Doç.Dr. Levent Eraslan. Eğitimin Sivil Hali...

Transkript

1 Doç.Dr. Levent Eraslan Eğitimin Sivil Hali...

2 Yayın No : 3222 İşletme-Ekonomi Dizisi : Baskı - Nisan İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitabın Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Baskı - Cilt : Beta Basım A.Ş. : Birlik Fotokopi Baskı Ozalit ve Büro Malz. San. Tic. Ltd. fiti. Yıldız Mah. Çırağan Cad. No: 5 1 Nolu Mağaza Beşiktaş/ ST. Tel: (0-212) (Sertifika No ) Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe Sok Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 Doç.Dr. Levent Eraslan Özgeçmiş 1975 Karabük doğumlu olan Eraslan, ilk orta ve lise tahsilini İstanbul da lisans ve lisansüstü eğitimini Ankara da tamamlamıştır. Eğitim Sosyolojisi alanında doktora sahibi olan Eraslan, sivil toplum ve eğitim STK ları uzmanıdır. Kırıkkale Üniversitesinde ve Ankara Üniversitesinde öğretim elemanı ve öğretim üyesi olarak görev yapmıştır yılından itibaren Kırıkkale Üniversitesi Eğitim Fakültesinde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır yılında Doçentlik unvanını alan Eraslan ın toplumsal yaşamın farklı ve özel alanlarına dönük teorik ve uygulamaları araştırmaları bulunmaktadır. Sivil toplum, STK lar, eğitim sosyolojisi, sosyal medya araştırmaları, sosyal medya sosyolojisi, gençlik sosyolojisi, sinema sosyolojisi, sosyoloji öğretimi, eğitim tarihi gibi konularda araştırma-incelemeleri ile ulusal ve uluslararası bilimsel toplantılara sunduğu birçok akademik çalışmaları ve çok sayıda atıf almış eserleri bulunmaktadır. ABD, Almanya, Avusturya gibi ülkelerde çeşitli projeler bağlamında bulunan Eraslan, İngilizce bilmektedir. Yasemin Eraslan ile evli ve Yakup Eren in babasıdır. Doç.Dr. Levent Eraslan ın son dönemde yayımlanan seçilmiş kitapları ve kitap bölümleri şunlardır; Sosyal Medya-Toplum-Araştırma (Sosyal Medya Sosyolojisine Giriş) Beta Akademi, Ankara, 2015 Sivil Toplum, STK lar, Toplumsal Hareketler, Sosyoloji (Ed. Prof.Dr. İhsan Sezal) Beta Akademi, İstanbul Eğitimin Politik Temelleri, Eğitim Bilimine Giriş (Ed.Mustafa Metin) Nobel Yayıncılık, 2015 Terbiye ve İman (Düzenleme) Maya Akademi, Ankara, 2014 Türkiye Eğitim Tarihi (Düzenleme), Maya Akademi Yayınevi, Ankara 2014 Gençlik Temalı Lisansüstü Tez Bibliyografyası, Dinamik Yayınları, Ankara, 2013 Öğretmenim ( Dönemi Öğrenciler ve Öğretmenleri), Vize Yayıncılık, Ankara, Türkiye de Gençlik Araştırmaları, GSB Yayınları, Ankara, Sosyal Medya ve Gençlik, GSB Yayınları, Ankara, Eğitim Sosyolojisi Alanında Yapılan Lisansüstü Tezlerin Değerlendirilmesi, Eğitim Sosyolojisi: Dün, Bugün, Yarın, (Ed.Prof.Dr.İsmail Doğan) Nobel Yayıncılık, Ankara, Öğretmenim Mektubun Var.., Maya Akademi, Ankara, Sosyal Yapı ve Eğitim Analizi (Yahşihan İlçe Örneği), Maya Akademi, Ankara, e-posta:

4

5 Sevgili aileme

6

7 II. BASKIYA ÖN SÖZ Sivil toplum üzerinde çok tartışılan bir kavramdır. Tanımlanması ve sınırlarının çizilmesi, işlev ve özelliklerinin belirli bir çevreye oturtulması güçtür. Ancak genel bir tanımlama denemesi olarak sivil toplum; Devlet (kamusal alan), özel sektör ve aile (özel alan) dışında kalan bireylerin ortak istek ve ihtiyaçlarına dönük yapılanmaların oluşturduğu alandır. Çoğulcu, özerk, katılımcı ve özünde toplumsal sorunların çözümüne dönük sivil etkinlikleri, ilişkileri ve çıkarları içeren bu alan çeşitli yapılanmalar aracılığıyla bu taleplerini yaşama geçirmektedir. Sivil toplum kavramı tarihsel, felsefi ve toplumsal gelişmeler bağlamında Batıda gelişmiş bir kavramdır ve Doğu toplumlarında varlığı da bir başka tartışma konuşudur. Özellikle Türkiye gibi coğrafi olarak batı ve doğu arasında kalan bir ülkede sivil toplumun varlığı ve niteliği sorunsalı tartışma konusudur. Bu tartışmalar akademik, siyasi ve hatta günlük söylemlerde artarak devam etmektedir. Bu tartışmalar ışığında Türkiye de sivil toplumun özellikle 1980 li yılların ortasından itibaren yapısal bazı değişikliklerin etkisiyle kıpırdanmaya başladığı, 1990 lı yıllarda ise canlanma sürecine girdiği, 2000 li yıllarda ise sivil toplumun etkinliklerinin arttığı ve toplumsal yaşamda kendini iyice gösterdiği kabul edilmektedir. Bu canlılık doğal olarak sivil toplumun çeşitli alanlarda örgütlenmesini sağlamıştır. Bu alanlardan en önemlisi de eğitim dir. Eğitim, tarihsel süreçte geleneksel sivil unsurların (vakıflar, ahilik ve loncalar) etkinlik yaptığı bir alandır. Bu çalışmada sivil toplum kavramı tarihi ve felsefi gelişim süreci ile analiz edilerek, Türkiye de sivil toplumun kendine özgü ürettiği sorunsalın incelenmesi amaçlanmıştır. Bu inceleme süreci, Türk sivil toplum anlayışının beslendiği tarihi gelenekten başlatılarak dönem dönem yapılmıştır. Bu dönemsel analizler, ilgili fragmanlar ve istatistikler ile desteklenmiştir. Ayrıca Türkiye de sivil toplum sorunsalının önemli bir boyutu olan Sivil Toplum Kuruluşlarının (STK) yapı, amaç, politika ve işleyişlerinin eğitim alanı özelinde değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Bir kavramsallaştırma denemesi olarak eğitim STK ların (ESTK) kategorik olarak incelenmesi etkinlik ve sorun alanlarının belirlenmesi ve bunlara dönük çözüm önerilerinin geliştirilmesi bu çalışmanın diğer amaçlarıdır. İkinci baskısını yapan bu çalışma, son dönem gelişmeleri ve istatistikleri de içeren bir özellik kazandı. Bu çalışmayı yapmama dönük motivasyon sağlayan sevgili hocam Prof.Dr. İsmail Doğan a teşekkürlerimi sunmalıyım. Elbette aileme ve sevgili eşim Yasemin e düzeltmeleri birlikte yaptığım minik oğlum Yakup Eren e sabırlarından ötürü şükranlarımı sunarım. Ayrıca Beta Yayınları çalışanlarına, Nur Baylav ve Seyhan Satar a da destekleri için teşekkür ederim. Bu çalışmanın sivil toplum literatürüne ve bu alanda çalışanlara katkı sağlaması umuduyla. Ankara-2015

8

9 İçindekiler Giriş...1 BÖLÜM I SİVİL TOPLUM KAVRAMI 1.1. SİVİL TOPLUM KAVRAMININ TARİHSEL VE DÜŞÜNSEL TEMELLERİ Antik Düşüncede ve Orta Çağda Sivil Toplum Kavramı Toplumsal Sözleşmeciler ve Sivil Toplum Thomas Hobbes, Sivil Toplum ve Leviathan John Locke ve Sivil Toplum Teorisi Hegel ve Sivil Toplum Anlayışı (Bürgerliche Gesellschaft ) Karl Marx ve Hegel Eleştirisinde Gelişen Sivil Toplum Anlayışı Antonio Gramsci ve Sivil Toplum Kavramı Alexis de Tocqueville: Demokrasi Bağlamında Sivil Toplum...44 BÖLÜM II MODERN SİVİL TOPLUM PARADİGMASI 2.1. Modern Sivil Toplum Kavramının Temel Özelliklerinin Yorumlanması Toplumun Modern Yapılanmaları Sivil Toplum Kuruluşları (NGO-Non Governmental Organization Kavramı) Sivil Toplum Kuruluşlarının Özellikleri...65 BÖLÜM III DEVLET-SİVİL TOPLUM İLİŞKİSİNİN ÇÖZÜMLENMESİNDE TEMEL KAVRAMLAR 3.1. Kamusal Alan ve Özel Alan Kavramları Devlet-Sivil Toplum ve Demokrasi İlişkileri...80 BÖLÜM IV TÜRKİYE DE SİVİL TOPLUM ANLAYIŞI 4.1. Aşkın Devlet Anlayışı Bağlamında Osmanlı Devletinde Sivil Toplum Osmanlı Yönetim Sistemi Osmanlı Devletinde Birey- Toplum-Devlet İlişkisi Osmanlı Devletinde Sivil Toplum Unsurları...94

10 X İçindekiler Vakıflar Esnaf Örgütlenmeleri (Fütüvvet, Ahilik, Bacıyân-ı Rûm, Lonca Örgütlenmesi, Esnaf Kâhyalığı) Tarikatlar Osmanlı Devletinde Modernleşme Sürecinde Sivil Toplum Genel Değerlendirme BÖLÜM V CUMHURİYET DÖNEMİ VE SİVİL TOPLUM 5.1. Tek Parti Döneminde Sivil Toplum Anlayışı Halkevleri Çok Partili Dönemde Sivil Toplum Anlayışı Vatan Cepheleri Askerî Müdahalesi ve Sonrası Sivil Toplum Askerî Müdahalesi ve Sonrası Dönemde Sivil Toplum Sonrası Dönemde Sivil Toplum ve Özellikleri Ocak Kararları ve Yeni Ekonomik Model Çok Partili Döneme Tekrar Dönüş ve Sivil Toplum lı Yıllar ve Sonrasında Sivil Toplum li Yıllar ve Sivil Toplum Sivil Düşün AB Programı BÖLÜM VI SİVİL TOPLUM ve SİVİL TOPLU KURULUŞLARININ PROBLEM ALANLARI 6.1. Güçlü Devlet Geleneği ve Sivil Toplum İlişkisi STK ların Yapısal Problemleri STK ların İmaj problemleri STK ların Örgütsel ve Yönetsel Problemleri Siyasi Partiler ile İlişki Düzeyleri BÖLÜM VII EĞİTİM ALANINDA SİVİL TOPLUM ÖRGÜTLENMESİ (ESTK) 7.1. Eğitim Politikaları ve Sivil Toplum Kuruluşları Eğitim Dernekleri (Vakıfları) Eğitim Vakıfları Eğitim Sendikaları Kooperatifler Platform-Girişim-Inisiyatif-Kolektifler Eğitim STK larının Değerlendirmesi...306

11 İçindekiler XI Genel Değerlendirme Kavramsal Olarak Sivil Toplum, STK lar ve Türkiye de Sivil Toplum Değerlendirmeleri Eğitim Alanındaki STK ların Değerlendirilmesi Öneriler Kaynakça...347

12 XII İçindekiler Şekiller Listesi Şekil 1. Feodal Zümreler...16 Şekil 2. STK ların Oluşum Alanları...64 Şekil 3. Aile-Devlet-Piyasa Bağlamlarında Sivil Toplumun Konumlanması...78 Şekil 4. Devlet-Sivil Toplum ve Demokrasi İlişkisi...80 Şekil 5. Osmanlı Devletinde Toplumsal Tabakalar Piramidi...89 Şekil 6. Türkiye de Sivil Toplumun 1980 Öncesi ve Sonrası Özellikleri Şekil 7. Eğitim STK larının Çeşitli Rolleri Şekil 8. Türkiye de Faaliyet Gösteren Eğitim STK larının Konumlanmaları Grafikler Listesi Grafik Yılları Arasında Türkiye de Derneksel Yaşamın Grafiksel Gösterimi Grafik Yılları Arasında Türkiye de Derneksel Yaşamın Grafiksel Gösterimi Grafik Yılları Arasında Türkiye de Derneksel Yaşamın Grafiksel Gösterimi Grafik 4. Yıllara Göre Öğretmen Sendikaları Grafiksel Gösterim...285

13 İçindekiler XIII Tablolar Listesi Tablo 1 Tarihsel Perspektifte Devlet ve Sivil Toplum...74 Tablo 2. Halkevlerinin Yıllara Göre Artışı Tablo Dönemlerinde Sivil Toplum Kuruluşları İle Tablo 4. İlgili Anayasal Düzenlemeler Yılları Arasında Türkiye de Derneksel Yaşamın Gelişimi Tablo Yılları Arasında Türkiye de Derneksel Yaşamın Gelişimi Tablo Yılları Arasında Türkiye de Derneksel Yaşamın Gelişimi Tablo Yılı İtibariyle Vakıfların Türlerine Göre Dağılımı Tablo Yılı İtibariyle Yeni Vakıfların Türleri Tablo 9. Tarih Vakfı Tarafından Düzenlenen Sivil Toplum Kuruluşları Sempozyumları Tablo li Yıllarda Türkiye de Sivil Toplum Kuruluşlarının Gruplandırılması Tablo 11. STK ların Dayalı Oldukları Yasalar ve Denetleyen Kamu Kurumları Tablo 12. Bazı Siyasi Parti Programlarında Sivil Toplum ve STK Bağlamı Tablo Öğretim Yılı Türkiye Genel Eğitim İstatistikleri Tablo 14. Eğitim Alanında Örgütlenen Sivil Toplum Kuruluşlarının Türü ve Çalışma Alanlarının Kategorik Gösterimi Tablo.15. Kuruluş, Faaliyet Alanı ve Amaçlarına Göre Eğitim Dernekleri Tablo Yılı Eğitim Alanında Faaliyet Gösteren Eğitim Sendikaları Toplam Üye ve Sendikalaşma Oranları Tablo 17. Yıllara Göre Öğretmen Sendikaları Tablo 18. Dört Büyük Eğitim, Öğretim ve Bilim Hizmetleri Sendikasının Yıllara Göre Üye Sayısı ve Analiz Tablo 19. Dört Büyük Eğitim, Öğretim ve Bilim Hizmetleri Sendikasının Yıllara Göre Üye Sayısı ve Analiz Tablo 20. STK da Yönetim Anlayışı Tablo 21. Devlet ile İlişkiler Tablo 22. STK ların Proje Performansı Tablo 23. STK ların Katılımcılık Düzeyi...315

14 XIV İçindekiler Tablo 24. STK ların Karar Alma Biçimleri Tablo 25. STK lardaki Demokratik Süreçlerin İşleyişi Tablo 26. STK Üyelerinin Eğitim Düzeyleri Tablo 27. STK Üyelerinin Yaş Düzeyleri Tablo 28. STK Üyelerinin Cinsiyet Ağırlıkları Tablo 29. STK Üyelerinin Gelir Düzeyleri Tablo 30. STK Üyelerinin Coğrafi Kökenleri Tablo 31. Çalışma Grubunu Oluşturan STK ların Dinamizm, Katılım ve Öncelikleri Bağlamında Karşılaştırılması...324

15 Kısaltmalar Listesi STK NGO ÇYDD TEGV Türk-Eğitim-Sen MEB a.g.e S. Sayı s. Sayfa akt. Çev. Der. Ed. ESTK Sivil Toplum Kuruluşu Non Governmental Organization Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği Türkiye Eğitim Gönülleri Vakfı Türkiye Eğitim ve Öğretim Bilim Kültür Hizmet Kolu Kamu Çalışanları Sendikası Milli Eğitim Bakanlığı Adı geçen eser Aktaran Çeviren Derleyen Editör Eğitim STK ları

16