SON YILLARDA ÎÇ TİCARET HADLERİ YÖNÜNDE TARIM SEKTÖRÜNÜN DURUMU

SON YILLARDA ÎÇ TİCARET HADLERİ YÖNÜNDE TARIM SEKTÖRÜNÜN DURUMU Uzman Ergün ŞİMŞEK* Prof. Dr. Halil ÇİVİ* Yrd. Doç. Dr. A. Zafer GÜRLER* Genel olarak ekonomik gelişme, uzun vadede göreceli olarak, sanayi ve hizmeler kesiminin ekonomik önem ve ağırlığının arması anlamına gelmekedir. Tarım kesiminin genel gelişmesiyse, azalma eğilimindedir. Faka bu azalma mulak değerler yada mikarlar olarak değil, diğer üreim kesimlerine göre yüzde oranlar şeklindedir* Ayrıca uzun dönemde, kırsal kesimdeki nüfus ve arımsal isihdam büyüklükleri, yüzde olarak düşme eğilimleri yanında mulak olarak da azalabilirler. Tarım kesimindeki gelişme ve değişme eğilimleri ek bir ülkeye özgü olmayıp ekonomik ve oplumsal açıdan gelişmiş ve gelişmeke olan üm ülkeler bakımından da geçeriidir. Haa arım kesiminin yapısal olarak uğramış olduğu bu gelişme ve değişmelerin derecesi ülkelerin ekonomik gelişme ve kalkınma gösergeleri olarak dikkae alınmakadır. Çoğu gelişmiş baı ülkelerinde arım kesiminin G.S.M.H. içindeki, isihdamdaki ve dışsaımdaki paylarının hepsi de %10'un alına inmişir. Faka bu göreceli azalmalar gelişmiş ülkelerin arıma önem vermedikleri anlamına gelmez. Yukarıda sözü edilen genel gelişme eğilimlerine paralel olarak, Türkiye'de, 1970 yılında arımın G.S.Y.İ.H. (Gayri Safi Yur içi Hasıla) daki payı %29.3 iken bu oranın 1980 yılında %22.6 ve 1989 yılında da %16.6'ya gerilediği görülmekedir. Dışsaım payındaki gelişmeler daha da çarpıcıdır. Bu kesimin ' 1970 yılında, dışsaımdaki payı %75.2 iken aynı oranın 1980 yılında %57.4 ve 1989 yılında da %18.3'e inerek şiddeli bir gerileme eğilimi göserdiği izlenmekedir. Tarımsal dışsaım anımındaki değişiklikler ve sanayi ürünü olarak saılan birçok malın arım ürünleri kaynaklı olduğu düşünceleri doğrudur. Faka bu iirazlardan, arım kesiminin dışsaım yapısında hiçbir değişiklik olmadığı sonucu çıkarılamayacağı gibi; arım kesiminin ürünlerini hammadde olarak kullanan sanayi işlemelerinin mamüllerini sanayi ürünü olarak kabul ememe sonucuna da varılamaz. 1990 yılı nüfus sayımının geçici sonuçlarına göre Türkiye'de ken nüfusunun oplam nüfusa oranı %58.9 kırsal nüfusun oplam nüfusa oranı da %41.1 olarak hesaplanmışır. Bu sonuca göre, yaşadığımız geçiş dönemi oplum sürecinde, Türkiye'de kırsallık ve köylülük nielikleri baskın olmakan çıkmaya başlamış, keni ilik ve çevre sorunları önemini arırmışır. Ancak, sanayi ve hizmeler kesimlerindeki isihdam alepleri arışı isenen boyulara *C.Ü.Toka Ziraa Fakülesi Tarım Ekonomi si Bölümü, TOKAT 45

ulaşamadığı için, arımsal isihdamda beklenen gelişmeler aynı ölçülerde değildir. Yukarıdaki verilere paralellik kurulması açısından, Türkiye de arımsal isihdamın oplam isihdamdaki payının 1970 yılında %70.2, 1980 yılında %62.5 ve 1989 yılında da %53.9 olduğu hesaplanmışır. Verilerden de anlaşılacağı üzere, arımsal isihdam hacminde oraya çıkan düşme, bu kesimdeki makinalaşma olgusuna karşın, G.S.Y.i.H. ve dışsaım paylarındaki düşme eği1imlerinin gerisinde kalmışır. öyleyse, arım kesimindeki gizli işsizlik hala önemini korumakadır. İkinci Dünya Savaşını akip eden yıllarla birlike, bir çok ülke açısından ekonomik ve oplumsal kalkınma için fikirler üreilmeye başlandı, özellikle, Türkiye'de dahil olmak üzere, bu uğurda yoğun çabalar harcandı. Sanayileşme, ekonomik ve oplumsal gelişmenin en önemli aracı olarak görüldü. Ekonomik ve oplumsal kalkınmanın, arım kesiminin önderliğiyle mi yoksa sanayi kesimini gelişirerek mi sağlanacağı konusu poliikacılar ve akademisyenler arasında yoğun olarak arışıldı. 1970'1 i yıllara gelinceye kadar arışmaların ağırlık nokasını sanayi kesimini ön plana çıkarma düşünceleri oluşurdu. Türkiye'deki gelişme ve düşüncelerin genel eğilimi de böyleydi. Ancak daha sonraki yıllarda arım ve sanayi kesimlerinin birbirlerine rakip değil birbirlerini amamlayan faaliyelerden oluşuğu görüşü baskın oldu. Tarım ve sanayi kesimleri arasındaki karşılıklı kaynak akarım7, açısından iç icare hadleri önemli bir konudur. Dış icare dikkae alınmadığı akirde, nasıl ki sanayi kesimi arım ürünleri için önemli bir pazarsa, aynı şekilde kırsal alanlar da sanayi ürünleri için bir sürüm yer idir. Ayrıca alyapının iyileşirilmesi, özellikle de kırsal alanlarda elekrik kullanılmasının yaygınlaşması ve ileişim araçlarının ekinliğinin arması gibi nedenler arım kesimini sanayi ürünleri için giderek daha önemli bir pazar durumuna geirmişir. Arık köylüler sanayi kesiminden sadece arımsal girdiler ve zorunlu maddeler değil giderek lükse kayan dayanıklı ükeim malları da saın almakadırlar. Türkiye'de zaman zaman iç Ticare Hadlerine (i.t.h.) ilişkin bazı araşırmalar yapılmışır. Çünkü sanayi kesiminden arıma ya da arım kesiminden sanayi kesimine ne kaynak akarımı önemli bir konudur. Ayrıca yapılan araşırmaların çoğu birbirleriyle çelişkili sonuçlar içermekedirler. Bu çelişkilerin en önemli nedenleri araşırmalarda kullanılan yönem, veri ve kapsam farklarından kaynaklanmakadır. i.t.h. açısından daha sağlıklı rakamların bulunması, ekonomi poliikalarındaki karar verme olgusu açısından büyük önem aşır. İ.T.H. nin arım lehine ya da aleyhine dönmesi ek başına eksik bir gösergedir. Verimlilik arışları ve fiyadışı arımsal desekleme araçları, piyasa ve pazar düzeninin iyileşirilmesi, mesleki örgülenme ve kooperaifleşmenin ekinliğinde oraya çıkan gelişmeler de dikkae alınmalıdır. Türkiye'de kırsal yapı büyük değişime uğramışır. Birçok köylü en emel gıdası olan ekmeği bile 46

çarşıdan almaya başlamışır. Sanayi kesimine, çifçiler arafından ödenen bedeller, arımsal üreimde kullanılan sanayi girdilerinden çok, aile içinde kullanılan ükeim ve özellikle de dayanıklı ükeim mallarını da kapsamakadır. Sadece arımsal girdilerle, arımsal çıkıların karşılaşırılmasına dayanan kaynak akarımı için hesaplanacak I.T.H. indeksi bu açıdan da yeersiz kalacakır. Faka oraya çıkan sonuçlar göreceli de olsa bir eğilim ölçüsüdür ve anlamlıdır. Gerek veri derleme ve kaynak bulmadaki güçlükler, gerekse daha önce bu alanda yapılmış olan araşırmalarla karşılaşırma olanağı sağlamak ve gerekse araşırmanın amacındaki kışılıklar nedeniyle bu çalışmada hesaplanmış olan i.t.h'inde de seçilmiş bazı arımsal girdilerle arımsal çıkıların fiya indekslerinin karşılaşırılmasına gidilmişir. indeks serisinin 100 puanın üzerinde seyremesi arım kesiminin fiya kazançlarını, 100 puanın alında kalmasıysa yine fiyalar açısından uğradığı kayıpları gösermekedir. Bu olgular gözönüne alınarak arım ürünleri fiyalariyla, arımdışı mal ve hizmeler fiyalarının ne yönde değişiğinin oraya konulabilmesi için yeni bir i.t.h'nin hesaplanmasına gidilmişir. Yukarıda sözü edilen nedenlerle, i.t.h nin hesaplanmasında yeni bir ekonomi poliikası anlayışının başlangıcı olarak kabul edilen 1980 yılından başlayarak 1988 yılına kadar ki dokuz yıl inceleme dönemi olarak ele alınmışır. Yapılan bu çalışmayla ulaşılan blgiler ışığı alında arım kesiminin durumunun fiya değişmeleri yönünden oraya konulması amaçlanmışır. Çalışmada ele alınan ürünler; çeşili ölçüler gözönünde uularak seçilmişir. Bu ölçülerin ilki, her üreim dalını simgeleyecek ürünlerin çalışmaya alınmasıdır. Diğer ölçülerse; araşırmaya konu olan ürünlerin ekil iş, üreim mikarı ve üreim değeri yönünden bu üreim dallarını simgeleme özelliğine sahip olmalarıdır. Bu husus ek diyagramlarda verilmişir. Ayrıca, ele alınan ürünlerin, çifçilerin çoğunluğunu ilgilendiren ürünler olmasına da özen göserilmişir. Böyle bir seçime gidilmesinin başlıca nedeni; Türkiye'de yeişirilen arım ürünlerinin çok çeşili ve bunların hepsinin ek bir araşırma kapsamına alınmasının çok zor olmasındandır. i.t.h'nin hesaplanmasında kullanılan arım ürünleri şunlardır: Hububa Grubundan: Buğday, arpa, mısır; Baklagiller grubundan: Fasulye, mercimek, nohu, fiğ; Endüsri bikileri grubundan: Pamuk, şeker pancarı, üün; Yumru bikiler grubundan; Kuru soğan, paaes; Yağlı ohumlar grubundan; Ayçiçeği, pamuk çiğidi ; Meyveler grubundan: Üzüm, porakal, fındık, zeyin; Hayvanlar grubundan: Sığır, koyun; Hayvansal ürünler grubundan: Sü, yapağı, yumura. indekslerin hesaplanmasında, "Tarım dışı mallar olarak" arımsal girdilerin önemli bir kısmı kullanılmışır. Bunlar bikisel üreim açısından emel önemi olan; ohumluk (buğday, arpa, 47

pamuk, ayçiçeği), kimyasal gübre (azolu, fosforlu, poaslı) ve zirai mücadele ilaçlarıdır. Tohumlukların bir kısmı arımsal çıkılar olmakla birlike, serifikalı olarak para karşılığı dışarıdan sağlanan ürünlerdir. Çalışmada kullanılan arım ürünleri fiyaları; Devle isaisik Ensiüsü'nün Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı'na bağlı kuruluşlar aracılığıyla oplayarak " Çifçi Eline Geçen lar" adı alında yayınladığı değerlerdir. Girdi fiyalarıysa; Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı Araşırma Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığından al inmişir. Söz konusu fiyaların çifçiler açısından ödenen girdi f iyalarını emsil eiği varsayılmakadır. iç Ticare Hadlerinin oraya konulmasında; Çifçinin Eline Geçen lar indeksi (ÇEGFİ) İTH= ---------------------------------------------------- Çifçinin ödediği lar indeksi (ÇOFi) Formülünden yararlanılmışır. İndekslerinin hesaplanmasındaysa "Temel Dönem Tarılı Laspeyres Formülü" kullanılmışır. Laspeyres Formülü; Z Pn x Qo PL= ------------- Z Po x Qo şeklinde yazılabilir. Burada; PL : Laspeyres indeksini Pn : Cari ı Po : Temel Yıl ını Qo : Temel Yıl Mikarını (Pazarlanan Mikar) gösermekedir. Formülde; arım ürünlerinin üreim mikarları değil, pazarlanan mikarları kullanılmışır. Pazarlanan mikarlarin hesaplanmasında Devle isaisik Ensiüsünün 1979 yılında yapmış olduğu "Inpu - Oupu" çalışması sonuçlarından yararlanılmışır. Tarım ürünleri pazarlanan mikarları ve pazarlama oranı Çizelge l'de verilmişir. "Tarımsal Girdi Mikarları da" Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı Araşırma Koordinasyon Kurulu Başkanlığından alınmışır. Çifçinin Eline Geçen lar indeksi, Çifçinin ödediği lar indeksi, iç Ticare Hadleri indeksi ve Ürün Grupları iibariyle lar indeksindeki oralama yıllık arış oranlarının belirlenmesinde, doğrusal ve üsel rend denklemleri uygulanmışır. Ancak, birçok durumda mulak değişmelerden çok nisbi değişmelerin daha önemli olması ve çalışmada en anlamlı sonucu vermesi nedeniyle çalışmaya esas olarak üsel rend denklemi alınmışır. Üsel rend denklemlerinin oluşurulmasında kullanılan formül: Y = a. İT 48

Burada; Y : indeksleri ahmini değerini, : Zamanı (Yıl olarak), 6 : Oralama yıllık arış oranını belirleyen kasayıyı göserir. Form doğrusal şekle dönüşürüldüğünde; Log Y= Log a + (Log B). olarak ifade edilebilir. Yıllık ar ışiarsa denklemlerden al inan değerlere; = Anilog B - 1 formülünün uygulanması ile hesaplanmışır. Burada " *" yüzde cinsinden yıllık arış oranını anımlamakadır. Çizelge 1: Araşırmada Ele Alınan Tarımsal ürünlerin İ981 Yılına ilişkin üreim, Pazarlama Oranı ve Mikarı ürünler üreim (Bin Ton) Pazarlama Oranı (%) Pazarlâma(*) Mikarı (Bin Ton) Buğday 17000 50.9 8653 Arpa 5900 31.1 1835 Mısır 1200 44.9 539 Fasulye 160 87.9 141 Mercimek 280 69.5 195 Nohu 235 81.0 190 Fiğ 100 31.6 32. Pamuk 488 98.0 478 Şeker Pancarı 11165 99.9 11154 Tüün 168 100.0 168 Soğan 1090 70.8 772 Paaes 3000 66.0 1980 Ayçiçeği 575 99.6 573 Pamuk çiğidi 780 98.0 764 Üzüm 3700 71.7 2653 Porakal 675 88.8 599 Fındık 350 96.4 337 Zeyin 400 79.3 317 Sığır(Kesilen) 2415.90 100.0 2415.90 (Bin ade)(**) KoyundOesi len) 9207.00 100.0 9207.00 (Bin ade)(**) Sü 5608 49.2 2760 Yapağı 62 58.4 36 (*). Pazarlama Mikarı (Üreim x Pazarlama oranı) şeklinde bulunmuşur. (**). Belediye Mezbahalarında kesilen hayvan sayısıdır. Kaynak: DİE, 1979 Inpu - Oupu Çalışması Sonuçları. 49

Çalışmada, iç Ticare Hadleri; " Ne Değişim Ticare Hadleri" adı alında ele alınmış.ır. Yani, Ne Değişim Ticare Hadleri, iç Ticare Hadlerine uyarlanmışır. Daha önce belirilen ve çalışmanın verilerini oluşuran 23 ürünün pazarlama oranları Çizelge l'de veri İmişir. Çizelge 2 'de üm ürünler ve ürün grupları iibariyle Çifçi Eline Geçen serilerinden yararlanılarak hesaplanmış olan fiya indeksleri yer almışır. Çizelge 2: Çifçi Eline Geçen lar İndeksi (1981=100) Yıllar Tar. Ürün ind. Hubu. İndeks Bakla İndeks Yumru Biki. İnde. Yağlı Tohum inde. Meyve inde. Hayvan indek Hayv. ürün inde. Endüsri Bikiler indek 1980 69 58 76 81 61 79 85 69 55 1981 100 100 100 100 100 100 100 100 100 1982 118 125 143 99 129 122 115 122 131 1983 157 148 176 133 176 166 157 155 167 1984 248 240 249 280 282 259 221 226 242 1985 373 351 508 437 424 406 268 375 339 1986 481 438 766 377 518 600 353 442 483 1987 651 517 963 585 632 812 563 603 739 1988 998 846 1129 786 907 1276 965 992 1035 No: Çifçi Eline Geçen lar indeksi ve Pazarlanan Mikar Verilerinden Yararlanılarak Temel Ağırlıklı Laspeyres indeksine Dönüşürülmüşür. Çizelge 2'de görüldüğü gibi, 1980-1988 döneminde dönem başı ve dönem sonu dikkae alındığında üm arım ürünleri fiya indeksi yaklaşık 14.5 ka arış gösermişir. Benzer durum arım ürünleri al grupları iibariyle incelendiğinde hububaa İ4.6 ka, yumru bikilerde 9.7 ka, yağlı ohumlarda 14.9 ka, meyvelerde 16 ka hayvanlarda 11 ka, hayvansal ürünlerde 14 ka arış gerçekleşmişir. Buradan anlaşılacağı gibi en yüksek arış endüsri bikilerindedir. En düşük arış da yumru bikilerde olmuşur. Niekim, yukarıdaki analiz; 1980-1988 döneminde üm ürünler ve ürün gruplarının oralama yıllık arış oranı hakkında bilgi vermekedir. Bu nedenle, indekslerde değişimin genel seyrinin belirlenmesinde logarimik rend denklemlerinden yararlanılarak Çizelge 3'de oralama yıllık arışlar hesaplanmışır. Denklemlerden anlaşılacağı kadarıyla araşırma döneminde arım ürünleri fiya indeksi yılda oralama %39 oranında arış gösermişir, ürün gruplarından; hububaa %37, baklagillerde %35, yağlı ohumlarda % 3 9, meyvelerde %43, hayvanlarda %34 ve hayvansal ürünlerde %38 oranında oralama yıllık arış olmuşur (Çizelge 3). Ürün grupları iibariyle yıllık oralama arış, en fazla baklagi1 fiya indeksinde, en düşük arışsa hayvanlar fiya indeksinde 50

gerçekleşmişir Tarımsa1 yarar 1an1 1arak verilmişir. girdi serilerinden ve kullanılan mikarlardan elde edilen fiya indeksleri Çizelge 4' de Çizelge 3: Tüm ürünler ve ürün Grupları iibariyle Denklemleri ile Oralama Yıllık Değişim Trend Oranları Grup Sayısı Tüm ürünler ve Ürün Grupları indeksi Trend Denklemleri Y= a. B Değişim Oranı (%) 001 Tüm Tarım Ürünleri indeksi Y=47.121 x (1.395) 39 002 Hububa indeksi Y=46.931 x (1.373) 37 003 Baklagiller indeksi Y=48.070 x (1,443) 44 004 Endüsri Bikileri indeksi Y=43.020 x (1.420) 42 005 Yumru Bikiler indeksi Y=5İ.537 x (1.355) 35 006 Yağlı Tohumlar indeksi Y=48.619 x (1.395) 39 007 Meyveler indeksi Y=46.645 x (1.430) 43 008 Hayvanlar indeksi Y=52.515 x (1.342) 34 009 Hayvansal Ürünler indeksi Y=47.751 x (1.384) 38 Çizelge 4: Çifçinin ödediği lar -indeksi -(1981=100.) Yıllar Tarımsal Girdi ları indeksi 1980 66 1981 100 1982 110 1983 113 1984 253 1985 400 1986 450 1987 715 1988 1322 No: Tarımsal Girdi ları indeksi ve Kullanılan Mikarlardan Yararlanılarak Temel Ağırlıklı Laspeyres indeksine Dönüşürülmüşür. 51

Çizelge 2'de verilen ürün grupları iibariyle fiya indekslerinin Çizelge 4 'deki arımsal girdi fiyaları indeksine bölünmesiyle elde edilen, 'Ürün Grupları iibariyle Ticare Hadleri' Çizelge 5'e düzenlenmişir. Çizelge 5: ürün Grupları İibariyle Ticare Hadleri Yıllar Baklagi11er Hububa Endüsri Bi. Yumru Bi. Yağlı Tohum Meyveler Hayvan Hay. ürün 1980 80 115 83 123 92 120 129 105 1981 100 100 100 100 100 100 100 100 1982 114 130 119 90 117 111 105 111 1983 131 156 148 118 156 147 139 137 1984 95 98 96 111 111 102 87 89 1985 88 127 85 109 106 102 67 94 1986 97 170 107 84 115 133 78 98 1987 72 135 103 82 88 114 79 84 1988 64 85 78 59 69 97 73 75 No: Çizelge 2'deki Verilerin Çizelge 3 deki verilere bölünmesiyle elde edilmişir Çizelge 5'den de anlaşılacağı gibi, iç Ticare Hadleri 1982 ve 1983 yıllarında hububa, 1984 ve 1988 yılları dışında baklagiller, 1980, 1984, 1985, ve 1988 yılları dışında endüsri bikilerinde, 1980, 1983, 1984 ve 1985 yıllarında yumru bikilerde, 1980, 1987, 988 yılında yağlı ohumlarda, 1988 yılı dışında meyvelerde, 1980-1983 yılları arasında hayvan ve hayvansal ürünlerde lehe gelişme gösermişir. Diğer yıllarda ise aleyhe seyremişir. iç Ticare Hadlerinin 1980-1988 dönemi boyunca özellikle 1984 yi 1indan sonra önemi i ölçüde düşme kaydeiği ve 1988 yı1ında üm ürün gruplarının aleyhine döndüğü söylenebilir. Niekim ürün grupları iibariyle Ticare Hadleri indekslerindeki yıllık oralama değişimi belirlemek amacıyla hesaplanan rend denklemleri Çizelge 6 'da verilmişir. Verilen rend denklemlerinden harekele; iç Ticare Hadlerinin yıllık oralama değişimi; hububalarda %4, endüsri bikilerinde %1.5, yumru bikilerde %6, yağlı ohumlarda %3, meyvelerde %7, hayvanlarda % 6.9 ve hayvansal ürünlerde %4 oranında aleyhe gelişmişir denilebilir. Ancak, baklagillerde yılda oralama %0.3 gibi çok düşük bir düzeyde lehe seyir izlemişir. 52

Çizelge 6: ürün Grupları iibariyle Ticare Hadleri indeksleri Trend Denklemleri ve Oralama Yıllık Değişim Oranları Grup Ürün Grupları Trend Denklemleri Değişim oranı 001 Hububa Y= 118.45 x (0.95154) -4.0 002 Baklagiİler Y= 121.02 x (1.00036) 0.3 003 Endüsri Bi kiîeri Y= 108.33 x (0.98466) -1.5 004 Yumru Bikiler Y= 130.13 x (0.93939) I er» o 005 Yağlı Tohumlar Y= 121.97 x (0.96793) -3.0 006 Meyveler Y= 117.39 x (0.99233)» 007 Hayvanlar Y= 132.39 x (0.93070) -6.9 008 Hayvansal Ürünler Y= 120.50 x (0.95927) d I 0 <r 1 Tarım ürünleri fiya indeksi, arım dışı mallar fiya indeksi, bunlara göre hesaplanmış İç Ticare Hadleri ve zincirleme indeksleri Çizelge 7'de oplu olarak verilmişir. Çizelge 7: iç Ticare Hadleri Yıllar Tarım Ürünleri Fiy.înd. Zincirleme İndeks Tarım dışı mal fiy. indeksi Zincirleme indeks İç Ticare Hadleri indeksi Zincir leme indeks 1980 69 66 105 1981 100 145 100 152 100 95. 1982 118 118 110 110 107 107 1983 157 133 113 103 139 130 1984 248 158 253 224 98 71 1985 373 150 400 158 93 95 1986 481 129 450 113 107 115 1987 651 135 715 159 91 85 1988 998 153 1322 185 75 82 No: Çizelge 2 ve Çizelge 3 deki verilerden yararlanılarak hesaplanmışır.^ Daha önce hesaplanan rend denklemlerinde arım ürünleri fiya indeksinin yılda oralama olarak %39 oranında arış göserdiği belirlenmişir. Aynı şekilde arımdışı mal fiyaları indeksi ve iç Ticare Hadleri indeksi rend denklemleri; 53

TDMFİ İTHİ olarak hesaplanmışır. Y= 39.72 x (1.442) Y= 118.94 x (0.966) Denklemlerden yola çıkarak TDMFİ'de oralama yılda %44 oranında arış belirlenmişir. ITH'nin 1980-1988 döneminde; yıllık oralama arışı ise bu denkleme göre % -3.4'dür. Buradan harekele, 1980-1988 döneminde ITH % 3.4 hızla arım aleyhine gelişme göserdiği ifade edilebilir. Bu çalışmanın sonuçlarına göre; 1980-1988 dönemi için belirlenen İTH, 1983 yılına kadar arım lehine gelişme gösermiş ve bundan sonra (1986 hariç) önemli ölçüde arım aleyhine dönmüşür. Gerçeken, fiya makası özellikle son yıllarda arım aleyhine açılarak arımdan, arım dışı kesimlere aran oranda bir kaynak akarımı devam emişir. Bu kaynaklar verimli yaırımlara ne ölçüde yansırsa, arımın ekonomik gelişmeye yapığı kakılar da; o ölçüde değerlendirilmiş olacakır. Aksi akirde bu durumun devam emesi çifçiyi zor durumda bırakmakan başka bir işe yaramayacakır. İTH'nin arım aleyhine bir seyir izlemesi halinde; bu kesim, gizli bir yolla diğer kesimlerin sermaye birikimine kaynak hazırlamış olmakadır. Türkiye'de ITH ile arım kesiminden kaynak akarımı sağlanırken bir yandan da arım kesiminin gelirini yükselmek yönünde bir poliika izlenmelidir. Bunun içinde arımdan arım dışına akarılan fazlanın bir kısmının ekrar arım kesimine geri döndürülebilecek araçlara ihiyaç vardır. Bu araçlardan birisi, desekleme fiyalarının ve girdi fiyalarının sapanmasında çok duyarlı davranılması olabilir. Oysa Türkiye de arımsal ürünler desekleme fiyalarindaki arış oranlarının opan eşya fiyaları endekslerinden daha düşük olduğu görülmekedir. Diğer bir araç kooperaifler olabilir. Kooperaifler bir arafan oraklarının saıkları ürünlerde diğer arafan da saın aldıkları girdilerde bir akım avanajlar sağlayabilirler. Ayrıca yaay ve dikey büünleşmeyle kooperaiflerin arım dışına giden arımsal fazlanın bir kısmının ekrar arıma dönmesini sağlayacağı söylenebilir. KAYNAKÇA 1. DİE, Çifçinin Eline Geçen lar, Çeşili Yıllar. 2. DiE, Genel Nüfus Sayımları, Çeşili Yıllar. 3. DİE, Tarım isaisikleri özei 4. Göçmençelebi, Kemal, indeks Sayılar, DİE Yayınları, Ankara, 1964. 5. Korum, Uğur, İsaisiğe Giriş, Ankara Üniversiesi Siyasal Bilgiler Fakülesi Yayımları No: 483, Ankara, 1981. 6. T.C. Maliye ve Gümrük Bakanlığı, Ekonomik Rapor (1987). 7. TOBB, Ekonomik Rapor, Çeşili Yıllar. 8. Türkiye 1979 Inpu-Oupu Projesi Sonuçları 9. Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı, APK Başkanlığı. 54