BANKACILIKTA FAALİYET TABANLI MALİYETLEME VE BİREYSEL BANKACILIK ÜRÜNLERİ UYGULAMASI +

Transkript

1 İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Yıl: Özel Sayı:9 Bahar 0/ s.4-7 BANKACILIKTA FAALİYET TABANLI MALİYETLEME VE BİREYSEL BANKACILIK ÜRÜNLERİ UYGULAMASI + Selim Y. PAZARÇEVİREN Duygu CELAYİR Eyüp SARI ÖZET Tüm piyasa aktörlerinin olduğu gibi hizmet sektörlerinden biri olan ticari bankalar da, yoğun rekabetin olduğu bir piyasada faaliyet göstermektedir. Rekabet, beraberinde her geçen gün kâr marjlarını da daraltmaktadır. Rekabetin olduğu bir piyasada, bankaların ürettiği ürün ve hizmet maliyetlerinin ne olduğu, hangi ürünlerin daha kârlı olduğu gibi soruların cevaplarının bilinmesi bankalar için bu şartlardaki bir piyasada hayati önem arz etmektedir. Bu çalışmada, Türkiye de de her geçen gün daha çok şirketin kullanmaya başladığı faaliyet tabanlı maliyetleme sistemi, örnek bir banka işletmesi için uygulanmıştır. Örnek bir bankada genel olarak gerçekleştirilen kaynaklar, faaliyetler ve üretilen ürünler belirlenerek ürün maliyetlerinin nasıl elde edilebileceği gösterilmeye çalışılmıştır. Anahtar Kelimler: Faaliyet Tabanlı Maliyetleme (FTM), Geleneksel Maliyetleme, Bankalarda FTM Sistemi ACTIVITY BASED COSTING IN THE BANKING AND RETAIL BANKING PRODUCTS APPLİCATION ABSTRACT Commercial banks as being part of the ervice sector have been operating in a higly intense competitive environment. Competition has decreased profit margins for the commercial banks increasingly. While operating in such an environment, it is critical for the banks to clear what the costs of products or services are they offer or what product or service is more profitable. In this study, we aim to explain use of activity based costing system in an exemplary bank as use of this costing system by companies in Turkey has been increasing. We aim to demonstrate how to achieve costs of products and services by determining resoruces, activities, and products and services used for production Key Words: Activity Based Costing (ABC), Traditional Costing, ABC System in the Banking + Çalışma genişletilmiş özet biçiminde.ulusal İşletmecilik Kongresinde bildiri olarak sunulmuştur. (.İşletmecilik Kongresi, 8-0 Mayıs 04) Prof.Dr. İstanbul Ticaret Üniversitesi Muhasebe ve Denetim Bölümü Araş.Gör., İstanbul Ticaret Üniversitesi Muhasebe ve Denetim Bölümü Uzman

2 Selim Y. PAZARÇEVİREN /.Duygu Celayir / Eyüp SARI. GİRİŞ Teknolojik gelişmelerin üretim üzerindeki etkisinin artması ve ileri üretim teknolojilerinin üretim işletmelerinde yoğun olarak kullanılmasıyla birlikte, müşterilerin farklı istekleri karşılanabilir hale gelmiş, ürün çeşitliliği ve kalitesi artmıştır. Bilgi ve iletişim teknolojisindeki hızlı gelişme, müşterilerin; ürün/hizmetin kalitesi, fiyatı ve özellikleri hakkında daha kolay ve çabuk bilgiye sahip olmalarına imkan sağlamıştır. işletmelerde ileri üretim teknolojilerinin kullanılması ile birlikte, piyasalardaki yüksek rekabet, ürün yaşam döneminin de kısalmasına neden olmuştur (Tanış ve Tuan, 99: ). Ancak, mevcut maliyet muhasebesi sistemlerinin ileri üretim sistemlerinde yetersiz kalmasından dolayı, işletmelerin üretim sistemlerini modernleştirmeleri, teknolojiyi yoğun olarak kullanmaları ve yeni üretim sistemlerini benimsemeleri, küresel rekabet ortamında başarılı olmalarında yeterli olmamıştır. İleri üretim sistemleri ürün şeklini geliştirirken, üretilen ürünlerin maliyet yapısını, maliyet belirleme yöntemlerini ve buna bağlı olarak maliyet dağıtımını da etkilemiştir. Bununla birlikte, üretimde otomasyonun artması,ürün maliyetinde direkt malzeme ve özellikle direkt işçilik maliyetlerinin etkisini azaltıcı ve genel üretim maliyetlerinin etkisini arttırıcı etkiye sahip olmuştur. Söz konusu bu etki yalnızca üretim işletmelerinde değil hizmet işletmelerinde de ortaya çıkmıştır. Bütün bu gelişmeler işletmeleri daha doğru maliyet bilgisi sağlayacak yeni tekniklere/ yöntemlere yönlendirmiştir. Bu yöntemlerden biri de Faaliyet Tabanlı Maliyetleme (FTM) olmuştur. Var olan geleneksel maliyetleme yöntemlerinin, ürün ve hizmet üretiminde ortaya çıkan faaliyet maliyetlerini doğru biçimde incelememesi, sağlıklı ürün/ hizmet maliyet bilgisi sağlamada başarısız olması FTM nin çıkış noktasını oluşturmuştur (Özcan ve Diğ., 00: ). FTM yönteminin ürettiği bilgilerin; kârlılığı geliştirme, fiyatlama, ürün çeşitlendirme, maliyet azaltma, kalite kontrol, ürün geliştirme ve tasarımı gibi bir çok yönetim kararlarında kullanılması sonucunda, etkin bir yönetim aracı haline gelmiştir (Karaca, 008:). Bu çalışmada FTM yöntemi hizmet işletmeleri açısından incelenmiştir. Bankalar gibi çeşitli kaynak yapısına ve ürün doğasına sahip olan işletmelerin, önemli hizmet kalemlerinden biri olan bireysel bankacılık ürünlerinin örnek bir banka için faaliyet tabanlı maliyetleme yöntemine göre maliyetinin nasıl belirlendiği incelenmiş ve diğer hizmet çeşitlerinin maliyetlerinin de söz konusu yöntem ile belirlenebilmesinde bir ışık tutmaya çalışmıştır. 4

3 İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimleri Dergisi. Yıl Özel Sayısı Bahar 0/. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme (FTM) Yöntemi Rekabetin yoğun olarak yaşandığı günümüz ekonomik sisteminde, işletmelerin her yönden kendilerini değişime ve gelişime hazır hissetmeleri ve çevresindeki gelişmeler karşısında güçlü bir analiz yeteneğine sahip olmaları gerekmektedir. Üretilen ürün maliyetleri ve bu maliyetleri oluşturan her türlü bilgi, yöneticinin dikkate alacağı unsurlardır. Çünkü ayrıntılı maliyet verileri ile yöneticiler, hangi ürünün üretimine devam edileceğini, hangisinin üretimine son verileceğini, fiyatlandırmanın nasıl yapılacağını, maliyet kontrolü, üretim için ihtiyaç duyulan kaynağın planlamasını ve işletmenin bu süreçte satıştaki başarısı ve başarısızlığının ölçülmesini belirleyebilmektedir (Nemli, 00: ). Söz konusu bu veri kaynağını elde edebilmenin en önemli unsuru; doğru bir sistem ve yöntem kullanmaktır. FTM yönteminin temel özelliği; her bir faaliyetle ilgili maliyet havuzlarının oluşturularak, endirekt maliyetlerin bu havuzlarda toplanması ve her bir maliyet havuzu ile ilgili maliyet dağıtım anahtarlarının seçilmesidir. Dolayısıyla bu yöntem, diğer iki veya çok aşamalı maliyetleme yöntemlerinin biraz daha geliştirilmiş şeklini oluşturmaktadır. FTM den beklenen, her bir faaliyet ile ilgili maliyetlerin doğru ve net bir şekilde belirlenebilme derecesinin yükseltilmesini sağlamaktır. Bu nedenle FTM yi tanımlamak gerekirse; endirekt üretim giderleri üzerinde yoğunlaşan ve endirekt maliyetlerle mamuller arasında anlamlı bir ilişki kurmak üzere faaliyetleri kullanan güncel bir maliyetleme yöntemidir (Bengü, 00; 8). FTM; işletme faaliyetlerinin kaynak kullanımlarını esas alarak kaynak maliyetlerini faaliyetlere yükleyen, maliyet sürücülerinin faaliyet kullanımlarını esas alarak; faaliyet maliyetlerini maliyet taşıyıcılarına yükleyen bir yöntemdir (Bengü 00:88). Yöntem, genel üretim maliyetlerini; ürün, hizmet, müşteri, süreç (proses) gibi doğrudan maliyetle ilgili olan nesnelerle ilişkilendirmektedir. Böylelikle, işletme yöneticilerinin karar süreçlerinde, izleyecekleri rekabete yönelik stratejilerde ve oluşturulacak ürün karmasında yardımcı olacak bilgiler sağlayacaktır (Cooper, 988:4). Yöntemin temel varsayımı, işletme kaynaklarının faaliyetler aracılığıyla tüketildiği ve faaliyetlerinde üretilen mal veya hizmetler aracılığıyla tüketildiğidir (Gupta ve Galloways, 00:). Günümüz üretim sistemlerinin en önemli özelliği, eskiye göre çok daha kısa sürelerde, çok yüksek kalitede çeşitli mamuller üretebilmesidir. Bu sayede işletmeler, hem piyasadaki talep değişikliklerine daha kısa sürede uyum sağlayabilmekte hem de kârlılıklarını arttırabilmektedirler. Eski sistemlerde amaç az sayıda mamul çeşidi ve yüksek miktarda üretim ile daha fazla kâr elde edebilmek iken, yeni ortamda amaç küçük partiler halinde daha kaliteli ve daha fazla mamul çeşidini düşük maliyetlerle piyasaya arz edebilmektir (Bursal ve Ercan,997; 490). FTM yöntemi işletmelere, faaliyetleri maliyetleri itibariyle kontrol etme olanağı vererek, faaliyetlerin verimliliklerinin arttırılmasını ve maliyetlerin minimize edilmesini sağlamaktadır. 47

4 Selim Y. PAZARÇEVİREN /.Duygu Celayir / Eyüp SARI Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Yönteminin Uygulama Süreci Yöntemde ürünlerin maliyetlerle ilişkilendirilmesi iki aşamalı sürece dayanmaktadır. Birinci aşamada, kaynaklar, bölümlere ayrılmakta ve her biri faaliyet yerinde bulunan maliyet havuzlarına aktarılmaktadır. Sonraki aşamada ise, ürünler için harcanan kaynaklar ölçülmekte ve söz konusu maliyet havuzlarından ürünlere doğru yüklenmektedir. Bu bölümde, maliyet yükleme anahtarları kullanılmaktadır. Bu anahtarlar, maliyetlerin mamul düzeyi ya da diğer düzeylerde ilgili birimlere yüklenmesinde kullanılmaktadır (Şakrak, 997:8). Kaynak maliyetleri, ilk aşamada gerçekleştirilen faaliyet analizleri sonucu belirlenen faaliyetlere dağıtılmaktadır. Faaliyet maliyet havuzlarında birikenler, işletme yönetiminin tanımladığı sayıdaki maliyet objesine (mamul, hizmet, müşteri vs) tüketilen faaliyet etkeni ölçüsü oranında paylaştırılmaktadır. FTM sisteminin tasarlanması işletmeden işletmeye farklılıklar gösterse de genelde adımdan oluşmaktadır. Bunlar (Öker,00: 7); - Faaliyetlerin Belirlenmesi - Faaliyetlerin Gruplandırılması - Faaliyetlerin Maliyetlendirilmesi 4- Maliyetlerin Ürünlere Aktarımı İçin Uygun Maliyet Etkenlerinin Seçimi - Faaliyet Maliyetlerinin Ürünlere Yüklenmesi FTM nin uygulanmasında ilk aşama işletmede yürütülen faaliyetlerin ayrıntılı şekilde analiz edilmesidir. Bu aşamanın doğru şekilde yapılması maliyetleme başta olmak üzere diğer faaliyet tabanlı yaklaşımların amaçlarına ulaşması bakımından önem arz etmektedir. Faaliyetler gruplandırılırken iki noktaya dikkat edilmelidir. Birincisi ortak havuza atılacak faaliyetler belli bir maliyet objesi için tüketiliyor olmalıdır (Öker, 00:7-9). Faaliyetlerin gruplandırılmasıyla ilgili ikinci nokta ise faaliyetlerin aynı maliyet etkenini kullanıp kullanmadığıdır. Faaliyetlerin tanımlanması ve gruplandırılmasından sonraki aşama faaliyet maliyetlerinin belirlenmesidir. Büyük defter hesapları, FTM sistemi tasarımcıları için iyi bir veri kaynağı olmaktadır. Maliyetlerin faaliyet merkezlerine dağıtımında yani faaliyetlerin maliyetlendirilmesinde iki yöntem söz konusudur. Kaynak maliyetler, ya direkt olarak ya da maliyet etkenleri yardımıyla faaliyet merkezlerine dağıtabilirler (Alkan, 00:47). Maliyet etkeni iki çeşittir. Bunlar; kaynak maliyet etkeni (resource cost driver) ve faaliyet maliyet etkenidir. FTM modelinin son aşaması faaliyet maliyetlerinin mamullere/hizmetlere yüklenmesidir. Maliyetlerin maliyet objelerine yüklenmesi aşamasında, faaliyet merkezleri için uygun maliyet etkenleri belirlendikten sonra, her maliyet objesinin 48

5 İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimleri Dergisi. Yıl Özel Sayısı Bahar 0/ bu faaliyetleri kullanma miktarına göre faaliyetlerde toplanmış maliyetler ürün gruplarına aktarılmaktadır. (Öker, 00:).. Bankacılıkta Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sistemi ve Uygulaması Rekabetin artışı ve istihdamın azalmasıyla birlikte faaliyetlerde verimliliğin sağlanmasına yönelik olarak bankacılıkta maliyet muhasebesi uygulamalarına ilgi doğmuştur. Gerek kârı maksimize etmek, gerekse düşük fiyat yoluyla rekabet avantajı sağlamak için maliyet muhasebesinden faydalanılmaya başlanmıştır. Kâr maksimizasyonu, sağlanan rekabet avantajı, hatta maliyet muhasebesi bilgilerinden faydalanılarak yapılan bütçe tahminlerinin kontrol aracı olması sebebiyle maliyet muhasebesi bankacılıkta daha önemli bir yere gelmiştir. Bilindiği üzere bankaların en önemli fonksiyonu tasarruf kabul etmek ve havuzda topladıkları fonları plase etmektir. Piyasanın bazı dönemlerinde fon talebi yükselmesi kısa ve uzun dönem faizlerinin önemli ölçüde artması, bununla paralel olarak da bankaların plasman gelirlerinin artmasıdır. Bu artış banka kaynaklarının daha yüksek bir hızla artmasına sebep olur ki bu da kâr marjının azalmasıdır. Yoğun rekabet koşullarında daralan kâr marjlarından maksimum faydayı sağlamak ancak verimli bir maliyet muhasebesi çalışması sonucu olmaktadır. Maliyet muhasebesi; banka işletmelerinde iktisadîlik kontrolü sağlayarak faaliyet dönemlerince ya da işletmeler arası karşılaştırma yapmaya olanak tanımaktadır. Maliyet muhasebesi ayrıca maliyetler ve gelirler arasındaki ilişkiyi düzenlemeyi de hedeflemektedir. Etkin bir maliyet muhasebesi uygulaması, belirli dönemlere ait sağlıklı tahminler yapılmasını sağlamakla birlikte belirli bir zaman dilimi içindeki başarı durumu hakkında da bilgi vermektedir. FTM bir mamul maliyet sistemi olmakla birlikte, faaliyetlerle ilgili geniş bir veri kaynağı oluşturmakta ve işletmenin diğer fonksiyonlarına ilişkin bilgilerde sağlayabilmektedir. Bu geniş özelliği dikkate alınarak geniş anlamda FTM, bir işletmeye ait faaliyetler ve mamuller ile ilgili veri tabanını oluşturan, işleyen ve onu koruyan bilgi sistemidir. Yöntemin en temel özelliği, her bir faaliyetle ilgili maliyet havuzlarının oluşturularak, endirekt maliyetlerin bu havuzlarda toplanması ve her bir maliyet havuzu ile ilgili maliyet dağıtım anahtarının seçilmesidir. Faaliyetler mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılma oranına göre mal ve hizmetlere yüklenmektedir. Bu sistem çerçevesinde en düşük maliyetle kaliteli mal ve hizmetin üretilmesi amaçlanmaktadır. Bankalarda işlem konusu para olduğundan, hizmeti sunma hızının, paranın zaman değeri ve hizmet kalitesine bağlı olarak, maliyet ve kârlılık üzerinde önemli etkisi bulunmaktadır. Faiz giderleri fon maliyetlerinin ana bileşeni olduğundan, sunulan bir hizmete ait birim maliyet ancak daha etkin faaliyet gösterilmesi ile azaltılabilmektedir.(coşkun ve Kurulu,0: 4). Bilindiği gibi, bankalar; genel müdürlük birimleri ve şubelerden oluşmaktadır. Bankaların gerçekleştirmiş oldukları faaliyet alanları belli olduktan sonra merkez ve şube birimleri arasında işbölümünün yapılması, amaca uygun şekilde yönetim için 49

6 Selim Y. PAZARÇEVİREN /.Duygu Celayir / Eyüp SARI anahtar rol oynamaktadır. Her birimin görev, yetki ve sorumluluklarını bilmesi ve aralarındaki ilişkiyi standart belgelere dayandırması, işlemlerin sağlıklı bir şekilde yürümesi için büyük önem taşımaktadır. Bankaların faaliyet alanlarının belli olması, merkez ve şubelerin amaca uygun şekilde iş bölümüne sahip olması, her birimin görev yetki ve sorumluluklarını bilmesi, sağlıklı bir merkez ve şube organizasyonunu sağlamaktadır. Merkez gerçekleştirilen tüm faaliyetlerle dolaylı olarak alakalıdır, ancak bu faaliyetlerin yerine getirilmesinde, ağırlıklı olarak şubeler doğrudan alakalıdır. Aşağıda, hizmet işletmelerinden biri olan, örnek bir bankada gerçekleştirilen klasik faaliyet türleri yer almaktadır. Faaliyet Türleri; - Şubenin sevk ve idare edilmesi - Bankaya yönelik pazarlama faaliyetlerinde bulunulması - Ticari müşterilere yönelik pazarlama faaliyetleri - Bireysel müşterilere yönelik pazarlama faaliyetleri - Müşteri şikayetleri ile ilgilenilmesi - Müşterilere ürün ve hizmetler ile ilgili bilgi verilmesi - Ödeme ve tahsilat işlemlerinin yürütülmesi/gişe işlemleri - Bankanın kendi çekleriyle ilgilenilmesi - Senet tahsilat işleminin yerine getirilmesi Bu faaliyetlerin gerçekleştirilme sıklığı kendi aralarında değişmekle birlikte, tipik bir banka şubesinde gerçekleştirilen faaliyetlerdir. Ayrıca banka bünyesinde şubelere yansıtılmayan genel müdürlük tarafından belli birimlerinde gerçekleştirilen faaliyetler de bulunmaktadır: Bankalar belirtilmiş olan bu faaliyetleri yerine getirirken birtakım kaynaklardan yararlanmaktadır. Bu kaynaklar, faaliyetlerin kendilerinden yararlanma oranlarına göre söz konusu faaliyetlere dağıtılmaktadır. Örneğin, bir faaliyetin ne kadar personel giderine neden olduğunun tespitinde, faaliyeti fiilen gerçekleştiren kişilerin hangi faaliyete ne kadar zaman ayırdıkları belirlenmelidir. Daha sonra, ilgili personelin ortalama personel gideri ile faaliyete ayrılan zaman yüzdesi bilgileri çarpılarak, faaliyet maliyetinin personel gideri bölümü hesaplanmaktadır. Faaliyetler gerçekleştirilirken ısıtma, aydınlatma ve kira gibi giderler de oluştuğundan hareketle, her serviste personel başına düşen bu nitelikteki gider miktarı bulunarak personelin faaliyete ayırdığı zaman yüzdesi bazında faaliyetlere dağıtılmaktadır. Bununla birlikte faaliyet giderlerinin tümü, banka ürünleri ile ilişkilendirilememektedir. Muhasebe, araştırma-geliştirme, finans, strateji, planlama ve insan kaynakları yönetimi gibi bazı kaynak havuzları işletmeye genel destek sağlayan fonksiyonel birimler olarak dikkate alınmaktadır. (Karacan, 000; 7) Kaynaklar, faaliyetler ve aralarındaki ilişki durumu belirlendikten sonra önemli olan bir diğer konu da, kaynak sürücülerinin belirlenmesidir. Kullanılan kaynakların belirlenen dağıtım anahtarlarıyla, faaliyetlere ilişkin maliyet havuzlarında 0

7 İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimleri Dergisi. Yıl Özel Sayısı Bahar 0/ toplanması gerekmektedir. İşletme kaynaklarının faaliyetlere, faaliyet dağıtım anahtarları vasıtasıyla yüklenmesinden sonra, diğer aşama ise maliyet havuzlarında biriken maliyetlerin ürünlerle ilişkilendirilmesidir Burada da öncelikle elde edilecek veri, bir banka işletmesinde ne tür maliyet nesnelerinin veya ürünlerinin elde edildiğidir. Yöntemin uygulanabilmesi için ve ürün maliyetlerinin hesaplanabilmesi için öncelikle her faaliyete ilişkin dağıtım anahtarının miktarı saptanmalıdır. İlgili faaliyete ait maliyet havuzunda toplanan maliyetler, saptanan dağıtım verisi toplam miktarına bölünmek suretiyle, her bir faaliyet ilişkin dağıtım katsayısı hesaplanmalıdır. Belirlenen bu dağıtım verisi miktarları, ilgili faaliyet dağıtım katsayısı ile çarpılmakta ve böylelikle her bir ürün tarafından kullanılan faaliyet maliyetleri ilgili ürünlere dağıtılmaktadır (Kazancı, 999; 7). Bireysel Bankacılık Ürünleri Örnek Uygulaması Buraya kadar anlatılanlar ışığında örnek banka şubesinde gerçekleştirilen (seçilen faaliyet) faaliyetler aşağıda faaliyetler sütununda, ilgili kaynaklar ise kaynaklar satırında verilmiştir. Tabloda her bir kaynağa ilişkin kaynak maliyetleri ile mevcut kaynakların faaliyetlere yüklenilmesinde esas alınacak yüklenim değeri / kaynak maliyet sürücüleri verilmiştir. Bu kapsamda kaynak maliyeti yükleme oranları bulunarak mevcut kaynakların faaliyetlere yüklenilmesi sağlanmıştır. Örnek olarak, bankada gerçekleştirilen faaliyet seçilmiştir. Bu faaliyetlerle ilgili olarak, 9 faaliyetin bireysel bankacılık ürünleri ile ilişkili olduğu tespit edilmiştir. Banka şubesinde gerçekleştirilen faaliyet ile ilgili olarak bakıldığında, F, F4, F,F,F7, F8, F0, F4 ve F numaralı faaliyetler bireysel bankacılık ürünleri ile ilgilidir. I. Aşama dağıtımın neticesinde bu ürünler için gerçekleştirilen faaliyetlerle ilgili maliyet havuzlarında toplanan maliyetler, bütçelenen toplam faaliyet maliyetleri sütununda görülmektedir. Faaliyet havuzlarında biriken maliyetler II. Aşamada ürünler tarafından tüketilmektedir. Bu faaliyetler dağıtım anahtarları vasıtasıyla ürünlere yüklenecektir.

8 Selim Y. PAZARÇEVİREN /.Duygu Celayir / Eyüp SARI Kırtasiye gid. Bütçelenen kaynak maliyeti TL/ay Yazılım ve donan. Bakım onarım Kaynak maliyet sürücüsü Kişi sayısı-74 Kişi sayısı Kişi sayısı Bilgi. sayı.-4 Kişi Kaynak maliyeti yükleme oranı TL/Kaynak sürücüsü Yetkili kişi KAYNAKLAR FAALİYETLER Bankaya Yönelik pazarlama Faaliyetlerinde bulunulması Ticari Müşterilere yönelik pazarlama faaliyetleri-f Bireysel müşterilere yönelik pazarlama faaliyetleri-f Müşteri şikayetleri ile ilgilenilmesi-f4 Müşterilere ürün ve hizmetlerle ilgili bilgi verilmesi-f Santral -sekreterlik hizmetlerinin yürütülmesi-f Ödeme ve tahsilat işlemlerinin yürütülmesi-f7 Ödeme/tahsilat dışı işlemlerin yapılması-f8 Bankanın kendi çekleriyle ilgilenilmesi-f9 Bireysel kredilerle ilgili takip işlemlerinin yürütül.-f0 Senet tahsilat işleminin yerine getirilmesi-f Yatırım hesabı müşterilerine hizmet verilmesi-f POS cihazı tahsisi ve izlenmesi F- Taksitli kredilerin kullandırılması-f4 Taksitli kredilerin izlenmesif Bütçelenen Kaynak maliyeti Yemek giderleri Bütçelenen kaynak sürücüsü Bütçelenen Kaynak maliyeti Bütçelenen kaynak sürücüsü Bütçelenen Kaynak maliyeti Bütçelenen kaynak sürücüsü Bütçelenen Kaynak maliyeti Bütçelenen kaynak sürücüsü Bütçelenen Kaynak maliyeti Bütçelenen kaynak sürücüsü Sağlık giderleri Bütçelenen Kaynak maliyeti Makam tazminatı Bütçelenen kaynak sürücüsü KAYNAKLAR Personel ücreti

9 . Yıl Özel Sayısı Bahar 0/ Haberleşm e gid. Ulaşım gid. Isıtma ve aydınlatma gid. Temizlik gid. Akaryakıt gid.araba kiralama Temsil ağırlama giderleri Güvenlik gid. Kira gid. BÜTÇELENEN TOPLAM FAALİYET MALİYETİ İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimleri Dergisi

10 Selim Y. PAZARÇEVİREN /.Duygu Celayir / Eyüp SARI Bu kapsamda bireysel bankacılık ürünleri olarak; bankamatik kartı, bireysel kredileri, fatura ödemeleri, havale-eft, hesap defteri, kiralık kasa, kredi kartı, sigorta ve vadeli-vadesiz hesap ürünleri esas alınmıştır. GERÇEKLEŞTİRİLEN FAALİYETLER FAALİYET SÜRÜCÜLERİ Bireysel müşterilere yönelik pazarlama faaliyetleri Müşteri şikayetleri ile ilgilenilmesi Pazarlanan ürün sayısı Müşterilere ürün ve hizmetlerle ilgili bilgi verilmesi Gişe işlemleri Gelen müşteri sayısı Ödeme/tahsilat dışı işlemlerin yapılması Parasal olmayan işlem sayısı Taksitli kredilerin kullandırılması Verilen kredi sayısı Taksitli kredilerin izlenmesi Geciken kredi sayısı Bireysel krediler ile ilgili takip işlemlerinin Takibe düşen müşteri sayısı Gelen şikayet sayısı Parasal işlem sayısı yürütülmesi Santral-sekreterlik hizmetlerinin yürütülmesi Konuşulan süre Gerçekleştirilen faaliyetler için faaliyet sürücüleri ise aşağıdaki gibidir. Dağıtım anahtarları vasıtasıyla her ürünün faaliyetlerden yararlandığı ölçüde dağıtılan maliyetler, bankada sunulan ürünlerin bankada sarf edilen kaynaklarla bize en doğru şekilde, ne kadar maliyet teşkil ettiğini göstermektedir. Aşağıdaki tabloda, örnek banka şubesi için 7 bankacılık ürünü ele alınmıştır. Bu ürünlerin 9 u bireysel bankacılıkla ilgilidir. Aşağıdaki tabloda bireysel bankacılıkla ilgili olan faaliyet maliyetleri, bankacılık ürünlerine yüzdeler yardımıyla yüklenmiştir. Bu faaliyetlerden bazıları ortak kullanıldığından bireysel bankacılık ürünleri dışındaki ürünlere de pay vermiştir. Faaliyet maliyetlerinin ürünlere dağıtılmasında faaliyet sürücülerinin miktarlarının bütçelendiği tablodaki rakamlar esas alınarak, bulunan yüzdeler temelinde faaliyet maliyetleri ürünlere dağıtılmıştır. Çalışmanın kapsamı, ürünlere yüklenen toplam faaliyet maliyetleri ile sınırlı olduğundan, ürün birimi başına faaliyet maliyetlerinin ne kadar olduğu çalışmanın kapsamı dışında bırakılmıştır Ürün birimi başına ne kadar faaliyet maliyeti 4

11 İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimleri Dergisi. Yıl Özel Sayısı Bahar 0/ yükleneceği, ürüne yüklenen toplam faaliyet maliyetinin bütçelenen ürün miktarına bölünmesi suretiyle bulunacaktır SONUÇ Bir maliyet muhasebesi yöntemi olan FTM, bir yandan maliyetlerin faaliyet temelinde takibi ve yönetimine olanak tanımakta, diğer yandan ürün ve müşterilerden ne kadar kazanç sağlandığının belirlenmesi ile hizmet sunma maliyetlerinin ölçülmesinde önemli katkılar sağlamaktadır. Yöntemdeki temel varsayım, gerçekleştirilen faaliyetlerin kaynakları tükettiği ve mamullerinde faaliyetleri tükettiği varsayımıdır. (Akın, 04: ) Önemli olan nokta, maliyetlerin dağıtımında kullanılacak olan faaliyet ölçütünün ne olacağıdır. Bu sistem, özellikle

12 Selim Y. PAZARÇEVİREN /.Duygu Celayir / Eyüp SARI genel üretim/hizmet giderlerini gerçeğe daha yakın ve ayrıntılı olarak ele almasından dolayı önemlidir. Bugün finansal kurumlar global rekabetle ve iş ortamındaki güçlüklerle karşı karşıya kalmaktadır. Bir bankanın müşteri değerini sağlamaya yönelik dizayn edilmiş bir sistemi yönetmesi gerekmektedir. Müşteri segmentleri tarafından istenilen ve bu hizmetleri sağlamak için gerekli olan maliyetleri tam anlamıyla anlamak için önceden gerekli olan bilgilerin belirlenmesi gerekmektedir (Helmi ve Hindi, 99:). FTM yöntemi hesap, müşteri ve ürün kârlılık analizlerini desteklemek için bilgi temin edebilir. Başarılı bir FTM uygulaması, işletme hedeflerinden hareketle ürünlerin kalitesini geliştiren, iş süreçlerinin sürekli gelişimini sağlayan işletmeler tarafından yerine getirilen faaliyetler temin edecektir. Finans sektörü, yapısı gereği ekonominin diğer sektörlerinden daha hızlı bir şekilde gelişmektedir. Uluslararası kısıtlamaların azaltılması ya da tamamen ortadan kaldırılması ile finansal sektörde yer alan; bankalar, özel finans kurumları, yatırım firmaları, sigorta şirketleri ve diğer aracı kuruluşların faaliyet alanları arasındaki sınırların zayıflaması gibi nedenlerle piyasada rekabet yoğunlaşmıştır (Atış, 000: 07). Bankalar etkisi altında kaldığı risklerle birlikte, kendi bünyesinde karmaşık ve oldukça fazla sayıda olan faaliyetler için katlandığı maliyetlere ve bu faaliyetlerle ürettiği ürünlere karşı, kontrolü elinde tutamamasının da getirdiği bir riske sahip olabilmektedir. Bankalar için yapılan FTM yöntemi örneğinde görülmektedir ki, yapılmakta olan tüm faaliyetler ve neticede ortaya çıkan ürünlerin ilişki derecesi, hangi ürünün ne kadar maliyet oluşturduğu gibi sorular daha sağlıklı olarak ve daha kolay yanıt bulabilmektedir. Bu sebeple ürün çeşitliliğinin ve hizmet ağının her geçen gün arttığı bankaların, değişen ekonomik çevreye uyum sürecinde faaliyet tabanlı maliyetlemeye dayalı bir modeli uygulaması, maliyet yönetimi konusunda önemli avantajlar sağlayacaktır. Yapılan bu çalışma ile bankalar, rekabetçi fiyatlar sunabilmek için temel veriler sağlayacak, daha doğru ve gerçekçi verilerle ürün maliyeti ve ürün kârlılığı bilgisine ulaşılacaktır. KAYNAKÇA AKIN, O.. (04). Çağdaş Maliyet Yaklaşımlarından Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sistemi ve Ekmek Üretim İşletmesinde Bir Uygulama, Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları, S.4. ALKAN, Alper T., (00), Faaliyet Tabanlı Maliyet Sistemi ve Bir Uygulama, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Yıl 00, Sayı, ss. 9. ATIŞ, C.(000), Ticari Bankalarda Maliyet Muhasebesinin Önemi, Muhasebe ve Denetime Bakış, Ekim.

13 İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimleri Dergisi. Yıl Özel Sayısı Bahar 0/ BENGÜ, H. (00), İplik Sanayinde Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sistemi Modellemesi, Sakarya Üniversitesi SBE Doktora Tezi. BURSAL, N. ve Yücel, E. (997), Maliyet Muhasebesi, Anadolu Üniversitesi İşletme Fakültesi Ders Kitapları Yayın No:, Eskişehir. COOPER, R. (988). The Rise of Activity Based Costing-Part One: What is an Activity Based Cost System?, Journal of Cost Management, 988. COŞKUN, A. ve Kurulu, R. (0), Banka Şubelerinde Maliyet Dağıtımı ve Hizmet Birim Maliyetlerinin Hesaplanması, Bankacılar Dergisi, S.8, ss.-0. GUPTA, M., K.Galloway, (00) Activity Based Costing, Management and its Implications for Operations Management Technovation, Cilt, No:, Subat. HELMİ, M. A., Hindi, N. (99), Activity Based Costing (ABC) in Banking: A Big Challenge, The Journal of Bank Cost & Management Accounting KARACAN, S. (000), Faaliyet Tabanlı Maliyetleme ve Hizmet Sektörü İşletmeleri Üzerine Bir Uygulama, Marmara Üniversitesi SBE Doktora Tezi, İstanbul ÖKER, F. (00), Faaliyet Tabanlı Maliyetleme: Üretim ve Hizmet İşletmelerinde Uygulamalar, Literatür Yayıncılık, İstanbul. ÖZCAN M., YÜCEL R. ve ÇETİN A.T., Mamül ve Hizmet Maliyetlerinin Saptanmasında Faaliyete Dayalı Maliyet Yönetiminin Kullanılması, Mevzuat Dergisi, 7(7), Temmuz 00. ŞAKRAK, M. (997), Maliyet Yönetimi, Yasa Yayınları, İstanbul. TANIŞ, N. V., Tuan, A. K. (99); Yönetim Muhasebesinde Yeni Bir Yaklaşım: Faaliyet Esasına Dayalı Maliyetleme, Çukurova Üniversitesi, İ.İ.B.F., Dergisi, S.. 7