ELFA METAL DE FAALĠYET TABANLI MALĠYET MUHASEBE SĠSTEMĠNĠN KURULMASI

, Çankaya Ünverstes Endüstr Mühendslğ ELFA METAL DE FAALĠYET TABANLI MALĠYET MUHASEBE SĠSTEMĠNĠN KURULMASI EMREM SULTAN ER-FATMA ÖZGE YILDIRIM Çankaya Ünverstes Endüstr Mühendslğ Bölümü

ġeref BEYANNAMESĠ Sunmakta olduğumuz bu raporun belrtlen kısımları harcnde, tamamen kend esermz olduğunu beyan ederz. Tarh: 06.02.2011 Grup üyelernn adları ve soyadları Emrem Sultan ER Fatma Özge YILDIRIM Ġmzalar

ÖZET ELFA METAL DE FAALĠYET TABANLI MALĠYET MUHASEBE SĠSTEMĠNĠN KURULMASI Emrem Sultan ER, Fatma Özge YILDIRIM Endüstr Mühendslğ Bölümü Ocak 2011, 56 Sayfa Projemz Çankaya Ünverstes le Ostm Ģbrlğ le yürütülen çalıģmanın br parçasıdır. Projemzn amacı, malyet muhasebes sstemndek eksklkler gdererek küçük ve orta büyüklüktek Ģletmelerde vermllğ arttırma amacı taģımaktadır. Çoğu Ģletmelern malyet muhasebes baģarılı yapılmamakta ve doğru malyet değerler tespt edlememektedr. Bu nedenlerden dolayı Ģletmelern kar, zarar ve ürün malyet hesaplarında yanlıģlıklar ortaya çıkmaktadır. Bu projenn çalıģmaları, öncelkl olarak Elfa Metal n mevcut malyet muhasebe sstem ncelenmesyle baģlayıp, ardından problemn belrlenmesyle ve belrlenen probleme yönelk yapılan çalıģmalarla devam etmektedr. Frma yönetclernn verdğ öncelklernden yola çıkarak malyet muhasebe sstemnn yleģtrlmes ve üretm Ģlemlernn (kaynaklı malat ve boyama) brm fyatlarının tam olarak belrlenmes çn çalıģmalar yapılmıģtır. Bu çalıģmaların sonunda tutarlı br malyet hesaplamasına sahp olacak olan frma ürün malyetn daha y br Ģeklde belrleyeblr. Bu yleģtrme, frmanın daha blnçl hareket etmesn sağlayarak rekabet avantajı sağlayacaktır. Raporumuza Ģletme hakkında genel blg verlerek baģlandı. Frmanın ürünler, tedark sstem, üretm sstem anlatılarak devam edlmģ ve mevcut sstem detaylı br Ģeklde ncelenerek, problemn aksaklıkları ve problem belrlenmģ, frmaya uygun malyet muhasebe sstem seçlmģ ve taslak model oluģturulmuģtur. Anahtar Kelmeler: Malyet Muhasebe Sstem, Brm Malyet, Drekt Malyet, Endrekt Malyet, Malyet Dağıtımı.

ABSTRACT IMPLEMANTATION OF ACTIVITY BASED COSTING SYSTEM IN ELFA METAL Emrem Sultan ER, Fatma Özge YILDIRIM Department of Industral Engneerng January 2011, 56 Pages The project s part of the study that was conducted n cooperaton wth Ostm wth Çankaya Unversty. Am of project s reducng lacks n cost accountng to ncrease productvty n mddle or small sze frms. Many frms cost accountng s made naccurately and true value of unt cost can t be determned. Because of t, cost, proft, sellng prce and calculatons nclude some errors. In ths Project, makng an examnaton cost accountng of Elfa Metal, defnng the problem, symptoms and accordng to ths problem studes go on. Based on managers prortes, studes are made about mprovng cost accountng and calculatng unt cost of products accurately n weldng and pantng departments. At the end of studes, frm can determne product costs better. Thanks to these mprovements, frm can act n a more nformed. Also mprovements n cost accountng provde a compettve advantage. Report starts wth gvng nformaton about the frm. In ths project, general nformaton about the company, products, supply chan, producton were gven. Moreover, current cost accountng system was analyzed. By the lght of ths, symptoms and problem were determned. Fnally, approprate cost accountng system was selected and model was developed. Keywords: Cost Accountng System, Unt Cost, Drect Cost, Indrect Cost, Cost Allocaton. v

ĠÇĠNDEKĠLER ġeref BEYANNAMESĠ... ĠĠ ÖZET... ĠĠĠ ABSTRACT... ĠV ĠÇĠNDEKĠLER... V ġekġller LĠSTESĠ... 1 TABLOLAR LĠSTESĠ... 2 1. BÖLÜM... 3 GĠRĠġ... 3 2.BÖLÜM... 5 FĠRMA HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER... 5 2.1 ÜRETĠM SĠSTEMĠ... 6 2.2 MALZEME TAġIMA SĠSTEMĠ... 7 2.3 TEDARĠK ZĠNCĠRĠ YÖNETĠMĠ... 8 3.BÖLÜM... 10 MĠKRO SĠSTEM ANALĠZĠ... 10 3.1 ELFA METAL ĠN MEVCUT MALĠYET SĠSTEMĠ... 10 3.2 BULGULAR... 11 3.3 PROBLEMĠN TANĠMĠ... 11 3.4 HEDEFLERĠMĠZ... 11 3.5 KRĠTĠK BAġARI FAKTÖRLERĠ... 12 4. BÖLÜM... 13 LĠTERATÜR ARAġTIRMASI... 13 4.1 ELFA ĠÇĠN ÖNERĠLEN MALĠYET HESAPLAMA YÖNTEMĠ: FAALĠYET TABANLI MALĠYET SĠSTEMĠ... 13 v

4.2 FAALĠYET TABANLI MALĠYET SĠSTEMĠNĠN UYGULANMASI... 14 4.3 ELFA METAL ĠN DĠREKT VE ENDĠREKT MALĠYETLERĠ... 15 4.4 KONTROL EDĠLEBĠLEN VE EDĠLEMEYEN FAKTÖRLER... 17 4.5 MODEL... 18 4.6 RĠSK ANALĠZĠ... 24 5. BÖLÜM... 25 ÇÖZÜM METODOLOJĠSĠ... 25 5.1 OYUNCAK VERĠLERLE YAPILAN ÇÖZÜM METODOLOJĠSĠ... 25 5.2 FAALĠYET KATSAYILARININ BELĠRLENMESĠ... 29 5.3 FAALĠYET MALĠYETLERĠNĠN HESAPLANMASI... 31 5.4 DAĞITIM ORANLARININ HESAPLANMASI... 33 5.5 DĠRSEK KM NĠN BĠRĠM MALĠYETĠNĠN HESAPLANMASI... 38 6. BÖLÜM... 39 KARAR DESTEK SĠSTEMĠ... 39 BÖLÜM 7... 46 SONUÇ... 46 REFERANSLAR..47 EKLER... 48 v

ġekġller LĠSTESĠ ġekl 1 Üretm AkıĢ ġeması... 7 ġekl 2 Tedark Zncr... 9 ġekl 3 Faalyet Tabanlı Malyet Sstemnn Uygulanması... 15 ġekl 4 Faalyet Havuzları ve Tahss Bazlar... 19 ġekl 5 Drsek KM... 26 ġekl 6 Ana Menü... 40 ġekl 7 MüĢterler Ekranı... 41 ġekl 8 Hdromek Ürün Lstes Ekranı... 42 ġekl 9 Drsek KM çn Drekt Malyet Ekranı... 43 ġekl 10 Drsek Km Malzeme Lstes Ekranı... 44 ġekl 11 Drsek KM Drekt ĠĢç Malyet... 45 1

TABLOLAR LĠSTESĠ Tablo 1 Drekt/Endrekt Malyetlern ve DeğĢken/Sabt Malyetlern Sınıflandırılması... 17 Tablo 2 Elfa Metal n Endrekt Malyet Kalemler... 20 Tablo 3 Drsek KM çn Drekt Malzeme Malyet... 26 Tablo 4 Drsek KM çn Drekt ĠĢçlk Malyet... 27 Tablo 5 Drsek KM çn Drekt Elektrk Malyet... 28 Tablo 6 Drsek Km nn Drekt Malyet... 29 Tablo 7 Faalyet Katsayıları Tablosu... 30 Tablo 8 Malyet kalemlernn Toplam Malyetler... 31 Tablo 9 Drsek KM çn Harcanan ĠĢçlk ve Makne Süres... 34 2

1. BÖLÜM GĠRĠġ Bu proje Ostm Sanay Bölges ndek orta ve küçük ölçekl Ģletmelern lerlemes çn yapılan br anlaģma kapsamındadır. Bu proje kapsamında, Elfa Metal n malyet muhasebesndek eksklkler gdermek amacıyla malyet muhasebe sstemn yenlenmes üzerne çalıģmalar yapılmıģtır. Bu raporda Elfa Metal hakkında genel blgler verlmģ, mevcut malyet hesaplama sstem anlatılmıģ, problem tanımlanmıģ, buna bağlı bulgular, krtk baģarı faktörler, amaçlarımız açıklanmıģtır. Problemn matematksel formülü oluģturulmuģtur. ÇalıĢmamız, Elfa Metal Fabrkası çn düzgün br malyet muhasebe sstem kurmayı hedeflemģtr. Bunun sonucunda frmanın düzensz olan malyet muhasebe sstemn yleģtrmģ olacağız. Raporumuz yed bölümden oluģmaktadır. Ġlk bölümde, raporumuzun çerğ hakkında blg verlmģtr. Ġknc bölümde, Elfa Metal hakkında genel blgler, üretm sstem, tedark zncr yönetm, malzeme taģıma yönetm ayrıntılı Ģeklde anlatılmıģtır. Üçüncü bölümde, mkro sstem analz altında, mevcut malyet sstem hakkında blg verlmģtr. Bunun sonucunda problemmz tanımlanmıģtır ve buna bağlı olarak problemn belrtler, krtk baģarı faktörler ve amaçlarımız belrlenmģtr. Dördüncü bölümde, lteratür araģtırması yapılmıģ ve bunun sonucunda problemmze en uygun malyet muhasebe sstem seçlmģtr. Dğer sstemlerle özellkler karģılaģtırılıp, neden bu sstem seçtğmz detaylı br Ģeklde anlatılmıģtır. Buna bağlı olarak yen malyet muhasebe sstemmzn matematksel model kurulmuģtur. Faalyet tabanlı 3

malyet sstemnn lk basamağı olan drekt ve endrekt malyetlern ayrılması frmamıza uygun olarak yapılmıģ olup drekt ve endrekt malyetler sınıflandırılmıģtır. Daha sonra kontrol edleblr ve kontrol edlemeyen faktörler belrlenmģ, sstemn rsk analz yapılmıģtır. Faalyet tabanlı malyet sstemne göre aktvteler ve aktvte havuzları oluģturulmuģtur. Bununla brlkte, Elfa Metal n endrekt malyet kalemler gösterlmģtr. BeĢnc bölümde, çözüm metodolojs ve oyuncak verlerle sstemmzn uygulanması açıklanmıģtır. Altıncı bölüm Karar Destek Sstem n çermektedr. Bu bölümde model ve sstem arasındak bağlantıyı kuracak br vertabanı oluģturulmuģtur. Bu sstem Vsual Studo, MS Access programları kullanılarak blgsayara aktarılmıģtır. Son olarak se sonuç bölümü yazılarak raporda yapılanlar özetlenmģtr. 4

2.BÖLÜM FĠRMA HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER Elfa Metal Makne Sanay Tcaret Ltd. ġt. (Elfa Metal) 1980 yılında Ostm Organze Sanay Bölgesnde güç paneller ve metal mutfak dolapları üretmek çn kurulmuģtur. Elfa Metal, metal parçaların Ģlenmes ve montajı konusunda 45 kģlk çalıģan kadrosuyla profesyonelleģmģ olup günümüzde Hdromek baģta olmak üzere brçok frma çn çeģtl metal parçalar üretmektedr. Elfa Metal, farklı metal parçaları hammadde olarak kullanmakta ve farklı süreçlerden sonra bu parçaları farklı ara ürünlere çevrmektedr. Frmada hammadde olarak, metal levhalar, borular, mller, somunlar, cıvatalar ve sarf malzemeler kullanılmaktadır. Bu hammaddeler lazer kesm, büküm, talaģlı malat, kaynak ve boya süreçlernden geçrlmekte ve müģter htyaçlarına göre farklı ürünler üretlmektedr. Bu ürünlere örnek olarak ekskavatör parçaları, kazıcı-yükleyc parçaları, traktör parçaları, jeneratör kabnler ve makne parçaları verleblr. Frma üretmn atölye tp üretm ortamında gerçekleģtrmekte ve üretm sstemne bağlı olarak süreç yerleşm planında çalıģmaktadır. Elfa Metal sparģ üzerne çalıģan br frma olduğu çn hammadde tedarklern sparģlere göre yapmaktadır. Bu da stok malyetn en aza ndrmektedr. Frmada kullanılan hammaddeler üretm etkleme durumlarına göre k ana gruba ayrılmıģtır. Üretm drekt olarak etkleyen hammaddeler krtk hammaddeler, üretm endrekt olarak etkleyen hammaddeler se genel hammaddeler olarak sınıflandırılmıģtır. Frmada krtk hammaddeler çn stok sevyeler belrlenmģ olup, malzemenn stok mktarı krtk sevyenn altına düģtüğü zaman sparģ verlmektedr. Üretm endrekt olarak etkleyen hammaddeler müģter sparģlerne göre temn edlmektedr. 5

2.1 Üretm Sstem Elfa Metal de beģ ayrı üretm departmanı bulunmaktadır. Bunlar, Laser Kesm Departmanı, Büküm Departmanı, TalaĢlı Ġmalat Departmanı, Kaynak Departmanı ve son olarak Boya Departmanı dır. Ürün akıģları ve üretm planlama Üretm Planlama Departmanı tarafından yapılıp, üretm departmanlarına gönderlr. Frmada üretm, müģterden sparģ alındıktan sonra hammaddelern tedarkçlerden tedark edlmesyle baģlamaktadır. Frmanın üretm akıģ Ģeması ġekl 1 de görülmektedr. Ürünlern dzaynı müģterler tarafından Elfa Metal e gönderlr. Alınan metal saclar lk önce Laser Kesm Departmanı na gelr, saclar kalınlıklarına göre burada sınıflandırılırlar ve sacların partler halnde kesm Ģlem yapılır. Kesm yapılan saclar ara ürün Ģeklnde depolanırlar. Çünkü, frmada çekme sstem uygulanmaktadır. Çekme sstemne göre br sonrak stasyon ara ürünü kend üretm planına, hızına, mktarına ve zamanına göre stoktan çeker. Daha sonra üretm akıģına göre parçalar br sonrak stasyona (bükme, talaģlı malat, kaynak) geçer. Ġknc stasyon olan bükme departmanında parçalar teknk resme uygun Ģeklde bükülürler. TalaĢlı Ġmalat Departmanı nda parçalara öğütme, tornalama ve delme Ģlemler uygulanablmektedr. Sonrak stasyon olan kaynak bölümünde, ürünün bütün alt parçaları kaynaklı montaj yapılarak brleģtrlmekte ve ana ürün oluģturulmaktadır. Son stasyon olan boya Ģlemnden önce bütün parçalar Kalte Kontrol Departmanı nda kalte kontrolden geçmektedr. Eğer üretmde br hata tespt edlrse ve bu hata gderleblecek düzeyde se ürün ssteme tekrardan gönderlr ve ger Ģlemes yapılır. Fakat, ürün tekrardan Ģleneblecek düzeyde değl se atık olarak atılmaktadır. Boya Departmanı nda dğer departmanlara göre değģk br sstem uygulanmaktadır. Boya stasyonunda her gün farklı br renk uygulanır. Bunlar sarı, mat syah ve parlak syahtır. Boyahaneye gelen ürünün reng o gün boyanan renk değl se ürün uygun gün gelene kadar bekler. Boya Ģlem de tamamlandıktan sonra ürün sevkyata hazır hale gelr. Elfa Metal de partler halnde üretm sstem uygulanmaktadır. Bu ssteme göre ürünler partler halnde Ģlenmekte ve stasyonlar arasındak transferler partler halnde gerçekleģmektedr. 6

Sparş Hammadde CNC Laser Kesm Ara Stok Bükme Talaşlı İmalat Kaynak Talaşlı İmalat Kaynak Evet Kaynak Kalte Kontrol Red Ger İşleme Kabul Hayır Boya Atık Son Ürün Müşter ġekl 1 Üretm AkıĢ ġeması 2.2 Malzeme TaĢıma Sstem Fabrkada malzemelern taģınması çn çeģtl taģıma ekpmanları kullanılmaktadır. Bunlar raf sstem, palet, kasa, forklft aracı, asansör ve vnçlerdr. Saclar kalınlıklarına göre raf sstemnde saklanır. Sacların taģınması forklftler tarafından sağlanmaktadır. ĠĢlem sırasında ve sonunda ara ürün ve son ürünler kutular çnde paletler üzerne 7

konulur. Bu palet ve kasalar departmanlar arası taģımada kullanılır. Vnçler se ağırlıkları fazla olan kaynak Ģlem görmüģ ara ürünlern kaynak kabnler arasında taģımada kullanılır. Asansör de raflardan malzeme alımında fayda sağlamaktadır. 2.3 Tedark Zncr Yönetm Bldğmz üzere, tedark zncr yönetm değģen pazar koģullarında doğru ürünü, doğru zamanda ve doğru yere mnmum malyetle teslm etmey hedeflemģtr. Elfa Metal de bu sstem müģternn, talebn teknk resmyle brlkte frmaya yollamasıyla baģlar. Talep alındıktan sonra buna bağlı olarak ham maddeler araģtırılır, Ģlem süreler saptanır ve malyet hesaplaması yapılarak müģterye ger dönülür. MüĢter tarafından kabul edlrse, hammaddeler Elfa Metal n tedarkçlernden sağlanır. Frmanın tedarkçler Hdromek, Balıkçıoğlu Metal, As Metal, Blen Çelk, Sömel Metal, Demrbüken Metal, MK Hdromekank, Aca Metal, ve Ankara Alümnyum dur. Tedark edlen hammaddeler fabrkaya geldğnde üretm baģlar ve son ürünler lgl müģterlere teslm edlr. Tedark zncr ġekl 2 de gösterlmektedr. 8

Hdromek Balıkçıoğlu Metal Blen Çelk Sömel Metal SĠPARĠġ TEDARĠKÇĠLERĠ Demrbüken Metal Ankara Alumnyum Aca Metal As Metal ÜRETĠM SATIġLAR YURTĠÇĠ MÜġTERĠLER Hdromek Ulusoy Erkunt YURTDIġI MÜġTERĠLER Areva Trdelta ġekl 2 Tedark Zncr 9

3.BÖLÜM MĠKRO SĠSTEM ANALĠZĠ 3.1 Elfa Metal n Mevcut Malyet Sstem Bu bölümde Elfa Metal n mevcut malyet sstem anlatılmıģtır. Elfa Metal drekt ve endrekt malyetler ayrı ayrı hesaplamamaktadır. Bütün malyetler tek br havuzda toplanmaktadır. Drekt malyetler ürünlere Ģçlk saat baz alınarak dağıtılmaktadır. Endrekt malyetler, drekt malyetlern %20 s alınarak hesaplanmaktadır. Ürünün brm malyet o ürünün drekt malyetlerne endrekt malyetnn eklenmesyle bulunmaktadır. Ürünün Brm Malyet=DM + DĠS + 0.2 * (DM + DĠS) (Denk. 1) Ürünün satıģ fyatı ürünün brm malyetnn üzerne %10 kar eklenmesyle hesaplanmaktadır. Ürünün SatıĢ Fyatı=DM + DĠS + 0.2 * (DM+DĠS) + 0.1*(1.2 * (DM+DĠS)) (Denk. 2) DM: Drekt Malzeme Malyet DĠS: Drekt ĠĢçlk Malyet 10

3.2 Bulgular Frma yönetclernn görüģler ve yapılan gözlemler doğrultusunda problemn belrtler Ģu Ģeklde belrtlmģtr; Drekt ve endrekt malyetlern sınıflandırılmaması, Kaynak ve boya bölümlernde düzgün malyet hesabı yapılamaması, Endrekt malyetler hesaplamak çn kullanılan oranın güvenlr olmaması, Zaman analzlernn eksklğ ve buna bağlı olarak brm Ģçlk malyetnn hesaplanamaması, Kalte problemlernden doğan ekstra malyetler, Hurda malyetnn ve ger Ģleme malyetnn brm malyet hesabına katılmamasıdır. 3.3 Problemn Tanm Bulgular ve Elfa Metal yönetclernn görüģler ıģığında Elfa Metal de tespt edlen problem Ģudur: Frma yanlıģ br malyet hesaplama yöntemne sahp olduğu çn brm ürün malyetn doğru olarak belrleyememektedr ve frmanın hesaplanan ürün malyetler, gerçekleģen malyetten düģük çıkmaktadır. 3.4 Hedeflermz Projemzde baģarmayı amaçladığımız hedefler Ģöyle sırayablrz; Brm malyetler doğru br Ģeklde hesaplamak, Frmada uygulayableceğmz en uygun malyet muhasebe sstemn seçmek, Doğru ve modüler br blgsayar tabanlı malyet muhasebe sstem kurablmek 11

3.5 Krtk BaĢarı Faktörler Bu projede hedeflermze ulaģablmek çn bazı krtk baģarı faktörler belrlenmģtr. Bunlar aģağıda maddelenmģtr; Drekt ve endrekt malyetler belrlemek, Kaynak ve boya bölümde meydana gelen ekstra malyetler tanımlamak, Dern br lteratür araģtırması yapmak, Frmanın mevcut malyet sstemnn detaylı br Ģeklde analzn yapmak, Endrekt malyetler doğru br Ģeklde ürünlere dağıtablmek çn uygun tahss bazı belrlemek, Elfa Metal çn en uygun malyet muhasebe sstemne karar vermek. 12

4. BÖLÜM LĠTERATÜR ARAġTIRMASI 4.1 Elfa Ġçn Önerlen Malyet Hesaplama Yöntem: Faalyet Tabanlı Malyet Sstem Yapılan lteratür araģtırmaları sonucunda görüldü k temel olarak üç çeģt malyet sstem vardır. Bunlar, Ģ-sparĢ malyet hesaplama sstem, evre (safha) malyet hesaplama sstem ve faalyet tabanlı malyet hesaplama sstemdr. Faalyet tabanlı malyet hesaplama yöntem ELFA çn en uygun malyet hesaplama yöntem olarak seçlmģtr. Hetger(1992) n Cost Accountng ktabındak araģtırmalarımıza göre safha malyet yönetmnn neden Elfa Metal frmasında uygulayamayacağımızı Ģu açıklamalardan anlayablrz. Evre (safha) malyet yöntemnde kütle halnde üretm olmalı, mal brmler arasında standardzasyon olmalı, belrl br müģternn özel gereksnmelerne göre ayrıcalık taģıyan brmler söz konusu olmalı ve üretm safhaları arasında br sürekllk gerekmektedr. Ancak, Elfa Metal sparģ üstüne küçük partler halnde çok çeģtl ürünler üretmektedr. Bu da evre (safha) malyet sstemnn Elfa Metal çn uygun br sstem olmadığını göstermektedr. Ġknc olarak, Horngren(1997) nın Cost Accountng ktabından aldığımız blglere göre faalyet tabanlı malyet sstemnde, üretmdek endrekt malyetler yüksek, ürün çeģtllğ fazla, faalyetler çok ve üretm safhaları karıģıktır. Faalyete dayalı malyet sstem, malyet nesnesn etkleyen endrekt malyetler drekt malyetlere göre fazla olduğunda kullanılmalıdır. Faalyete dayalı malyet sstem, farklı faalyetler çn farklı endrekt malyet havuzları olan modern üretm sstemler çn daha uygundur. ELFA da geleneksel üretm yöntemler kullanıldığı çn ve malyet nesnesne etk eden endrekt malyetler drekt malyetlerden daha fazla olduğundan, ELFA çn faalyete dayalı malyet sstem uygundur. Bütün bunların yanında, faalyet tabanlı malyet sstem dğer 13

sstemlerden daha ayrıntılı ve hassas hesaplama teknğne sahp olduğu çn, frmanın kar ve zarar durumları daha net br Ģeklde gözlemleneblr. Son olarak Ģ sparģ malyet hesaplama sstem çeģtl türde ve çoğu kez müģterlernn özel stekler le verdkler sparģler üzerne üretm yapan Ģletmelerde uygulanablr. Her br mamul ya da mamul grubunun malyetlernn ayrı ayrı zlenmes gerekmektedr. Elfa Metal de ürün çeģtllğnn fazla olması ve endrekt malyetlern y ayırt edlemeyeceğ sebepler le Elfa Metal çn Ģ sparģ malyet sstem uygun değldr. Yukarıda açıklanan sebepler nedenyle faalyet tabanlı malyet sstem; Ģ- sparģ malyet sstem ve evre malyet sstemyle karģılaģtırıldığında, Elfa Metal çn en uygun malyet hesaplama yöntem olarak görülmektedr. Sonuç olarak, Elfa Metal çn faalyete dayalı malyet sstem seçlmģtr. 4.2 Faalyet Tabanlı Malyet Sstemnn Uygulanması Faalyet Tabanlı Malyet Sstem nn uygulanablmes çn Horngren(2006) nın Cost Accountng A Manageral Emphass ktabında belrtlen adımların frma tarafından zlenmes gerekmektedr; Faalyetlern belrlenmes Faalyet havuzlarının belrlenmes Faalyet havuzlarının malyetlernn toplanması Faalyet malyetlernn ürünlere dağıtılması Bu sstem, ürünler ve faalyetlerle lgl vertabanı oluģturan ve vertabanını koruyan br blg sstemdr. Faalyet tabanlı malyet sstem aktvtelere göre malyetler tanımlar ve çeģtl malyet sürücüler kullanarak bu malyetler ürünlere dağıtır. Sürücüler ürün tüketmn yansıtır. ġekl 3 de faalyet tabanlı malyet sstemnn uygulanmasını göreblrsnz. 14

KAYNAKLAR Kaynak Sürücüler AKTĠVĠTELER Faalyet Sürücüler BĠR ÜRÜNÜN MALĠYETĠ ġekl 3 Faalyet ġekl Tabanlı 17: FTM nn Malyet Sstemnn Uygulanması Uygulanması (Garrson, Noreen, Manageral Accountng, McGraw-Hll) 4.3 Elfa Metal n Drekt Ve Endrekt Malyetler Bu bölümde Elfa Metal n malyetler drekt ve endrekt malyetler Ģeklnde sınıflandırılmıģ ve bu malyetler belrlenmģtr. Drekt Malyet: Elfa Metal de üretme doğrudan katılan malyetler aģağıda açıklanmıģtır: Hammadde Malyet: Hammadde malyet Elfa Metal tarafından tedarkçlere üretmde kullanılan hammaddeler karģılığı ödenen paradır. TaĢeron ĠĢlem Malyet: Elfa Metal de galvanz kaplama Ģlem taģeron frmaya yaptırılmaktadır. Bu Ģlem sonucunda taģeron frmaya ödenen paradır. Drekt ĠĢçlk Malyet: Üretme doğrudan katkısı olan Ģçlere ödenen maaģtır. ĠĢçlern zorunlu sgorta gderler bu malyet çersnde yer almaktadır. Drekt Elektrk Malyet: Üretmde doğrudan kullanılan maknelern harcamıģ olduğu elektrk malyetdr. Endrekt Malyetler: Elfa Metal n endrekt malyetler aģağıda açıklanmıģtır: Endrekt Elektrk, Su ve Doğal Gaz Malyetler: Bu malyetler frmada elektrk, su ve doğal gaz tüketm sonucunda oluģmaktadır. Bakım Onarım Malyet: Bu malyet üretmde kullanılan makne ve parçaların aylık ya da yıllık bakımlarını çeren malyettr. 15

TaĢıma Malyet: TaĢıma malyet, frmanın bünyesndek araçların yakıt, sgorta ve bakım masraflarını çermektedr. Vergler: Elfa Metal n ürettkler ürün ve elde ettkler gelr karģılığında hükümete ödedkler paydır. Kra: Elfa Metal n Ostm de kullandıkları tess çn tess sahbne aylık ödedkler ücrettr. Endrekt ĠĢç Malyet: Bu malyet üretme doğrudan katkısı olmayan çalıģanlara (sekreter, yönetc, muhasebec, vs.) aylık ödenen maaģtır. Yemek, Ofs Harcamaları ve Temzlk Malyetler: Bu malyetler, yemek harcamaları, ofs harcamaları (kalem, kağıt, kartuģ, vs.) ve temzlk masraflarını çermektedr. ĠletĢm Malyetler: Bu malyet frmada letģm çn kullanılan telefon ve nternete aylık ödenen paradır. Dağıtım Malyetler: Dağıtım malyet frmanın ürünler, üretm noktasından satıģ noktasına getrene kadar yaptıkları masraflardır. Reklam Malyetler: Reklam malyetler, frmanın kend adını ve ürünlern hedef ktleye ulaģtırmak çn yapılan reklamlara ve lanlara yaptıkları harcamalardır. Sağlık Harcamaları: Frmada mesa saatler çersnde gerçekleģen çeģtl kazalar ve yaralanmalar sonucu yapılan sağlık harcamalarıdır. Adat: Frmanın her ay kullandığı tess karģılığı ödedğ katkı payı. Temzlk: Frma da günlük yapılan temzlk Ģler çn yapılan harcamalardır. Bu malyetler değģken ve sabt malyetler olarak Tablo 1 de sınıflandırılmıģtır. 16

Tablo 1 Drekt/Endrekt Malyetlern ve DeğĢken/Sabt Malyetlern Sınıflandırılması DĠREKT MALĠYET ENDĠREKT MALĠYET D E Elektrk, Su Ğ Hammadde Malyet Doğal Gaz Ġ TaĢeron ĠĢlem Malyet TaĢıma ġ Drekt Elektrk Malyet Bakım-Onarım K ĠletĢm E Kargo N Vergler S Kra A Adat B Drekt ĠĢçlk Malyet Endrekt ĠĢçlk Ġ Yemek, Ofs Harcamaları T Reklam Sağlık Temzlk 4.4 Kontrol Edleblen Ve Edlemeyen Faktörler Kontrol edleblen faktörler br üretm veya servs sektöründe, yönetc tarafından kontrol edleblen, sstemde kontrol altına alınablen faktörlerdr. Bunlar ürün, fyat, yer ve promosyonlar olablr. Kontrol edlemeyen faktörler se sstemde kontrol altına alınamayan ve yönetcnn nsyatf dıģında gerçekleģen faktörlerdr. Bu faktörler çevresel faktörler olarak adlandırılırlar. Çevresel faktörler syasal faktörler, ekonomk faktörler, sosyal faktörler, teknolojk faktörler, rekabet güç faktörler ve düzenleyc güç faktörler gb çeģtl etkenler çerr. Elfa Metal çn kontrol edleblen ve edlemeyen faktörler aģağıda sıralanmıģtır: Kontrol edleblen faktörler; Yıllık üretm mktarları Üretm çeģtllğ Üretm kaltes Personel sayısı Hedef market 17

Fyat TaĢeronlar Promosyonlar Kontrol edlemeyen faktörler; MüĢter sparģ Alt yüklenc gderler Hammadde kaltes Hammadde malyet Endrekt üretm malyetlerndek değģm Verg oranları 4.5 Model ġmdye kadar yapılan açıklamalar ıģığında en uygun sstem olarak faalyet tabanlı malyet sstem seçlmģtr. Bu sstemn frmaya uygulanması çn zlenecek yollar detaylı br Ģeklde açıklanmıģtır. Bunların yanında sstemde yer alan kontrol edleblr ve kontrol edlemeyen faktörler belrlenmģ ve buna göre önlemler alınmıģtır. Bu bölümde se sstemn matematksel model hazırlanmıģ ve model üzernde çeģtl çalıģmalar yapılmıģtır. Ġlk olarak, faalyet tabanlı malyet sstem çn gerekl olan faalyetler belrlenmģ, faalyetler çn endrekt malyet havuzları oluģturulmuģ ve bu havuzlara en uygun tahss bazlar atanmıģtır. ġekl 4 de de görüldüğü üzere sstemmzde dokuz tane faalyet, dört tane faalyet havuzu oluģturulmuģ ve her br havuz çn de br tane tahss baz atanmıģtı. 18

Faalyetler; A : Lazer Kesm Faalyet 1 A : Bükme Faalyet 2 A : Talaşlı Ġmalat Faalyet 3 A : Kaynak Faalyet 4 A : Boya Faalyet 5 A : Yönetm Faalyet 6 A : Paketleme Faalyet 7 A : Kalte Kontrol Faalyet 8 A : Dağıtım Faalyet 9 Tahss Bazlar; Makne Saat Boyanan Yüzey Alanı (m 2 ) ĠĢçlk Saat Ürün Mktarı Lazer, Bükme, Talaşlı İmalat, Kaynak Aktvtes Boya Aktvtes Yönetm, Kalte Aktvtes Paketleme, Dağıtım Aktvtes Makne Saat Boyanan Yüzey Alanı İşçlk Saat Ürün Sayısı Endrekt Malyetler Drekt Malyetler Drekt Malzemeler Drekt İşçlk Drekt Elektrk ġekl 4 Faalyet Havuzları ve Tahss 19

Endrekt Malyet Kalemler Endrekt malyet kalem numaraları k le fade edlmģtr. Örneğn, malyet kalem 1 elektrk harcamaları çn atanmıģtır. Malyet kalem 2 se doğal gaz harcamalarını temsl etmektedr. Hang numaranın hang endrekt malyet kalemne atandığını Tablo 2 den göreblrsnz. Tablo 2 Elfa Metal n Endrekt Malyet Kalemler k MALİYET KALEMLERİ k MALİYET KALEMLERİ 1 Elektrk 15 Seyahat Masrafları 2 Doğal Gaz 16 Ofs Harcamaları, Blgsayar 3 Su 17 ĠletĢm 4 Benzn 18 Ġnternet 5 Bakım Onarım 19 Kargo 6 Yemek 20 Vergler 7 TaĢıma Masrafları 21 Banka Komsyonları 8 Sağlık Harcamaları 22 Sgorta Gderler 9 Teknk MüĢavrlk Gderler 23 Temzlk 10 DıĢarıdan Sağlanan Hzmetler 24 Amortsman 11 Kra 25 Endrekt ĠĢç MaaĢları 12 Adat 26 Fnansman Gderler 13 Paketleme Masrafları 27 Endrekt Malzemeler 14 Reklam 28 Dğer Gderler Ġndeksler : Ürün Tp = 1, 2,..., 2000 j: Hammadde Tp j = 1, 2,.., J k: Endrekt Malyet Kalem ÇeĢd k = 1, 2,., 28 m: Faalyet Havuzu m = 1, 2,..., 4 n: ĠĢç ÇeĢd n = 1, 2,..., 41 r: Makne ÇeĢd r = 1,2,, 22 Frmanın makne ve personel lstes EKTE dr. 20

Parametreler a mk : k endrekt malyet kalemnn m havuzu çn katsayısı m= 1,2,3,4 C k : k endrekt malyet kalemnn toplam malyet TIC m : m malyet havuzunun toplam endrekt malyetler M : ürünü çn harcanan toplam makne zamanı m : Makne faalyet havuzunun dağıtım oranı B : ürününün toplam boyanan yüzey alanı b : Boya faalyet havuzunun dağıtım oranı L : ürünü çn harcanan toplam Ģçlk zamanı l : Yönetm faalyet havuzunun dağıtım oranı p : Paketleme ve dağıtım faalyet havuzunun dağıtım oranı K r : ürünü çn r maknesnde harcanan makne süres UC : ürününün brm malyet DL : ürünü çn drekt Ģçlk malyet DM : ürünü çn drekt malzeme malyet DE : ürünü çn harcanan drekt elektrk malyet PW r : ürünü çn kullanılan r maknesnn gücü IC : ürününün endrekt malyet S n : ürünü çn n Ģçsnn harcadığı drekt Ģçlk saat R j : j hammaddesnn brm malyet RM j : ürünü çn kullanılan j hammadde mktarı CW n : n Ģçsnn saatlk ücret Q : ürününün aylık üretm mktarı DC: Frmanın toplam drekt malyet TC : ürününün aylık toplam malyet TC: Frmanın aylık toplam malyet k= 1,2,.,28 21

DE PW *K =1, 2,..., 2000 r=1, 2,..., 22 (Denk. 3) r r DL S *CW =1, 2,..., 2000 n=1, 2,..., 41 n n j j 2000 =1 (Denk. 4) DM RM *R =1, 2,..., 2000 j=1, 2,..., J (Denk. 5) DC= DL DM DE =1, 2,..., 2000 28 m mk k k=1 (Denk. 6) TIC a *C m=1, 2, 3, 4 k=1, 2,..., 28 (Denk. 7) m =1, 2,..., 2000 (Denk. 8) 2000 =1 b =1, 2,..., 200 2000 =1 Q *M Q *M Q *B Q *B l =1, 2,..., 2000 (Denk. 10) 2000 p =1 Q *L 2000 =1 Q Q *L Q 0 (Denk. 9) =1, 2,..., 2000 (Denk. 11) (TIC *m ) (TIC *b ) (TIC *l ) (TIC *p ) 1 2 3 4 IC =1, 2,..., 2000 (Denk. 12) Q UC (DL DM DE ) IC =1, 2,..., 2000 (Denk. 13) TC Q *UC 2000 =1 =1, 2,..., 2000 (Denk. 14) TC= TC =1, 2,..., 2000 (Denk. 15) Yukarıda modelmzn ndeksler ve parametreler tanımlanmıģtır. Denklem 3 bze ürününün drekt elektrk malyet hesaplamasını verr. Sonuç, ürünün Ģlendğ r maknenn gücü le ürünün o r maknesndek Ģlem süresnn çarpılmasıyla bulunur. Denklem 4 bze ürününün drekt Ģçlk malyet hesaplamasını verr. Sonuç, ürünü çn harcanan toplam drekt Ģçlk saatyle, o Ģçnn saatlk ücret çarpılarak bulunur. 22

Denklem 5 se ürününün drekt malzeme malyetn hesaplar. Bunun çn, ürünü çn harcanan j hammadde mktarı le j hammaddesnn brm malyet çarpılır. Denklem 6 le frmanın toplam drekt malyetler bulunur. Her ürün çn hesaplanan drekt Ģçlk, drekt malzeme ve drekt elektrk malyetler toplanır. Denklem 7 bze her br endrekt malyet havuzlarında yer alan faalyetlern endrekt malyetlern verr. Bunun çn, her endrekt malyet kalem kend katsayısı le çarpılarak toplanır. Denklem 8 makne faalyet havuzunun dağıtım oranının hesaplanmasını verr. Bu oran, ürünü çn harcanan toplam makne zamanıyla, ürününün aylık toplam sparģ mktarının çarpımının, frmanın aylık makne zamanına bölünmesyle bulunur. Denklem 9 boya faalyet havuzunun dağıtım oranının hesaplanmasını verr. Bu oran, br tane ürünün boyanan yüzey alanı le ürününün aylık toplam sparģ mktarının çarpımının, frmanın aylık boyadığı toplam yüzey alanına bölünmesyle bulunur. Denklem 10 yönetm faalyet havuzunun dağıtım oranının hesaplanmasını verr. Bu oran, ürünü çn harcanan toplam Ģçlk zamanı le, ürününün aylık toplam sparģ mktarının çarpımının, frmanın aylık Ģçlk zamanına bölünmesyle bulunur. Denklem 11 paketleme ve dağıtım faalyet havuzunun dağıtım oranının hesaplanmasını verr. Bu oran, ürününün aylık toplam üretm mktarının, frmanın br ayda ürettğ toplam ürün sayısına bölünmesyle bulunur. Denklem 12 ürününün endrekt malyetnn hesaplanmasını verr. Bu malyet, her br havuzun toplam malyetler le o havuza at dağıtım oranlarının çarpılıp toplanarak, ürünün aylık üretm mktarına bölünmesyle bulunur. Denklem 13 le ürünün bütün drekt ve endrekt malyetlern toplayarak brm malyetn buluruz. Denklem 14 le ürününün aylık toplam malyetn buluruz. Bunun çn, ürününün aylık üretm mktarı le ürününün brm malyet çarpılır. 23

Son olarak denklem 15 frmanın aylık toplam malyetn verr. Bunu bulablmek çn, her ürünün aylık toplam malyet toplanır. 4.6 Rsk Analz ÇalıĢmalarımız esnasında projemzn baģarısını tehdt edeblecek unsurlar açığa çıkmaktadır. Bunları saymak gerekrse, lk olarak, frmanın kesm departmanı dıģındak bölümler de sürekl güncellenen zaman analzlernn olmayıģıdır. Bunu ortadan kaldırmak çn düzenl olarak zaman analz yapılmalı ve standart zamanlar belrlenmeldr. Ġknc olarak, drekt ve endrekt malyetler tamamen ve açıkça ayrılmalıdır. Ayrıca, dağıtım oranının doğruluğunun kesn olmayıģı da bzm açımızdan br rsktr. Bu rsk ortadan kaldırablmemz çn yeterl sayıda ve doğru br Ģeklde ver toplanmalı, zaman ölçümler detaylı br Ģeklde gözlenmel ve buna bağlı olarak endrekt malyet havuzlarının malyetler doğru hesaplanmalıdır. Havuzlara uygun olmayan dağıtım bazını atamakta ürün malyetlern hesaplamada yanlıģlıklar doğurablr. Bu da projemzn baģarısını önleyeblecek rskler arasındadır. 24

5. BÖLÜM ÇÖZÜM METODOLOJĠSĠ Bu bölümde çözüm metodolojs Elfa Metal n gzllk poltkasından dolayı oyuncak verler kullanılarak uygulanmıģtır. Hesaplamalar aģağıda gösterldğ gb MS Excel kullanılarak yapılmıģtır. Daha sonra bu verler karar destek sstemne aktarılmıģtır. 5.1 Oyuncak Verlerle Yapılan Çözüm Metodolojs Dördüncü bölümde anlatıldığı üzere, Elfa Metal çn faalyet tabanlı malyet sstem seçlmģtr. Sstemn uygulanması detaylı Ģeklde anlatılmıģ ve matematksel model oluģturulmuģtur. Bu bölümde se, frmada ġekl 5 te gösterlen drsek KM ürünü çn tutulan oyuncak verler ıģığında brm malyet hesaplaması yapılacaktır. Ürünün drekt ve endrekt malyetler hesaplanmıģ ve endrekt malyetler lgl faalyet havuzlarına, uygun katsayılar kullanılarak dağıtılmıģtır. Dördüncü bölümde değnldğ üzere, toplam malyetler drekt ve endrekt malyetler çerr. Drekt malyetler se drekt malzeme, drekt Ģçlk, taģeron Ģçlk ve drekt elektrk malyetlern çerr. AĢağıda yer alan Tablo 3, Tablo 4 ve Tablo 5 te Drsek KM ürününün sırasıyla drekt malzeme, drekt Ģçlk ve drekt elektrk malyetler hesaplanmıģtır. 25