Geliş Tarihi: 10.11.2005

TARIM BİLİMLERİ DERGİSİ 2005, 11 (4) 434-441 Angyrus pseudococci (Girult) (Hymenopter: Encyrtide) nin Frklı Yştki Plnococcus citri (Risso) (Hemipter: Pseudococcide) Üzerindeki Bzı Biyolojik Özellikleri * Sevily ÇALIŞIR 1 A. Neşet KILINÇER 1 M. Bor KAYDAN 2 Selm ÜLGENTÜRK 1 Geliş Trihi: 10.11.2005 Öz: Angyrus pseudococci nin zı iyolojik özelliklerine konukçusu Plnococus citri nin yşının etkileri 12 ve 18 gün yşlı nimfleri üzerinde, 28±1 C sıcklık, % 60-65 orntılı nem, 16:8 (ydınlık:krnlık) ışıklnm rejiminin sğlndığı iklim odsı koşullrınd incelenmiştir. Przitoitin gelişme süresi, ergin ömrü, cinsiyet ornı, ir dişi şın meydn gelen erkek, dişi ve toplm irey syısı ve kpsüllenme reksiyonu, yrıc unluitin mumylşm süresi rştırılmış, u verilerden fydlnılrk przitoitin iki frklı yştki unluitler üzerindeki yşm çizelgesi oluşturulmuştur. A. pseudococci nin gelişme süresi ve ömür uzunluğu üzerinde konukçu yşının önemli ir etkisi olmdığı, dişi ireylerinin gelişme süresinin 12 gün yşlı turunçgil unluiti nimflerinde ortlm 13,20±0,092 gün, erkeklerde 12,45±0,11 gün olduğu, 18 gün yşlı unluitlerde, dişilerin 13,15±0,18 gün, erkeklerin 12,35±0,15 günde geliştiği tespit edilmiştir. Dişi przitoitin ömür süresinin erkeklerden dh uzun olduğu ve 12 gün yşlı unluitlerde 14,35±0,68 gün, 18 gün yşlılrd 14,60±0,62 gün sürdüğü elirlenmiştir. Przitoitin ovipozisyonu 12 gün yşlı unluitlerde 11.50±0.44 gün, 18 gün yşlı unluitlerde 13.35±0.70 gün sürmüştür. Bir dişi przitoit şın meydn gelen dişi irey syısı, 12 gün yşlı unluitlerde 13,05±0,55 det, 18 gün yşlı unluitlerde 21,65±1,1 det, erkek syısı ise sırsıyl 17,40±0,59 ve 24,40±1,1 det ulunmuştur. A. pseudococci nin cinsiyet ornı 12 gün yşlı unluitlerde yetiştirilen populsyond 0,75:1, 18 gün yşlı unluitlerde 1:0,88 ( : ) olrk elirlenmiştir. A. pseudococci nin 12 gün yşlı turunçgil unluitine ırktığı yumurtlrının toplm ve etkili kpsüllenme ornı %31.80 ve % 28.30, 18 gün yşlı unluitlerde ise % 70.46 ve % 59.11 olduğu sptnmıştır. 12 gün yşlı turunçgil unluiti populsyonund A. pseudococci nin döl süresi (T o )= 18.71 gün, net üreme gücü (R o ) = 13.05 dişi/dişi/döl, doğl rtış kpsitesi (r m ) 0.137±0.000 dişi/ dişi/ gün iken, 18 gün yşlı turunçgil unluiti populsyonund u değerler sırsıyl (T 0 )= 13.15 gün, (R 0 )= 21.56 dişi/dişi/döl, (r m ) 0.157±0.000 dişi/ dişi/ gün olrk hesplnmış ve rlrındki frk isttistiki olrk önemli ulunmuştur. Anhtr Kelimeler: Plnococcus citri, Turunçgil unluiti, Angyrus pseodococci iyolojik ilişki, konukçu yşı Some Biologicl Aspect of Angyrus pseudococci (Girult) (Hymenopter: Encyrtide) on Different Ages of Plnococcus citri (Risso) (Hemipter: Pseudococcide) Astrct : Some iologicl spects (development time, dult longevity, sex rtio, rel fecundity, encpsultion) of Angyrus pseudococci on 12 nd 18 old dy nimphes of Plnococus citri were investigted t 28± 1 C temperture, % 60-65 reltive humidity nd, 16L:8D photoperiod conditions. The life tle prmeters of prsitoid on two different ge of citrus mely ugs nymphs were estimted. Effects of host ge were not significntly importnt on the developmentl time nd dult longevity of A. pseudococci. The developmentl times of prsitoid were 13,20±0,092 dys for femle, 12,45±0,11 dys for mle on 12 dy old melyugs; 13,15±0,18 dy for femle, 12,35±0,15 dys for mle on 18 dy old melyugs. Adult longevities of femle prsitoids were longer thn mle nd 14,35±0,68 dys on 12 dy old, 14,60±0,62 dys on 18 dy old melyugs. The oviposition of A. pseudococci were 11.50±0.44 dys on 12 dy old melyugs nd, 13.35±0.70 dys on 18 dys old melyugs. Totl numers of femle individuls of the prsitoid on 12 nd 18 dy old citrus melyug nymphs were 13,05±0,55, 21,65±1,1 nd mle numers 17,40±0,59 nd 24,40±1,1respectively. The sex rtio ws found 1:0,75 on 12 dy old nd 1:0,88 ( : ) 18 dy old melyugs. The ggregte nd effective encpsultion rtios were found s %31.80 nd % 28.30 on 12 dy old melyugs nd, % 70.46 nd % 59.11 18 dy old melyugs. For the prsitoids on 12 dy old nymph the genertion time (T o )= 18.71 dys, net reproductive rte (R o ) = 13.05 femle/femle/genertion nd intrinsic rte of increse (r m ) = 0.137±0.000 femle/femle/dy. The life tle prmeters for 18 dy old mely ugs were clculted (T 0 )= 13.15 dy, (R 0 )= 21.56 femle/femle/genertion, (r m ) = 0.157±0.000 femle/femle/dy. Key Words: Plnococcus citri citrus, melyug, Angyrus pseodococci, iologicl interctions, host ge Giriş Türkiye de turunçgillerin n zrrlılrındn iri Turunçgil unluiti (Plnococcus citri Risso) (Hemipter: Pseudococcide) dir (Düzgüneş 1982, Uygun ve rk. 2001). Polifg oln u tür, turunçgiller dışınd irçok meyve, ser ve süs itkisinde zrrlı olmktdır (Willims ve Wtson 1988, Ben-Dov 1994, Blumerg ve rk. 1995). P. citri itkilerin yprk, sp, meyve ve köklerini sokup özsuyunu emerek, doğrudn ve dolylı olrk itkilere * Bu rştırm TUBİTAK-TOGTAG 3261 no lu projenin ir ölümünü oluşturn Yüksek Lisns çlışmsıdır. 1 Ankr Üniv. Zirt Fk. Bitki Korum Bölümü-Ankr 2 Yüzüncü Yıl Üniv. Zirt Fk. Bitki Korum Bölümü-Vn

zrr vermektedir. Beslenmesi sonucun turunçgillerde yprk, meyve ve çiçekte srrm, şekil ozukluğu görülmektedir. Özellikle meyvelerin spl irleştiği çnk yprklrı ve meyvelerin irirleriyle tems ettiği yerlerde eslenmekte ve zı yıllr %30-40 vrn meyve dökümene seep olmktdır (Anonim 1997). Ayrıc slgıldıklrı llımsı mdde itki yüzeyini kplmkt, nemli, sıck iklim koşullrınd üzerinde sprofit mntrlr gelişerek fumjin oluşumun neden olmktdır. Bitkinin yeterli fotosentez ypmsını engelleyen u oluşum, itki gelişemesini engellemekte, un ğlı olrk d ürünün estetik ve pzr değeri düşmektedir. Ayrıc virüs tşım özelliğinden dolyı unluitin düşük populsyonlrı ile ekonomik öneme shiptir (Cleiro ve Segur 1997, Golino ve rk. 2002). Kışı hemen her dönemde ğçlrın gövde ve klın dllrındki yrık ve çtlklrd geçirmesi, frk edilmeden populsyonun oldukç rtmsın neden olmktdır. Turunçgil unluiti, Akdeniz ölgesinde yıld 4-5 döl vermekte ve ir dişi yşmı oyunc 300-400 det yumurt ırkilmektedir (Uygun ve rk. 2001). Unluitin vücudunun mum slgısıyl kplı olmsı ynınd, genellikle krnlık ve sklı yerlerde eslenmeleri kimysl mücdelesini güçleştirmektedir. Bu nedenle turunçgil unluitine krşı iyolojik mücdele dh çok tercih edilmektedir. Türkiye de turunçgil unluiti ile iyolojik mücdele, 1969 yılınd ABD den ithl edilen Leptomstix dctylopii How. (Hymenopter: Encyrtide) isimli przitoid ve ithl ir vcı tür oln Cryptolemus montrouzieri Mulsnt (Coleopter: Coccinellide) ile şrıyl sürdürülmektedir (Yiğit ve rk.1994, Anonim 2002). Anck her iki fydlı tür de doğd kışı geçiremediğinden insektryumlrd kitle hlinde üretilip slınmsı gerekmektedir (Uygun ve rk. 2002). P. citri nin Angyrus pseudococci (Girult) (Hymenopter.: Encyrtide) gii yerli irçok doğl düşmnı olup, doğl dengenin ozulmdığı hçelerde zrrlıyı skı ltın lilmektedirler (Uygun ve rk. 2001). Polifg ir przitoit oln A. pseudococci, Plnococcus ficus (Signoret), Pseudococcus comstocki (Kuwn), Phencoccus herreni Cox nd Willims, Dysmicoccus revipes (Cockerell) ve Mconellicoccus hirsutus Green gii diğer unluit türlerini de przitlemektedir (Noyes nd Hyt 1994, Dne ve rk. 2004). Bu przitoit, 1934 yılınd ABD ye ithl edilmesinden eri, turunçgil unluitine krşı şrılı şekilde kullnılmış, yrıc smlrın önemli ir zrrlısı oln P. ficus u d skı ltınd tuttuğu tespit edilmiştir (Gill 1994, Godfrey ve rk. 2002, Dne ve rk. 2004). A. pseudococci, soliter, koinoiont ir endoprzitoittir (Summy ve rk.1986, Moore 1988, Tingle ve Coplnd 1988, 1989). Bu przitoit özellikle turunçgil unluitinin üçüncü dönem nimf ve henüz yumurtlmmış genç dişilerini tercih etmekte ve doğd yıld dört, eş döl vereilmektedir (Rosen ve Rössler 1966). Mlkr- Kuenen ve rk. (2001), üzümlerde eş ltı döl veren P. ficus populsyonunun A. pseudococci trfındn hst zmnın kdr % 90 nın przitlediğini kydetmiştir. Türkiye de ise A. pseudococci nin turunçgil unluiti populsyonunu %36 ornınd przitlediği kydedilmiştir (Anonim 1997). Bu frklılık, çeşitli ekosistemlerdeki çok oyutlu ilişkilerden kynklnmktdır. Konukçu przitoit ilişkilerini ekosistemin iyotik ve iyotik koşullrı şekillendirmektedir. Bu çerçevede çevresel fktörler, konukçunun fizyolojik krşı koym reksiyonlrı, ekosistemdeki reket koşullrı en önemli frklılık kynklrını oluşturmktdır. Dünynın ir çok ülkesinde ticri olrk üretilen u przitoit, P. citri ile mücdelede önemli ir iyolojik mücdele etmeni olmsın rğmen ülkemizde iyolojisi ve konukçulrı ile oln ilişkileri tm olrk ilinmemektedir. Bu çlışmd przitoit A. pseudococci nin P. citri nin frklı yşlrdki ireyleri üzerinde, ergin öncesi gelişme süresi, ergin ömrü, cinsiyet ornı, ir dişi przitoitin meydn getirdiği ortlm irey syısı, ve frklı yşlrdki unluitin przitoit yumurt ve lrvlrın krşı koym meknizmlrı gii iyolojik ilişkilerin incelenmesi, u veriler kullnılrk przitoitin frklı yştki unluit populsyonlrındki yşm çizelgesi prmetlerinin hesplnmsı ve hngi yştki unluit ireylerin przitoit gelişimine dh uygun olduğunun elirlenmesi mçlnmıştır. Mteryl ve Yöntem Arştırmd P. citri ve A. pseudococci nin kitle üretimleri ve frklı yştki turunçgil unluiti ireylerinde przitoitin krşılştırılmlı iyolojik özellikleri ile ilgili denemeler 28±1 0 C sıcklık, % 60-65 orntılı nem ve 16:8 (ydınlık: krnlık) ışıklnm rejimine ship iklim odlrınd yürütülmüştür. Denemeler için P. citri Antly Nrenciye ve Sercılık Arştırm Enstitüsünden temin edilmiş, A. pseudococci ise doğdn toplnmıştır. Plnococcus citri nin kitle üretimi : Turunçgil unluitinin esini olrk kullnıln pttesler 4 0 C sıcklıkt 2 hft ekletildikten sonr 15-18 0 C de krnlık etüvler içerisinde filizlendirilmiştir. Bu ptteslere, yumuşk uçlu ir fırç ile unluit yumurtlrı ulştırılmış ve 44 47 67 cm etlrındki cm fnus içine konulmuştur. Ortlm 20-22 günde unluitler gelişimini tmmlyrk ovisc (mumsu ipliklerle örtülü yumurt kesesi) oluşturmuşlrdır. Elde edilen yumurtlr yeniden yumuşk uçlu fırç yrdımı ile filizlendirilmiş pttesler üzerine ulştırılrk kültürün devmlılığı sğlnmıştır. A. pseudococci nin kitle üretimi: Przitoitin üretiminde üçüncü dönem nimf ve henüz yumurtlmmış genç unluit dişileri ile ulşık pttesler kullnılmıştır. Bu pttesler dh önceden hvlndırm deliği çılmış ve u deliklerin üzeri orgnze tül ile kplnmış eş L. lik plstik kvnozlr konulmuştur. Dh sonr kvnozlrın içine 30, 30 przitoit ilve edilmiş, przitlenmiş unluitlerden çıkn yeni ergin przitoitler ile uygun koşullrd yeni kültürün devmlılığı sğlnmıştır. Frklı yştki Plnococcus citri ireylerinde Angyrus pseudococci nin zı iyolojik özelliklerinin rştırılmsı : Deneme için hngi yşlrdki unluitlerin kullnılcğı ön deneme sonucu elirlenmiş, A. pseudococci nin iyolojik özellikleri, üçüncü dönemde oln 12 ve henüz ergin olmuş vey ergin olmk üzere oln 18 gün yşlı dişi unluit nimfleri üzerinde çlışılmıştır. Frklı yşlrd unluit kültürünün oluşturulmsı için, unluit yumurtlrı yumuşk uçlu fırç ile filizlendirilmiş pttes üzerine ulştırılmıştır. Bulşık pttesler her

k ir tne olmk üzere, hvlndırm çıklığın ship, 4 10 11 cm etlrındki plstik kplr yerleştirilmiştir. Bu işleme her gün 20 det pttes ulştırılck şekilde 20 gün oyunc devm edilmiştir. Yumurt ile ulştırılmış pttesler her gün stereomikroskop ltınd kontrol edilmiş, hreketli lrvlrın görüldüğü gün, ilk gün kul edilerek frklı gün yşlı nimfler (12 ve 18 gün yşlı ireyler) deneme için kullnılmıştır. Denemede kullnılck przitoitlerin elde edilmesi için dh önceden denemenin ypılcğı 12 ve 18 gün yşlı przitlenmiş ve mumy hline gelmiş unluitler fırç yrdımı ile toplnmış ve przitoit çıkrm kplrın lınmıştır. Bu mumylrdn ortlm iki-üç gün içerisinde çıkn ergin przitoitler günlük olrk toplnmıştır. Toplnn przitoitler, içinde 12 ve 18 gün yşlı unluit ulunn deneme kplrın 1 det, 1 det olck şekilde 24 st süreyle ırkılmıştır. Przitoit çiftleri 24 st sonr deneme kındn spirtör yrdımıyl lınrk, yeni 12 ve 18 gün yşlı nimflerin ulunduğu deneme kplrın ktrılmıştır. Bu işleme przitoitler ölene kdr devm edilmiştir. Denemeler her yş gruu için 20 tekerrürlü olrk gerçekleştirilmiş, veriler deneme sonun kdr günlük olrk kydedilmiştir. Elde edilen veriler, frklı yşlı unluit ireylerinde yetişen przitoitin gelişme süresi, ergin ömrü, preovipozisyon, ovipozisyon ve postovipozisyon süreleri, cinsiyet ornlrının elirlenmesinde kullnılmıştır. Bir przitoit dişisinin yvru verimi, przitoitin ömrü oyunc przitlediği konukçulrdn çıkış ypn toplm ergin dişi ve erkek irey syısın it veriler kullnılrk elirlenmiştir. Przitlenmiş iki frklı yştki unluit nimflerinde mumy oluş süresi, przitoitlerin deneme kplrın slındığı trih ile mumylrın görüldüğü trihlere it veriler kullnılrk gün olrk elirlenmiştir. Frklı yşlrdki turunçgil unluiti ireylerinde yetiştirilen przitoitlerin gelişme süreleri, elde edilen erginlerin ömrü, ovipozisyon süreleri, dişi şın meydn gelen irey syısı verileri yrı yrı değerlendirilerek Andrewrth ve Brich (1970) ve Southwood (1978) e göre e -r m x l x m x =1 formülü kullnılrk (x: Dişi ireylerin gün olrk yşı, m x : X yş rlığınd dişi şın ırkıln dişi yvru syısı) yşm çizelgeleri hzırlnmış ve frklı gün yşlı unluit populsyonlrınd yetiştirilen przitoitlerin net üreme gücü (R 0= l x m x ), ortlm döl süresi (T 0 = log er 0 / r m ) ve doğl üreme yeteneği (r m ) hesplnmıştır. Doğl üreme yeteneği r m ler hesplndıktn sonr rlrındki frklılıklrı elirlemek için, jck-knife metodu ile r j =n x r 11 -(n-1) x r i formülü kullnılrk r m değerlerinin stndrt htlrı hesplnmıştır (Sokl nd Rohlf, 1981, Meyer ve rk. 1986). Hesplnn ortlm jck-knife değerleri T testine ti tutulrk frklı gün yşlı unluit populsyonlrınd yetiştirilen przitoitlerin rm değerlerinde isttistiki frklılıklrın olup olmdığı hesplnmıştır. Frklı yştki konukçulrd przitlenme sonucu oluşn kpsülleme reksiyonunun elirlenmesi : Frklı yştki konukçulrd przitlenme sonucu oluşn kpsüllenme reksiyonunu elirlemek için, 50 det irey elde edilecek şekilde unluit yumurtsı ile ulştırılmış pttesler 4 det plstik deneme kın (4 10 11 cm) konulmuştur. Deneme kplrı hergün stereomikroskop ltınd kontrol edilmiş, unluit yumurtlrı çılmy şldıktn 12 ve 18 gün sonr kplr 10 det, 10 det przitoit slınmıştır. Przitoitler, 24 st sonr spirtör ile ortmdn uzklştırılmıştır. Przitlenmeden üç-dört gün sonr przitlenmiş unluitler tek tek tuzlu su çözeltisine lınrk, disekte edilmiştir. Disekte edilen ireylerde görülen sğlıklı przitoit lrvlrı ile kpsüllenmiş yumurt ve lrvlrı syılmış ve toplm kpsüllenme ornı (Agregte Encpsultion) ve etkili kpsülleme ornı (Efficient Encpsultion) Blumerg ve Vn Driesche (2001) e göre hesplnmıştır. Toplm kpsüllenme ornı (AE=Agregte Encpsultion): Kpsüllenmiş yumurtlrın toplm ırkıln yumurtlr içindeki yüzdesi Kpsüllenmiş yumurt syısı AE = X 100 Bırkıln toplm yumurt syısı Etkili Kpsülleme Ornı (EE=Efficient Encpsultion): Przitoit gelişimini tmmen engelleyen przitlenmiş konukçulrın yüzdesi Tmmı kpsüllenmiş yumurtlr ship irey syısı EE = X 100 Toplm przitlenmiş irey syısı formülü ile hesplnmıştır. Bulgulr ve Trtışm Frklı yşlrdki turunçgil unluiti P. citri üzerinde A. pseudococci nin iyolojik özelliklerinin rştırıldığı u çlışmd, dişi przitoitlerin yumurtdn ergin çıkışın kdrki gelişme süresi 12 gün yşlı turunçgil unluiti nimflerinde ortlm 13,20±0,092 gün, erkek ireylerinde ortlm 12,45±0,11 gün olrk tespit edilmiştir. 18 gün yşlı unluitlerde, dişi przitiotin gelişmesi ortlm 13,15±0,18 gün, erkeklerin ise ortlm 12,35±0,15 gün sürmüştür. Her iki yşlı unluitler üzerinde yetiştirilen erkek ve dişi przitoitlerin gelişme sürelerinin isttistiki olrk iririnden frksız olduğu sptnmıştır (erkekler için t: -1. 187; df: 38; P: 0.242, dişiler için t: -0. 728; df: 38; p: 0.470). Bununl irlikte dişi ireylerin gelişme süresinin erkeklerinkinden dh uzun olduğu tespit edilmiştir (12 gün yşlı ireylerde yetiştirilen przitoitler için t: 10. 236; df: 38; P: 0.0000; 18 gün yşlı ireylerde yetiştirilen przitoitler için t: 3. 640; df: 38; P: 0.0000) (Çizelge 1). Konukçu unluitin yşının dişi przitoitin ömür süresi üzerinde önemli ir etkisi olmdığı (12 gün yşlı unluitlerde gelişen przitoitlerde 14,35±0,68 gün, 18 gün yşlı unluitlerde gelişen dişi przitoitlerde

Çizelge 1. Frklı yşlrdki Plnococcus citri (Risso) ireylerinde Angyrus pseudococci (Girult) nin ortlm gelişme süresi, ergin ömür uzunluğu ve ovipozisyon süreleri Konukçu yşı (gün) n 12 20 Gelişme süresi (gün) Ömür uzunluğu Ovipozisyon süresi Preovi. Ovi. Postovi. 13,20±0,09 A 12,45±0,11 B 14,35±0,68 A 6,75±0,21 B 0,25±0,09 11,50±0,44 0,150±0,10 18 20 13,15±0,18 A 12,35±0,15 B 14,60±0,62 A 7,05±0,28 B 0,05±0,05 13,35±0.70 0,120±0,13 *Aynı sütundki frklı hrfler rsındki frk isttistiki olrk önemlidir (P<0.01). 14,60±0,62 gün) sptnmıştır (t: 0. 309; df: 38; P: 0. 783) (Çizelge 1). Frklı yşlı unluitler üzerinde yetişen erkek przitoitlerin ömür uzunluğunun d enzerlik gösterdiği elirlenmiştir (12 gün yşlı unluitlerde gelişen erkek przitoitlerde 6,75±0,2 gün, 18 gün yşlılrd 7,05±0,2 gün) (t: 0. 838; df: 38; P: 0.407) (Çizelge 1). Bununl irlikte her iki yş gruundki unluitlerde yetiştirilen erkek przitoitlerin ergin ömrünün dişilere göre dh kıs olduğu tespit edilmiştir (t: 11.107; df: 38; P: 0.0000) (Çizelge 1). Telli ve Yiğit (2004), A. pseudococci nin, turunçgil unluiti üzerinde, 25 ºC sıcklıkt, ergin öncesi gelişme süresinin 21.80 gün, ergin ömrünün 10.20 gün olduğunu ildirmişlerdir. Arştırmmızd przitoitin ergin öncesi gelişme süresi, her iki yş gruu unluitlerde ildirilen sonuc göre oldukç kıs ulunmuştur. Bu frklılığın sıcklıktn kynklnileceği de düşünülmektedir. Nitekim, Niyzu (1967), 26 ºC A. pseudococci yumurtlrının turunçgil unluiti içinde ir-iki günde çıldığını, przitoitin lrvl gelişiminin dört-eş gün, prepup döneminin dört-ltı gün, ergin ömrünün ise 13.5 gün sürdüğünü tespit etmiştir. Tingle ve Coplnd (1989), A. pseudococci, L. dctylopii ve Leptomstide normis (Girult) in, sıcklık yükseldikçe döl syısının rttığını, ergin ömrünün kısldığını ve u üç türün dişilerinin erkeklerinden dh uzun süre yşdığını ildirmişlerdir. Konukçu yşı frklılığının preovipozisyon ve ovipozisyon sürelerini de etkilediği, nck postovipozisyon süresini etkilemediği tespit edilmiştir. Bun göre ovipozisyonun 12 günlük unluitlerde 11.50±0.44 gün, 18 günlük unluitlerde 13.35±0.70 gün sürdüğü elirlenmiştir (Çizelge 1). Konukçu unluit yşının ir dişi przitoit şın meydn getirilen irey syısını önemli şekilde etkilediği ve 18 gün yşlı unluitlerde dh fzl erkek ve dişi irey meydn geldiği tespit edilmiştir (Çizelge 2). Przitoitin dişi şın düşen dişi irey syısı 12 gün yşlı ireyler üzerinde 13,05±0,55 det, 18 gün yşlı ireylerde 21,65±1,1 dettir. Dişi şın meydn gelen erkek syısı ise sırsıyl 17,40±0,59 ve 24,40±1,1 det ulunmuş, rlrındki frklılıklrın isttistiki olrk önemli olduğu sptnmıştır (dişi irey syısı için t: 6,94; df: 38; P: 0.000; erkek irey syısı için t: 5. 677; df: 38; P 0,000). Her iki yş gruund yetiştirilen przitoitlerin dişi şın meydn getirdiği erkek syısının dişi syısındn fzl olduğu elirlenmiş, fkt 12 gün yşlı ireylerden elde edilen erkek irey syısı dişi irey syısındn frklı olmsın rğmen, (t: 5, 365; df: 38; P: 0.000) 18 gün yşlı ireylerden elde edilen erkek irey syısı dişi syısındn frklı ulunmmıştır (t: 1, 775; df; 38; P: 0.08). Dişi şın meydn getirilen toplm irey syısının 12 gün yşlı unluitlerde 30,45±1,1 det, 18 gün yşlılrd 45,95±2,2 det olduğu ve rdki frkın isttistiki olrk önemli olduğu tespit edilmiştir (t: 6. 39; df: 38; P: 0.000). Niyzu (1967), ir A. pseudococci dişisinin ömrü oyunc konukçusu P. citri üzerinde 35-65 yumurt ırktığını tespit etmiştir. Türkyılmz ve Çiftçi (1992), A. pseudococci nin P. citri üzerinde üretildiğinde, ydınlnm süresi kısldıkç üretim miktrının zldığını, dişi şın 7,7 det przitoit üretildiğini ve u syının kitle üretim çlışmlrı için yeterli olmdığını ildirmişlerdir. A. pseudococci nin cinsiyet ornı 12 gün yşlı unluitlerde yetiştirilen populsyond 0,75: 1 ( : ) olrk, 18 gün yşlı unluitlerde yetiştirilen populsyond ise dişi ornı 1:0,88 tespit edilmiştir. Anck meydn gelen dişi ve erkek irey syılrı iririnden isttistiki olrk frklı ulunmmıştır (Çizelge 2). A. pseudococci dişisi (Şekil 1), yumurtsını ırktıktn sonr przitlenmiş unluitler dört gün cnlı klmıştır. Renklerinde önemli ir değişiklik olmmış, nck ovipozitörün tırıldığı yerde koyulşm görülmüştür. Konukçunun hreketi eşinci gün durmuş, ltıncı ve yedinci günlerde vücut derisi sertleşerek silindir şeklini lmıştır. Sekizinci günde mumylşmış, dokuzuncu ve onuncu günde khverengimsi, şefff ir renk lmıştır (Şekil 1). A. pseudococci nin przitlediği 12 ve 18 gün yşlı unluitlerin mumylşm süreleri iririnden frklı ulunmmıştır (Çizelge 2). Ergin przitoit, mumylşmış konukçunun sonundki domen hlklrındn muntzm olmyn ir delikten çıkmıştır (Şekil 1c). İslm et l. (1997), A. pseudococci nin przitlediği irinci dönem turunçgil unluitlerinde mumylşm görülmezken, przitlenen diğer dönemlerdeki ireylerin sekiz -11 günde mumy olduğunu ildirmiştir. Konukçunun przitlenmeden sonr eşinci günde hreketinin durduğunu, ltıncı ve yedinci günde kuğunun sertleştiğini, sekizinci günde de tm nlmıyl mumy hlini ldığını elirlemiştir. Przitoit dişilerinin erkeklere göre dh fzl yşdığı, ortlm ir dişinin ömrünün 10-18 gün olduğunu ildirmiştir. A. pseudococci yumurt ve lrvlrının P. citri nin frklı yşlrdki ireylerinin vücudund ne ornd kpsüllendiği rştırılmış, kpsüllenen yumurt ve lrvlrın koyu renkli ir dokuyl kplndığı görülmüştür (Şekil 1d). Przitlenmiş 12 gün yşlı unluitlerde toplm kpsüllenme ornı %31.80 iken, u orn przitlenmiş

Çizelge 2. Frklı yşlrdki Plnococcus citri (Risso) ireylerinde Angyrus pseudococci (Girult) dişilerinin yvru verimi ve mumylşm süresi Konukçu yşı (gün) n Mumy olm süresi (gün) / przitoit syısı (det) / przitoit syısı (det) / toplm syısı (det) 12 20 8,10±0,06 13,05±0,55 17,40±0,59 30,45±1,1 18 20 8,00±0,13 21,65±1,1 *Aynı sütundki frklı hrfler rsındki frk isttistiki olrk önemlidir (P<0.01). 24,40±1,1 45,95±2,2 c d Şekil 1. Ergin Angyrus pseudococci dişisi (), przitoit çıkışı () mumylşmış unluit ve przitoit çıkış deliği (c), przitoitin kpsüllenmiş yumurtlrı ve sğlıklı lrvsı (d). 18 gün yşlı unluitlerde %70.46 olrk ulunmuştur (Şekil 2). Yine denemeler sonucund etkili kpsülleme ornı przitlenmiş 12 gün yşlı unluitlerde %28.30, przitlenmiş 18 gün yşlı unluitlerde ise %59.11 olrk elirlenmiştir. Blumerg ve rk. (2001), A. pseudococci trfındn przitlenen P. citri ireylerinde toplm kpsülleme ornının %58-88 ornınd, etkili kpsülleme ornının ise en düşük %17, en yüksek %70 olduğunu ildirmiştir. Konukçu ve przitoit türü konukçu öceğin kpsülleme tepkisini etkileyen önemli değişkenlerdir. Blumerg ve rk. (2001), P. citri nin frklı przitoit türlerine krşı göstermiş olduğu kpsülleme ornlrını incelemiş ve L. dctylopii nin ırkıln yumurtlrınd hiçir kpsülenmeye rstlnmz iken, A. pseudococci, A. fusciventris Girult Apongyrus diversicornis (Howrd), ve L. epon (Wlker) yumurtlrının değişen ornlrd kpsüllendiğini ildirmiştir. Blumerg ve Vn Driesche (2001), L. epon trfındn przitlenen P. citri ireylerinde toplm kpsüllenme ve etkili kpsülleme ornlrının %100 olduğunu, u ornlrın A. fusciventris trfındn przitlenen unluitlerde sırsıyl %87.3 ve %86.4 olduğunu elirlemiştir. Przitleme irçok ekolojik ve fizyolojik fktörden etkilenir. Bunlrdn konukçu yşı önemli ir fizyolojik değer olup, irçok öcekte przitlenme, ovipozisyon sırsınd konukçunun yşın ğlıdır. Slt (1963), dh yşlı ireylerde dh fzl

syıd kn hücresinin reksiyon ktılcğını ve unun kpsüllenme reksiyonun şrı potnsiyelini rttırcğını ildirmektedir. P. herreni nin erginleri, przitoit A. diversicornis yumurtlrını kpsüllemede ikinci dönem nimflerine göre dh şrılı olmuşlrdır (Vn Driesche ve rk.1986). Sggr ve rk. (2000), Angyrus kmli Moursi trfındn przitlenen frklı dönemlerdeki (irinci, ikinci dönem nimf ve ergin dişi) M. hirsutus ireylerinin frklı derecelerde kpsülleme reksiyonu gösterdiğini ildirmişlerdir. Etkili kpsülleme ornlrının sırsı ile %0.7, %17.5 ve %24.7 rsınd değiştiğini sptmışlrdır. Ypıln çlışmd toplm kpsülleme ornı ve etkili kpsülleme ornı 18 gün yşlı konukçulrd dh yüksek ulunurken, u orn 12 gün yşlı konukçulrd dh düşük ulunmuştur. Bu durumun konukçunun fizyolojik yşındn kynklndığı düşünülmektedir. A. pseudococci nin ergin ve ergin öncesi dönemlerinde elde edilen verilerden yrrlnılrk cnlı klm ornı (lx) ile ırktığı dişi yvru syılrı (m x ) sptnmış ve yşm çizelgesi prmetreleri hesplnmıştır. 12 gün yşlı turunçgil unluiti populsyonund A. pseudococci nin döl süresi (T o )= 18.71 gün, 18 gün yşlı turuçgil unluiti populsyonund przitoitin döl süresi (T 0 )= 13.15 gün olrk elirlenmiştir. Przitoitin net üreme gücü 12 gün yşlı turunçgil unluiti populsyonund (R o ) = 13.05 dişi/dişi/döl ulunurken, 18 gün yşlı konukçulrd (R 0 )= 21.56 dişi/dişi/döl olrk tespit edilmiştir. Przitoitin doğl rtış kpsitesi (r m ) 12 gün yşlı konukçulrd 0.137±0.000 dişi/ dişi/ gün iken, 18 gün yşlı konukçulrd 0.157±0.000 dişi/ dişi/ gün olrk hesplnmış ve rlrındki frk isttistiki olrk önemli ulunmuştur (Çizelge 3). Yşm çizelgelerinde direkt olrk elde edilen ergin przitoitler dikkte lınmıştır. Bu nedenle yşm eğrisinde (lx) ölümler ergin dönemde görülmektedir. Fkt kpsülsyon değerleri incelendiğinde her iki konukçu yşınd d przitoit yumurtlrının elli ornlrd (18 gün yşlı ireylerde AE: % 70, EE: %51 e vrn ornlrd) kpsüllendiği görülmüştür. Ergin oln przitoitlerde ise ölümler yş ğlı olrk 25. günden sonr şlmış 12 gün yşlı ireylerde 35. günde 18 gün yşlı ireylerde ise 37. günde populsyondki tüm dişi ireyler ölmüştür (Şekil 3). Her iki yş gruund d 14 gün sonr yumurt ırkılmy şlnmış ve 20 ve 21. günlerde yumurt verimi en yüksek noktsın ulşmıştır (Şekil 3). Yşm çizelgesi verilerine krk A. pseudococci nin 18 gün yşlı ireyleri dh çok tercih ettiği knısın vriliriz. Souissi ve Le Rü (1997), dört frklı konukçu itki üzerinde, Apongyrus lopezi De Sntis nin P. mnihoti üzerindeki iyolojik özelliklerini elirlemek için yşm çizelgeleri oluşturmuşlrdır. Çlışm sonucund, net üreme gücünü (R 0 ) İncoz, Zng, Fux ve Tlinum itkilerinde sırsıyl 37.4, 53.0, 35.7, 54.0 dişi/dişi, doğl rtış kpsitesini (r m ) sırsıyl 0.12, 0.13 0.11, 0.13 dişi/dişi/gün ve döl süresini (T 0 ) sırsıyl 30.1, 29.9, 31.3, 29.4 gün olrk tespit etmişlerdir. Persd ve Khn (2002), A. kmli nin konukçusu M. hirsutus üzerinde net üreme gücünü (R 0 )= 9,94 dişi/dişi, doğl rtış kpsitesini (r m )= 0.33 dişi/dişi/gün, döl süresini (T 0 )= 20.05 gün olrk sptmışlrdır. Yşm çizelgeleri kımındn ir krşılştırm ypıldığınd ise, 18 gün yşlı turunçgil unluiti nimflerinde yetiştirilen przitoitlerin doğl rtış kpsiteleri, 12 gün yşlı turunçgil unluiti nimflerinde yetiştirilen przitoitlerden dh yüksek ulunmuştur. Bu durumun 18 gün yşlı konukçulrd esin kpsitesinin, 12 gün yşlı konukçulrdn dh yüksek olmsındn kynklndığı düşünülmektedir. Çlışm sonucund elde edilen değerler przitoitin kitle üretiminde 18 gün yşlı turunçgil unluitlerin kullnımının dh uygun olcğını göstermektedir. Fkt u yştki ireylerde meydn gelen krşı koym reksiyonu (kpsülsyon) çok yüksek ornlrd ulunduğundn, kitle üretiminde zorluklr ve iyolojik mücdelede de ynı şekilde sorunlr neden olileceği düşünülmektedir. Anck diğer iyolojik mücdele etmenleri ile entegre edilerek kullnılmsı, turunçgil unluiti ile mücdeledeki şrıy önemli ölçüde ktkı sğlycktır.. Kpsülleme ornrnı (%) 12 18 Konukçu yşı (gün) Şekil 2. Angyrus pseudococci (Girult) trfındn przitlenen frklı yştki Plnococcus citri (Risso) ireylerinde meydn gelen kpsülsyon ornlrı.

Çizelge 3. Frklı yşlı Plnococcus citri (Risso) ireylerinde Angyrus pseudococci (Girult) nin net üreme gücü, doğl rtış kpsitesi ve döl süresi Konukçu yşı (gün) n (R 0 ) r m Ort.±SH (T 0 ) (gün) 12 20 13.05 0.137±0.000 18.71 18 20 21.56 0.157±0.000 19.53 *Aynı sütundki frklı hrfler rsındki frk isttistiki olrk önemlidir (P<0.01). 1,0 0,8 12 gün yşlı 3,0 2,5 C n l ı l ı k O r n ı (lx) 0,6 0,4 0,2 0,0 1,0 0,8 0 5 10 15 20 25 30 35 18 gün yşlı 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 3,0 2,5 D o ğ u r g n l ı k (mx) 0,6 2,0 1,5 0,4 1,0 0,2 0,5 0,0 0,0 0 5 10 15 20 25 30 35 Konukçu Yşı (Gün) Şekil 3. 12 ve 18 gün yşlı Plnococcus citri (Risso) nimflerinde yetiştirilen Angyrus pseudococci (Girult) nin yşm çizelgesi Teşekkür Bu çlışmdki desteği nedeniyle Türkiye Bilimsel ve Teknik Arştırm Kurumu n ve przitoiti teşhis eden Dr. G. JAPOSHVILI ye (Institute of Zoology, Georgin Acdemy of Sciences, Tiilisi, Georgi) teşekkür ederiz. Kynklr Andrewrth, H.G. nd L.C. Birch. 1970. The Distriution nd Aundnce of Animls, Univ. Chicgo press, Chicgo. Anonim 2002. Türkiye de Ziri Mücdelenin Dünü Bugünü ve Geleceği. T.C. Trım ve Köyişleri Bknlığı Korum Kontrol Genel Müdürlüğü, Ankr. Anonim, 1997. Turunçgil Bhçelerinde Entegre Mücdele Teknik Tlimtı, TAGEM yyınlrı, Ankr. Ben-Dov, Y. 1994. A Systemtic Ctlogue of The Melyugs of The World (Homopter: Coccoide:Pseudococcide nd Putoide) with Dt on Geogrphicl Distriution, Host Plnts, Biology nd Economic İmportnce. Intercept Limited, ndover, UK. Blumerg D., M. Klein nd Z. Mendel, 1995. Response y Encpsultion of Four Melyug Species (Homopter: Pseudococcide) to Prsitiztion y Angyrus pseudococci, Phytoprsitic. 23: 157-163. Blumerg, D. nd R. Vn Driesche 2001. Encpsultion Rtes of The Encyrtid Prsitoids y Three Melyug Species (Homopter: Pseudococcide) Found Commonly Pests in Commericl Greenhouses. Biologicl Control. 22:191-199.

Blumerg, D., J.C Frnco,. P. Sum, A. Russo nd Z. Mendel, 2001. Prsitoit Encpsultion in Melyugs (Hemipter:Pseudococcide) s Affected y Host- Prsitoid Assocition nd Superprsitism. Boll. Zool. Agr. Bchic. Ser. II 33(3):385-395. Cleiro, C., nd A. Segur, 1997. Field Trnsmission of Grpevine Lefroll Associted Virus 3 (Glrv-3) y The Melyug Plnococcus citri. Plnt Dis. 81:283-287. Dne,K.M., R.D. Mlkr-Kuenen nd V.M. Wlton, 2004. Temperture-Dependent Development of Angyrus Pseudococci (Hymenopter: Encyrtide) Prsitid of The Vine Melyug Plnococcus ficus (Homopter: Pseudococcide). Biologicl Control 31: 123-132. Düzgüneş, Z. 1982. Türkiye de Bulunn Pseudococcide (Homopter:Coccoide) Türleri Üzerinde İncelemeler. Ankr Üniversitesi Zirt Fkültesi Yyınlrı: 836, Ankr. Golino D. A., S.T. Sim, R. Gill nd A. Rowhni, 2002. Cliforni Melyugs Cn Spred Grpevine Lefroll Disese. Cliforni Agriculture, 56(6): 196-201. Gill, R., 1994. Vine melyug. Cliforni Plnt Pest nd Disese Report, Jnury June, 8. Cliforni Deprtment of Food nd griculture, Scrmento, CA. Godfrey, K.E., K.M. Dne, W.J. Bentley, R.J. Gill nd R.Mlkr- Kuenen, 2002. Melyugs in Cliforni vineyrds. University of Cliforni Division of Agriculture nd Nturl Resources, Puliction 21612, Oklnd, CA Islm, K.S., H.A.S. Perer nd M.J.W. Coplnd. 1997. The Effects Of Prsitism By An Encyrtid Prsitoid, Angyrus Pseudococci on The Survivl, Reproduction nd Physiologicl Chnges of the Melyug, Plnococcus citri (Risso). Entomol. Experi. Et Appli. 34: 77-83. Mlkr-Kuenen R., K. Dne, W. Bentley, G. Yokot, nd L. Mrtin, 2001. Popultion Dynmics of Vine Melyug nd its Nturl Enemies in The Cochell nd Sn Joquin Vlleys. UC Plnt protection qurterly 11:1-4. Meyer, J. S., C. G. Ingersoll, L. L. McDonld nd M. S. Boyce, 1986. Estimting Uncertinty in Popultion Growth Rtes: Jckknife vs. Bootstrp Techniques. Ecology 67, 1156-1166. Moore, D. 1988. Agents Used For Biologicl Control Of Melyugs (Pseudococcide). Biocontrol News nd İnformtion 9: 209-225. Niyzu, O.P., 1967. Angyrus pseudococci (Gir.) (Hymenopter: Encyrtide) Prsitid of the Melyug Plnococcus citri (Risso). Rev.of App. Ent. Series 61,4. Noyes, J.S. nd M. Hyt, 1994. Orientl Melyug Prsitoids of the Angyrini (Hymenopter: Encyrtide). CAB Interntionl Nturl History Museum, London University Press, Cmridge. 184 190. Persd, A. nd A. Khn, 2002. Comprison of Life Tle Prmeters for Mconellicoccus hirsutus, Angyrus kmli, Cryptolemus montrouzieri nd Scymnus coccivor. Biocontrol 47: 137-149. Rosen, D. nd Y. Rössler, 1966. Studies on n İsrel Strin of Angyrus pseudococci (Girult) (Hymenopter: Encyrtide). Entomophg, II (3): 269-277. Slt, G., 1963 The Defence Rections of Insects to Metzdn Prsites. Prsitology 53, 527-642. Sqrr, L.A., C. Peterkin, C. Vincent, nd R.K. Stewrt, 2000. Immune Response of Hiiscus Melyug, Mconellicoccus hirsitus Green (Homopter: Pseudococcide) to Oviposition of the Prsitoid Angyrus kmli Moursi (Hymenopter:Encyrtide). Journl of Insect Physicology 4: 647-653. Souissi, R. nd B. Le Rü, 1997. Comprtive Life Tle sttistics of Apongyrus lopezi rered on The Cssv Melyug Phencoccus mnihoti Fed on Four Host Plnts. Ent. Exper. Et Appli. 36: 113-119. Southwood T.R.E. 1978. Ecologicl Methods. Chpmn nd Hll, New York. Summy, K. R., V.J. French nd V. G. Hrt. 1986. Citrus melyug, Plnococcus citri (Homopter: Pseudococci), on Greenhouse Citrus. Density Dependent Regultion y n Encyrtid Prsitoid Complex. Journl of Economic Entomology 79: 891-895. Sun, J., G.L DeBrr, C.W Berisford,.nd M.E. Schuff, 1998. Description of new primry prsitoid, Zrhoplus Ashmed (Hymenopter: Encyrtide) of Orcell cut (Homopter: Pseudococcide). The Cndin Entomologist 130: 793-797. Telli, S. ve A. Yiğit, 2004. Leptomstix dctylopii(how.) ve Angyrus pseudococci(hymenopter:encyrtide). nin Bzı Biyolojik Özellikleri ve Turunçgil Unluiti Plnococcus citri Risso (Homopter: Pseudococcide) yi Przitleme Güçleri. Türkiye I. Bitki Korum Kongresi Bildirileri, 8-10 Eylül 2004, Smsun. Tingle, C.C.D. nd M.J.W. Coplnd, 1988. Predicting Development of The Melyug prsitoids Angyrus pseudococci, Leptomstix dctylopii nd Leptomstide normis Under Glsshouse Conditions. Entomologi Experimentlis et Applict 46: 19-28. Tingle, C.C.D. nd M.J.W Coplnd, 1989. Progeny Production And Adult Longevity Of The Melyug Prsitoids Angyrus pseudococci, Leptomstix dctylopii nd Leptomstide normis (Hym.: Encyrtide) in Reltion to Temperture. Entomophg 34(2): 11-120. Türkyılmz, N. ve K. Çiftçi. 1991-1992. Turunçgil unluiti Plnococcus citri przitoiti Angyrus pseudococci nin Kitle Üretimi Üzerine Arştırmlr. Ziri Mücdele Arştırm Yıllığı No:26-27, 52. Uygun, N. 2001. Türkiye Turunçgil Bhçelerinde Entegre Mücdele, Türkiye Trımsl Arştırm Projesi Yyınlrı, Adn. Vn Driesche, R.G., A. Bellotti, C.J. Herrer nd J.A. Cstillo, 1986. Encpsultion Rtes of Two Encyrtid Prsitoids y Two Phencoccus Spp. of Cssv Melyugs in Colomi. Entomol. exp. ppl. 42: 79-82 Willims, D. J. nd W. G. Wtson, 1988. The Scle insects of the Tropicl nd South Pcific Region, Prt 2. The Melyugs (Pseudococcide). C.A.B. İnterntionl, Wllingford, Oxon, UK. Yiğit, A., R. Cnhill, ve K. Zmn,.1994. Turunçgil unluiti, Plnococcus citri (Risso) nin Bzı Doğl Düşmnlrının Depolnilme İmknlrı. Türkiye 3. Biyolojik Mücdele Kongresi Bildiriler: 25-28 Ock 1994, İzmir.