Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks MODERN CHILDHOOD PARADIGM

Transkript

1 ZfWT Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks MODERN ÇOCUKLUK PARADGMASI MODERN CHILDHOOD PARADIGM Recep ERCAN Özet: Bu çalıma sosyal bir kategori olarak çocukluk üzerine yeniden düünmeyi amaçlamaktadır. Eski çocukluk paradigması çocukları gündelik yaamın küçük yetikinleri olarak sosyal statünün en alt basamaına yerletirmitir. Çocukların düük statüsü onları elverisiz koullarda yaamaya mahkûm etmitir. Günümüzde yaanan sosyal eitsizlikler ve bu eitsizliklerin yol açtıı riskler, çocukluun yeniden tanımlanmasına ve yapılandırılmasına gerekçe oluturmaktadır. Çocukların sosyal bir kategori düzeyinde tanımlanması ve mevcut statülerini deitirme ihtiyacı, modern çocukluk paradigması açısından bir balangıç olacaktır. Anahtar Kelimeler: Çocuk, Çocukluk, Çocukluun Yeniden Yapılandırılması, Modern Çocukluk Algısı. Abstract: In this study, it is aimed to rethinking about childhood as a social category. Old childhood paradigm embedded children in bottom step of social status as little adults of daily living. Lower status of children obliged them to live in unfavourable conditions. Today s social inequalities and risks due to these inequalities is a basis for childhood to be redefined and restructured. The need for defining the childhood in a social category level and changing their existent status will be preliminary in terms of modern childhood paradigm. Key words: Children, Childhood, Restructuring the Childhood, Modern Childhood Paradigm. 85 Giri Çocukluun inasında yaanılan toplumsal ve kültürel sorunlar, bizim çocukluu algılama biçimimizi etkilemektedir. Eskiden çocukların sadece ihtiyaçları konuulur ama onların doal hakları göz ardı edilirdi. Çocuklar adeta yapısal düüncesizliin kurbanları olarak sosyal-politik programlarda yeterince dikkate alınmazdı (Woodhead, 1997). Yakın zamanlarda ise çocuk Yrd. Doç. Dr., Cumhuriyet Üniversitesi Eitim Fakültesi Sivas rercan@cumhuriyet.edu.tr

2 Recep Ercan Modern Çocukluk Paradigması Modern Childhood Paradigm 86 sosyolojisi üzerinde yapılan çalımalarda çocuk haklarının vurgulanması ve çocukların sosyal bir kategori olarak ele alınması dikkat çekicidir (Turner, 1992; Giddens, 1977, Denzin, 1977; Focault, 1977). Çocukluk, toplumsal bir yaratmadır. Çocukların nasıl tasarlandıı ve nasıl algılandıı her zaman kültürel ve tarihsel bir bakı açısını yansıtır (Elkind, 2001). Modern çocukluk yaratımı olarak anılan bu görü, çocukluun yetikinlikten tamamen farklı olduu ve yetikin yaamının dıında tutulması gerektii anlayıına dayanır. Modernliin ürettii evrensel çocukluk doası, ulusal ve kültürel farklılıklar nedeniyle deiime uramakta, günümüzde yeniden tanımlama yoluna gidilmektedir. Buna gerekçe oluturan etkenlerin baında çocukların sahip olduu farklı sosyalizasyon süreçleri gelmektedir. Çocukluun toplumsal ve kültürel inasında yaanılan sosyal eitsizlikler, ortak çocukluk algısının önüne geçmektedir. üphesiz bu durum, çocukların sosyal statülerini belirleyen süreçler -akran ilikileri, cinsiyet ve ibölümü- üzerinde düünmeyi gerektirmektedir. Çocukluunu yeterince yaayamadan sosyal hiyerarinin çeitli basamaklarında her türlü istismara maruz kalan çocuklar, sosyal aratırmaların en önemli konusu haline gelmitir. Nitekim çocuklarla ilgili sosyolojik ve antropolojik incelemeler son yıllarda ivme kazanmıtır. Günümüzde çocuk salıı, çocuk geliimi ve dier çocuk kültürü incelemeleri artık marjinal çalımalar olmaktan çıkmıtır. Normal çocukların yanı sıra elverisiz koullarda yaayan çocuklarda aratırmacıların ilgisini çekmitir (James, 2001). Sosyal bilimlerin çeitli alanlarında çocuk aratırmalarında bir artı olmakla birlikte bazı sorular hâlâ cevaplanmı deildir: Çocukluk aratırmalarına artan bu ilginin arkasında neler vardır? Çocuklar neden incelenmektedir? Çocuklarla ilgili ne tür aratırmalar yapılabilir? Aratırmalar en iyi nasıl yapılabilir? Çocuklar üzerinde yapılacak çalımalarda kullanılabilecek uygun aratırma yöntemleri var mıdır? Çocuklar aratırma sürecine ne kadar katılabilirler? Aratırmalar hangi ya gruplarında yürütülebilir? Aratırmalar en iyi nerelerde yapılabilir? Çocukluu incelemede en yararlı teorik çerçeveler hangileridir? Bunun gibi daha pek çok soru ve cevabın çok az olduu sorunlar hâlâ çözüm beklemektedir. Çocuklar üzerinde çalımayı gerektiren birçok neden ve bu alanın yeni çalıılmasından kaynaklanan teorik ve empirik güçlükler vardır. Bununla birlikte çocukluk incelemeleri giderek büyüyen bir alanı oluturmaktadır. Dolayısıyla çocuklua ilikin çalımalarda karılaılan teorik ve empirik sorunlar, çocuk sosyolojisinin kurulmasını gerekli kılmaktadır. Günümüzde çocuklarla ilgili teorik yaklaımlar umut vericidir. Bata çocuk hakları olmak üzere tüm dünyada çocukları her türlü istismardan

3 ZfWT Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks koruyan yasalar çıkarılmıtır. Ancak bu yasaların çou uygulamaya geçirilememi, en azından bütün çocuklar için elverili koullar yaratılamamıtır (Yolcuolu, 2009). Bu çerçevede u sorular düündürücü niteliktedir: Çocuklara yönelik cinsel istismar ortadan kaldırılmı mıdır? Medyada çocuk istismarı önlenebilmi midir? Çocuk emei sömürüsüne karı yasal düzenlemeler uygulanmakta mıdır? Ailede çocua yönelik iddet azalmakta mıdır? Savalarda çocuk ölümleri engellenmekte midir? Sokakta yaayan çocukların sayısı artmakta mıdır? Çocuk suç oranları azalmakta mıdır? Çocuk ölüm oranlarında, zengin ve fakir ülkeler arasında makas daralmakta mıdır? Uluslar arası çocuk merkezlerinin yayınladıkları raporlar incelendiinde bu sorulara evet demek mümkün deildir. Dolayısıyla sosyal eitsizliklerin belirleyici olduu günümüz toplumlarında çocukların hâlâ önemsiz nesneler olarak görüldüü söylenebilir. Bu durum karısında çocukluun sosyal bir kategori olarak yapılandırılması ve ona yüksek bir statü atfedilmesi çocukluk incelemeleri için bir gerekçe oluturmaktadır. Çocukluk incelemelerinde yaanan teorik ve pratik kaygıları gidermek için birkaç temel öncülden hareket edilebilir. Çocuk sosyolojisinin gelimesine dayanak oluturan bu öncüllerin baında çocukluun sosyal bir kategori olarak yapılandırılması gelmektedir. Ayrıca çocukların incelenmeye deer görülmesi, çocukların yetkin sosyal aktörler oldukları, sosyal dünyaya ilikin özgün bakı açısına sahip oldukları ve yetikinlerin onları dinlemeye deer bulması balangıç açısından temel oluturmaktadır (Prout ve James, 1990). Bu çerçevede çocukluk toplumsal bir inadır. Farklı sosyalizasyon süreçlerini pratik etmektedirler. Bu nedenle çocukluu tek ve evrensel çocukluk imgesi olarak deil, kültürler arası çeitlilik gösteren toplumsal bir çözümleme deikeni olarak görmek gerekir. Toplumsal ilikileri ve kültürel yaantıları bakımından çocuklar, etkin bir özne ve yetikinlerin bakı açısından baımsız olarak ele alınmalıdır (James ve Prout, 1997). Bu çalımada sosyal eitsizliklerin yarattıı riskler ve modern çocukluk algısı üzerinde durulmaktadır. Sosyal eitsizlikler ve bu eitsizliklerin yarattıı riskler, modern çocukluk yaratımına gerekçe oluturmaktadır. Sosyal eitsizlikler çocuk salıını, dolayısıyla modern çocukluk algısını etkilemektedir. 87

4 Recep Ercan Modern Çocukluk Paradigması Modern Childhood Paradigm 88 Sosyal eitsizliklerin çocuk salıını nasıl riske ettii, bu eitsizlikler karısında çocukluun nasıl yapılandırıldıı günümüzde en çok tartıılan konulardan biridir. Özellikle sosyal eitsizliklerin çocuklar üzerinde yarattıı olumsuz etkiler, yeni çocukluk paradigmasının inasına gerekçe oluturmaktadır. Çünkü çocuk salıını tehdit eden faktörlerin baında sosyal eitsizliklerin yol açtıı riskler gelmektedir. Dolayısıyla çocuk salıı konusu gelecein toplumunu belirlemede esas rolü oynayacaktır. 1. Sosyal Eitsizlikler ve Riskler Çocuk salıını tehdit eden sosyal eitsizlikler ve bu eitsizliklerin yol açtıı riskler çocukluun yeniden yapılandırılmasına gerekçe oluturan etkenlerden biridir. Her ne kadar günümüzde anne babalar çocuklarına daha çok deer veriyor, onların iyi yetimeleri ve mutlu bir çocukluk geçirmeleri için güçlerini aan bir özveri gösteriyorlarsa da bu durum ne yazık ki tüm çocuklar için geçerli deildir. Günümüzde çaın getirdii olanaklardan, salıktan, eitimden, refahtan pay alabilen dünya çocukları azınlıktadır. En zengin ülkelerde bile yoksunluk içinde büyüyen, eitim göremeyen ve hakları sömürülen milyonlarca çocuk bulunmaktadır. Zengin ve yoksul ülkelerin çounda inanılmaz çelikiler yan yana sergilenmektedir (Yörükolu, 1984; Gordon, 2003). Sosyal eitsizliklerin yol açtıı fakirleme, çocukların yaamlarını sürdürmelerinde büyük bir risk olarak görülmektedir. Aratırmalar, ailenin refah düzeyi yükseldikçe çocukların yaam kalitesinin arttıını göstermektedir. Refahın artması dorudan çocukların beslenmesine, eitimine ve salıına olumlu olarak yansımaktadır. Maddi yaam koullarının çocuk salıına etkisinin aratırıldıı bir çalımada, çocuk salıını tehdit eden en büyük riskin olumsuz ekonomik koullar olduu rapor edilmektedir (Cooper, 1998). Yoksulluk çocuun yaam kalitesini düürmektedir. Yoksul bölgelerde yaayan çocuklar, zengin bölgelerde yaayanlara göre daha çok risk altındadır. Çocuun ekonomik düzeyi, yaadıı ev, mahalle ve kent bölgesel sınırları belirlemektedir (Stark, 2002). Çocuk salıı ile bölgesel gelimilik arasında da dorudan bir iliki vardır. Yoksulluun çocuk salıına olumsuz etkisini sosyal eitsizlikler temelinde ele alan Portner (1994), yoksul çocukların yeteneklerini yeterince gelitirmek ya da göstermek fırsatı bulamadan körelip gittiini ve yetenekleri dorultusunda topluma katılımlarının engellendiini söylemektedir. Günümüzde uygulanan eitim politikaları yüzünden dünyanın birçok bölgesinde sosyal eitsizlikler giderek artmaktadır. Bunun sonucunda bölgeler arası uçurumlar olumakta ve birçok yetenekli çocua yükseköretim kapıları batan kapatılmaktadır. Benzer bir durum hiç okul yüzü görmeyen kız çocukları ya da kırsal bölgelerde okuyan örenciler için de geçerlidir. Bu çocukların yeteneklerini kullanma olanaı bulamadan

5 ZfWT Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks toplum kalkınmasından mahrum edilmesi onları ekonomik fakirlemeye itmektedir. Salık bakım kalitesi ile fakirleme arasında da bir paralellik vardır. Ekonomik ve sosyal eitsizlikler fakirlii artırmakta ve salık bakım kalitesini düürmektedir. Nitekim düük gelirli ailelerde çocuk ölüm oranları bata olmak üzere beslenme kaynaklı salık sorunları ve bulaıcı hastalıklara yakalanma riskleri dier sosyal sınıflara göre üst düzeydedir (Cirhinliolu, 2001). Sürekli yoksulluk, bölgesel çatımalar, doal felaketler ve her türlü sosyal eitsizlikler çocuk salıına yönelik çevresel tehditleri artırmaktadır. Çocuklar birçok konuda kendi balarına karar veremedikleri, savunmasız oldukları ve tehlikelerden kaçamadıkları ya da karı koyamadıkları için genellikle ilk kurbanlar arasında yer almaktadır. Bir toplumun çocukları sahipsiz olduunda ise, o ülkenin sosyal ve ekonomik geliimi engellenmektedir. Sosyal eitsizlik sarmalında yaanan sosyal ilikiler ve hiyerariler eitsizlii üretmeye ve sürdürmeye devam etmektedir. Özellikle erken çocukluk dönemindeki farklılıklar, yetersiz bakım, salıksız çevre koulları ve ekonomik güçlükler pek çok çocuk için risk tekil etmektedir. Annenin düük eitim düzeyi, kaygılı olması, aile reisinin vasıfsız ii, anne çocuk arasında düük düzeydeki etkileim gibi etkenler sosyal statüsü düük sınıflarda daha çok dikkat çekmektedir. Bir baka deyile ne kadar risk etmeni varsa çocuk açısından etki o kadar kötü olmaktadır (Kaıtçıbaı, 2009). Çocuk geliimine ve eitimine erken yalarda yapılan yatırımlar yoksulluk, sosyal eitsizlik ve cinsiyete balı ayrımlar yüzünden dezavantajlı sayılan çocuklar için iyi bir balangıç oluturmakta ve eitsizliin giderilmesine yardımcı olabilmektedir. Bu bakımdan okul öncesi eitiminde okullama oranının artırılması, yoksul ailelerin aile destek programlarıyla güçlendirilmesi büyük önem taımaktadır. Yapılan birçok aratırmada sosyo-ekonomik statü yükseldikçe bu statüye sahip kimselerin çocuk geliimi için daha uygun davranılar sergiledikleri rapor edilmektedir (Kaıtçıbaı, 2005; Bekman, 1999). Dolayısıyla sosyal sınıfın önemi, dier etnik ve dinsel farklılıklardan daha aır basmaktadır. Çocukların sosyal problemler karısında incinmelerini önlemek için bir takım stratejilerin gelitirilmesi gerekir. Özellikle bölgeler arası kültürel farklılıkları da dikkate alan bir yaklaımla çocukluun ekonomik ve sosyal statüsünün yükseltilmesi ve yeniden yapılandırılmasına ihtiyaç vardır. Modern çocukluk anlayıına göre, çocukların bakımı ve yetitirilmesi salt ana-babanın görevi olmayıp çocuun korunmasında ailenin yanında toplumun da sorumluluu bulunmaktadır (Karata, 2001). 2. Çocukluk Algısındaki Farklılıklar Eskiden çocukluun tarihi bir kâbus gibi anılırken bugün çocuklara 89

6 Recep Ercan Modern Çocukluk Paradigması Modern Childhood Paradigm 90 ilikin olumsuz ilgiler modern aile ile birlikte deimeye balamıtır. Günümüzde uygulanan sosyal politikaların bir sonucu olarak çocukların sorunları toplumun gündeminde daha çok tartıılmaktadır. Özellikle 1980'li yıllardan itibaren çocuk istismarına dikkat çeken Birlemi Milletler Çocuk Hakları Komisyonunun çalımalarında belirgin bir artı vardır. Bu dönemde sosyal bilimciler de çocukları sosyal bir kategori olarak önemsenmeye balamıtır. Özellikle toplumsallama ve toplumsal cinsiyet farklılaması gibi alanlarda çocukluk aratırmalarının arttıı görülmektedir. Ayrıca çocuk hakları, çocuk katılımcılıı ve çocukların yeteneklerini öne çıkaran ve mevcut çocukluk imgesine karı çıkan yeni yaklaımlar da dikkati çekmektedir (Marsall, 1999; James ve Prout, 1990). Ayrıca, çocukluun ayrı bir geliim dönemi ve sosyal kategori olduu kabul görmeye balamıtır. Yeni çocukluk anlayıının tüm toplumsal kesimlere yaygınlamasında, çocuun korunmasında ailenin yanı sıra devletin de sorumlulukları olduu anlayıı etkili olmutur. Bu yöndeki sosyal politikalar, çocukların korunması konusunda birçok evrensel oluuma öncülük etmitir (Postman, 1995). Günümüzde çocuk merkezli toplum ideolojisinin dayatmasıyla çocuklara yönelik sosyal politikalar ve yasal uygulamalarda iyilemeye gidilmitir. Toplumsal refahın ve tıbbi bakım olanaklarının artması, bilimsel ve teknik gelimelerin saladıı yeni olanaklar sayesinde çocuklar eskiye göre daha iyi bir noktaya gelmitir. Eskiden çocuk üretimin bir parçası iken, bugün toplumun gelecei olarak görülmektedir. Çocua yatırım, toplumun geleceine yatırım olarak algılanmaktadır. Okul psikolojisi ve tıp alanında çocukların ilgileri anlaılmaya çalıılmaktadır. Bu gelimeler çocuklar açısından önemli bir adım olmakla birlikte çocukluun küçük statüsünün hem ailede hem de toplumda istenilen düzeyde olduu düünülemez. Bugün de çocuklua ilikin daha pek çok kavram problematik olmaya devam etmektedir. Modern çocukluk paradigması dorultusunda sürdürülen farklı ilgiler ve tartımalar sosyal politikaların oluturulması bakımından yol göstericidir. Çocukluun tanımlanmasında ve yapılandırılmasında çada kuram ve kavramlardan yararlanılmakla birlikte asıl sorun, çeitli fikirlerin, felsefelerin, ilgilerin ve pratiklerin kültürel farklılıkları olan toplumlarda nasıl kombine edileceidir. Çocukluk, her kavram gibi sosyal olarak tanımlanmı ve her toplumda farklılıklar gösteren tarihsel ve kültürel bir inadır. Her ne kadar biyolojik özellikleri ve bir takım ihtiyaçları nedeniyle yetikinlere baımlılıkları ortak olsa da, çocukluk tarihsel ve kültürel olarak önemli farklılıklara ve deiimlere sahiptir (Kaıtçıbaı, 2000). Nitekim Kaıtçıbaı nın (1998) yaptıı bir aratırmaya göre, çocua yüklenen anlam ile anne-babanın eitim düzeyi arasında dorusal bir iliki olduu görülmektedir. Ailenin eitim düzeyi dütükçe, çocuun ekonomik deer üreten bir birey olarak görülme olasılıı artmaktadır.

7 ZfWT Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks Çocukluun sosyo-kültürel balamın dıında bir algıyla kavramsallatırılması, toplumun ekonomik gelimiliiyle yakından ilintilidir. Ana-babaların eitim düzeyleri ve refah seviyelerinin yükseltilmesi çocua bakıı deitirmektedir. Çocua yönelik istenmeyen durumların olumasını engellemek için hukuki düzenlemelerden önce ekonomik koulların iyiletirilmesi ve eitim ile desteklenmesi gerekir. Hukuk, çocukluk algısının yerlemesinde bir üst yapı kurumu olarak düünülebilir. Günümüzde çocukluu toplumsal bir kurgu olarak kabul eden sosyolojik yaklaımlardan söz edilebilir. Bu yaklaımlara göre çocukluk, sosyal ilikileri karakterize eden fikirler ve duygular paketidir; çocukluk imgeler, tasarımlar ve kodlardan meydana gelen toplumsal bir kurgudur. Çocukluk toplumsal çözümlemenin bir birimidir; çocukların toplumsal ilikileri ve kültürleri yetikinlerin bakı açısından baımsız olarak kendi baına aratırılmaya deerdir; çocuklar kendi toplumsal yaamlarını kurmada ve belirlemede etkindirler. Yine bu yaklaımlara göre çocukluk, her yerde ve her zaman aynı deildir; tarihsel ve kültürel balamın dıında evrensel bir çocuk doasından söz etmek mümkün deildir (Onur, 2007). Çocukluun kefi modern zamanlara ait olmakla birlikte sosyal deerlere balı olarak zamanla deimi ve kültürel açıdan tanımlanmıtır. Marshall'a (1999) göre çocuk terimi ya bir evlât, ya da bir toplumda yetikinlerle aynı ölçüde tam bir ekonomik ve hukuksal statü kazanamamı birisi anlamında kullanılmaktadır. Çocuklar, bir yandan anne babaların üzerine titredikleri deerli varlıklar olarak görülürken dier yandan toplum için bir maliyet ve yük konumundadır. Çocuk, gelien bir insan yavrusu, olgunlamamı, reit sayılmayan küçük yurttatır (Yörükolu, 1984). BM Çocuk Hakları Sözlemesi göre 18 yaından küçük olan herkes çocuk olarak kabul edilmektedir. Çocukluk ise, üst sınırı belirsiz bir çaı nitelenmektedir. Yani farklı ülkelerin yasaları bu sınırı farklı farklı belirledii için üzerinde anlaılmı bir dönem belirgin deildir. Dolayısıyla çocukluk, kültürlere ve tarihsel dönemlere göre deiiklik göstermektedir. Bir görüe göre çocukluk i ve ekonomik sorumlulukların dıında oyun ve eitim dönemleriyle sınırlı tutulması benimsenirken, dier görüler çocukların ailede korunması düüncesinden hareketle onların siyasal, entelektüel, cinsel ya da ekonomik varlıklar olarak hareket etme becerilerinin olmadıı düüncesinden hareket etmektedir (Marshall, 1999). Gerçektende çocukluk, oyun ve örenim yıllarını kapsayan tüketici dönem olarak tanımlanırsa, üst sınır belirsizlemektedir. Ya da tam tersine çocukluunu yaayamadan ekonomik güçsüzlüklerin daha hissedilir olduu kırsal kesimlerde de çocuklar, üretime dorudan katılarak aile refahına katkıda bulunmaktadır. Bu durumda çocukluun sınırı daha aaılara çekilebilmektedir. Çocuk açısından bu belirsizlik yaı ne olursa 91

8 Recep Ercan Modern Çocukluk Paradigması Modern Childhood Paradigm 92 olsun çocukluk, evlilik ve çalıma hayatına atılmayla sona ermektedir (Yörükolu, 1984). Çocuk kavramı da çocukluk çaı gibi belirsizlik ve çelikilerle yüklüdür. Çocuk küçüktür ve aklı ermez; güçsüzdür, bilgisizdir, saftır. Bu nitelikleri taıyanlara da sen çocuksun ya da çocukluk etme denir. Görüldüü gibi çocuk ve çocukluk kavramının sınırı toplumsal statünün en alt birimini tekil edecek ekilde yetikinler tarafından belirlenmitir. Günümüzde çocukların durumu uluslar arası alana taınmı ve anayasal güvenceye kavuturulmutur yılında dünya liderleri tarafından imzalanan Çocuk Haklarına Dair Sözleme, her çocuun doutan kazanılmı yaama hakkının tanınmasını, çocuun yaama ve gelimesinin en geni ölçüde güvence altına alınması hakkına sahip olduunu bildiriyor. Ancak aratırmalar yukarıda anılan sözlemenin sadece kâıt üzerinde kaldıını gösteriyor de yayınlanan Risk Altındaki Dünya Çocukları Raporu na göre, bugün dünya nüfusunu yarısını oluturan 0-18 ya grubu 3 milyarı akın çocuun yarısının iddete maruz kaldıı, her 100 çocuktan 6 sının 5 yaına varmadan öldüü, 200 milyon çocuun iyi beslenemedii, her ay 800 çocuun kara mayınlardan dolayı öldüü veya sakat kaldıı, 85'ten fazla ülkede oyuncak tutan ellere silah verilerek askere alındıı, 9-14 ya arasındaki 272 milyon çocuun okula gitmek yerine can ve salık güvenliinin olmadıı ilerde çalıtırıldıı dikkate alındıında, Çocuk Haklarına Dair Sözleme nin kâıt üzerinde kaldıının açık bir göstergesidir ( Nitekim, 2010 yılında ikincisi düzenlenen Risk Altında ve Korunması Gereken Çocuklar Uluslararası Sempozyumu nun sonuç raporunda, Birlemi Milletler Çocuk Hakları Sözlemesi nde yer alan hakların çocuklar tarafından yeterince kullanılmadıı teyit edilmitir. Tüm ülkelerde çocukların karılatıkları sorunlar toplumun yapısal bunalımına iaret etmektedir. Bunların baında çocuk cinsellii suiistimali, eitimsizlik, iddet ve açlık gelmektedir. Son yıllarda bu sorunlara karı toplumsal duyarlılık azda olsa artmaya balamıtır. Sadece üçüncü dünya ülkelerinde deil, gelimi ülkelerde de açlıktan ölen çocukların görüntüleri kamaralara yansımaya balamıtır. Yaanan bu olumsuzluklar karısında akademik ilgiler deimeye balamıtır. 1980'den sonra bazı bilgi eksikliklerine ramen bu konularda çalımaların hızlandıını görüyoruz. Ancak bu konuda yapılan çalımalar hala eletiri düzeyindedir. Bu çalımaların kalitesini artırmak için yeni bir paradigmaya, teorik ve uygulamalı çalımalara ihtiyaç duyulmaktadır. Böyle bir paradigma: Çocukluun sosyal bir kategori olarak ele alınmasını zorunlu kılmaktadır. Çocukluk insan yaamının erken dönemini anlamak için bir çerçeve salar.

9 ZfWT Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks Çocukluk biyolojik olarak insan yaamının gelimemiliini temsil eder. Çocukluk, sosyal bir deikendir; sınıf, cinsiyet etniklik gibi dier deikenlerden tamamen ayrı tutulamaz. Çocuklar, önerilen yeni paradigmada sahip oldukları sosyal iliki ve kültürleri konusunda üzerlerinde çalıılmayı hak ediyorlar (James ve Prout, 1990:1-8). Artık çocuklar, yapısal belirlemeciliin etkisiz ve sıradan üyeleri olarak kabul edilmeyi hak etmiyorlar. Son yıllara kadar çocuk üzerine yapılan çalımalarda onların sosyal yapılanmalarına gereince saygı gösterilmiyordu. Çocukları anlamak için, onları sosyal çevreleri ile beraber kendi yaantıları içinde gözlemek gerekir. Nitekim çou çalımada çocukların sosyal, politik ve iktisadi kavramsallatırmada küçük grup ya da toplumsal grubun üyeleri olan toplumsal aktörler olarak kabul edilmeleri gerektii argümanı ileri sürülmütür (Prout ve James, 1997; Qvortrup, 1994). Bu argümanlarda çocuklar yetikinler tarafından yetikin olmayan olarak tanımlanmakta ve çocuklar belli bir toplumda yapısal ve kültürel olarak ekillendirilen varlıklar olarak ele alınmaktadır. Dolayısıyla çocuklar, dier gruplarla karılatırıldıında onlara küçük bir statü atfedilmektedir. Onların sosyal ve politik ilikilerindeki edilgenlikleri, sanki güçsüz pozisyonlarını haklı gösterir gibi algılanmaktadır. Çocukların bilisel yetenek ve ahlaki duyumları yetikinlerle karılatırıldıında, onların güçsüz pozisyonları sorun olarak görülmekte, bu nedenle çocuklar ailelerine baımlı varlıklar olarak deerlendirilmektedir (Burman, 1994). Birlemi Milletler Çocuk Hakları Sözlemesi ne ramen çocuklar dier küçük gruplara göre sosyal ve politik haklardan yoksun bırakılmılardır (Rosebaum ve Newel 1991). Nedeni ise onların henüz olgunlamamı bireyler olmasıdır. Bu bakı açısından hareketle çocuklara ilikin sosyal-politik görümelerde genellikle onların hakları üzerinde deil, fakat ihtiyaçları üzerinde durulduu söylenebilir. Bu durum yetikinlerin çocukları tamamen nasıl gördükleri ile ilgili beklentileri dorultusunda anlaılabilir (Woodhead, 1990). Yetikinlerin bakı açısından çocuklar, adeta yapısal düüncesizliin kurbanları olarak tanımlanmaktadır. Sosyal politik uygulamalarda çocuk hakları neredeyse göz ardı edilmektedir. Çocukları aırı koruma duygusu, onları yetikinlerin dünyasının dıında tutma davranıı, sosyal-politik uygulamalar bakımından bir temel oluturmaktadır (Mayall, 1998). Balangıçta doru bir yaklaım gibi kabul edilen bu tutum, aslında çocukların toplumda sosyal pozisyonlarını güçsüzletirmekte ve haklarının göz ardı edilmesine zemin hazırlamaktadır. Çocukluun nasıl ele alınması ve anlaılması gerektii konusunda sosyologların ortak bir çalıma programı oluturmaları, çocuk statüsünün 93

10 Recep Ercan Modern Çocukluk Paradigması Modern Childhood Paradigm 94 sosyal bir grup statüsüne yükselmesine olanak hazırlayacaktır. Çocuk statüsünün gelitirilmesi çocuk salıı açısından önemlidir. Her ne kadar günümüzde çocukların statüsü gelitirilmeye çalıılmakla birlikte onlar hâlâ devletin ve ailenin kontrolündeki problemsiz uysal nesneler olarak deerlendirilmektedir. Çocuk statüsünün aaı düzeyde olması, imdinin çocukları gelecein yetikinleri olarak salık, eitim ve sosyal düzenin iyiletirilmesine gerekçe oluturmaktadır. Bu bakımdan çocukların sosyal pozisyonları ve zaman içinde kazandıkları ikili statüleri, onların yeniden yapılandırılmasında önem kazanmaktadır. Çocukluun yeniden yapılandırılmasında ve anlaılmasında statü kavramıyla birlikte dier bazı kavramsal çalımalar üzerinde de durulabilir. Üstelik böyle bir yaklaım çocukluk sosyolojisinin geliimine olanak salayacaktır. Bu kavramsallatırmada biyolojik düzen ile sosyal yapı arasında bir iliki kurulabilir. Çünkü insanların fiziksel yaam alanları, onların sosyal yaam alanlarının bir unsurudur. Sosyal yaam alanıyla ilgili eylemler ile bedensel salıın ilikisi genellikle göz ardı edilmektedir. Çocuun yapılandırılmasında önemli bir dier kavram toplumsallatırma kavramıdır. Çocuk toplumsallama sürecinde taklit ve dier örenmeler yollarıyla yetikinlerin dünyasına ilk adım atmanın gerekli normlarını örenir ve uyum salar. Çocuun toplumsallama sürecine etki eden cinsel kimlik, ibölümü ve nesil içi ilikiler burada önem kazanmaktadır. Çocukların gündelik yaam ve deneyimlerinde önemli rol oynayan cinsiyet temelli davranılar, akran grubu ve aile içi ilikiler ve bu ilikilerin en çok yaandıı ve aynı zamanda çocuklar için yaamsal öneme sahip ev, okul, sokak gibi yerler çocuun anlaılmasına kaynak sunmaktadır. Çocukları sosyal düzenin yapılanmasına katkı sunan sosyal aktörler alarak kavramsallatırmak ibölümü kavramı üzerinde yeniden düünülmesi gerektiini gösterir. Artık günümüzde hiç kimse çocukları görmezlikten gelemez. Zaten çocukların ev ilerine yardımcı olma konusunda toplumda bir beklenti vardır. Ancak bu beklentiyi yaamın her alanına yaymak gerekir. imdinin küçüü ama yarının büyükleri olarak çocuklar, yaamları için gerekli olan bilgi ve tecrübeyi ev, okul ve dier sosyal ve doal çevrelerinden imdiden almaları gerekir. Yapılması gereken onları toplumsal yaamın her alanına ortak etmek ve eit haklardan yararlandırmaktır. Daha da önemlisi, çocukların evde, okulda ve dier alanlarda sosyal düzeni korumak ve sürdürmek konularında yapabilecekleri çok eyler vardır. Yeter ki onlara biraz daha güvenilsin. Bu tür bir yaklaım hem onların kiilik ve özgüvenlerini gelitirecek hem de sosyal ve ruhsal yönden daha dengeli yetimelerini salayacaktır. Aynı zamanda çocukların sosyal yaama dâhil edilmesi, belki onların bir sömürü aracı olarak kullanılmasının önüne geçecektir. E deyile çocuk salıının korunmasında, çocukların da kendi iradeleri, ilgi ve yetenekleri dorultusunda yapabilecekleri katkılar vardır.

11 ZfWT Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks Bata salıın korunması olmak üzere, aile içi ilikilerin gelitirilmesi ve bir takım sosyal etkinliklere çocukların katılımı salanmalı ve aileler tarafından tevik edilmelidir. Bu ekilde çocukların toplumda üslendikleri roller, onların aile içi ilikilerini ve sosyal pozisyonlarını güçlendirecektir. Artık çocuklar sadece tüketici olarak ailenin edilgin bir üyesi deil, aynı zamanda ailenin baımsız bir bireyi olarak aile içi ilikilerde görüüne bavurulan kii olacaktır. Bu konuda yapılan çalımalar günümüz çocuklarının ev ve okul yaantıları bakımından daha eitlikçi olmaya balandıını göstermektedir (Mayall, 1998; Qvortrup, 1985). Artık aileler karar alıp verme sürecinde çocuklara giderek daha fazla katılım olanaı salarken, okullarda çocuu eitim sisteminin bir nesnesi olarak deil, eylem ve düünceleriyle okul sistemine katkı sunan bireyler olarak ele alma gereini duymaktadırlar. Kaldı ki, çocuklara ilikin olarak idealize edilen bu düüncelerin hayata geçirilememesi için hiçbir neden yok. Çocuklar fırsat verildiinde evde, okulda ve her alanda yaamlarını sosyal düzenin yeniden yapılandırılması dorultusunda planlayabilir ve tüm olanaklarını kullanabilirler. Sonuç ve Öneriler Sosyal eitsizliklerin ürettii elverisiz koullardan en çok etkilenen çocuklardır. Çocukların doalarından kaynaklanan güçsüz pozisyonları buna gerekçe oluturmaktadır. lke olarak çocukların güçsüz pozisyonlarının sosyal bir statü düzeyine çıkartılması iyi bir balangıç salayacaktır. Çocuklarına sahip çıkamayan bir toplumun geleceinin pek parlak olması düünülemez. Yarının büyükleri olan çocuklar her türlü ilgiyi fazlasıyla hak etmektedirler. Sosyal eitsizliklerin dayattıı olumsuz koullar çocukların kaderi deildir. Onlara sahip oldukları bütün haklar öretilmeli, sosyal eitsizliklerle sürdürülebilir mücadele kültürü kazandırılmalıdır. Çocuklara verilen deer aynı zamanda toplumun kendi geleceine sahip çıkmasının ön kouludur. Çocuk Hakları Sözlemesi nin ikinci maddesi, her türlü ayrımcılıa karı çocukları korumayı öngörmektedir. Pek çok ülkede bu ilke anayasal güvenceye alınmıtır. Ancak uygulamada bazı eksikliklerin giderilmedii, çocuk haklarına ilikin pek çok ülkede ulusal düzeyde iyiletirilmesi gereken hususların olduu bilinmektedir. Salık, eitim, güvenlik gibi sosyal hizmetleri kapsayan temel alanların hükümet programlarında yeterince ilgi görememesi, çocukları ayrımcılık ve eitsizliklerle karı karıya bırakmıtır. Uluslar arası kuruluların yayınladıkları raporlarda hükümet programlarının Çocuk Hakları Sözlemesi nin ayrım gözetmeme ilkesinin gerisinde kaldıı görülmektedir. Bunun sonucunda okullama açısından bölgeler arası farklılıklar giderilememi, salıktan iletiime birçok alanda ayrımcılık ve eitsizlik varlıını sürdürmütür. Eitsizliklerle mücadele etmenin en etkili yolu, erken çocukluk dönemlerinde temelleri atılan sosyal eitsizliklerle mücadele etmektir. 95

12 Recep Ercan Modern Çocukluk Paradigması Modern Childhood Paradigm 96 Çünkü eitsizliklerin çou, daha batan yetikinler aracılııyla çocuklara aktarılmakta ve merulatırılmaktadır. Gelecein sosyal aktörler olarak çocuklar toplumda sahip oldukları güçsüz pozisyonlarını hak etmemektedirler. O nedenle çocukların sosyal bir kategori olarak toplumsal statülerinin güçlendirilmesi gerekir. Yakın gelecekte younlatırılması gereken çabalar unlar olabilir: Corafi ve kentsel eitsizliklerin giderilmesi, Refahın tüm topluma yaygınlatırılması, Çocuklarla ilgili programların planlanmasında toplumsal katılımın özendirilmesi, Eitim ve istihdam alanında cinsiyete dayalı eitsizliklerin ortadan kaldırılması, Varlıını sürdürme ve gelimeye yönelik yaama, büyüme, sosyal ve psikolojik yönden salıklı gelime için erken çocukluk döneminde salık bakım kalitesinin yükseltilmesi, Çocuun ihmal ve istismardan korunması, ergen salıı ve geliimi gibi alanlarda devletin, sivil toplum örgütlerinin halkın ve ailenin seferber edilmesi. Bu alanlarda salanabilecek toplumsal katılım ve uzlama, çocukların eitimde, salıkta, ailede ve dier alanlarda katılım hakkı için olanak salayacaktır. Çocukların gelecekleriyle ilgili kararlarda onların düüncesine bavurmak bir insan hakkı ve yurttalık görevidir. Bu yaklaım çocuk meclislerinin yaygınlatırılmasını ve toplum katılımının artırılmasını salayabilir. Bu dorultuda oluturulan bir proje, okul kulüpleri ve kent meclisleri aracılııyla ulusal düzeyde çocuk parlamentosu programına kaynaklık edebilir. Üstelik böyle bir proje çocuklara erken yata demokratik bir bilinç kazandıı gibi, gelecein toplumunun inasında alternatif yaklaımlar üretebilir. Helsinki Yurttalar Dernei nin öncülüünde dünyanın çeitli bölgelerinde yürütülen proje hazırlıkları bu konuda iyi bir balangıç olabilir. Sonuç olarak ulusal ve uluslararası küresel çocuk hareketi gündemi yaratılarak çocuun yaatılması, geliimi, korunması ve katılımı için bütüncül bir yaklaıma ihtiyaç duyulmaktadır. Böylesi bir yaklaım, tüm çocukların ihmal ve istismardan korunmasında çocuklara yönelik koruma programlarının gelitirilmesini gerektirmektedir. Bu programlar, tüm çocukların ve ailelerinin içinde bulundukları koulları iyiletirme, yaam kalitesini artırma, sosyal risklerin olumasını önleme amacını taımaktadır. Bu amaca ulamak için çocuk koruma politikalarının oluturulması, eitim

13 ZfWT Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks düzeyinin yükseltilmesi, kamu salıı programlarının gelitirilmesi, isizlik oranının düürülmesi ve ulusal gelirin artırılması zorunludur. Çocuklarla ilgili asıl sorun, ihmal ya da istismara urayan ancak sınırsız masumiyetleriyle bunları hiçbir ekilde hak etmeyen çocuklara karı tüm dünyanın sırtını dönmesidir. KAYNAKLAR Bekman, S. (1999). 7 Çok Geç! Erken Çocukluk Eitiminin Önemi Üzerine Düünceler ve Öneriler. stanbul: AÇEV. Burman, E. (1994). Deconstructing Developmental Psychology. New York: Routledge. Cooper, H., Alber, S. and Smaje, C. (1998). Social Class or Deprivation? Structural Factors and Childrens Limiting Longstanding Illness in The 1990 s. Sociology of Health and Illness, Vol. 20 (3), p Denzin, N. K. (1977). Childhood Socialization. Transaction Publishers, London. Elkind, D. (2001). Deien Dünyada Çocuk Yetitirme ve Eitim. Dünyada ve Türkiye de Deien Çocukluk: 3. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi (ç.), Yayına Hazırlayan: Bekir Onur. Ankara: Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Aratırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, s Fraser, M. W. ve Jeffrey M. J. (Ed.) (2006). Social Policy for Children and Families: A Risk and Resilience Perspective. California: Sage Publications. Foucault, M. (1977). Discipline and Punish. The Birth of the Prison. Londra: Penguin Books. Giddens, A. (1977). Studies in Social and Political Theory. London: Hutchinson. Gordon, D. (Ed.) (2003). Child Poverty in the Developing World. Bristol: The Policy Press. James, A. ve Prout, A. (1990). Introduction. Constructing and Reconstructing Childhood: Contemporary Issues in The Sociological Study of Childhood, In A. James ve A. Prout (Ed.), Londra: Falmer Press. James, A. (1993). Childhood Identities: Self and Social Relationships in The Experience of The Child. Edinburgh: Edinburgh University Press. James, A., ve Prout, A. (Ed.). (1997). Constructing and reconstructing childhood. Londra: Falmer Press. James, A. (2001). Yeni Çocukluun Sosyolojisinde Sorunlar, Bakı Açıları ve Uygulamalar (çev. E. G. Kapçı). B. Onur (yay). Dünyada ve Türkiye de Deien Çocukluk: 3. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi (iç.), Ankara: Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Aratırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, s Kaıtçıbaı Ç., Sunar, D., Bekman, S., Cemalcilar, Z. (2005). Erken Müdahalenin Erikinlikte Süren Etkileri. stanbul: AÇEV. Kaıtçıbaı, Ç. (1998). Kültürel Psikoloji Kültür Balamında nsan ve Aile. stanbul: YKY. Kaıtçıbaı, Ç. (2000). Kültürel Psikoloji: Kültür Balamında nsan ve Aile. stanbul: Evrim Yayınevi. 97

14 Recep Ercan Modern Çocukluk Paradigması Modern Childhood Paradigm 98 Karata, K. (2001). Toplumsal Deime ve Aile. Toplum ve Sosyal Hizmet. C. 12, (2). Marshall, G. (1999). Sosyoloji Sözlüü. çev: O. Akınhay. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları. Mayall, B. (1998). Towards a Sociology of Child Health, Sociology Of Health & Illness, Vol. 20, pp Onur, B. (2007). Çocuk, Tarih ve Toplum. Ankara: mge Kitabevi. Portner, J. (1994). Education Week, Child Poverty Hurts Economy. C.D.F. Report Concludes, Vol. 141, Issue 12, pp. 3. Postmann, N. (1995). Çocukluun Yokoluu. çev: K. nal. Ankara: mge Kitabevi Yayınları. Prout, A. ve James, A. (1990). A New Paradigm For The Sociology of Childhood? Provenance, Promise and Problem. A. James, A. Prout (Ed.). In Constructing and Reconstructing Childhood: Contemporary Issues in The Sociological Study of Childhood. Londra: Falmer Press. Qvortrup, J. (1985), Placing Children in The Division Of Labour, in Close. I. P. and Collins, R. (Ed.). Family and Economy in Modern Society, Londra: Macmillan. Qvortrup, J. (Ed.) (1994). Childhood Matters: Social Theory, Practice And Politics. Aldershot: Avebury Press. Rosebaum, M. ve Newell, P. (1991). Taking Children Seriously: A Proposal for A Children s Rights Commissioner. Londra: Calouste Gulbenkian Foundation. Stark, A. D. (Ed.) (2002). Association Between Childhood Fractures and Poverty: Population Based Study. British Medical Journal, Vol. 324, Issue 7335, pp Woothead, M.(1990). Psychology and The Cultural Construction of Childrens Needs. James, A. and Prout, A. (eds). In Constructing and Reconstructing Childhood: Contemporary Issues in The Sociological Study of Childhood, Second Edition. Londra: Falmer Press, pp Woodhead, M. (1997). Psychology and the Cultural Construction of Children s Needs in Constructing and Reconstructing Childhood. Turner, B. S. (1992). Regulating Bodies: Essays in Medical Socilogy. Londra: Routledge. Yolcuolu,. G. (2009). Çocuun yilik Hali ve Sosyal Hizmet. Toplum ve Sosyal Hizmet, C. 19, (2). Yörükolu, A. (1984). Aile ve Çocuk. Ankara: Aydın Kitabevi, (E. T: ). (E. T: ).