Ekonomi Bülteni. 16 Eylül 2013, Sayı: 34. Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Makro Ekonomi ve Strateji

Transkript

1 Ekonomi Bülteni, Sayı: 34 Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Makro Ekonomi ve Strateji Cari Açık ve Büyüme Verileri Doğrultusunda Para Politikası Ekonomik Araştırma ve Strateji Dr. Saruhan Özel Ercan Ergüzel Ali Can Duran 1

2 Yurt Dışı Gelişmeler Suriye gerginliği oldukça azaldı. Geçtiğimiz haftalarda piyasalarda endişeye neden olan Suriye ye yapılması muhtemel hava operasyonu ihtimalleri oldukça azaldı. Hafta başında Rusya nın Suriye ye kimyasal silahlarını güvenli bir bölgeye naklederek imhası için yetkiyi uluslararası denetime devretmesi yönünde teklif sunmuş ve Suriye bu teklife sıcak baktığını açıklamıştı. ABD Başkanı Barack Obama nın da silahların gerçekten teslim edilmesi halinde ortak bir anlaşma içinde olabileceklerini belirtmesi ve Bileşmiş Milletlerin Rusya nın hazırladığı kimyasal silahların bırakılması planının görüşülmeye başlandığını açıklaması ile birlikte piyasalardaki gerginlik azaldı. Bölgede çıkabilecek bir savaş ihtimali ile sert yükselen petrol (brent) fiyatları 112$ ın altına, gerginlik nedeniyle 1417 $ a kadar yükselen altının ons fiyatı ise haftanın son gününde 1310 $ ın altına kadar gerileyerek endişelerin azaldığını teyit etti. FED in varlık alım programını Eylül de azaltması bekleniyor. ABD Merkez Bankası nın (FED) Eylül tarihinde gerçekleştireceği Açık Piyasa Komitesi (FOMC) toplantısında gerçekleştirdiği aylık 85 milyar $ lık varlık alımlarını azaltacağını açıklaması bekleniyor. Son dönemde açıklanan istihdam piyasasına yönelik veriler karışık sinyaller vermesine karşın, The Wall Street Journal ın gerçekleştirdiği ankete katılan ekonomistlerin %66 si alımların azaltılacağının açıklanmasını bekliyor. Reuters ın gerçekleştirdiği ankete katılanların alımların azaltılmasının açıklanmasına yönelik beklentisi ise bir önceki ay yapılan anketteki %60 lık orandan yaklaşık %75 e kadar yükselmiş durumda. Reuters anketi ayrıca daha önce açıklanan 15 milyar $ lık azaltım miktarının ise daha düşük 10 milyar $ civarında açıklanması yönünde bir beklenti olduğunu ortaya koyuyor. Endonezya dan sürpriz faiz artışı. FED in gevşek para politikasından çıkış planının gündeme gelmesinden bu yana para birimi en çok değer kaybeden ülkelerden biri olan Endonezya nın Merkez Bankası politika faiz oranını sürpriz bir şekilde 25 baz puan arttırarak %7.25 seviyesine yükseltti. 2 hafta önce aynı oranı 50 baz puan yükselterek %6.5 den %7 seviyesine yükseltmişti. Merkez Bankası ayrıca gecelik mevduat faiz oranını da (Fasbi) 25 baz puan yukarı taşıyarak %5.5 olarak belirledi. Gelen sürpriz faiz artırımı bu yıl merkez bankasının rezervlerinden 20 milyar $ lık harcama yapmasına karşın %15 değer kaybeden para birimini korumak için ısrarcı olduğunun bir göstergesi olarak yorumlandı. Çin den pozitif veriler gelmeye devam ediyor. Dünyanın en büyük 2. ekonomisi Çin de açıklanan veriler ülke ekonomisindeki yavaşlama endişelerinin azalmasını sağladı. Çin de Ağustos ayında ihracat bir önceki yıla göre talepte görülen toparlanmanın etkisiyle %5.5 olan beklentilerin üzerinde %7.2 artış kaydederken, ithalat ise %11.3 olan beklentilerin altında %7 lik büyüme kaydetti ve dış ticaret fazlası beklentilerin 8.5 milyar $ üzerinde 28.5 milyar $ olarak gerçekleşti. Ayrıca açıklanan sanayi üretimi yıllık bazda %9.9 luk beklentilerin üzerinde %1, perakende satışlar da beklentilerin hafif üzerinde %1 artış kaydederek ekonomi adına olumlu sinyaller vermiş oldu. Açıklanan veriler son 10 çeyreğin 9 unda yavaşlayan Çin ekonomisinin artık dengeye ulaşmış olabileceğinin işaretçisi oldu. Bir diğer BRIC ülkesi Hindistan dan da umut verici veri. Yavaşlama endişelerinin hakim olduğu bir diğer gelişmekte olan ülke Hindistan da sanayi üretimi Temmuz ayında %0.5 olan daralma beklentilerine karşın bir önceki yıla göre %2.6 lık bir artış kaydetti. Hindistan da Mart ayında sona eren mali yılda sanayi üretimi sadece %1.1 lik bir büyüme kaydetmiş ve büyüme oranını son 10 yılın en düşük oranı %5 e gerilemesinde önemli bir rol oynamıştı. Beklentilerin ötesinde açıklanan sanayi üretimi verisi yavaşlama endişelerinin beklendiği kadar sert olmayabileceğinin sinyallerini verse de henüz ekonominin yeniden yukarı yönlü bir trend izleyeceğini söylemek için erken. İtalya da politik gerginlik borçlanma maliyetlerini vurdu. İtalya nın eski başbakanı Silvio Berlusconi nin eski yıllarda vergi yolsuzluğu yaptığı gerekçesiyle ceza almasının ardından Berlusconi nin senatodan ihraç edilmesi gündeme gelmişti. Berluconi ihraç edilmesi halinde İtalya da zor bir şekilde kurulan koalisyon hükümetinden çekileceği tehdidinde bulunmuştu. Hükümetin düşmesi halinde yeniden seçimlere gitmesi gerekecek sorun Euro Bölgesi ekonomisine yönelik endişeler borçlanma maliyetlerinin yükselmesine, 10 yıllık devlet tahvili getirisinin uzun bir aradan sonra ilk kez İspanya 10 yıllık getirilerinin üzerine yükselmesine neden oldu. Cuma günü İtalyan 10 yıllık getirisi %4.53 ile İspanya 10 yıllıklarının 8 baz puan üzerinde bulunuyordu. Euro Bölgesi nde toparlanmanın devamı için endişeler hakim. Geçtiğimiz aylarda Euro Bölgesi ekonomisinin yeniden büyüme trendine girdiğine işaret eden veriler gelmişti. Temmuz ayı sanayi üretimi verisi ise bu emarelerin tam tersi yönde sinyal verdi. Mevsimsellikten arındırılmış olarak %0.3 lük daralma beklentilerinin ötesinde %1.5 oranında daralan sanayi üretimi son 10 ayın en sert düşüşüne işaret etti. ECB başkanı Mario Draghi Euro Bölgesi genelinde toparlanma emareleri görünmesi karşın ECB faiz kararı sonrası gerçekleştirdiği basın toplantısında olumlu bir hava çizmemiş ve aşağı yönlü risklerin altını çizmiş ve bu yıl için % olan büyüme tahminlerini % e revize ettiklerini açıklamıştı. Temmuz ayı sanayi üretimi verisi böylece toparlanma eğiliminin kalıcı olacağına dair şüphelere neden oldu. 2

3 Yurt İçi Gelişmeler Ekonomik Büyüme, Çeyrek Türkiye 2. çeyrek büyüme verileri açıklandı. Ekonomi 2.çeyrekte geçen yılın aynı çeyreğine göre %3.5 olan piyasa beklentilerinin oldukça üzerinde %4.4 lük bir büyüme kaydetti. Böylece yıllık büyüme oranı %2.1 den %2.5 e yükseldi. Yapılan sınırlı revizyon ile ilk çeyrek büyüme oranı %3.0 den %2.9 a indirilirken, bir önceki çeyreğe göre değişimi gösteren mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış endeks 2. çeyrekte %2.1 lik bir artışa işaret etti. Yılın ilk 6 ayında ise bir önceki yılın aynı dönemine göre büyüme oranı %3.7 olarak gerçekleşti. 9.9% 9.2% 9.2% % 12.4% % 9.3% 8.7% 5.3% 3.1% 2.2% 2.1% 2.5% 3.1% 2.8% 1.5% 1.4% 2.9% 4.4% GSYH harcamalar yöntemi ile incelendiğinde, ekonominin yaklaşık 4Ç10 1Ç11 2Ç11 3Ç11 4Ç11 1Ç12 2Ç12 3Ç12 4Ç12 1Ç13 2Ç13 %70 ini oluşturan Hanehalkı harcamalarının ilk çeyrekte gösterdiği %3.1 lik artış performansından daha güçlü %5.3 lük bir artış kaydettiği ve büyümeye en önemli desteği sağladığı görülüyor. İç talepte ilk çeyrekte gözlemlenen toparlanmanın 2.çeyrekte de devam ettiğinin göstergesi olan hanehalkı tüketimi böylece %4.4 lük büyümeye 3.4 puanlık pozitif bir katkı sağlamış oldu. Bunun yanında arka arkaya 5 çeyreklik negatif katkıdan sonra ilk kez ilk çeyrekte pozitif katkı yapan yatırım harcamalarının 2.çeyrekte de bir önceki yıla göre %3.7 lik artış kaydederek pozitif katkı sağlamaya devam ettiği görülüyor. İlk çeyrekteki gibi pozitif katkının kamu yatırım harcamalarının katkısının özel sektör yatırım harcamaları kaleminden gelen negatif katkıdan daha fazla olmasından kaynaklanıyor. Kamu yatırım harcamaları 1.4 puan katkı sağlarken, özel yatırım harcamaları %2 azalarak 0.5 puanlık negatif bir katkı sağladı. Büyümeye 2.çeyrekte gelen önemli bir katkının da 2.3 puan ile stok değişimlerinden kaynaklandığı dikkat çekiyor. Ayrıca 2012 yılında büyümeye önemli bir katkısı olan ihracatın katkısının beklendiği gibi azaldığı, ithalatın ise negatif katkısının artmaya devam ettiği görülüyor. Böylece ithalat büyümeyi 3.4 puan aşağıya çekerken, ihracat ise ancak puanlık bir katkı sağladı. İhracatın 2012 yılında her çeyrekte ortalama 4.1 puanlık pozitif katkısı bulunmuştu. Üretim yöntemiyle GSYH incelendiğinde ise 2.çeyrekte, ekonominin %26 sını oluşturan imalat sektörünün geçen yılın aynı çeyreğine göre %3.4 lük büyüme ile %4.4 lük GSYH büyümesine 0.87 puan katkı yaptığı, en büyük katkının 0.94 puan ile Mali aracı kuruluşların faaliyetlerinden geldiği gözlemleniyor. Mali kuruluşlar yine ilk çeyrekteki %2.9 luk büyümeye 0.79 puan ile yine en büyük katkıyı yapan kalem olarak öne çıkmıştı. 2.çeyrek büyüme rakamları, büyümenin kaynağının ihracattan iç tüketime geçtiğini doğruladı. Yılın 3.çeyreğine dair açıklanan veriler, kredi artış hızında görülen yavaşlama gibi, ekonomik aktivitedeki toparlanmanın 2.çeyrek kadar güçlü olmayabileceğine işaret etmesine karşın yıl sonunda büyümenin OVP hedefi olan %4 ün çok fazla altında kalınmayacağına % aralığında gerçekleşeceğine işaret ediyor. 14% 12% 1 8% 6% 4% 2% GSYH Büyümesi (Çeyreklik ve Yıllık) 6.6% Çeyreklik Yıllık Ödemeler Dengesi, Temmuz 2013 Temmuz ayında cari açık aylık bazda 5.5 milyar $ olan beklentilerin bir miktar üzerinde 5.8 milyar $ olarak açıklandı. Beklentilerin üzerindeki açıkta, önceki ay dış ticaret açığının oluşturduğu baskıyı limitleyen turizm gelirlerindeki artışın Temmuz da daha sınırlı kalmasının etkili olduğu gözlemleniyor. (Milyar $) Cari Denge'nin Kompozisyonu Enerji Dışı Cari Açık -5.3 Temmuz ayındaki 5.8 milyar $ lık cari açık ile birlikte, yılın ilk yarısında bir önceki yılın aynı dönemine göre %23 lük artış ile 42.1 milyar $ açık verilirken 12 aylık açığın ise 54 milyar $ dan 55.8 milyar $ a yükseldi. Enerji dışı açık tarafında ise aylık bazda geçtiğimiz yıl sonundan beri açık verilmeye devam edilirken, 12 aylık birikimli enerji dışı cari dengenin son 4 aydır verdiği açığın 3.7 milyar $ dan 5.3 milyar $ a yükseldiği görülüyor. -40 Enerji Açığı Cari Açık Finansman tarafı incelendiğinde Haziran ayında 312 milyon $ lık çıkışa işaret eden portföy yatırımlarının Temmuz ayında 3.1 milyar $ lık güçlü bir çıkışa işaret ettiği, bu çıkışın 2.5 milyar $ ının tahvillerden gerçekleştiği gözlemleniyor. Açığın finansmanı için rezerv kullanımı 1.8 milyar $ seviyesinde gerçekleşirken; bankaların net kredi kullanımının 675 milyon $ lık artış ile 11 milyar $ a ulaştığı dikkat çekiyor. Ayrıca kaynağı belli olmayan döviz hareketlerinin yer aldığı Net Hata Noksan kaleminin aylık bazda 4.8 milyar $ ile bugüne kadar görülen en büyük girişe işaret ettiği dikkat çekiyor. 3

4 Finansal Göstergeler Haftalık ve Aylık Getiri 5 Günlük Değ (%, $ Bazında) Emtia End Altın -5.9 TL-Basket 0.7 EURO/$ 0.8 MSCI TR 8.3 MSCI EM 3.6 ABD-S&P Aylık Değ (%, $ Bazında) Emtia End. Altın -0.9 TL-Basket -4.7 EURO/$ MSCI TR -2.7 MSCI EM 2.5 ABD-S&P Piyasalardaki olumsuz hava yerini risk iştahının arttığı bir havaya bıraktı Para Piyasaları USD Libor 1 ay, 3 ay ve 12 ay (%) % Aylık USD Libor 3 Aylık USD Libor 1 Aylık USD Libor 0.3 %5 0.1 %0.18 Ocak 13 Mart 13 Mayıs 13 Temmuz 13 Eylül Aylık Libor Faizi (%) USD 0.30 JPY EUR 5 %5 0 % % Ocak 13 Mart 13 Mayıs 13 Temmuz 13 Eylül 13 Libor faizleri yönünü aşağıya çevirdi H. Senedi Piyasaları Endonezya-JCI Kore-Kospi Hindistan-Sensex Çin-Shangai TR- BIST100 Mac-Bux Rus-Micex Cz-Prague Pol-WIG Br-Bovespa Meks-Bolsa MSCI Emerging Jp-Nikkei225 Ger-Dax Fr-Cac40 UK-FTSE 100 EU-DJ Stoxx 50 ABD-DJ Indus ABD-S&P G-7 Ortalama MSCI Global Aylık Değ (%) 5 Günlük Değ (%) Hisse Senedi Endeksleri (Ocak 2012=100) 160 MSCI Türkiye Endeksi MSCI GOÜ Endeksi Hisse senedi endeksleri risk iştahının arttığı ortamda özellikle GOÜ endekslerinde hızla yükseldi Not: Tüm veriler raporun çıktığı Cuma günü saat 12:00 itibarı ile güncellenmiştir. 4

5 Finansal Göstergeler Tahvil Piyasaları Gösterge Tahvil Faiz Oranı MB Haftalık Repo Faizi Politika Faiz Oranları (%) Gecelik Borç Alma ve Borç Verme Faiz Koridoru MB Ağırlıklı Ortalama Fonlama Faizi 0 Ocak 11 Ocak 12 Ocak GOÜ CDS'leri ve Ratingler (5 Yıl; Fitch, LT FX) TR, BBB- Poland, A- Rus, BBB Bra, BBB Ocak 11 Ocak 12 Ocak 13 Gösterge tahvil getirisi %9.14 e kadar gerilerken, risk priminde de (CDS) önemli gerileme yaşandı Döviz Piyasaları USD'ye Karşı Değişim (%, Pozitif Değerler= $'a karşı değerleniyor) BRL MXN CZK PLN HUF ZAR KRW TRY -4.6 JPY 1 Aylık Değ (%) GBP 5 Günlük Değ (%) EURO GOÜ Para Birimleri ($'a Karşı Ocak-12=100) Ocak 12 Mayıs 12 Eylül 12 Ocak 13 Mayıs TL GOÜ Ortalaması 120 Değerleniyor Değer Kaybediyor Bu ortamda para birimleri USD ye karşı değer kazandı Emtia Piyasaları Emtia Endekslerinde Değişim (%) 1 Aylık Değ (%) 2.3 Tarım 5 Günlük Değ (%) Tem. Maden -0.1 Değ. Maden Enerji -0.8 Top. Endeks Endişe (VIX) Endeksi Suriye endişesinin yatışmasıyla altın ile değerli madenler ve petrol ile de enerji endeksi geriledi Not: Tüm veriler raporun çıktığı Cuma günü saat 12:00 itibarı ile güncellenmiştir. 5

6 Makro Ekonomi & Strateji Cari Açık ve Büyüme Verileri Doğrultusunda Para Politikası Bu hafta hem büyüme ( çeyrek) hem de cari açık (Temmuz-2013) gibi iki hayati veri açıklandı. Büyüme % 4.4 le beklentilerin üzerinde geldi. Türkiye ekonomisinin % 86 sını iç tüketim ve buna bağlı yatırım harcamaları oluşturuyor. Kredilerle hem tüketimin hem de yatırımın yakın bir ilişkisi var (yandaki grafikler). Zaten temelde bu faktöre bakarak, yani yılın ilk yarısındaki güçlü kredi büyümesini hesaba katarak, 19 Ağustos tarihli bültenimizde büyümenin tahminlerin üzerinde açıklanacağını yazmıştık. Ama madalyonun diğer tarafında cari açık da yükseliyor. Yıllık cari açık rakamı Temmuz sonunda 56 milyar $ a yani ekonominin %7.0 ına çıktı (yandaki grafik). Bu tablo otomatikman yüksek kredi artışı yüksek büyüme yüksek cari açık ilişkisini yeniden gündeme getirdi. Merkez Bankası (MB) daha önce bu tablo ile karşılaştığında makro ihtiyati önlemler alarak kredi artışını yavaşlatmış; ardından buna bağlı olarak ekonomik büyüme ve cari açık da azalmıştı. GOÜ lerden sermaye çıkışlarının çok gündemde olduğu; bu sermaye çıkışlarına en kırılgan ülkelerin Türkiye gibi cari açığı yüksek olan ülkeler olmasının yoğun şekilde konuşulduğu günlerde bu sefer MB tam tersine bir yaklaşım İç Tüketim ve Tüketici Kredisi Büyüme (Yıllık) gösteriyor. Krediler ilk 8 ayda %22 lik büyüme ile geçen yılın tamamındaki %16 yı geride bıraktı fakat ek makro ihtiyati önlem alınmamak bir yana belki tersi yönde bir adım daha atarak 17 Eylül de yapılacak olan toplantıda MB yabancı para munzam karşılıklarını düşürecek. Buna ek olarak faizler yalnızca limitli bir oranda arttırıldı ve yıl sonuna kadar daha fazla arttırılmayacağı taahhüt edildi. Aşağıdaki nedenler paralelinde yılın kalan döneminde de MB nin politikasının aynı şekilde devam etmesini bekliyoruz: 15% 1 5% -5% İç Tüketim -1 Tüketici Kredisi -15% 4Ç07 4Ç08 4Ç09 4Ç10 4Ç11 4Ç Özel Sektör Yatırım ve Kurumsal Kredi Büyüme (Yıllık) Özel Sektör Yatırım Kurumsal Kredi 4Ç07 4Ç08 4Ç09 4Ç10 4Ç11 4Ç12 45% 4 35% 3 25% 2 15% 1 5% 45% 4 35% 3 25% 2 15% 1 5% Birincisi, bugünlerde GOÜ lerde yaşanan volatilite geçici (nedenleri için geçen haftanın DenizBank Ekonomi Bülteni ne bakılabilir). Toz duman ortadan kalktıktan sonra GOÜ lerin yabancı yatırımcılar açısından sıralaması yapılırken cari açık değil, büyüme dinamikleri öne çıkacak. Tüm GOÜ lerin belirgin şekilde yavaşladığı bir ortamda (yandaki grafik) Türkiye nin potansiyeline yakın büyüyebilmesi önemli. İkincisi, daha önceki raporlarımızda sıklıkla işlendiği üzere cari açığın ekonomiye oranı deki gibi çift haneli seviyelere çıkmadığı müddetçe- kırıcı değil yapıcı. Tam tersine cari açığı düşürmek amacıyla ekonomik büyümeyi azaltmak kamu bütçesinden bankacılık sektöründeki sorunlu krediler oranına kadar birçok alanda yapısal sorunlar ortaya çıkarabilir. 6

7 Makro Ekonomi & Strateji Üçüncüsü, Türkiye potansiyeline yakın büyümeye devam ettiği müddetçe ekonominin %6-7 si boyutundaki bir cari açığı finanse etmek çok büyük bir sorun değil deki global kriz bu anlamda çok önemli bir göstergeydi. Keza Temmuz-2013 verilerine göre de reel sektörün 12 aylık uzun vadeli dış borç çevirme oranı %101 den %106 ya; bankaların %122 den %137 ye çıktı. Yani portföy tarafında çıkışlar olsa da şirketler ve bankalar halen sağlıklı şekilde büyüyebildiklerine inanıldığı için finansal piyasaların çok volatil olduğu Temmuz ayında ödediklerinden daha fazlasını yeniden borçlanabildiler. Dördüncüsü, faiz oranları düşük tutularak rekabetçi TL üzerinden dış ticaret desteklenecek. Avrupa ekonomisinin toparlandığı hesaba katılırsa yıllarında buradan gelen negatif etki bundan sonraki dönemde terse dönebilecek. Bundan birkaç ay önce global ekonominin ana gündem maddelerinden birinin kur savaşları ve buna bağlı olarak ülkelerin para birimlerinin diğerlerine kıyasla nasıl daha avantajlı konuma getirilebileceği olduğu unutulmamalı. Beşincisi ve en önemlisi, 2. çeyrek büyüme verilerinin iyi gelmiş olması bu trendin yıl sonuna kadar devam edeceği anlamına gelmiyor. Hem TL deki değer kaybı, hem de hanehalkı ve reel sektör verilerindeki seyir üçüncü çeyrekten itibaren büyümenin ikinci çeyrekteki gibi güçlü devam etmeyeceğini gösteriyor. Kredi artışında son haftalarda görülen aşağı yönlü trend de bunun en önemli kanıtlarından. Önemli mesajlar: 1- Hem büyüme hem cari açık beklentilerin üzerinde geldi. Fakat bu MB nin para politikasındaki mevcut duruşunu değiştirmeyecek. Çünkü cari açık ve büyümedeki mevcut trendler yılın ikinci yarısında sürdürülebilir değil. 2- Cari açığın finansmanı açısından tıpkı 2008 de olduğu gibi portföy çıkışı olsa bile reel sektörün ve bankaların borçlanmalarında herhangi bir sorun yok. 3- Finansal piyasalarda toz duman yatıştıktan sonra GOÜ ler arasında (cari açığı düşük olanlar değil) potansiyel büyüme hızlarına yaklaşanlar öne çıkacak. 7