Kumarİnik ve Flavonik Glikozidler 365

Transkript

1 A. O. Veterner Fakültes Farmakoloj ve Tokskoloj Kürsüsü Prof Dr. M. Şahn Akman ANKARA YÖRESİNDE YETİşEN MELİLOTUS (KOKULU YONCA) TÜRLERİNDEKİ KUMARİNİK' VE FLAVoNİK GLİKOZİDLERİN ÇıKAN METOD KAGIT KROMATOGRAFİ İLE İNCELENMESİ M. Şahn Akman* Kemal Ozan* * Etude des Glucosdes Cumarnque et Flavonque de Mellot par la Chromatographe Ascendante sur Paper Resunu?: Dans ce traval, on a fat des essas chromatographques sur les preparatons galenques de feulles et de fleurs de mellot (Mellotus offcnals) que I'on rencontre dans la regon d' Ankara. On a surtout nsste sur la separaton des glucosdes cumarnque et flavonque de cette plante par la chromatographe ascendante sur paper. eomme solvant on a utlse une soluton d'acde aeetque ol% 15. On a revele les taches pulversant d'une soluton de KAH. Pus chromatogramme a ete examne en lumere ultravolette. Les substances cumarnques ont donne des taches bleues. Tands que les substances flavonques ont montre des taches jaune, jaune rose et verte. De cc fat nous avons tre la coneluson que ces tros taches flavonques etaent le quercetol; le kaemferol et le robnosde dejol sgnales dans certanes publcatons'. Özet: Bu çalışmada Ankara yöresnde yetşen kokulu yonca (MelllotlS offcnals) btksnn ççek ve yaprak karışımlarından hazırlanan maserasyon, nfuzyon ve ekstreler üzernde kromatografk çalışmalar yapıldı. Özellkle kumarnk ve flavonk glkoztlern çıkan metod kağıt kromatograf le ayrılması üzernde duruidu. Çözücü olarak % 15 lk asetk ast kullanıldı ve lekeler önce KOH'n alkoldek % 5 lk çözelts püskürtülerek gün ışığında ve sonra da VV altında ncelenerek kumarn tp maddeler mav ve favon tp maddeler se sarı, turuncu sarı, yeşl lekeler halnde belrd. Böylece tesbt edlen üç flavon lekesn lteratürlerde bldrlen kersetol, kemferol ve robnozd olduğu sonucuna varıldı.' Grş Evcl hayvanlarda btklerle zehrlenmeler, eskden ber blnen ve rastlanılan olaylardandır. Ancak, bu olayların en lgnçlernden br, Veterner Fakültes Farmakoloj ve Tokskoloj Kürsüsü Profesörü, Ankara/Türkye. Aynı kürsüde doçent.

2 Kumarİnk ve Flavonk Glkozdler 365 normalolarak zehrl herhang br unsur htva etmeyen mera otiarının bazı hailerde hayvanlar arasında zehrlenmelere yol açmasıdır'. Nasıloluyor da, hayvan beslenmesnde normalolarak yer alan zararsız br btk, bazı hailerde genş çapta zehrlenmelere ve hatta ölümlere sebep olablyor? Bu soru özeilkle, söz konusu btklerde herhang zehrl br unsur tesbt edlemedğ durumlarda hailedlmes çok güç br sorun teşkl etmektedr. Böyle durumlarda, yan toksk br unsur ortaya çıkarılamadığı hailerde çok kez, sadece klm, yetşme bölges, toprağın jeolojk yapısı, kullanılan gübre, vejetasyon devr gb bazı faktörlere bağlı olarak btknn sonradan br toksste kazanması htmalnden başka br çözüm yolu bulunamamıştır'. İşte bu tp btksel zehrlenmelere en tpk br örneğ Mellotus (kokulu yonca) türlernn sebep olduğu zehrlenmeler teşkl eder 6 Mellotus türlernden özeilkle Mellotus oficanals, mcllotozd denlen br glkozd htva eders. Bu glkozd glkoz ve kumark asde parçalanır. Kumark astten de kumarn teşekkül eder. Mellotus'da bulunan kumarn, yağışlı yıllarda rutubet ve küflenme gb kötü koşullar altında dkumaral (bs-methyu:ne-oxycoumarne) halne dönüşür? (şekl: ı). c o u ro a r 1 n e (Benzo 0(- py rone ) Şekl I. Kumarn ve dkumarol Dkumarol antvtamn K gb etkyerek, K vtamn karansına sebep olur. Ve kanın koagülasyon zamanını uzatır, protrombn teşekkülünü engeiler. Bu şeklde dkumaral htva eden yoncaları yyen hayvanlar hemorajlerle seyreden zehrlenme semptomları gösterrlerı 8 l0. ÖzeIlkle, sığırlarda tad duygusu daha az duyarlı olduğundan, dğer hayvanlara nazaran bu zehrlenme daha fazla görülür. Bazan aynı zehrlenmeye koyunlarda ve atiarda da rastlanır. Zehrlenme dyetetk tedbrler almak ve hasta hayvanlara vtamn K vermek suretyle önleneblmektedr 4. Bz bu çalışmamızda, mera otlarında bulanablecek ve yukarıda zah ettğmz koşullar altında zehrl olablecek unsurlardan br olan

3 366 M. Şahn Akman. Kemal Ozan kumarnk glkoztiern tanınması ve ortaya çıkarılması üzernde durduk. Keza, aynı btklerde rastlanılan flavonk glkoztiernde aynı metodla ncelenmesn yapmak suretyle, ele aldığımız mera odarının etken maddeler yönünden terkbern tesbt etmeye çalıştık. Materyal ve Metod Çalışmamıza başlangıç teşkl eden ön deneyler, Svrhsar Hükümet Veternerlğnn, 19/2 yılı Hazran ayında, hayvanlarda zehr- Icnmelere sebep olduğu ddası le Kaymaz bucağı Çaylık mevknden toplayarak gönderdğ kuru Mellotus (kokulu yonca) numuneler üzernde yapılmıştır. Daha genş ölçüdek araştırmalar se, Hazran- Temmuz aylarında Ankar cvarında toplanan mdlotus offcanals (kokulu yonca, taş yoncası, snek tırfılı) üzernde yapıldı. Bu maksatla, Mellotus offcnals türler oda ısısında, gölgede kurutulduktan sonra, toprak üstü ksımları (özellkle ççek ve yapraklar) kaba toz halne getrld. Kromatografk çalışmalar, bu ççek ve yapraklardan baret olan karışımlardan hazırlanan % 5 lk maserasyon, nfuzyon veya etanollü hülasa üzernde yapıldı. Etanollü hülasanın hazrlanması çn 5 gr. btk numunes 100 ml etanol le, ger çevren soğutucu altında su banyosunda 3 dakka kaynatıldı. Fltre kağıdından süzülerek, elde edlen hülasa alçak basınç altında 2 ml kalana kadar yoğunlaştırıldı. Kalıntıya 3 ml sıcak su lave edld. Süzüldükten sonra eter ve etl asetat le tüketld. Anhydre sodum sulfat üzernde kurutulup yoğunlaştırıldı. Genellkle yoğun organk çözeltlerde sarımsı renkl çökeltler teşekkül ett. Bu çökeltler alkole alınmak suretyle krstalleştrld. Bu şeklde elde edlen etken maddelern, önce kumarnk ve flavonk tp maddelern tanınması çn ltcratürlerde 9 bldrlen renk re aksyonları yardımı le teşhsier yapıldıktan sonra, kromatografk çalışmalara geçld. Kromatografk çalışmalarda Whatman No: kağıdı kullanılarak çıkan metod kağıt kromatograf teknğ uygulandı. Çözücü olarak % IS asetk asd ve % 85 destle su karışımı kullanıldı. Btk numundernden hazırlanan maserasyon, nfüzyon ve hülasalar mkroppeder yardımı lc kromatograf kağıdına damlatılıp kurutulduktan sonra, kromatograf kağıdı, çözücü sınırı ıo cm'lk br yükseklğe ulaşana kadar (ortalama 40 dk.) devalope edld. Sonra kromatograf kağıdı, kromatograf apareynden çıkartılarak açık havada kurutuldu. Kurutu lmayı müteakp kağıt üzerne KOH'ın alkoldek % 5 lk çözeltsn-

4 Kumarnk ve Flavonk Glkozdler 367 den püskürtüldü. Glkoztler beyaz zemn üzernde sarı renkl lekeler halnde belrd. Aynı kromatograf kağıdı VV altında ncelenerek kumarn tp maddelere at mav ve flavon tp maddelere at sarı, turuncu sarı, yeşl lekeler şaretlend ve Rf değerler tesbt edld. Sonuçlar Btkde glkozd halnde bulunan kumarn ve flavon tp maddeler tüketmek çn su, etanol, eter ve etl asetat kullanılmıştır. Önce ççek-yaprak karışımından ekstraksyon yapılarak flavonodler alkole alındı. Bu alkollü ckstreier de eter ve etl asetat le tüketlerek flavonodiern krstal halde elde edlmes mümkün oldu. Bu şeklde elde edlen etken maddelern önce renk reaksyonları yardımı le teşhser yapıldı ve netceler n tamamlanması çn çıkan metod kağıt kromatograf le yapılan 3ı deney netcesnde kumarnlere at 0.77 Rf değerler yanında, flavonodlcre at 0,24; 0,14; o. IO Rf değerler tesbt edlmştr (Tablo: ve II). TABLO. Kumarnk ve flavonk glkoztler çıkan metod kağıt kromatograf le ayırma (Scparaton des glucosdes cumarnque et flavonque par la chromatographe ascendante sur paper). 1-- Prcparasyon.1_~C~~y adcd ~~ ade~.i ~ değl:~.~ 1 ~~;~on _..~~:~111~~=_~==II=_~==I_;;._.'~-~= Eter e~t~ktı.= _._.0 Etanol ekstraku rı r -_.~= =--=~ j O~_.7~_:~!==~~~. Etlasetat ekstraktı rı O. O Kromatogramlardak Glkoztler Kumarn Flavon -1-- TABLO ıl. lekelern renkler (Les couleurs des taches sur la chromatogramme). KOH'n alkoldek ~~~ çözltsn~e Gün ışığı VV. Ssaarrıı Mav Sarı _-- Flavon LI S_a_r_ı _._._.2:..u~~~ Sarı I--Fl~-.v-on-I-II----.-'- Sarı Yeşl

5 368 M. Şahn Akman. Kemal Ozan Kumarnk glkoztlern ayrılması: Kumarn tp maddelern kromatografk ncelenmes, ççek ve yaprak karışımlarından hazırlanan maserasyon, nfuzyon ve ekstre gb preparasyonlar üzernde yapıldı. Bu preparasyonlara at kromatogramların hepsnde, KOH reaktf le kumarniere at gün ışığında sarı ve VV altında se mav renkl, Rf değerler ortalama 0,/7 olan lekeler belrd. Keza kumarn tp maddelern yanında uygulanan standart kumarn çöz elts de aynı renk ve Rf değerne malk lekeler verd (Şekl: 2). 0,'1 Jl' ü,d 0,7 0,6 0,, 0,3,/7! 1 { ır " 2 r,.h--. J (~ J " ) " 0,2 "./ ~......" '''--.J' 0,1 V cr;,; ~ ~ 5 6 L Şekl 2. Kumarnk ve flavonk glkozıiern çıkan metod kağıt kromotografsnde verdğ lekeler (Chromatogramme sur paper de glueosdes cumarnque et flavonque). L: hareket çzgs; F: çözüeü sınırı; ı: standart kuma rn çöze! ts; 2: maserasyon; 3: nfuzyon; 4: etanol ekstraktı; 5: etlasetat ekstraktı; 6: eter ekstl'aktı; S: kumarn standardının mav renkl lekes; K: kumarn tp maddelern mav renkl lekeler; Fı: Flavon l'n sarı renkl lekeler; F,: Flavon li'nn turuncu-sarı renkl lekes; F 3: Flavon ıii'ün yeşl renkl lekes. Flavonodlern ayrılması: Flavonodler özellkle etanol, eter ve etl asetat ekstraktında tespt edld. Aynı şeklde maserasyon tarzında hazırlanan preparasyon-

6 Kumarnk ve Flavonk Glkozdler 369 larda tesbt edlebldyse de, nfuzyonlarda hç br deneyde tesbt edlemed. Flavonk glkoztlere at lekeler KOH reakatfle gün ı~ığında sarı renkl, VV altında se sarı, turuncu-sarı ve ye~l renkte belrmekte olup, Rf!eğerler sırayla ortalama 0,24; 0,14 ve 0,10 olarak tesbt edld (Şekl: 2). Bu lekelerden Rf's 0,24 olan sarı lekeler maserasyon ve eter ekstraktında; Rf's 0,14 olan turuncu-sarı lekeler se etanol eksraktında ve Rf's o, ı o olan yeşl leke se sadece etl asetat ekstraktında tesbt edld. Böylece flavonk glkoztlere at olan üç farklı leke tesbt edim~ oldu. Tartışm.a MeIIotus türlernn ççek-yaprak karı~ımları üzernde yaptığımız kromatografk ncelemeler, bu btklerde bulunan kumarnk ve flavonk glkoztlern ayrılması ve aynı kromatogramda ortaya çıkarılmasını sağladı. Bu maksatla, btk kısımlarını maserasyon, nfüzyon ve hülasa tarzında hazırlayarak, çözücü olarak % 15 lk asetk asd kullandık. Ancak, flavon'ların ayrılması çn, etanol, et asetat ve eter ekstraktlarının kullanılması gerekt. Böylece çe~tl ekstraktlardan hazırlanan kromatogramlarda ~ekl: 2 de F" F ı ve F 3 le gösterdğmz üç çe~t flavon tp madde tespt ettk. Bu üç çeşt flavon, lteratürlerde 9 Mellotus offcnals de bulunduğu zkredlen kersetol, kemferol ve. robnozd adlı flavonlara tekabül etmekte olup, bu hususu ön deneylerde yaptığımız renk reaksyonları da doğrulamaktadır. Dğer taraftan, aynı kromatogram üzernde tesbt ettğmz kumarn tp maddeler de, gerek renk reaksyonları gerekse kumarn standartı le brlkte uygulanmak suretyle teşhs edlmşlerdr. MdIotus türlernde bulunan kumarnler, kötü toplama ve saklama koşulları altında dkumarol halne dönüşerek\ hayvanlarda zehrienmelere sebep olması yönünden, mera otlarında araştırılması gereken öneml br etken maddedr l8lo Bu gb durumlarda, çalışmamızda kullandığımız metodların aydınlatıcı olacağı kanısındayız. Lteratür ı- Cam.pbell, H. A. and Lnk, K. P. (1941): Studes on the Hemorhagc Sweet Clover Dsease. LV. J. Bo!. ehem., 138, 2I. 2- Collentne, G. C. and Q.uck, A. J. (195): The nterrelaton shps rfvtamn K and dcoumarn. Am. J. Med. Sc. 222, Floro, R. (1963): De quelques probtemes de toxcologe vethnare. Rev. de Med. Vet. 114 (12),

7 370 M. Şahn Akman. Kemal Ozan 4- Lınk, K. P. (1959): The dscovery of deoumarol and ıts squels. Crculaton, Masere, M. (1961): Matere Medcale Vegeale. Monograplze: Metlats. Centre de documentaton Unverstare, Pars. sayfa: Panunel, L. H. (ı923): Alleged sweet daver pasanng: ts relaton to hemarrhage septcema. Vet. Med., 18, Rosenfeld, I. and Beatlı, O. A. (1945): Tssue changes nduced by seneca rddell. Am. J. Cln. path., 15, Stahınan, M. A., Huebner, C. F., Lnk, K. P. (1941): Studes an the hemarrhagc sweet da ver dsease. V. J. Bol. Chem., 138, Torek, M., Bezanger-Bauquesne, L., Pnkas, M. (1971): Resherehes sur les f'avanades des Ugumneuses. I. Etude chmque. Annales Pharmaceutques Françases, 29 (3), 20-2 lo. 0- Whte, V. M. (I 970): Sweet do ver pasanng n caule. Veter. Med. Smal Anmal Clncan, U. S. A. 65 (8), Ya<1 "Dfrg Yazı Kuruluna" günü gelmştr.