BELİRSİZLİK TOPLUMU NUN KRİZİ Editör: Yrd.Doç.Dr. İnci ÇINARLI İSTANBUL, 2009 i
Belirsizlik Toplumu nun Krizi Yayın No : 2226 İletişim Dizisi : 60 1. Baskı - Ekim 2009 İSTANBUL ISBN 978-605 - 377-144 - 9 Copyright Bu kitabın bu basısı için Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Yayınları Baskı - Cilt : Kahraman Neşriyat Ofset San. Tic. Ltd. Şti. (Sertifika No: 12084) Yüzyıl Mah. Matbaacılar Cad. Atahan No: 34 K: 4 Bağcılar/İstanbul (0-212) 629 00 01 Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık Beta BASIM YAYIM DAĞITIM A.Ş. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No. 13-15 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05-511 36 50 www.betayayincilik.com ii
ÖNSÖZ Uluslararası ilişkiler, sağlık, tıp, iletişim, ekonomi, işletme, antropoloji, sosyoloji, ekoloji gibi çeşitli disiplinler tarafından ele alınan risk ve kriz konularının modernite ile birlikte gündelik yaşantımızı kuşattığı günümüzde; belirsizlik / kaos / tehlike / tehdit gibi kavramlar bir dönüşüm içindedir. Özellikle de 9/11 den bu yana topografisi değişen terörizmin, ekolojik risklerin, yeni salgınların (H1N1 veya halk arasındaki ismiyle domuz gribi gibi), ekonomik kriz gibi sorunların olumsuz etkilerinin ulusal sınırları aştığı ve risklerin hesap edilebilirliğinin, kamu güvenliğinin sürekli sorgulanır olduğu yüzyılımızda, belirsizliğin hâkimiyetinden söz etmek yerinde olacaktır. Belirsizlik Toplumu nun Krizi başlıklı bu kitap, sosyal bilimlerin farklı alanlarında eğitim görmüş yazarların; risk ve kriz konularını kendi alanlarında elde ettikleri bilgi ve deneyimlerinin ışığında değerlendirmeleri ile oluşturulmuştur. 2006-2007 yılından bu yana Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü ne bağlı olarak gerçekleştirilen Stratejik İletişim Yönetimi Yüksek Lisans Programı dâhilinde Kriz İletişimi Yönetimi başlığı altında sürdürülen dersler kapsamında Risk Toplumu, refleksivite (düşünümsellik), korku kültürü gibi konuların tartışılması; bu alanda çalışanların yararlanabilmesi için geniş kapsamlı bir risk ve kriz literatürünün yanı sıra, eleştirelliği temel alan bir çalışmanın gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. İki bölümden oluşan kitap; farklı perspektiflerle, kimi ortak noktaları yakalamaya çalışan zengin bir içerik sunmayı hedeflemektedir. Risk Toplumu nda Şerrin ve Nimetlerin Paylaşımı başlıklı birinci bölümdeki ilk makalede, kitabın editörü olarak benim (Galatasaray Üniversitesi İletişim Fakültesi Halkla İlişkiler Anabilim Dalı Öğretim Üyesi iii
Belirsizlik Toplumu nun Krizi Yrd.Doç.Dr. İnci Çınarlı) bu kitaba katkım, risk literatürü açısından ö- nemli sosyal kuramcılar olan Ulrich Beck, Anthony Giddens ve Niklas Luhmann ın eserlerinden yola çıkarak, risk alanlar ve başkalarının aldıkları risklerin kurbanları arasındaki ilişkiyi Risk Toplumu nun dinamikleri çerçevesinde sorgulamaktır. Küresel riskleri üretenlerin, bu sorumluluklarını bölüştürerek (çevresel sosyal sorumluluk ve sürdürülebilirlik uygulamalarında olduğu gibi) ya da ya da korkutarak (teröre karşı savaş kampanyalarında olduğu gibi) ikna etmeye dayalı bir strateji uygulayarak üstlendikleri görülmektedir. Risk Toplumu nda Sorumluluk Kavramı ve Medyanın Risk İletişimindeki Rolü başlıklı bu makalede küresel tehdit/tehlikelerin nasıl birbirlerinden beslenerek, birbirini yeniden üreten bir sistem haline geldiği, refleksif modernite açısından riskin düzenlenebilirliği, risk algılamasında ve risk iletişiminde medyanın bir paydaş olarak rolü tartışılmıştır. Instituto de Empresa Uluslararası İlişkiler ve İletişim Fakülteleri Öğretim Üyesi Yrd.Doç.Dr. İbrahim Al-Marashi, Irak Rehine Krizi: Adam Kaçırma Eylemleri, Kitle İletişimi ve Irak Direnişi başlıklı makalesinde; Koalisyon güçlerinin Irak ı işgalinin ardından Iraklı direnişçilerin kitle iletişim araçlarını manipüle ederek, Batı yı şiddet içeriği ile terörize ederek vurma ve böylelikle uluslararası kamuoyunu etkileme stratejisini ele almaktadır. Bu amaçla Mayıs 2003 den bu yana Koalisyon ülkeleri vatandaşlarını rehine alıp, talepleri yerine getirilmediğinde kafalarını keserek, videoya kaydettikleri görüntüleri Batı televizyonlarına ve internete servis eden Iraklı direnişçilerin rehine videolarını inceleyen Al-Marashi; Iraklılara, uluslararası iş dünyasına ve Koalisyon güçlerine iletilen dehşet içerikli mesajların; terörizmin politik ve ideolojik amacının; nasıl medyanın ticari kaygısı ile sansasyonel olanı tercih etmesini buluşturduğunu gözler önüne sermektedir. Sürdürülebilirlik İletişimi nde Kurumsal Sosyal Sorumluluğun Rolü ve Küresel Ekonomik Kriz başlıklı makalede ise Galatasaray Üniversitesi İletişim Fakültesi Halkla İlişkiler Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Yrd.Doç.Dr. Banu Baskan Karsak, ekonomik kriz dönemlerinde işletmelerin sürdürülebilirlik faaliyetlerinin etkinliğini sorgularken, sürdürülebilirliğin iletişiminde kısa dönemli, tek yönlü iletişime dayanan geleneksel kurumsal sosyal sorumluluk faaliyetlerinin yerine iki yönlü iletişime iv
Önsöz dayalı, uzun vadeli uygulamaların tercih edilmesinin rekabet ve etik açıdan olumlu yönlerini ele almaktadır. Çalışmasında sosyal sorumluluk ile ilgili uluslararası oluşumları da aktaran Baskan Karsak; bu oluşumlar tarafından ortaya konulan ilkelerin kabul edilmesinin, yasal yaptırımı ve denetimi olmayan, ancak gönüllülük esasına dayanan yapısının da altını çizmektedir. Makalede; kurumsal sosyal sorumluluk ve sürdürülebilirlik arasında birbirini bütünleyen ve destekleyen ilişki; Unilever, Samsung ve Arçelik örnekleri ile ortaya konulmaktadır. Galatasaray Üniversitesi İletişim Fakültesi Halkla İlişkiler Anabilim Dalı Araştırma Görevlisi Mutlucan Şahan ise Risk Toplumu nda Emek ve Sınıf başlıklı makalesinde Ulrich Beck in Risk Toplumu tezini farklı bir perspektiften değerlendirmekte. Şahan, günümüz dünyasını ve toplumsal dinamiklerini açıklamak için yürütülen tartışmalarda Risk Toplumu yaklaşımının; çalışma yaşamında da özellikle de esneklik kavramı etrafında şekillenen yeni istihdam biçimleri ve çalışma ilişkileri yaratarak etkili olduğunu ortaya koymaktadır. Bu makalede Beck ve Giddens olmak üzere; savunucularının özgürleştirici ve sınıflar üstü bir kavram olarak sunduğu riskin, genel olarak toplumsal yaşamda, özel olarak da çalışma alanında bunun tam tersi bir işlevi olduğu ortaya konulmuştur. Birinci bölümün son makalesinde ise; bir diğer Galatasaray Üniversitesi İletişim Fakültesi Halkla İlişkiler Anabilim Dalı Araştırma Görevlisi Aslı Sancar da Kriz İletişimi Sürecinde Hegemonik Model ve Bir Halkla İlişkiler Stratejisi Olarak Sosyal Sorumluluğun Uygulanması: British Petroleum (BP) Örneği başlıklı makalesinde; geleneksel ve doğrusal kriz iletişimi modellerinin yerine A. Gramsci nin hegemonya kavramından hareketle geliştirilen Hegemonik Model i esas alarak, kurumların kriz iletişiminde kurumsal söylem ve eylemleri aracılığıyla nasıl baskın ideolojilerini sürdürmeye çalıştıklarını British Petroleum (BP) örneği kapsamında ele almaktadır. Sancar, bugün küresel ısınmanın bir numaralı sorumlusu olarak gösterilen petrol şirketlerinin başında gelen BP nin; sosyal gerçekliğin inşasını nasıl oluşturduğunu ve kriz iletişimi yönetimi sürecinde bir halkla ilişkiler stratejisi olarak gerçekleştirdiği kurumsal sosyal sorumluluk projelerini incelemiştir. v
Belirsizlik Toplumu nun Krizi Galatasaray Üniversitesi Stratejik İletişim Yönetimi Yüksek Lisans Programı öğrencilerinin makalelerinden oluşan ve Belirsizliğin Yönetimi başlıklı ikinci bölümde Eda Turancı, Made in China (Çin Malı) Sendromu ve Çin in Ulusal Markasının Kriz Yönetimi başlıklı çalışmada, düşük maliyet ve iş gücünün; kitlesel üretim ile birleşerek ekonomik bir patlama yaptığı Çin in dünyaya yayılmış ihraç ürünlerinin kamu sağlığını tehdit etmesi sonucunda ulusal markasının, Çin in itibarı üzerinde nasıl bir olumsuz etki yarattığını ele almaktadır. Bu çalışmada Ulrich Beck in küresel riskin taşıdığı üç prensip (yer, zaman ve sosyal faktör) açısından Çin mallarını değerlendiren Turancı, bu risklerin kriz haline gelmesi ile birlikte ortaya çıkan çevresel, ekonomik, politik ve sosyal sorunları ve bu krizlerin nasıl yönetildiğini incelemektedir. Bu amaçla yerli ve yabancı haber kaynaklarında krize neden olan ürünlerle ilgili bir haber taraması yapan Turancı, Çin mallarını ihraç eden ülkelerde ne gibi yasal düzenlemelere gidildiğini, yapılan uluslararası anlaşmaları ve diğer önlemleri aktarmaktadır. Sağlık İletişiminde Bir Yöntem Olarak Risk Antropolojisinin Kullanımı ve Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklar (CYBH) başlıklı makalede ise Nurgül Eryeşil, sağlıkla ilgili risklerin algılanmasında ve kabulünde kültürel yapıyı ele almaktadır. Eryeşil, bireyin ve büyük ölçüde toplumun sağlığını tehdit eden risklerin algılanmasında kültürlerin rolünü ve ağırlığını ölçmeyi kolaylaştıran risk antropolojisinin, sağlık ve hastalığa ilişkin farklı bakış açılarını aktarmada, bir sağlık iletişimi yöntemi olarak kullanılmasını CYBH örneği üzerinden değerlendirmektedir. Bugün küresel hastalıklar kapsamında değerlendirebileceğimiz CYBH; korunma ve kamuoyunun bilinçlendirilme sürecinde kültürel bakış açısının belirleyici olduğu hastalık türlerinin başında gelmektedir. Makalede; risk algılaması ile ilgili kuramsal yaklaşımlar, bu algılamaların temelindeki kültürel yapı ve bu yapıyı oluşturan bileşenler aktarılmış, modern ve geleneksel toplumlar perspektifinden beden, cinsiyet ve seksüel ilişkilere bakış açısı tartışılmıştır. Sezen Burcu Er ise Küresel Risk Unsuru Olarak GDO lar (Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar) ve GDO lu Ürünlerin Medyada Temsili başlıklı makalesinde, ekolojik denge ve kamu sağlığı açısından GDO ların küresel bir risk unsuru olup olmadığını ve GDO larla ilgili vi
Önsöz risk iletişimi sürecinde medyanın rolünü tartışmaktadır. Söz konusu ürünlerle ilgili olarak ABD, AB ülkeleri ve Türkiye deki bilimsel tartışmaları, kamuoyu algısının oluşmasını ve yasal düzenlemeleri inceleyen Er; ABD nin ticari, AB nin ise insan hakları ve kamu sağlığı odaklı bakış açısını ortaya koymaktadır. Bir AB ülkesi olan İngiltere de yazılı basında GDO ile ilgili risk iletişimi platformunun nasıl oluştuğunu ve Türkiye de de GDO larla ilgili haberlerde risk enformasyonundaki tutarsızlıların ve bu haberlerin kamuoyu oluşturmadaki rolünün; yazılı basından ve internet haber sitelerinden çeşitli örneklerle ele alındığı bu çalışma, medyanın tüm haberlerde olduğu gibi sansasyonel olanı tercih etmesini, bilinçlendirme yerine korku ve panik yaratmaya sevk eden sosyal temsilleri ile örülü bir söylem inşa etmesini gözler önüne sererken, demokratik toplumlarda bilgilendirilmiş karar almanın önemini de vurgulamaktadır. Kitabın ikinci bölümünde yer alan bir diğer makalesinde Nurgül Eryeşil, Sivil Havacılıkta Risk ve Kriz İletişimi: THY Tekirdağ Uçağı Kazası başlığı altında risklerin ve krizlerin kontrolünde stratejik iletişimin rolünü, teknolojik ve bilimsel gelişmeleri alanına en hızlı biçimde uyarlayan sektörlerden biri olan sivil havacılık sektörü üzerinden değerlendirmektedir. Risk ve kriz doğru yönetilemediği takdirde sürekli birbirini üretir görüşüyle temellendirilen bu çalışmada, 26 Şubat 2009 tarihinde İstanbul-Amsterdam seferini yapan THY nin TK 1951 sayılı Boeing 737-800 tipi Tekirdağ uçağının Schiphol Havaalanı na inişi sırasında yaşanan ve 9 kişinin ölümüyle sonuçlanan kaza örnek olay olarak ele alınmıştır. Sivil havacılık sektöründeki krizlerin risk iletişimi kapsamında ele alındığı makalede; kriz dönemlerinde enformasyonun önemi, teknolojinin riskin üretimi ve yönetimindeki rolü, risk iletişimi planı çerçevesinde hazırlanacak kriz iletişim planının temel dayanakları ve sivil havacılıkta yaşanan krizlerin kendi içinde barındırdığı riskler stratejik iletişim üzerinden tartışılmıştır. Kitaptaki ikinci makalesinde Eda Turancı, Küresel Su Krizi ve Metalaştırılan Suyun Yeni Riskleri başlıklı makalesinde, küresel bir kriz haline gelen kullanılabilir su rezervlerindeki azalmayı tartışmaktadır. XXI.yy.da mavi altın olarak adlandırılan suyun metalaştırılması ile birlikte ortaya çıkan krizin; ülkeler ve bireyler açısından ne tür riskler vii
Belirsizlik Toplumu nun Krizi barındırdığı, ortaya çıkan krizin ülkeler tarafından iyi yönetilemediği takdirde nasıl yeni riskler ürettiğinin ele alındığı bu makale; uğrunda savaşların göze alınabileceği suyun, uluslararası ilişkiler açısından dünya geneli, Ortadoğu ve Türkiye bağlamında önemine değinen geniş bir değerlendirme sunmaktadır. Tamamen ikame edilemeyen bir kaynak olan suyun; küresel ısınma, yanlış tüketim ve artan talep miktarının neden olduğu küresel krize, küresel çözümlerin üretilmesi gerekliliğini vurgulayan Turancı; çalışmasında işletmelerin su sorununa yönelik sosyal sorumluluk kampanyalarından da örnekler vermektedir. Elinizdeki bu kitap, müphem olanı belirgin hale getirmenin gittikçe zorlaştığı XXI.yy. da ona ışık tutmaya çalışmak, ardındaki mekanizmaları çözmeye çalışmak ve risk ve krizlerin düzenlenebilirliğini sorgulamak için atılan bir adımdan ibarettir. Yrd.Doç.Dr.İnci ÇINARLI Editör icinarli@gsu.edu.tr İstanbul, Ağustos 2009 viii
Sevgili Babam Ekrem Yahşi nin anısına. TEŞEKKÜRLER Bu kitabın yayına hazırlanmasında öncelikle göstermiş olduğu nezaket için MERIA (The Middle East Review of International Affairs) Dergisi Editörü Sayın Prof. Barry RUBIN e, 2006-2007 öğretim yılında Galatasaray Üniversitesi Stratejik İletişim Yönetimi Yüksek Lisans Programı nda Siyasal İletişim konusunda Seminer dersleri veren, bana ve öğrencilerime her zaman göstermiş olduğu akademik destek, dostluk ve verdiği emeklerden dolayı İspanya Instituto de Empresa Uluslararası İlişkiler Fakültesi Dekan Yardımcısı Sayın Yrd.Doç.Dr. İbrahim Al- MARASHI ye, her daim gösterdikleri anlayış ve destekleri için aileme, eşim Okan Erdoğan ÇINARLI ya, kitabımızın ortak gövdesinin oluşturulmasındaki katkıları, dizgi aşamasındaki emekleri ve isim babalığı için Halkla İlişkiler Anabilim Dalı mızın asistanı Ar.Gör. Mutlucan ŞAHAN a, redaksiyon aşamasındaki çalışmaları ve sabrı için bir diğer genç asistanımız Ar.Gör. Gaye Aslı SANCAR a, eğitim dönemindeki başarılı çalışmalarını sürdüren, bizlere zenginlik katan sevgili yüksek lisans öğrencilerime ve başta Sayın Seyhan SATAR olmak üzere, Sayın Veysel COŞKUN ve tüm BETA ailesine içten teşekkürlerimi sunarım. ix
EDİTÖR HAKKINDA Yrd.Doç.Dr.İnci ÇINARLI 1968 yılında İstanbul da doğdu. Galatasaray Lisesi nin ardından, İ.Ü. İletişim Fakültesi nde Lisans ve Yüksek Lisans eğitimini tamamladı. ÇINARLI, 2004 yılında Marmara Üniversitesi İletişim Bilimleri Anabilim Dalı ndan Doktor unvanını aldı. 1995 yılından bu yana Galatasaray Üniversitesi İletişim Fakültesi nde görev yapan ÇINARLI nın yazdığı Sağlık İletişimi ve Medya başlıklı bir kitabı, ayrıca risk ve kriz iletişimi, halkla ilişkiler, sağlık iletişimi, spin, manipülasyon, dezenformasyon gibi konularda makaleleri, kitap bölümleri ve uluslararası konferanslarda sunulmuş ve yayınlanmış tebliğleri bulunmaktadır. Çınarlı, Galatasaray Üniversitesi İletişim Fakültesi Halkla İlişkiler Anabilim Dalı Başkanı olarak görev yapmaktadır. x
İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM: RİSK TOPLUMU NDA ŞERRİN ve NİMETLERİN PAYLAŞIMI Yrd.Doç.Dr.İnci ÇINARLI Risk Toplumu nda Sorumluluk Kavramı ve Medyanın Risk İletişimindeki Rolü Üzerine...3 Yrd.Doç.Dr.İbrahim Al-MARASHI Irak Rehine Krizi: Adam Kaçırma Eylemleri, Kitle İletişimi ve Irak Direnişi...23 Yrd.Doç.Dr.Banu BASKAN KARSAK Sürdürülebilirlik İletişimi nde Kurumsal Sosyal Sorumluluğun Rolü ve Küresel Ekonomik Kriz...46 Ar.Gör.Mutlucan ŞAHAN Risk Toplumu nda Emek ve Sınıf...66 Ar.Gör.Gaye Aslı SANCAR Kriz İletişimi Sürecinde Hegemonik Model ve Bir Halkla İlişkiler Stratejisi Olarak Sosyal Sorumluluğun Uygulanması: British Petroleum (BP) Örneği...88 xi
Belirsizlik Toplumu nun Krizi İKİNCİ BÖLÜM: BELİRSİZLİĞİN YÖNETİMİ Eda TURANCI Made in China (Çin Malı) Sendromu ve Çin Ulusal Markasının Kriz Yönetimi...109 Nurgül ERYEŞİL Sağlık İletişiminde Bir Yöntem Olarak Risk Antropolojisinin Kullanımı ve Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklar (CYBH)...132 Sezen Burcu ER Küresel Risk Unsuru Olarak GDO lar (Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar) ve GDO lu Ürünlerin Medyada Temsili...159 Nurgül ERYEŞİL Sivil Havacılıkta Risk İletişimi: THY Tekirdağ Uçağı Kazası...192 Eda TURANCI Küresel Su Krizi ve Metalaştırılan Suyun Yeni Riskleri...223 xii
KISALTMALAR AA1000 AccountAbility 1000 AB Avrupa Birliği ABD Amerika Birleşik Devletleri AIDS Acquired Immune Deficiency Syndrome AİHM Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Ar-Ge Araştırma Geliştirme A.Ş. Anonim Şirketi ATO Ankara Ticaret Odası BBC British Broadcasting Corperation bkz. bakınız BM Birleşmiş Milletler BP British Petroleum BSE Bovine Spongiform Encephalopathy BT British Telecom BTC Bakü-Tiflis-Ceyhan CDC Centers for Disease Control CEO Chief Executive Officer CHP Cumhuriyet Halk Partisi CIA Central Intelligence Agency CNN Cable News Network CPSIA Consumer Product Safety Improvement Act CSR Corporate Social Responsibility CYBH Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklar ÇETKODER Çevre ve Tüketici Hakları Koruma Derneği Çev. Çeviren DNA Deoksiribo Nükleik Asit DSİ Devlet Su İşleri EC European Commission ed. editor/editör eds. editors EKG Elektrokardiyografi EMS Eosonophilia Myalgia Syndrome EU European Union FAA Federal Aviation Administration xiii
Belirsizlik Toplumu nun Krizi FAO FBIS FDA GAP GD GDO GRI GSMH HIV ibid. ICAO IE IFIC KEK loc.cit. LSE LSPR MERIA ODTÜ OECD op.cit. örn. POST PRC PVC SA 8000 SARS STD STK TEMA THY TİSK TSE TÜBİTAK Food and Agriculture Organization Foreign Broadcast Information Service Federal Food and Drug Administration Güneydoğu Anadolu Projesi Genetiği Değiştirilmiş Genetiği Değiştirilmiş Organizma Global Reporting Initiative Gayrı Safi Milli Hâsıla Human Immunodeficiency Virus ibidem International Civil Aviation Organization Instituto Empresa International Food Information Council Karma Ekonomik Komisyon loco citato London School of Economics London School of Public Relations Middle East of International Affairs Orta Doğu Teknik Üniversitesi Organization for Economic Co-Operation and Development opere citato örneğin Parlimantary Office of Science and Technology People s Repuplic of China Polivinil Klorür Social Accountibility Severe Acute Respiratory Syndrome Sexually Transmitted Disease Sivil Toplum Kuruluşu Türkiye Erozyonla Mücadele ve Ağaçlandırma Vakfı Türk Hava Yolları Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu Türk Standartları Enstitüsü Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu xiv
Küresel Su Krizi TÜSİAD UK UN UNESCO UNEP/MAP UNICEF US USA v. versus vb. ve benzeri VCD vd. vol. vs. yy. WEF WHO WTO WWF ZMO Türkiye Sanayici ve İşadamları Derneği United Kingdom United Nations United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization United Nations Environment Programme /Mediterranean Action Plan United Nations Children s Fund United States United States of America Video Compact Disc ve diğerleri volume vesaire yüzyıl World Economic Forum WorldHealth Organization World Trade Organization World Wild Fund for Nature Ziraat Mühendisleri Odası xv