TÜİK DIŞ TİCARET İSTATİSTİKLERİ VE ENDEKSLERİ ISSN 0259-5036 TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU
TÜİK Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
Önsöz ÖNSÖZ Türkiye statistik Kurumu karar alclarn, aratrmaclarn ve tüm istatistik kullanclarnn ihtiyaç duyduklar istatistiksel verileri, uluslararas standartlara uygun olarak güvenilirlik, tutarllk, tarafszlk, istatistiki gizlilik, güncellik ve effaflk ilkeleri dorultusunda üretmekte ve yaymlamaktadr. Üretilen istatistiklerin gerçekleri yanstmasnn salanmas, tüm kullanclara tarafsz ve e zamanl olarak sunulmas, gizlilik ilkesine riayet edilmesi, kamuoyunun bilgi edinme hakknn gözetilmesi temel esaslardr. Kurumumuzun gerek basl yayn olarak çkard, gerekse internet sayfasnda yaymlad tüm istatistiksel veriler ile birlikte, aratrmalarn metodolojisine (kullanlan tanm, kavram ve snflamalar, aratrmann kapsam ve yöntemi, örnek tasarm vb.) ilikin açklamalar da kapsaml ve güncel olarak kamuoyunun dikkatine sunulmaktadr. statistiksel verilerin doru okunmas, salkl yorumlanmas, ancak metodolojik açklamalarn dikkate alnmas ile mümkündür. D Ticaret istatistiklerine ilikin ayrntl metodolojik açklamalar da gerek internette, gerekse basl yaynlarda mevcuttur. Hazrlanan bu yaynda ise, d ticaret istatistiklerine ilikin teknik ve teorik açklamalarn ötesinde, bu konuyla ilgili merak edilen, tartlan, eletirilen hususlar ile en çok sorulan sorulara ilikin açklamalara yer verilmi ve yayn hazrlanrken konuya ilgi duyan herkes tarafndan ilgiyle okunabilir olmas hedef alnmtr. Sorularla statistikler Dizisi nin 2. yayn olan bu yaynn tüm kullanclarna yararl olmasn dilerim. Doç. Dr. Ömer DEMİR Doç. Dr. Ömer DEMR Bakan Başkan III
İçindekiler ÇNDEKLER Sayfa Önsöz çindekiler III V 1. D ticaret istatistikleri ve d ticaret endeksleri 1 D ticaret nedir? D ticaret istatistiklerinin genel kapsam nedir? 2 Türkiye de d ticaret istatistiklerinin bilgi kayna nedir? Bilgiler nasl elde edilmektedir? 3 TÜK tarafndan yaymlananlar dnda Türkiye nin d ticaretine ilikin baka veri mevcut mudur? 4 TÜK ve TM tarafndan açklanan ihracat verileri arasndaki farkllklar nedir? 5 Avrupa Birlii (AB) ülkelerinde d ticaret istatistikleri nasl elde edilmektedir? 6 Ülkemize ait veriler dier ülke verileri ile uyumlu mudur? 3 7 D ticaret istatistiklerinin oluturulmasnda genel ilkeler kim tarafndan belirlenmektedir? 8 D ticaret sistemi nedir? Dünyada hangi sistemler uygulanmaktadr? 9 Genel ticaret sistemi nedir? 4 10 Özel ticaret sistemi nedir? 4 11 thalat açsndan genel ve özel ticaret sistemi arasnda ne fark vardr? 12 hracat açsndan genel ve özel ticaret sistemi arasnda ne fark vardr? 13 Dünyada hangi sistemin kullanm daha yaygndr? 7 1 1 2 2 2 4 4 5 6 14 Türkiye nin d ticaret istatistikleri hangi sisteme göre oluturulmaktadr? 15 Genel Ticaret Sistemine göre veri üretilmesi için herhangi bir çalma yaplyor mu? 16 Bir ülkenin ekonomik bölgesi, gümrük bölgesi ve serbest dolam bölgesi nasl tanmlanr? 7 7 8
İçindekiler 17 Serbest bölgeler hangi amaçla kurulmaktadr? Çeitleri nelerdir? 18 Türkiye nin d ticaret verileri ne tür ilemleri kapsamaktadr? 19 Türkiye nin d ticaret verilerine hangi mallar ve ilemler dahil edilmemektedir? 20 Yolcu beraberi eya nadir? Bu konuda herhangi bir veri derleniyor mu? Sayfa 21 Geçici ihracat ve ithalat nedir? 10 22 Finansal kiralama nedir? Adi kiralamadan fark nedir? 10 23 statistiksel eik nedir? D ticaret verileri için hangi deer uygulanmaktadr? 24 TÜK, Gümrük Müstearlndan ald verilerin üzerinde ne tür çalmalar yaptktan sonra yaynlamaktadr? 25 D ticaret istatistiklerinde hangi deikenler yer almaktadr? 26 D ticaret istatistiklerinde gümrük kavram neyi ifade etmektedir? 27 D ticaret istatistiklerinde referans dönemi nedir? 12 28 D ticaret istatistiklerinde madde neyi ifade etmektedir? 12 29 statistiklerde, ithalat ya da ihracat yaplan tüm maddelere ilikin bilgi bulunabilmekte midir? 30 Gümrük Tarife Cetveli kim tarafndan, nasl hazrlanmaktadr? 31 D ticarette ihracat ya da ithalat yaplan ülkenin belirlenmesinde hangi tür uygulamalar vardr? 32 Türkiye nin d ticaret istatistiklerinde ihracat yaplan ülke kavram neyi ifade etmektedir? 33 thalat yaplan ülkeden ne anlalmaktadr? 14 34 Mene (kaynak) ülke nasl tespit edilmektedir? 14 8 9 9 9 10 11 11 12 13 13 13 14 35 D ticarette tama sistemi ve tat ülkesi neyi ifade etmektedir? 36 Gümrük rejim kodu nedir? Gümrük rejim kodu d ticaret istatistiklerinde hangi amaçla kullanlmaktadr? 15 15 VI
İçindekiler 37 Türkiye'nin d ticaret istatistiklerinde kullanlan rejim kodlar nelerdir? 38 D ticarette miktar nedir? Miktar ölçümünde hangi ölçü birimleri kullanlmaktadr? Sayfa 39 D ticarette deer neleri içermektedir? 17 40 Muhtelif döviz cinsleri ile yaplan d ticaret ödemeleri ABD Dolar, EURO ve YTL ye nasl dönütürülmektedir? 41 D ticaret istatistiklerinde veri serisi hangi yla kadar mevcuttur? Nasl sunulmaktadr? 42 D ticaret verileri ne kadar sürede yaymlanyor? AB üyesi ülkelerde bu süre nedir? 43 Yaymlanm d ticaret verileri daha sonra niçin revize edilmektedir? Revize oran toplam deere göre nedir? 44 D ticaret verilerinin kullanclar kimlerdir? 18 45 D ödemeler bilançosu nedir? Hangi bilgileri içerir? 19 16 16 17 17 17 18 46 D ticaret verilerine nasl ulalabilir? 20 47 TÜK in web sayfasnda d ticaret verileri hangi ayrntda mevcuttur? 48 D ticaret verileri hangi mal ve sektör snflamalarna göre deerlendirilmektedir? 49 Harmonize sistem nedir? Dünya ülkeleri arasnda kullanm yaygn mdr? 50 Uluslararas Standart Ticaret Snflamas (SITC) nedir? Yaps ve kullanm alanlar nelerdir? 51 Geni Ekonomik Kategoriler Snflamas (BEC) nn yaps nasldr? Nerelerde kullanlmaktadr? 52 D ticaret istatistiklerinde kullanlan Uluslararas Standart Sanayi Snflamas (ISIC) nn özellikleri nelerdir? 53 Avrupa Ekonomik Topluluunda Faaliyete Göre Ürünlerin statistiki Snflamas (CPA) nedir? 54 D ticaret verilerinde gizleme uygulanmasnn yasal dayana ve uygulama yöntemi nedir? 55 Uluslararas d ticaret verilerinin karlatrlabilirlik durumu nedir? Verilerin tutarlln etkileyen etkenler nelerdir? 56 Dünya d ticaret hacmi ne kadardr? Türkiye nin Dünya d ticaretinde yeri nedir? 20 20 21 22 22 23 23 23 24 25 VII
İçindekiler 57 Türkiye'nin en çok ihracat ve ithalat yapt ülkeler hangileridir? Sayfa 58 Türkiye en çok hangi ürünleri ihraç etmektedir? 27 59 Türkiye en çok hangi ürünleri ithal etmektedir? 27 60 TÜK tarafndan hesaplanan d ticaret endeksleri hangileridir? 61 D ticaret miktar endeksi nedir? 27 62 D ticaret birim deer endeksi neyi ifade etmektedir? Fiyat endeksi ile arasnda ne fark vardr? 63 Hesaplanan d ticaret endekslerinin balca özellikleri nelerdir? 64 D Ticaret Endeksleri hangi snflamalara göre hesaplanmaktadr? 65 Sabit bazl endeks ile zincirleme endeks arasnda ne fark vardr? 66 2003 Temel yll d ticaret endeksinde madde seçimi hangi kriterlere göre yaplm, endekse kaç madde seçilmitir? 67 2003 temel yll d ticaret endekslerinde madde ve sektör arlklar nasl hesaplanmaktadr? 68 2003 temel yll birim deer endekslerinin hesaplanmasnda hangi formül kullanlmaktadr? 69 D ticaret miktar endeksleri nasl hesaplanmaktadr? 31 70 D ticaret deer endeksi neyi ifade etmekte, nasl hesaplanmaktadr? 71 Zincirleme endeksle hesaplanan birim deer endeksi deerleri 2003 temel ylna nasl dönütürülmektedir? 72 D ticaret endeksleri hangi amaçlarla kullanlmaktadr? 33 73 TÜK tarafndan bugüne kadar hangi temel yll d ticaret endeksleri hesaplanmtr? 74 D ticaret endekslerinin sonuçlarna nasl ulalmaktadr? 33 26 27 28 28 28 29 29 30 31 32 32 33 75 Avrupa Birlii ülkelerinde hangi d ticaret endeksleri hesaplanmaktadr? EUROSTAT üye ülkelerden hangi endeksleri istemektedir? 34 VIII
İçindekiler 2. Tablo ve Grafik Listesi Sayfa Tablo 1 thalatta özel ve genel ticaret 5 2 hracatta özel ve genel ticaret 6 3 Birim deer endekslerinde ana sektör arlklar, 2003 30 Grafik 1 Yllara göre Dünya ticaret hacmi 25 2 Yllara göre Türkiye nin d ticareti 25 Ek 1 Serbest bölge listesi 35 2 Ülkelere göre Dünya ihracat ve ithalat, 2006 36 3 En çok ihracat ve ithalat yaplan 30 ülke, 2006 37 4 En çok ihracat yaplan fasllar, 2006 38 5 En çok ithalat yaplan fasllar, 2006 39 6 lgili bilgilere ulamak için 40 Simge ve Ksaltmalar BM: Birlemi Milletler AB: Avrupa Birlii EUROSTAT: Avrupa Birlii statistik Ofisi TÜK: Türkiye statistik Kurumu TM: Türkiye hracatçlar Meclisi BDDK: Bankaclk Denetleme ve Düzenleme Kurulu SHGM: Sivil Havaclk Genel Müdürlüü HS: Harmonize Sistem CN: Kombine Nomanklatör CCC: Gümrük birlii Konseyi ISIC: Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararas Standart Sanayi Snflamas SITC: Standart Uluslararas Ticaret Snflamas CPA: Avrupa Topluluunda Faaliyete göre Ürünlerin statistiki Snflamas BEC: Geni Ekonomik Kategorilerin Snflamas CIF: D ticarette mal bedeli, navlun ve sigorta dahil teslim ekli (Cost-Insurance-Freight) FOB: D ticarette, gemi güvertesinde teslim ekli (Free on board) IX
Soru 1: D ticaret nedir? D ticaret istatistiklerinin genel kapsam nedir? D ticaret geni anlamyla, uluslararas mal ve hizmet alveriidir. Genellikle d ticaret terimi, mal ihracat ve ithalat yerine kullanlmaktadr. Mallarn yan sra hizmetlerin de ihracat ve ithalat söz konusu olmakla birlikte, d ticaret istatistiklerinde hizmet ihracat ve ithalat kapsanmamaktadr. Bir ülkede yerleik kii ve kurumlarn dier ülkelere mal satmas ihracat (dsatm), dier ülkelerden mal satn almas ithalat (dalm) olarak adlandrlmaktadr. Soru 2: Türkiye de d ticaret istatistiklerinin bilgi kayna nedir? Bilgiler nasl elde edilmektedir? Türkiye nin d ticaret verileri 1930 lu yllardan itibaren Türkiye statistik Kurumu tarafndan elde edilmekte ve yaymlanmaktadr. D ticaret istatistiklerinin veri kayna, ithalatçlar ve ihracatçlar tarafndan Gümrük darelerine verilen gümrük beyannameleridir. Gümrüklerde ilem gören ihracat ve ithalat beyannamelerine ait bilgiler, Gümrük Müstearl ndan, Türkiye statistik Kurumu na elektronik ortamda aktarlmaktadr. Gümrük Modernizasyon Projesi çerçevesinde d ticaretin %99 undan fazlasn gerçekletiren önemli gümrüklerde beyannameler elektronik olarak beyan edilmekte, dier gümrüklere ait beyannamelerde yer alan bilgiler ise Gümrük Müstearl nda elektronik ortama aktarlmaktadr. Gümrük Veri Ambarnda birletirilen aylk bilgiler; ilki referans ayn takip eden ilk haftada, ikincisi ise 3. haftada olmak üzere iki parça halinde Türkiye statistik Kurumu na verilmektedir. TÜK e bilgi aktarmada bilgi hacmine göre CD veya elektronik posta kullanlmaktadr. Ham petrol, doalgaz ve elektrik d ticaretine ilikin bilgiler dorudan ihracat ve ithalat yapan kurululardan e-posta aracl ile alnmaktadr.
Soru 3: TÜK tarafndan yaymlananlar dnda Türkiye nin d ticaretine ilikin baka veri mevcut mudur? Türkiye nin resmi d ticaret istatistikleri sadece TÜK tarafndan yaymlanmaktadr. D Ticaret Müstearl, Devlet Planlama Tekilat, T.C. Merkez Bankas gibi kurumlar kaynak gösterilerek verilen tüm d ticaret verileri TÜK tarafndan yaymlanan verilerdir. Bahsi geçen kurumlar veri üreticisi deil kullancsdr. TÜK tarafndan yaymlanan veriler dnda sadece Türkiye hracatçlar Meclisi (TM) tarafndan elde edilen ihracat kayt rakamlar kamuoyuna açklanmaktadr. Soru 4: TÜK ve TM tarafndan açklanan ihracat verileri arasndaki farkllklar nedir? TÜK ve TM tarafndan açklanan ihracat verileri arasnda aadaki farkllklar bulunmaktadr. TÜK tarafndan açklanan d ticaret verileri fiilen gerçekleen ihracat ve ithalat ilemlerine aittir. TM ise sadece tescil edilen ihracat kaytlarn derlemektedir. Beyannamelerin TM tarafndan kayd ile ihracatn gerçeklemesi arasnda geçen süre nedeniyle ayn ilem 2 veri setinde ayr dönemlerde yer alabilmektedir. TM ihracat bilgileri içerisinde Türkiye liman ve havalimanlarnda yabanc uçak ve gemilere salanan yakt ve kumanya kaytlar, altn ve dier deerli talarn ihracat bilgileri yer almamaktadr. çeriinde dahilde ileme rejimi altnda ithal edilen hammadde bulunup özel fatura ile ihraç edilen mallar TM verilerinde kapsanrken, TÜK tarafndan açklanan verilerde yer almamaktadr. Soru 5: Avrupa Birlii (AB) ülkelerinde d ticaret istatistikleri nasl elde edilmektedir? AB ülkelerinde d ticaret verilerini oluturan bilgiler iki yöntemle elde edilmektedir. 2
AB d ülkelerle yaplan ticaret EXTRASTAT yöntemi, AB ülkeleri arasndaki ticaret ise INTRASTAT yöntemi. EXTRASTAT terimi, AB ülkelerinin dünyann dier bölgeleriyle yaptklar ticarete ilikin istatistiklerin elde edilmesi amacyla uygulanan sistem için kullanlmaktadr. Bu sistemde, d ticaret istatistikleri ülkemizde olduu gibi büyük ölçüde gümrüklerde ilem gören beyannamelerden elde edilmektedir. INTRASTAT terimi, AB üyesi ülkelerin kendi aralarndaki ticarete ilikin istatistiklerin elde edildii sistemin addr. Bu sistemde, gümrük kaytlar yerine ihracat ve ithalatç firmalardan derlenen bilgiler kullanlmaktadr. Bu ilem için gelitirilen Intrastat formu kullanlmakta; ihracat ve ithalat hacimlerine göre firmalar belli dönemlerde gerçekletirdikleri d ticarete ilikin bilgileri Intrastat dan sorumlu kurulua göndermektedir. Intrastat sistemi AB üyesi ülkeler arasndaki ticarette gümrük beyannamesi kullanlmamas nedeniyle Extrastat yöntemine bir alternatif sistem olarak gelitirilmitir. D ticaretle megul olan kurumlarn üzerindeki yükü azaltmaya yönelik bir uygulamadr. Bu sistem sayesinde hem gümrük ilemleri asgari düzeye indirilmekte, hem de sadece tespit edilen eik deerin üzerinde ticaret yapan firmalardan bilgi alnarak veri derleme ve deerlendirmede kolaylk salanmaktadr. Soru 6: Ülkemize ait veriler dier ülke verileri ile uyumlu mudur? 1996 ylnda Türkiye nin AB ile gümrük birliine girmesinden sonra gümrük mevzuat ve d ticaret mevzuat, d ticaret istatistiklerini dorudan ilgilendiren gümrük tarife cetveli, gümrük beyannamesinin yaps, kullanlan kodlar ve gümrük rejimleri tümüyle AB ile uyumlu hale getirilmitir. Bu uygulamalar sonucunda elde edilen veriler, AB uygulamalarna ve AB nin veri yapsna uygun olarak üretilmekte, AB nin statistik Ofisi EUROSTAT tarafndan belirlenen standartlarda olup, gelimi ülke istatistiklerinde yer alan tüm deikenleri de kapsamaktadr.
Soru 7: D ticaret istatistiklerinin oluturulmasnda genel ilkeler kim tarafndan belirlenmektedir? D ticaret istatistikleri konusundaki genel ilkeler Birlemi Milletler (BM) ve Avrupa Birlii (AB) tarafndan oluturulmaktadr. Bu genel ilkeler ve tavsiyeler, d ticaret sistemleri, bilgi derleme yöntemleri, kullanlan kod sistemleri, menei ülke, miktar ve deer tanmlar ve dier konular kapsamaktadr. Uluslararas istatistiklerin karlatrlabilirlii açsndan bu ilkelere uygun veri üretilmesi önem tamaktadr. Soru 8: D ticaret sistemi nedir? Dünyada hangi sistemler uygulanmaktadr? Bir ülkenin d ticaret istatistiklerine dahil edilen veya edilmeyen mal kategorilerinin belirlendii kurallar bütününe d ticaret sistemi denir. D ticaret sistemleri iki ana kategoride gruplandrlmaktadr. Genel ticaret sistemi Özel ticaret sistemi Soru 9: Genel ticaret sistemi nedir? Genel ticaret sisteminde ülkenin ekonomik bölgesinin snrn geçen mallar kaydedilmektedir. Bu tanm içerisinde gümrük ileme alanlar ve serbest bölgeler de yer almaktadr. Gümrük snr esas alnmamakta, gümrük alanlarna ve serbest bölgelere giren ve çkan mallar da kaydedilmektedir. Ülkeden serbest bölgelere ve gümrük antrepolarna giden mallar ihracat saylmamakta, ancak serbest bölgelerden 3. ülkelere giden mallar ihracat saylmaktadr. Ayn ekilde ithalatta da bu bölgelerle 3. ülkelerin ticaretleri kayda alnmaktadr. Soru 10: Özel ticaret sistemi nedir? Özel ticaret sisteminde gümrük snr esas alnmaktadr. Bu tanma göre serbest bölgeler ve gümrük antrepolar gümrük snr dnda yer almaktadr. Bu sistemi uygulayan ülkelerde, 3. ülkelerden serbest bölgelere ve gümrük antrepolarna gelen ve giden mallar d ticarette yer almazken,
bu ülkelerden söz konusu serbest bölgelere ve gümrük antrepolarna giden ve gelen mallar d ticarete dahil edilmektedir. Soru 11: thalat açsndan genel ve özel ticaret sistemi arasnda ne fark vardr? thalat ilemlerine konu olan ürünlerin d ticaret istatistikleri açsndan durumu aadaki tabloda özetlenmitir. 1. thalatta özel ve genel ticaret M=ithalat; RM=yeniden ithalat Yabanc mallar Genel ticaret Dünyann öteki ülkelerinden ve gümrük transitlerinden: (1)çeride ilemek için depolara veya serbest dolam M bölgelerine (2)Gümrük depolarna veya gümrük serbest bölgelerine M Özel ticaret M Gümrük depolarndan ve gümrük serbest bölgelerinden: (3)çeride ilemek için depolara veya serbest dolam bölgelerine Darda ilendikten sonra (bedeli ödenen ürünler) Dünyann dier ülkelerinden ve gümrük geçilerinden: (4) çeride ilemek için depolara veya serbest dolam M bölgesine (5)Gümrük depolarna ve gümrük serbest bölgelerine M Gümrük depolarndan ve gümrük serbest bölgelerinden (6) çeride ilemek için depolara veya serbest dolam bölgesine Serbest sanayi bölgelerinde elde edilen mallar: (7) çeride ilemek için depolara veya serbest dolam bölgesine hraç edilmi olan benzer durumdaki yerli mallar Dünyann dier ülkelerinden veya gümrük transitlerinden: (8) çeride ilemek için depolara veya serbest dolam RM bölgesine (9)Gümrük depolarna veya gümrük serbest bölgelerine RM Gümrük depolarndan ve gümrük serbest bölgelerinden: (10)çeride ilemek için depolara veya serbest dolam bölgesine Kaynak: UN, International Merchandise Trade Statistics: Concepts and Definitions M M M M RM RM
Soru 12: hracat açsndan genel ve özel ticaret sistemi arasnda ne fark vardr? hracat ilemlerine konu olan ürünlerin d ticaret istatistikleri açsndan durumu aadaki tabloda özetlenmektedir. 2. hracatta özel ve genel ticaret X=ihracat; RX=yeniden ihracat Yerli mallar Genel ticaret Özel ticaret çeride ilemek için depolardan ve serbest dolam bölgesinden: (1)Dünyann dier ülkelerine X X (2)Gümrük depolarna veya gümrük serbest bölgelerine Gümrük depolarndan ve gümrük serbest bölgelerinden: (3)Dünya'nn dier ülkelerine çeride ilendikten sonra (bedeli ödenen ürünler) çeride ilemek için depolardan: X X (4)Dünyann dier ülkelerine X X (5)Gümrük depolarna ve gümrük serbest bölgelerine Gümrük depolarndan ve gümrük serbest bölgelerinden X (6)Dünyann dier ülkelerine Serbest sanayi bölgelerinde elde edilen mallar (7)Dünyann dier ülkelerine X X Benzer durumdaki yabanc mallar çeride ilemek için depolardan ve serbest dolam bölgesinden: (8)Dünyann dier ülkelerine RX RX (9)Gümrük depolarna veya gümrük serbest bölgelerine Gümrük depolarndan ve gümrük serbest bölgelerinden: (10)Dünyann dier ülkelerine RX RX Kaynak: UN, International Merchandise Trade Statistics: Concepts and Definitions
Soru 13: Dünyada hangi sistemin kullanm daha yaygndr? Birlemi Milletler tarafndan 2006 ylnda yaplan aratrmaya cevap veren 111 ülkeden 71 i genel ticaret sistemine göre veri elde edebildiini bildirmitir. 20 ülke her iki ticaret sistemine göre de veri oluturmaktadr. Avrupa Birlii ülkelerinde d ticaret sistemi konusunda farkl uygulamalar bulunmaktadr. Baz ülkeler sadece özel ticaret sistemine göre veri üretirken, Almanya, Estonya, Hollanda, Güney Kbrs ve ngiltere gibi ülkeler hem genel, hem özel ticaret sistemine göre veri üretmektedirler. Ancak, tüm ülkeler d ticaret verilerini EUROSTAT a özel ticaret sistemine göre göndermektedir. Soru 14:Türkiye nin d ticaret istatistikleri hangi sisteme göre oluturulmaktadr? Türkiye nin d ticaret istatistikleri özel ticaret sistemine göre oluturulmaktadr. statistik alan gümrük alan ile çakmaktadr. Bu nedenle gümrük alan dnda kalan serbest bölgeler, gümrüksüz sat maazalar ve gümrük antrepolar istatistik alan dnda kalmakta, ihracatta gümrük snrn geçerek bu bölgelere giden ürünler ihracat kabul edilirken, bu bölgelerden serbest dolam bölgesine giren ürünler ithalat saylmaktadr. Sistem gerei dier ülkelerle serbest bölgeler ya da gümrük antrepolar arasndaki ilemler d ticaret istatistiklerinde kapsanmamaktadr. Soru 15: Genel Ticaret Sistemine göre veri üretilmesi için herhangi bir çalma yaplyor mu? D ticaret verilerinin genel ticaret sistemine göre de üretilmesine yönelik çalmalar sürdürülmektedir. Serbest bölgelerden yaplan d ticarete ilikin bilgilerin Serbest Bölge Müdürlüklerinde kurulan sistem aracl ile elde edilmesi planlanmaktadr. Bu amaçla, D Ticaret Müstearl nda bir proje yürütülmektedir. Proje tamamlandnda serbest bölgelerden gerçekletirilen d ticaret bilgileri Türkiye statistik Kurumu na aktarlacak,
Gümrük Müstearl ndan alnan antrepo bilgileri ile birlikte hem genel hem de özel ticaret sistemine göre veri üretme imkan elde edilecektir. Soru 16: Bir ülkenin ekonomik bölgesi, gümrük bölgesi ve serbest dolam bölgesi nasl tanmlanr? Bir ülkenin ekonomik bölgesi, içinde insanlarn, mallarn ve sermayenin serbestçe dolaabildii corafi snrlardan oluur. Ayrca hava sahas, karasular, herhangi bir amaçla dier ülke topraklarnda satn alnan veya kiralanan alanlar ve serbest bölgeler ekonomik snrlar içindedir. Ülkenin corafi snrlar içinde düzenlenerek fiziksel olarak konulandrlm, yabanc devletler veya uluslararas tekilatlar tarafndan özel amaçla ayrlm bölgeler ülkenin ekonomik snrlar içinde deildir. Bu tanm d ticaretin kapsamnn belirlenmesinde önem tamaktadr. Gümrük kanununun uyguland bölge gümrük bölgesi, bu bölgenin snr da gümrük snrdr. Kural olarak, gümrük bölgesi ülkenin ekonomik bölgesi ile çakr veya onun bir parçasdr. Gümrük bölgesinde; Serbest dolam bölgesi, Gümrük antrepolar, Yurtiçi ileme için antrepolar vardr. Serbest dolam alan ise, ülke içinde gümrük snrlamalar olmakszn mallarn satlabildii alandr. Bu mallar serbest dolam mallar olarak nitelendirilir. Soru 17: Serbest bölgeler hangi amaçla kurulmaktadr? Çeitleri nelerdir? Bir ülkenin siyasal snrlar içinde, ancak gümrük snrlar dnda olan ve gereksiz ilemleri azaltarak d ticareti ve imalat sanayiini tevik etmeyi amaçlayan özel bölgelerdir. En yaygnlar; Ticaret serbest bölgeleri, Sanayi serbest bölgeleridir. Ülkemizde halen faaliyet gösteren 20 serbest bölge bulunmaktadr (Ek 1)
Soru 18: Türkiye nin d ticaret verileri ne tür ilemleri kapsamaktadr? Açklanan d ticaret verileri; Kesin ihraç ve ithalat yaplan ürünleri, Dahilde ilemek üzere ithal edilen ürünlerle, ilendikten sonra yeniden ihraç edilen ürünleri, Hariçte ileme amacyla yurt dna çkan ürünlerle, bu ürünlerin ilenmesiyle elde edilen ve Türkiye ye yeniden giren ürünleri, kapsamaktadr. Soru 19: Türkiye nin d ticaret verilerine hangi mallar ve ilemler dahil edilmemektedir? Aadaki mal ve ilemler d ticaret verilerinde kapsanmamaktadr. Transit ticaret, Yolcu beraberi eya (Bavul ticareti), Ky ve snr ticareti, Geçici ithalat ve ihracat, Snr geçmeyen mallar, Deeri istatistiksel eiin altnda olan mallar, Para tabanl altn, tedavüldeki paralar, Kiralanan mallar (finansal kiralama hariç). Soru 20: Yolcu beraberi eya nedir? Bu konuda herhangi bir veri derleniyor mu? Yolcu beraberi eya, Türkiye'ye gelen yabanclarn beraberlerinde götürmek ya da belirli bir süre sonunda gönderilmek üzere satn aldklar ve gümrük prosedürlerine tabi olmayan mallar ifade etmektedir. Bavul ticareti olarak da adlandrlmakta ve Türkiye ye önemli ölçüde döviz kazandrmaktadr. TÜK tarafndan açklanan d ticaret istatistiklerine dahil edilmemekle birlikte, TÜK tarafndan gerçekletirilen bir anketle tahmin edilmekte ve Merkez Bankas tarafndan hesaplanan ödemeler dengesi tablosunda kullanlmaktadr.
Soru 21: Geçici ihracat ve ithalat nedir? Geçici ihracat ya da ithalat; az veya çok içilik görmek üzere ya da baka nedenlerle baka ülkelere (sonradan ülkemize geri gelmek üzere) mal ihraç edilmesi veya baka ülkelerden mal ithal edilmesidir. Tamir amaçl ya da ileme amacyla gönderilen ürünler için de geçici ticaret kavram kullanlabilmektedir. Ancak, d ticarete dahil edilmeyenler listesinde kastedilen geçici ihracat ya da ithalat, üzerinde herhangi bir deiiklik yaplmadan geri gönderilen ürünlerdir. Soru 22: Finansal kiralama nedir? Adi kiralamadan fark nedir? Finansal kiralama; yatrm mallarnn edinilmesinde bir finansman modeli olarak kullanlmaktadr. Adi kiralamadan farkl olarak aadaki özellikleri nedeniyle finansal kiralama yoluyla yaplan ihracat ve ithalat ilemleri d ticaret istatistiklerine dahil edilmektedir. Finansal kiralama yöntemi daha çok uçak ve gemi gibi yüksek deerli ürünlerin ticaretinde kullanlmaktadr. Kiralama süresi sonunda maln mülkiyeti kiracya geçmektedir. Kiralama süresi maln kullanm ömrü ile orantldr. Toplam kira ödemelerinin bugünkü deeri maln bedeline eit veya büyüktür. Soru 23: statistiksel eik nedir? D ticaret verileri için hangi deer uygulanmaktadr? statistiksel eik; herhangi bir ihracat veya ithalat eyasnn d ticaret istatistiklerine dahil edilebilmesi için olmas gereken minimum deerdir. Türkiye nin d ticaret istatistikleri için istatistiksel eik deeri 100 ABD Dolar olarak uygulanmaktadr. Bu deerin altnda olan mallar d ticaret istatistiklerine dahil edilmemektedir. Toplam içinde deer olarak oran çok düük olmakla birlikte ilem says çok yüksektir. Bu nedenle istatistik deer olarak ihmal edilebilmektedir. Avrupa Birlii ülkelerinde INTRASTAT sistemi için istatistiksel eik kullanlmaktadr. Firmalarn AB ülkeleriyle yapt ticaret hacmi dikkate alnarak yllk ihracat veya ithalat toplam belli bir deerin altnda olan firmalardan bilgi alnmamaktadr. Örnein; Belçika da bu snr yllk 250 000 Euro olarak uygulanmaktadr. 10
Soru 24: TÜK, Gümrük Müstearlndan ald verilerin üzerinde ne tür çalmalar yaptktan sonra yaynlamaktadr? Gümrük Müstearl tarafndan TÜK'e aktarlan ve 2007 ylnda aylk says 1 milyona yaklaan kaytlar üzerinde aadaki kontrol ve düzeltme ilemleri yaplarak d ticaret bilgileri oluturulmaktadr. Kodlarn geçerlilii, Birim fiyat kontrolü, miktar ve deer hatalarnn düzeltilmesi, D ticarete dahil edilen ya da hariç tutulan ilemlerin ayrtrlmas ve tasnifi, Gemi/Uçak gibi bazen gümrük snrn geçmeyen yüksek deerli araçlarn, Sivil Havaclk Genel Müdürlüü (SHGM) ve Bankaclk Denetleme ve Düzenleme Kurulu (BDDK) kaytlar ile kontrolü, TM ihracat kaytlar ve dier dsal kaynaklarla karlatrma, Gizlilik çerçevesine giren verilerde gerekli gizlemelerin yaplmas. Soru 25: D ticaret istatistiklerinde hangi deikenler yer almaktadr? D ticaret istatistiklerinde yer alan deikenlerden önemli olanlar aada saylmtr. Gümrük ad, Referans dönemi, hracat ve ithalatçnn vergi numaras, Madde kodu (gümrük tarife istatistik pozisyonu), Ülke, Eyann tand sistem ve tayan aracn ülkesi, Ödemede kullanlan döviz cinsi, Alc ve satc arasndaki sözlemenin türü, Gümrük rejimleri, Ödeme ekli, Teslim ekli (FOB, CIF vb.), 11
Eyann net arl, Arlk dnda varsa dier birimler cinsinden miktar (Adet, metre vb.), Eyann deeri (ABD Dolar, EURO ve YTL cinsinden). Soru 26: D ticaret istatistiklerinde gümrük kavram neyi ifade etmektedir? D ticaret istatistiklerinde gümrük kavram; ihracat ve ithalat ilemleri için gümrük beyannamelerinin verildii ve d ticaret ilemlerinin yapld gümrük idaresini ifade etmektedir. Buna ilave olarak 1996 yl bandan itibaren ihracatta maln ülke snrlarndan çkt, ithalatta ise ülke topraklarna girdii gümrüü ifade etmek üzere "giri/çk gümrüü" de istatistiklerde gösterilmeye balanmtr. Soru 27: D ticaret istatistiklerinde referans dönemi nedir? D ticaret istatistiklerinde referans dönemi; ithalat ve ihracat ileminin hangi aya ait olduu, dier bir ifade ile ilemlerin d ticaret istatistiklerine hangi zaman diliminde kaydedildiidir. Referans tarihi olarak, ihracatta maln snr geçmesi ve beyannamenin kapatlmas, ithalatta ise, beyanname ilemlerinin tamamlanarak maln gümrükten çekilme tarihi esas alnmaktadr. Bu nedenle beyannamenin tescil edildii dönem ile ihracat ve ithalat ilemlerinin istatistiklere yanstld dönem farkl olabilmektedir. Soru 28: D ticaret istatistiklerinde madde neyi ifade etmektedir? Ülkemizde mal tanmlamas Dünya Gümrük Örgütü tarafndan 1988 ylnda oluturulan Harmonize Sisteme göre yaplmaktadr. Her yln sonunda bir sonraki yl uygulanacak Gümrük Tarife numaralar Resmi Gazetede yaymlanmaktadr. Gümrük Tarife cetvelinde yaklak 19 000 adet 12 basamakl Gümrük Tarife statistik Pozisyonu (GTP) kodu mevcuttur. Bu kodlarn ilk 6 basama Harmonize Sistem (HS) kodudur. 7. ve 8. basamaklarn ilavesi ile AB ülkelerinde kullanlan Kombine Nomanklatör (CN) kodlarna uyum salanmtr. Son 4 basamak ise Türkiye tarafndan ilave edilen kodlardr. 12
Örnek; Kod Madde ad 071080 Dier sebzeler (HS) 07108095 Dierleri (CN) 071080950011 Soan (GTIP) 071080950012 Havuç (GTIP) 071080950013 Prasa (GTIP) Ortalama 5 ylda bir HS de ve her yl CN de yaplan deiiklikler Türk gümrük tarife cetveline yanstlmaktadr. Soru 29: statistiklerde, ithalat ya da ihracat yaplan tüm maddelere ilikin bilgi bulunabilmekte midir? Herhangi bir maddeye ait verinin mevcut olabilmesi için Gümrük Giri Tarife Cetvelinde o maddeye ilikin müstakil GTP numaras açlm olmas gerekmektedir. D ticarette pay az olan ve benzer özellikler gösteren birçok madde dierleri ad altnda toplanmaktadr. Bu nedenle baz maddelere ilikin istatistiklere ulamak mümkün olamamaktadr. Soru 30: Gümrük Tarife Cetveli kim tarafndan, nasl hazrlanmaktadr? Gümrük Tarife Cetveli her yl Gümrük Müstearl koordinatörlüünde ilgili kurulularn uzmanlarnn ve sektör temsilcilerinin katlmyla oluturulan bir çalma grubu tarafndan hazrlanmaktadr. Bu çalmalarda uluslararas kurulular tarafndan yaplan deiiklikler ile ulusal ihtiyaçlar ve yaplan deiiklik bavurular deerlendirilmektedir. Soru 31: D ticarette ihracat ya da ithalat yaplan ülkenin belirlenmesinde hangi tür uygulamalar vardr? D ticaret istatistiklerinin üretilmesinde ülke en önemli deikenlerden birisidir. D ticaretin yapld ülke farkl ekillerde belirlenebilmektedir. Bu konuda 3 yaklam mevcuttur. 13
Satn alan ülke / Satan ülke, Yüklemenin yapld ülke / Yükün gittii ülke, Mene (Kaynak) ülke /Tüketici ülke, Bu yaklamlardan üçüncüsü daha çok kullanlmaktadr. Soru 32: D ticaret istatistiklerinde ihracat yaplan ülke kavram neyi ifade etmektedir? hracat yaplan ülke, biliniyorsa maln tüketilecei ülkeyi, tüketim ülkesi bilinmiyorsa gidecei bilinen son ülkeyi ifade etmektedir. Örnein; Almanya'da faaliyet gösteren bir firma Türkiye'den satn ald bir mal Amerika Birleik Devletleri ne götürüyorsa, Türkiye'nin ihracat yapt ülke Almanya deil, ABD olarak kaydedilmektedir. Soru 33: thalat yaplan ülkeden ne anlalmaktadr? thalat yaplan ülke, ithal edilen maln üretildii ülkeyi (mene ülke) ifade etmektedir. thalatç ülkenin tespitinde mal Türkiye'ye satan firmann ülkesi ya da maln Türkiye'ye gelmeden önce bulunduu en son ülke deil, maln üretildii ülke önemlidir.örnein; Japonya'da üretilen bir mal Almanya'da faaliyet gösteren bir firma tarafndan Türkiye'ye satlmsa bu maln ithal edildii ülke istatistiklerde Japonya olarak gösterilmektedir. Soru 34: Mene (kaynak) ülke nasl tespit edilmektedir? Mene ülke, yetkili makamlardan verilmi mene belgesine göre tespit edilmektedir. Bir ülke topraklarndan çkarlan madenler, Üretilen tarm ürünleri, Ülkede doan ve yetien canl hayvanlar ile bunlardan elde edilen ürünler, Ülkede tutulan veya avlanan av hayvanlar ve balklar Ülkede üretilen dier ürünler o ülke meneli saylmaktadr. 14