 227

21 XXVI çindekiler Bölüm 7 Geleneksel E itim Yöntemleri 229 Kyphon da E itim nvaziv De ildir 229 Girifl 230 Sunufl Yöntemleri 232 Anlat m 232 Görsel- flitsel Teknikler 233 Uygulamal Yöntemler 234 flbafl nda E itim 235 Simülasyonlar 241 Vak a Çal flmalar 242 fl Oyunlar 243 Rol Oynama 245 Davran fl Modelleme 246 Grup Kurma Metodlar 249 Macera Ö renimi 250 Tak m E itimi 251 Eylem Ö renimi 254 E itim Metodunu Seçme 256 Özet 258 Anahtar Kavramlar 259 Tart flma Sorular 259 Uygulama Ödevleri 260 Bölüm 8 Uzaktan Ö renme ve E itimde Teknolojinin Kullan m 263 Büyük Bir T r n Yan ndan Geçerken Bir Kez Daha Düflünün! 263 Girifl 264 Teknolojinin E itim ve Ö renim Üzerindeki Etkisi 266 Teknoloji ve flbirli i 267 Teknoloji ve Ö renme Ortam 268 Teknoloji ve Multimedya 270 Bilgisayar-Temelli E itim 272 CD-ROM ve Laser Diskler 273 Interaktif Video 273 Internet, web Tabanl E itim, E- Ö renme ve Ö renme Portallar 274 Etkili Online Ö renmenin Gelifltirilmesi 279 htiyaç Belirleme 280 Tasar m 281 flbirli i ve Ba lant Kurmak çin Teknoloji 283 Karma Ö renme 286 Simülasyonlar 287 Sanal Gerçeklik 289 Mobil Teknoloji ve E itim Yöntemleri: IPOD lar, PDA lar 289 Ak ll E itmenlik Sistemleri (Intelligent Tutoring Systems) 291 Uzaktan Ö renme (Distance Learning) 292 E itim Destekleme Teknolojileri 294 Uzman Sistemler 294 Groupware 295 Elektronik Performans Destekleme Sistemleri 296 E itim Yönetimi Teknolojileri 296 Etkileflimli Ses Teknolojisi (Interaktive Voice Technology) 296 Imajnasyon (Imaging) 297 E itim Yaz l m Uygulamalar 297 Ö renme Yönetim Sistemleri (ÖYS ler): E itim, Destek ve Yönetim Sistemleri 298 Yeni Teknoloji E itim Yöntemlerinin Seçimi 301 Özet 304 Anahtar Kavramlar 304 Tart flma Sorular 305 Uygulama Ödevleri 305 Bölüm 9 Personel Gelifltirilmesi 307 Personel Geliflimi Büyük Projeleri Tamamlamak çin Gereken Cesaret, Al n Teri ve fl Makineleri Kadar Önemlidir 307 Girifl 309 Çal flan n Gelifltirilmesi le lgili Yaklafl mlar 311