Tekirdğ Zirt Fkültesi Dergisi Krck ve rk,. 2010 7(1) Journl of Tekirdg griculturl Fculty zı Türkiye Yerli Irk Koyunlrınd Entnsif esi Süresince Vücut Ölçülerinin Değişimi. Krck 1 S. oztepe 2. Dğ 2 Ö. Şhin 2 1 Selçuk Üniversitesi, Krpınr ydoğnlr Meslek Yüksek Okulu, Kony 2 Selçuk Üniversitesi, Zirt Fkültesi, Zootekni ölümü, Kony u rştırm, kkrmn, Dğlıç,, Mly ve Krcey Merinosu () ırkı kuzulrın entnsif esideki vücut gelişimlerini krşılştırmk mcıyl ypılmıştır. rştırmd her ırktn 10 ş olmk üzere toplm 50 ş erkek kuzu kullnılmıştır. Kuzulr ortlm 20 kg cnlı ğırlıkt ve yklşık 2.5 ylık yşt esiye lınrk 68 gün süreyle entnsif şrtlrd eslenmiştir. rştırmd kullnıln kkrmn, Dğlıç,, Mly ve lerin sırsıyl cidgo yüksekliğindeki rtış 9.8, 5.9, 11.2, 10.5 ve 10.2 cm, sğrı yüksekliğindeki rtış 13.0, 10.9, 8.6, 12.5 ve 12.2 cm, vücut uzunluğundki rtış 13.1, 8.6, 8.6, 13.8 ve 14.4 cm, göğüs çevresindeki rtış 20.2, 15.6, 16.5, 23.9 ve 20.7 cm, ut çevresindeki rtış 22.9, 16.5, 16.2, 21.1 ve 20.5 cm olrk ulunmuştur. Entnsif esi süresince kkrmn, Mly ve genotiplerinin vücut gelişimi iririne enzer seyir tkip etmiş nck ve Dğlıç genotiplerinin vücut gelişiminden üstün olduklrı görülmüştür. nhtr kelimeler: Koyun ırklrı, üyüme, esi ltertion of ody Mesurements of Some Ntive Sheep of Turkey t the Fttening Period This study ws crried out to determine the ody growth of kkrmn, Dğlıç,, Mly nd Krcey Merino () lms t intensive fttening period. totl of 50 mle lms there re 10 lms from ech reed were used in the study. The lms were 2.5 months of ge nd their live weights verged s 20 kg t the eginning of fttening period the intensive fttening period lsted for 68 dys. The increse in ody mesurements of kkrmn, Dğliç, Kivircik, Mly nd Krcey Merino were determined s 9.8, 5.9, 11.2,10.5 nd 10.2 cm for withers heights; 13.0, 10.9, 8.6, 12.5 nd 12.2 cm for rump heights; 13.1, 8.6, 8.6, 13.8 nd 14.4 cm for ody lengths; 20.2, 15.6, 16.5, 23.9 nd 20.7 cm for hert girths nd 22.0, 16.5, 16.2, 21.1 nd 20.5 cm for leg girths respectively. During the intensive fttening period kkrmn, Mly nd genotypes hd similr ody performnce however these reeds hd etter ody performnce thn Kivircik nd Dğliç genotypes. Key words: Sheep reeds, growth, fttening Giriş Türkiye trımınd önemli ir yere ship oln koyun yetiştiriciliği, irden fzl verim yönüne shiptir. u türün doğ ve iklim şrtlrın iyi uyum göstermesi, ürünlerinin ekonomik değer tşımsı ve hlkın koyun ürünlerini tercih etmesi u önemin şlıc seeidir (Öztürk 1992). u verim yönlerinden iri oln kuzu eti üretimi; ırk, yş, cinsiyet ve zı şk çevre fktörlerinden etkilenir. u nedenle ksplık kuzulrın et verim ve klitesini, kıs zmnd ve en z msrfl istenilen düzeye ulştırmk için entnsif esi uygulnır. ilimsel nlmd kuzu esisinde 18 20 kg ğırlığın esi şlngıç cnlı ğırlığı olmsı gerekir. Çünkü hyvnlr u cnlı ğırlığ erişinceye kdr norml ir esleme ile üyütülüp, sindirim orgnlrı gerek kpsite ve gerekse işlevsel yönden geliştirilmiş olmlıdır. undn sonr uygulnck esi yöntemi ile hyvnlrın ekonomik ölçüler içerisinde 35 40 kg cnlı ğırlığ ulşmlrı mümkündür (Krulut ve Cngir 1983). esiye lınn kuzulrın zı vücut ölgelerinin elirli rlıklrl ölçümü ypılrk esinin seyri, krks klitesi ve uygun esi sonu zmnı hkkınd ir fikir shii olunilir. Ertuğrul (1996) küçükş hyvnlrd ölçmenin mçlrını; hyvnlrı ilimsel olrk tnımlmk, hyvnlrı irirleri ile krşılştırmk ve öylece ırklr ve ynı ırk 31
Tekirdğ Zirt Fkültesi Dergisi Krck ve rk,. 2010 7(1) Journl of Tekirdg griculturl Fculty içindeki hyvnlr rsındki frklrı sptmk, ir ölgeye getirilen yncı ırk hyvnlrın ölçülerinde meydn gelen değişiklikleri sptmk, hyvnlrd üyüme ve gelişmeyi sptmk ve izlemek, istenen verim yönüne uygun hyvnlrı sptmk, eldeki hyvnlrın zmn içinde gelişme vey gerilemelerini sptyrk işletmenin ilerleme y d gerileme içinde olduğunu elirlemek ve rınk, yemlik, otluk ve suluklrın ölçülendirilmesinde gerekli oln verileri sğlmk olrk ildirmektedir. Şekerden ve Özkütük (2000) hyvnın vücut ypısını ilimsel olrk tnıyilmek için elirli vücut ölgelerinden, elirli rlıklrl ve elirli zmnlrd ölçüler lınmsı, u ölçüler yrdımıyl hyvnlrın irirleriyle krşılştırılileceği, ırklrın iririyle krşılştırılileceği htt hyvnlrın yemden yrrlnm kiliyetleri hkkınd ilgi edinileileceğini ifde etmişlerdir. u çlışmnın mcı entnsif esiye lınn zı koyun ırklrının vücut gelişimlerinin orty konmsıdır. Mteryl ve Metot rştırmd hyvn mteryli olrk kkrmn, Dğlıç,, Mly ve Krcey Merinosu () genotiplerine it, cnlı ğırlıklrı 20 kg dolyınd 10 r ş erkek kuzu kullnılmıştır nck 1 ş kkrmn ve 2 ş kuzu ölüm nedeniyle deneme dışı klmıştır. rştırm süresince hyvn şın günlük 150 g civrınd kuru yonc otu verilmiştir. Yemleme % 14.5 protein ve 2562 Kcl/kg ME değerine ship konsntre yemle d-liitum olrk ypılmıştır. Sh ve kşm iki def olmk üzere suluklr temizlenmiştir. Kuzulrın, vücut ölçüleri 14 günde ir lınmış nck son ölçümler mezhnın kesim progrmı nedeniyle 12 günlük lınmıştır. Ölçümler kuzulr kşmdn ç ırkılmk suretiyle shlrı ypılmıştır. Vücut ölçümleri Ertuğrul un (1996) ildirdiği şekilde ölçü stonu ve ölçü şeridi ile lınmıştır. Üzerinde duruln vücut ölçüleri kımındn gözlemler tekrrlnn ölçümlü (repeted mesurements) vryns nlizi tekniğiyle (Gürüz ve rk., 2003) değerlendirilmiştir. Vücut ölçümlerinin her iri üzerinde durulduğund, geri kln vücut ölçüleri kovrynt olrk lınmıştır (Düzgüneş ve rk., 1987). Frklı grup ortlmlrı rsındki frklrın elirlenmesinde Tukey testi (Kesici ve Kocş, 1998) kullnılmıştır. ulgulr ve Trtışm Cidgo Yüksekliği (cy) Cidgo yüksekliği kımındn ypıln vryns nlizi sonuçlrın göre ırk x dönem interksiyonu isttistik olrk önemli ulunmuştur (P<0.01). Irk x dönem interksiyonu isttistik olrk önemli olmsı fktörlerin tek tek etkilerinin önemini ortdn kldırmıştır. Yni ırkın y d dönemin önemli etkisi interksiyonun önemli oluşu ile etkisini kyetmiştir (Düzgüneş ve rk. 1987). Cy ne it ortlmlr ve stndrt htlr çizelge 1 de verilmiştir. Ortlmlr esi şınd kkrmn, Dğlıç,, Mly ve için sırsıyl 54.7, 54.1, 51.5, 54.1 ve 53.2 cm olrk, esi sonu itiriyle ise yine ynı sıryl 64.4, 60.0, 62.7, 64.6 ve 63.4 cm olrk elirlenmiştir. rştırmdki tüm ırklrın esi sonu cy değerleri Ertuğrul ve rk. (1989) trfındn kkrmn ve kkrmn melezi kuzulr için sırsıyl ildirilen 65.50 ve 65.20 cm değerlerinden düşük ulunmuştur. Dğ ve Ertuğrul (1993) trfındn Kryk ve Kryk x order Leicester (F 1 ) melez kuzulrın cy sırsıyl 57.67 ve 61.88 cm olrk ildirilmiştir. kkrmn,, Mly ve ırklrının cy değerleri oztepe ve rk. (1997) trfındn kkrmn, İvesi, Dğlıç ve Güney Krmn için ildirilen sırsıyl 60.3, 59.67, 57.4 ve 57.0 cm değerlerinden yüksek ulunurken, Dğlıç ırkının cy değeri u değerlere ykın ulunmuştur. Şhin (2005) trfındn ndolu Merinosu kuzulrın 20, 25 ve 30 kg esi şı ğırlıklrın göre oluşturuln gruplrın cy 65.42, 67.78 ve 68.85 cm olrk ildirilmiştir. Sğrı Yüksekliği (sy) Sğrı yüksekliği kımındn ypıln vryns nlizi sonuçlrın göre, ırk x dönem interksiyonu ve dönemler rsı frklılıklr önemsiz, nck ırklr rsı frklılıklr önemli (P< 0.01) ulunmuştur. Çizelge 2 den ylnızc Dğlıç ırkının diğer ırklrdn oln frklılığının önemli olduğu görülmektedir. Sy ne it ortlmlr ve stndrt htlrı çizelge 2 de verilmiştir. 32
Tekirdğ Zirt Fkültesi Dergisi Krck ve rk,. 2010 7(1) Journl of Tekirdg griculturl Fculty Çizelge 1. Cidgo Yüksekliğine it Ortlmlr ve Stndrt Htlrı (cm) kkrmn Dğlıç Mly esi şı (1) 1-14.gün (2) 15-28.gün (3) 29-42.gün (4) 43-56.gün (5) 57-68.gün (6) D 54.7±0.59 57.1±0.74 58.6±0.78 61.3±0,9 64.4±0.78 64.4±0.87 54.1±0.71 53.8±0.89 C c 54.9±0.94 c 57.7±1.08 58.9±0.94 60.0±1.05 E 51.5±0.76 D 53.9±0.96 c 56.6±1.01 c 58.0±1.16 60.5±1.01 62.7±1.13 D 54.1±0.47 57.0±0.59 59.2±0.62 60.2±0.62 63.9±0.62 64.6±0.70 53.2±0.58 53.5±0.19 54.0±0.73 55.2±0.24 58.3±0.72 57.5±0.25 c 59.4±0.89 59.3±0.29 63.6±0.77 62.3±0.25 63.4±0.86 63.0±0.28 ynı stırd frklı küçük hrf tşıyn ortlmlr rsındki frklr önemlidir ve ırklr rsındki frklılığı göstermektedir (P < 0.05). ynı sütund frklı üyük hrf tşıyn ortlmlr rsındki frklr önemlidir ve dönemler rsındki frklılığı göstermektedir (P < 0.05). Sy ne it ortlmlr kkrmn, Dğlıç,, Mly ve için esi şınd sırsıyl 52.2, 50.2, 54.5, 52.2 ve 52.2 cm, esi sonu itiriyle yine ynı sıryl 65.1, 61.1, 63.1, 64.6 ve 64.4 cm olrk elirlenmiştir. Çizelge 2. Sğrı Yüksekliğine it Ortlmlr ve Stndrt Htlrı (cm ) kkrmn Dğlıç Mly esi şı (1) 52.2±0.69 50.2±0.73 54.5±0.85 52.2±0.4 52.2±0.5 52.3±0.21 1-14.gün (2) 57.7±0.78 52.7±0.81 55.9±0.95 57.0±0.6 54.7±0.73 55.6±0.24 1-28.gün (3) 59.7±0.78 55.2±0.81 57.9±0.95 59.9±0.6 58.2±0.73 58.2±0.24 1-42.gün (4) 62.1±0.93 58.4±0.98 60.2±1.14 61.2±0.72 60.0±0.88 60.4±0.29 1-56.gün (5) 64.6±0.79 59.3±0.83 62.6±0.97 63.5±0.62 63.4±0.74 62.7±0.24 1-68.gün (6) 65.1±0.84 61.1±0.88 63.1±1.03 64.6±0.65 64.4±0.79 63.7±0.26 60.2±0.57 56.2±0.60 59.0±0.70 59.8±0.44 58.8±0.54 58.8±0.18 ynı stırd frklı küçük hrf tşıyn ortlmlr rsındki frklr önemlidir ve ırklr rsındki frklılığı göstermektedir (P < 0.05). Göğüs Derinliği (gd) Göğüs derinliği kımındn ypıln vryns nlizi sonuçlrın göre ırk x dönem interksiyonu isttistik olrk önemli ulunmuştur (p<0.05). Gd ne it ortlmlr ve stndrt htlrı çizelg 3 de verilmiştir. Ortlmlr esi şınd kkrmn, Dğlıç,, Mly ve için sırsıyl 19.8, 20.6, 20.8, 20.1 ve 19.7 cm, esi sonund ise ynı sıryl 24.6, 23.8, 24.0, 24.8 ve 24.5 cm olrk elirlenmiştir. 33
Tekirdğ Zirt Fkültesi Dergisi Krck ve rk,. 2010 7(1) Journl of Tekirdg griculturl Fculty Çizelge 3. Göğüs Derinliğine it Ortlmlr ve Stndrt Htlrı (cm) kkrmn Dğlıç Mly esi şı (1) 1-14.gün (2) 15-28.gün (3) 29-42.gün (4) 43-56.gün (5) 57-68.gün (6) D 19.8±0.59 21.8±0.40 22.2±0.46 23.4±0.34 24.4±0.40 24.6±0.29 20.6±0.68 c 20.3±0.47 20.3±0.54 23.2±0.39 23.5±0.46 23.8±0.33 20.8±0.79 c 20.4±0.54 22.3±0.62 23.2±0.46 23.8±0.53 24.0±0.38 E 20.1±0.46 D 21.5±0.32 22.5±0.36 23.6±0.27 24.9±0.31 24.8±0.22 19.7±0.55 20.2±0.18 C c 20.0±0.38 20.8±0.13 21.6±0.43 21.8±0.14 23.6±0.32 23.4±0.11 24.6±0.37 24.2±0.12 24.5±0.27 24.3±0.09 ynı stırd frklı küçük hrf tşıyn ortlmlr rsındki frklr önemlidir ve ırklr rsındki frklılığı göstermektedir (P < 0.05). ynı sütund frklı üyük hrf tşıyn ortlmlr rsındki frklr önemlidir ve dönemler rsındki frklılığı göstermektedir (P < 0.05). Ertuğrul ve rk. (1989) trfındn kkrmn ve kkrmn melezi kuzulr için gd sırsıyl 27.88 ve 27.7 cm olrk ildirilmiştir. esideki ütün ırklrın gd ölçüleri ildirilen gruplrın değerlerinden düşük ulunmuştur. Dğ ve Ertuğrul (1993) trfındn Kryk ve Kryk x order Leicester (F 1 ) melez kuzulrın gd sırsıyl 25.67 ve 26.25 cm olrk ildirmişlerdir. kkrmn, Dğlıç,, Mly ve ırklrın it gd değerleri iki ildirişten de düşüktür. oztepe ve rk. (1997) trfındn kkrmn, İvesi, Dğlıç ve Güney Krmn için gd ölçüleri sırsıyl 25.0, 25.0, 23.8 ve 22.5 cm olrk ildirilmiştir. Şhin (2005) trfındn ndolu Merinosu kuzulrın 20, 25 ve 30 kg esi şı ğırlıklrın göre oluşturuln gruplrın gd ni 26.71, 26.50 ve 27.07 cm olrk ildirilmiştir. Çlışmdki ütün ırklrın gd ne it değerler, Şhin trfındn ildirilen değerlerden düşük ulunmuştur. Kürekler rksı Göğüs Genişliği (kgg) Kgg kımındn ypıln vryns nlizi sonuçlrın göre ırk x dönem interksiyonu isttistik olrk önemli ulunmuştur (p<0.05). Kgg ne it ortlmlr ve stndrt htlrı çizelge 4 te verilmiştir. Ortlmlr esi şı itiriyle kkrmn, Dğlıç,, Mly ve ırklrı için sırsıyl; 12.9, 12.3, 13.3, 12.5 ve 13.6 cm esi sonu itiriyle yine ynı sıryl 17.9, 17.2, 18.2, 19.1 ve 19.0 cm olrk elirlenmiştir. Çizelge 4. Kürekler rksı Göğüs Genişliğine it Ortlmlr ve Stndrt Htlrı (cm) kkrmn Dğlıç Mly esi şı (1) E c 12.9±0.29 D c 12.3±0.32 D 13.3±0.38 E c 12.5±0.22 D 13.6±0.24 12.9±0.09 1-14.gün (2) D 14.1±0.33 D 12.8±0.36 14.3±0.44 D 14.0±0.25 D 13.9±0.28 13.8±0.10 1-28.gün (3) 15.3±0.37 14.3±0.40 15.1±0.49 15.3±0.27 15.8±0.31 15.2±0.11 1-42.gün (4) 16.4±0.35 15.6±0.39 16.7±0.46 16.6±0.2 17.2±0.30 16.5±0.11 1-56.gün (5) 18.0±0.28 16.7±0.31 17.8±0.37 18.4±0.21 18.1±0.24 17.8±0.09 1-68.gün (6) c 17.9±0.40 c 17.2±0.44 18.2±0.53 19.1±0.30 19.0±0.34 18.3±0.12 ynı stırd frklı küçük hrf tşıyn ortlmlr rsındki frklr önemlidir ve ırklr rsındki frklılığı göstermektedir (P < 0.05). ynı sütund frklı üyük hrf tşıyn ortlmlr rsındki frklr önemlidir ve dönemler rsındki frklılığı göstermektedir. (P < 0.05). 34
Tekirdğ Zirt Fkültesi Dergisi Krck ve rk,. 2010 7(1) Journl of Tekirdg griculturl Fculty Ertuğrul ve rk. (1989) trfındn kkrmn ve kkrmn melezi kuzulrın kgg değerleri 18.3 ve 23.4 cm olrk ildirilmiştir. Çlışmmızd elirlenen kkrmn ve Dğlıç ırkının ortlmlrı ildirilen her iki değerden de düşük ulunurken, ırkının değerleri kkrmn kuzulr için ildirilen değere ykın, kkrmn melezi kuzulr için ildirilen değerden düşük ulunmuştur. Mly ve ırklrının ortlmlrı ise ildirilen her iki değerden düşük ulunmuştur. Dğ ve Ertuğrul (1993) trfındn Kryk ve Kryk x order Leicester (F 1 ) melez kuzulr için kgg sırsıyl 18.33 ve 20.63 cm olrk, oztepe ve rk.(1997) trfındn kkrmn, İvesi, Dğlıç ve Güney Krmn için kgg değerleri sırsıyl 19.5, 19.0, 18.8 ve 15.8 cm olrk ildirilmiştir. Vücut Uzunluğu (vu) Vücut uzunluğu kımındn ypıln vryns nlizi sonuçlrın göre ırk x dönem interksiyonu isttistik olrk önemli ulunmuştur (P<0.01). Vu n it ortlmlr ve stndrt htlrı çizelge 5 te verilmiştir. rştırm mteryli kuzulrd vu ortlmlrı esi şı itiri ile kkrmn, Dğlıç,, Mly ve için sırsıyl 46.0, 48.2, 51.6, 47.4 ve 48.1 cm esi sonu itiriyle ise yine ynı sıryl 59.1, 56.7, 60.3, 61.3 ve 62.6 cm olrk elirlenmiştir. Ertuğrul ve rk. (1989) trfındn kkrmn ve kkrmn melezi kuzulr için vu sırsıyl 59.3 ve 65.20 cm olrk ildirilmiştir. kkrmn ırkının vu kkrmn için ildirilen değerle çok ykın ulunurken, kkrmn melezleri için ildirilen değerden düşük ulunmuştur. Dğlıç ırkının vu ildirilen her iki değerden düşük,, Mly ve ırklrının vu kkrmn için ildirilen değerden yüksek, kkrmn melezleri için ildirilen değerden düşük ulunmuştur. Vu, Dğ ve Ertuğrul (1993) trfındn Kryk ve Kryk x order Leicester (F 1 ) melez kuzulrın sırsıyl 58.25 ve 66.13 cm olrk, oztepe ve rk.(1997), trfındn kkrmn, İvesi, Dğlıç ve Güney Krmn kuzulr için sırsıyl 57.4, 56.5, 55.2 ve 51.7 cm olrk ildirilmiştir. kkrmn, Dğlıç,, mly ve ırklrının vu Şhin in (2005) ndolu Merinosu kuzulrın 20, 25 ve 30 kg esi şı ğırlıklrın göre oluşturduğu gruplr için 63.71, 65.00 ve 67.42 cm olrk ildirdiği değerlerden düşük ulunmuştur. Çizelge 5. Vücut Uzunluğun it Ortlmlr ve Stndrt Htlrı (cm) kkrmn Dğlıç Mly esi şı (1) F c 46.0±0.55 D 48.2±0.78 E 51.6±0.71 F c 47.4±0.50 E 48.1±0.63 48.3±0.21 1-14.gün (2) E d 49.1±0.71 CD cd 50.0±1.01 D 54.6±0.92 E c 51.3±0.65 D 52.9±0.82 51.6±0.27 1-28.gün (3) D 52.1±0.55 50.1±0.78 CD 55.3±0.71 D 54.2±0.50 D 54.5±0.64 53.2±0.21 1-42.gün (4) 54.3±0.57 54.2±0.81 56.9±0.74 56.2±0.52 57.7±0.66 55.9±0.22 1-56.gün (5) c 57.0±0.46 c 55.2±0.65 58.8±0.59 58.8±0.42 59.7±0.53 57.9±0.17 1-68.gün (6) c 59.1±0.77 d 56.7±1.10 c 60.3±1.00 61.3±0.71 62.6±0.89 60.0±0.29 ynı stırd frklı küçük hrf tşıyn ortlmlr rsındki frklr önemlidir ve ırklr rsındki frklılığı göstermektedir (P < 0.05). ynı sütund frklı üyük hrf tşıyn ortlmlr rsındki frklr önemlidir ve dönemler rsındki frklılığı göstermektedir (P < 0.05). Göğüs Çevresi (gç) Göğüs çevresi kımındn ypıln vryns nlizi sonuçlrın göre, ırk x dönem interksiyonu isttistik olrk önemli ulunmuştur (p<0.01). Gç ne it ortlmlr ve stndrt htlrı çizelge 6 d verilmiştir. Gç ne it ortlmlr esi şı itiriyle kkrmn, Dğlıç,, Mly ve için sırsıyl 63.9, 64.2, 67.2, 64.6 ve 65.6 cm, esi sonu itiriyle ise yine ynı sıryl 84.1, 79.8, 83.7, 88.5 ve 86.3 cm olrk elirlenmiştir. 35
Tekirdğ Zirt Fkültesi Dergisi Krck ve rk,. 2010 7(1) Journl of Tekirdg griculturl Fculty Çizelge 6. Göğüs Çevresine it Ortlmlr ve Stndrt Htlrı (cm) kkrmn Dğlıç Mly esi şı (1) D 63.9±0.77 D 64.2±0.90 E 67.2±0.90 E 64.6±0.61 E 65.6±0.74 65.1±0.24 D c D c D D D c 1-14.gün (2) 66.0±0.94 65.2±1.11 70.1±1.23 68.6±0.75 68.4±0.91 67.7±0.30 1-28.gün (3) 73.3±1.40 70.6±1.65 74.7±1.83 74.4±1.12 74.7±1.35 73.5±0.45 1-42.gün (4) 77.5±1.26 73.5±1.48 79.8±1.64 80.3±1.00 78.2±1.21 77.9±0.40 1-56.gün (5) 82.0±1.11 c 77.6±1.31 82.8±1.45 86.2±0.88 84.6±1.07 82.6±0.35 1-68.gün (6) 84.1±1.38 c 79.8±1.38 83.7±1.80 88.5±1.10 86.3±1.33 84.5±0.44 ynı stırd frklı küçük hrf tşıyn ortlmlr rsındki frklr önemlidir ve ırklr rsındki frklılığı göstermektedir (P < 0.05). ynı sütund frklı üyük hrf tşıyn ortlmlr rsındki frklr önemlidir ve dönemler rsındki frklılığı göstermektedir (P < 0.05). Ertuğrul ve rk.(1989) trfındn kkrmn ve kkrmn melezi kuzulr için gç uzunluklrı sırsıyl 87.25 ve 93.00 olrk ildirilmiştir. kkrmn, Dğlıç, ve ırklrın it ortlmlr ildirilen her iki değerden de düşük, Mly ırkın it ortlm kkrmn için ildirilen değerden yüksek, kkrmn melezleri için ildirilen değerden düşük ulunmuştur. Gç, Dğ ve Ertuğrul (1993) trfındn Kryk ve Kryk x order Leicester (F 1 ) melez kuzulr için sırsıyl 79.75 ve 83.75 cm olrk, oztepe ve rk.(1997) kkrmn, İvesi, Dğlıç ve Güney Krmn ırklrın it kuzulr için 81.1, 85.6, 78.8 ve 75.8 cm olrk ildirilmiştir. kkrmn, Dğlıç,, Mly ve ırklrın it oln gç ortlmlrı Şhin in (2005) ndolu Merinosu kuzulrın 20, 25 ve 30 kg esi şı ğırlıklrın göre oluşturduğu gruplr için 91.14, 94.42 ve 99.71 cm olrk ildirdiği değerlerden düşük ulunmuştur. ut Çevresi (ç) ut çevresi kımındn ypıln vryns nlizi sonuçlrın göre, ırklr rsı frklılıklr önemli (p<0.01), dönemler rsı frklılıklr ve ırk x dönem interksiyonu isttistik olrk önemsiz ulunmuştur. ut çevresine it ortlmlr ve stndrt htlrı çizelge 7 de verilmiştir. ç ne it ortlmlr esi şı itiriyle, kkrmn, Dğlıç,, Mly ve için sırsıyl 56.8, 55.4, 57.5, 57.2 ve 56.9 cm; esi sonu itiriyle ynı sıryl 79.7, 71.9, 73.7, 78.3 ve 77.4 cm olrk elirlenmiştir. Çizelge 7. ut Çevresine it Ortlmlr ve Stndrt Htlrı (cm) kkrmn Dğlıç Mly esi şı (1) 56.8±0.74 55.4±0.82 57.5±0.98 57.2±0.57 56.9±0.69 56.8±0.23 1-14.gün (2) 61.4±0.84 55.8±1.94 59.7±1.12 60.1±0.65 59.7±0.79 59.1±0.26 1-28.gün (3) 65.8±0.85 60.0±0.94 63.3±1.12 65.5±0.65 64.5±0.79 63.8±0.26 1-42.gün (4) 70.8±1.29 65.5±1.44 69.4±1.72 70.8±0.99 70.3±1.21 69.4±0.40 1-56.gün (5) 73.4±1.24 70.6±1.38 76.0±1.65 74.8±0.95 75.3±1.16 74.0±0.38 1-68.gün (6) 79.7±1.26 71.9±1.40 73.7±1.67 78.3±0.97 77.4±1.18 76.2±0.39 68.0±0.55 63.0±0.61 66.6±0.73 67.8±0.42 67.4±0.51 66.6±0.17 ynı stırd frklı küçük hrf tşıyn ortlmlr rsındki frklr önemlidir ve ırklr rsındki frklılığı göstermektedir (P < 0.05). 36
Tekirdğ Zirt Fkültesi Dergisi Krck ve rk,. 2010 7(1) Journl of Tekirdg griculturl Fculty Ertuğrul ve rk. (1989) trfındn kkrmn ve kkrmn melezi kuzulr için ç değerleri sırsıyl 64.25 ve 70.80 cm olrk ildirilmiştir. kkrmn,, Mly ve ırklrın it ç ortlmlrı ildirilen iki değerden de yüksek, Dğlıç ırkın it ortlm kkrmn için ildirilen değerden yüksek, kkrmn melezleri için ildirilen değerden düşük ulunmuştur. Dğ ve Ertuğrul (1993) trfındn Kryk ve Kryk x order Leicester (F 1 ) melez kuzulrın ç sırsıyl 66.25 ve 72.63 cm olrk ildirilmiştir. kkrmn,, Mly ve ırklrının ç ildirilen değerlerden yüksek, Dğlıç ın ç Kryk lr için ildirilen değere enzer, Kryk melezleri için ildirilen değerden düşük ulunmuştur. oztepe ve rk.(1997) kkrmn, İvesi, Dğlıç ve Güney Krmn ırklrın it ç değerlerini 67.8, 64.3, 60.8 ve 59.9 cm olrk ildirmişlerdir. kkrmn, Dğlıç,, Mly ve ırklrın it ç ortlmlrı, ildirilen değerlerden yüksek ulunmuştur. kkrmn, Dğlıç,, mly ve ırklrın it oln ç Şhin in (2005) ndolu Merinosu kuzulrın 20, 25 ve 30 kg esi şı ğırlıklrın göre oluşturduğu gruplr için verdiği 64.42, 67.78 ve 69.85 cm değerlerinden yüksek ulunmuştur. esi sonu - esi şı Frklrının Değerlendirilmesi esi şı - esi sonu frklrının ortlmlrı ve stndrt htlrı çizelge 8 de verilmiştir. Cidgo yüksekliğindeki en fzl rtış ırkınd gerçekleşmiş, onu sırsıyl Mly,, kkrmn ve Dğlıç ırklrı tkip etmiştir. Sğrı yüksekliğindeki en yüksek rtış kkrmn ırkınd gerçekleşirken, onu sırsıyl Mly,, Dğlıç ve ırklrı tkip etmiştir. Göğüs derinliğindeki en yüksek rtış kkrmn ırkınd gerçekleşirken, onu sırsıyl, Mly, ve Dğlıç ırklrı tkip etmiştir. Kürekler rksı göğüs genişliğindeki en yüksek rtış Mly ırkınd gerçekleşirken, onu sırsıyl, kkrmn, Dğlıç ve ırklrı tkip etmiştir. Vücut uzunluğu kımındn en yüksek rtış ırkınd gerçekleşirken, onu sırsıyl Mly, kkrmn, ve Dğlıç tkip etmiştir. Göğüs çevresi kımındn en yüksek rtış, Mly ırkınd gerçekleşirken, onu sırsıyl, kkrmn, ve Dğlıç tkip etmiştir. ut çevresi kımındn en yüksek rtış, kkrmn ırkınd gerçekleşirken, onu sırsıyl Mly,, Dğlıç ve tkip etmiştir. Çizelge 8. esi Sonu esi şı Frklrın it Ortlmlr ve Stndrt Htlrı (cm) kkrmn Dğlıç Mly Merinos Özellikler X ± S x X ± S x X ± S x X ± S x X ± S x Cidgo Yüksekliği 9.8±0.91 5.9±1.10 11.2±1.18 10.5±0.73 10.2±0.90 Sğrı Yüksekliği 13.0±1.07 10.9±1.12 8.6±1.32 12.5±0.83 12.2±1.01 Göğüs Derinliği 4.9±0.64 3.1±0.74 3.2±0.86 4.7±0.50 4.8±0.60 Kürekler r. Göğüs Gen. 5.0±0.41 5.0±0.45 4.9±0.55 6.6±0.31 5.4±0.35 Vücut Uzunluğu 13.1±0.85 8.6±1.21 8.6±1.10 13.8±0.78 14.4±0.98 Göğüs Çevresi ut Çevresi 20.2±1.40 22.9±1.47 ynı stırd frklı, P < 0.05,, P < 0.01. 15.6±1.64 16.5±1.65 16.5±1.82 16.2±1.97 23.9±1.11 21.1±1.13 20.7±1.35 20.5±1.38 rştırm d kullnıln ırklrın vücut gelişimleri içinde, kkrmn it cy rtışlrı, Şhin in (2005) ndolu Merinosu kuzulrın 20, 25 ve 30 kg esi şı ğırlıklrın göre oluşturduğu gruplr için verdiği 9.85, 10.21 ve 10.71 cm değerlerinden irincisine ykın, 37
Tekirdğ Zirt Fkültesi Dergisi Krck ve rk,. 2010 7(1) Journl of Tekirdg griculturl Fculty diğerlerinden düşük ulunmuştur. Dğlıç it cy ne it toplm rtış Şhin in ildirdiği değerlerden düşük, ırkın it ortlm 1. ve 2. değerden yüksek, 3. değere enzer ulunmuştur. Mly ve ırklrının cy rtışı her üç ildirişle de enzerdir. kkrmn, Dğlıç, Mly ve ırklrının sy rtışlrı, Şhin in (2005) ndolu Merinosu kuzulrın 20, 25 ve 30 kg esi şı ğırlıklrın göre oluşturduğu gruplr it sy için verdiği 9.35, 9.07 ve 9.14 cm rtışlrdn yüksek, ırkının sy rtışlrı her üç grupl d enzer ulunmuştur. Çlışmdki ırklrın gd gelişimi Şhin in (2005) yukrıdki gruplr için verdiği 4.57, 1.92 ve 2.28 cm. değerleriyle krşılştırıldığınd kkrmn, Mly ve it rtışlrın 1. gru enzer, 2. grup ve 3. gruptn yüksek, Dğlıç ve ırklrının ortlmlrı 1.gruptn düşük, 2. grup ve 3. gruptn yüksek ulunmuştur. Şhin (2005) yukrıd hsi geçen gruplrın vu rtışlrını 10.37, 9.42 ve 8.57 cm olrk ildirmiştir. Kynklr oztepe, S.,., Dğ, S.S., Prlt,. Ö., Yıldız, ve. H., ktş, 1997.Yğlı Kuyruklu Kimi Yerli Irk Kuzulrın esi Performnsı ve Krks Özellikleri Sel.Üniv. rştırm Fonu. Proje No: ZF 95/064. Kony. Dğ,., ve M., Ertuğrul, 1993. Kryk ve order Leicester x Kryk Melezi (F 1 ) Erkek Kuzulrd esi Gücü ve Krks Özellikleri Üzerinde rştırmlr. Llhn Hy. rş. Enst. Derg. 33 (3-4): 42-57. Düzgüneş, O., T., Kesici, O. Kvuncu ve F., Gürüz, 1987. rştırm ve Deneme Metodlrı, İsttistik Metodlrı-II, nk. Üniv. Zir. Fk. Yy. No:1021, Ders Kitı:295, nkr. Ertuğrul, M.,., Eliçin, F. Cengiz, ve G., Delll, 1989. kkrmn, kkrmn x order Leicester (F 1 ), Dorset Down x kkrmn (F 1 ) ve İle de Frnce x kkrmn (F 1 ) Melezi Erkek Kuzulrd esi Gücü ve Krks Özellikleri. nk.üniv. Zir. Fk. Yyınlrı,1143, ilimsel rştırm ve İncelemeler: 631:32 s. Ertuğrul, M.,1996. Küçükş Hyvn Yetiştirme Uygulmlrı ( II. skı). Ders Kitı. nk. Üniv. Zir. Fk., Yyın No: 1446. nkr. Gürüz, F., E., şpınr, H. Çmdeviren, ve S., Keskin, 2003. Tekrrlnn Ölçümlü Deneme kkrmn, Mly ve ırklrının vu rtışı, üç gruptn d yüksek ulunurken, Dğlıç ve ırklrının vu rtışı 1. gruptn düşük, 2. ve 3. guru ykın ulunmuştur. Şhin (2005) yukrıd ki gruplrın gç gelişimini 16.85, 15.42 ve 18.28 cm olrk ildirmiştir. kkrmn, Mly ve ırklrının gç rtışlrı, üç gruptn d yüksek, Dğlıç ırkın it ortlm 1. ve 3. gruptn düşük, 2. gru ykın ulunmuştur. ırkın it ortlm ise 1. gru ykın, 2. gruptn yüksek ve 3. gruptn düşüktür. Şhin in (2005) ndolu Merinoslrı için ç için ildirdiği 12.57, 12.57 ve 11.00 cm lik rtışlrdn, eside kullnıln ütün ırklrın ç rtışlrı yüksek ulunmuştur. Sonuç olrk, entnsif esi süresince Mly, kkrmn ve genotiplerinin incelenen vücut özelliklerinin gelişimi kımındn irirlerine enzer gelişme gösterdikleri nck ve Dğlıç genotiplerinin gelişme kiliyetlerinden dh üstün olduklrı ifde edileilir. Düzenlerinin nlizi. Yüzüncü Yıl Üniv. sımevi-vn. 129 s. Krulut,. ve S., Cngir, 1983. Türkiye de Uygulnn Kuzu esi Teknikleri. Çyır Mer ve Zootekni rştırm Enst. Yyın No: 83, nkr. Kesici, T. ve Kocş, Z., 1998. iyoisttistik. nkr Üniv. Eczcılık Fk. Yy. No:79, nkr 359 s. Öztürk,., 1992. Tigem Gözlü Trım İşletmesindeki kkrmn ve İvesi Koyun Sürülerinde Döl Verimine Etki Eden Fktörlerin Prmetre Thminleri. Doktor tezi. S. Ü. Fen ilimleri Enst., Kony. Şhin, Ö., 2005. ndolu Merinosu Kuzulrınd esi şı Cnlı ğırlığının esi Performnsı ve Krks Krkterlerine Etkisi. Yüksek Lisns Tezi. S.Ü. Fen ilimleri Enst. Kony. Şekerden Ö., ve K., Özkütük 2000. üyükş Hyvn Yetiştirme Ders Kitı. Çuk. Üniv. Zir. Fk. dn. No: C-122..s 38