Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı: 25, Sayfa 391-404, 2008 OKUL ÖNCESİ EĞİTİM ALAN VE ALMAYAN İLKÖĞRETİM 1. SINIF ÖĞRENCİLERİNİN RESİM UYGULAMALARINDAKİ FARKLILIKLAR Mehmet Büyükekiz S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Güzel Sanatlar Eğitimi Ana Bilim Dalı Resim-İş Öğretmenliği Bilim Dalı Yüksek Lisans Programı buyukekiz@gmail.com ÖZET Genel sanat eğitimi içinde hiçbir sanat, resim kadar insanın kendini tanımasında, kanıtlamasında, doğadaki varlıkların algılanmasında ve betimlenmesinde etkili olmamıştır. Bu bakımdan, Görsel Sanatlar Eğitiminin önemi okul öncesi dönemde çocuklarda algı ve ussal olarak başlar. Bu durum onun gelecekteki eğitim ve öğretimine kolaylıklar sağlar. Bu araştırmanın amacı, okul öncesi eğitim alan ilköğretim 1. sınıf öğrencilerinin, okul öncesi eğitim almamış öğrencilere göre resimlerinde belirgin farklılıkların olup olmadığını araştırmaktır. Bu araştırmada, okul öncesi dönemi resim-iş etkinlikleri ile ilköğretim dönemi etkinlikleri karşılaştırılarak incelenecektir. Araştırmanın verileri, 2006 2007 öğretim yılında Konya ili merkezindeki ikisi özel ve biri devlete ait olmak üzere üç ilköğretim okulunda toplam 84, 1.sınıf öğrencisi üzerinde yapılan uygulama çalışmasından elde edilen sonuçlar oluşturmaktadır. Anahtar Kelimeler: Okul Öncesi Sanat Eğitimi, Şema Öncesi Dönem, Şematik Dönem.
Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı: 25, Sayfa 391-404, 2008 THE DIFFERENCE IN ART PRACTISING BETWEEN THOSE WHO RECEIVE PREPRIMARY SCHOOL EDUCATION AND THOSE WHO DO NOT Mehmet Büyükekiz S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Güzel Sanatlar Eğitimi Ana Bilim Dalı Resim-İş Öğretmenliği Bilim Dalı Yüksek Lisans Programı buyukekiz@gmail.com ABSTRACT No other from of art in Fine Arts Education can be as painting in enabling one to know and prove himself and also preceive and describe the things in the world. For that reason, the importance of visual arts education starts perseptively and logically in preprimary school period and this condition brings him easiness in his later training and education. The purpose of this research is to study whether there is a clear diference in the art lecture of the first class primary students who attended a preschooling class and the others who did not art and handicraft activities in he preschooling period. The results will be compared with the activities in the primary school period. The data of this research were obtained from the work that was applied to total 84 first class primary school students who attended three different primary schools in the central Konya in 2006-2007. Two of these schools were private and the other one was a state school. Keywords: Preschooling Art Education, Preschema Period, Schematic Period.
Okul Öncesi Eğitim Alan ve Almayan 393 GİRİŞ Resim-iş etkinlikleri küçük çocukların ilgisini çeken ve onları bir şeyler yapmaya sevk eden bir etkinliktir. Bu konuda çocuklar ortaya bir şeyler koyma heyecanını yaşarlar ve bu durum onları son derece mutlu eder. Bu etkinlik çocukları mutlu etmekle beraber, onların sadece kas gelişimini ve becerilerinin artmasını sağlamakla sınırlı kalmamakta, aynı zamanda estetik duygularını, düşünce ve iradelerini de güçlendirmelerine olanak vermektedir. Çocuk resim yaparak aynı zamanda çevresi ile bir iletişimde bulunur. İmgeler yoluyla resimlerinde kullandığı nesneler ve ifadelerle çocukların neleri, nasıl düşündüğünü; ne anlatmak istediğini, coşkularını, sevinçlerini gibi dahi birçok şeyi yapmış olduğu çalışmalarında açıkça görebilmekteyiz. Bu durum, çocuğu daha yakından tanımak için yetişkinler tarafından güvenli bir araç olarak kullanılabilir. Bu araştırmanın amacı, okul öncesi sanat eğitimi almış ve almamış 6 7 yaş grubundaki ilköğretim 1.sınıf öğrencilerinin resimsel uygulamalarındaki farklılıklarını araştırmaktır. Bu çalışmada, araştırma örneklemi olarak Konya da bulunan Özel Armağan İlköğretim Okulu, Özel Esentepe İlköğretim Okulu ve Karatay Kocatepe İlköğretim Okulu ndaki ilköğretim birinci kademe birinci sınıf öğrencileri seçilmiştir. Bu araştırmanın değerlendirme aşamasında, okul öncesi eğitim alan ve almayan birinci sınıf öğrencileri arasında karşılaştırma yapılırken; öğrencilerin sayılarından ziyade, sınıf seviyeleri ve ortaya koydukları uygulama ürünleri dikkate alınacaktır. Okul Öncesi Dönemde Sanat Eğitimi: Genel itibariyle okul öncesi eğitim: Doğumdan ilkokulun başlangıcına kadar olan çocukluk yıllarını içine alan, bu yaş çocuklarının bireysel özelliklerini ve gelişimsel düzeylerine uygun zengin uyarıcı çevre imkanlarını sağlayan, onların tüm gelişimlerini toplumun kültürel değerleri ve özellikleri doğrultusunda en iyi biçimde yönlendiren bir eğitim sürecidir (Poyraz ve Dere, 2001 s.21). Türkiye de okul öncesi eğitiminin tarihi Fatih Sultan Mehmet döneminde vakıflara bağlı olarak kurulan Sıbyan Mektepleri nin kurulmasıyla başlasa da bu kurum ciddi anlamda 1981 yılında 10. Milli Eğitim Şurası nda alınan kararlarla resmiyetliğine kavuşmuştur (Yağcı, 2001 s.2,3; 14. MEB Şurası, 1993). Günümüzde okul öncesi eğitim kurumlarında sistemli veya sistemsiz bir şekilde sanat eğitimi çalışmaları yürütülmektedir. Hangi yaşta olursa olsun çocukların büyük bir çoğunluğu sanat eğitiminden büyük bir zevk almaktadır. Dışarıdan bakıldığında çocukların ellerini, elbiselerini ve etrafı kirletmelerine neden
394 M. Büyükekiz olmakta birlikte sanat eğitimi, onları hem eğlendiren hem de eğlendirirken birçok yararlar sağlayan etkinliklerin başında gelmektedir (Ulutaş ve Ersoy, 2004 s.1). Fakat Türkiye de okul öncesi eğitime yönelik bir plastik sanatlar eğitimi bulunmamaktadır. Milli Eğitim Bakanlığı nın da bu konuda ortaya koyduğu bir çalışmaya rastlanmamıştır. Ancak anaokulu programlarında etkinlik adı altında söz edilmektedir. Bu etkinliklerin asıl amacı da, çoğu zaman ünite konularına yardım ya da çocukların boş zamanlarını değerlendirmektir. Anaokulları için hazırlanan öğretim programlarında estetiğin ve yaratıcılığın gelişimi adı altında şu hedefler yer almaktadır; Bir birey olarak kendine ait ilgi ve yeteneklerinin farkına varabilme Büyük ve küçük kaslarını kullanarak özgün bir ürün meydana getirme Çevresindeki güzelliklerin farkına varabilme Düzeyine uygun, dile duyarlı bir ürün oluşturabilme Sonuçlandırılması gereken etkinliği bitirme konusunda sebat gösterebilme (Yağcı, 2001 s.63). Hedeflerde görüldüğü gibi, sanat eğitimi bağlamında yapılan etkinliklerde; Çocukların kendilerini tanıyarak yeteneklerinin ortaya çıkarılması, Çocukların gelişmelerine uygun ürünleri ortaya koymaları için teşvik edilmesi, Çevresindeki güzelliklere estetik yönden yaklaşması, İfade gücü olabilen ürünleri oluşturabilmesi ve bütün bu uygulamaları başarabilmesi için sabırlı olmayı öğrenmesi hedef davranışlar olarak ifade edilmiştir. Bu durum bize okul öncesi eğitimin ne kadar önemli ve gerekli olduğunu göstermektedir. Fakat okul öncesinde verilen sanat eğitimi yeteri boyutlarda değildir. Bunun nedeni belki de okul öncesi eğitim lisans programlarından kaynaklanabilir. Lisans programına bir göz atacak olursak, sanat eğitimi ile ilgili sadece üçüncü yılın birinci ve ikinci dönemlerinde haftada üç saat Resim Öğretimi ve dördüncü yılın birinci döneminde haftada dört saat Çocukta Yaratıcılık ve Çocuk Etkinlikleri dersleri yer almaktadır (www.yok.gov.tr, 2007). Programda sadece üç saatlik resim öğretimi dersi olması okul öncesi çocuk eğitiminde önemli yeri olan sanat eğitiminin yeteri kadar verilmesinde güçlükler doğuracaktır. Kuşkusuz anaokulu eğitimcilerinin, sanat eğitimi uzmanı olmaları beklenmemektedir. Asıl önemli olan nokta ilk çocukluk döneminde her çocukta var olan yaratıcılığı harekete geçirmede görevli öğretmenlerin çok iyi yetiştirilmesi ve bunun şansa bırakılmamasıdır.
Okul Öncesi Eğitim Alan ve Almayan 395 Okul Öncesinde Resim Öğretimi: Sanat ve çocuk birbirini tanımlayan sürekli değişen ve gelişen dinamik bir olgudur. Çocuğun sanatsal etkinlikleri onun bir çeşit düşünme dilini oluşturur. Hiçbir zaman iki çocuk birbirine benzeyen özellikler göstermez. Her biri gelişimsel, bilişsel, duygusal ve algılama gibi bireysel farklılıklar gösterir ve çevrelerine farklı bakış açılarıyla yaklaşarak yorumlarlar. Bu nedenle sanat etkinliklerinde yetişkinlerde olduğu gibi psikolojik bazı karakteristik özellikler gösterirler. Dolayısıyla çocuklar bu özelliklerini belli bir yaşa gelinceye kadar gizleme gereğini düşünmezler (Artut, 2002 s.198). Bu dönemde çocuğun renk tanımlaması sınırlı olup mavi, sarı, kırmızı gibi belirli renkleri kullanırlar. Zamanla çocuğun dünyasında renk önem kazanmaya başlar. Şematize bir süre daha devam eder. Bu durum ilköğretim üçüncü sınıfa kadar devam eder (Gökaydın, 1998 s.8). Okul öncesinde verilen sanat eğitiminde ilköğretimin planlı, programlı eğitimine göre, daha bağımsız, spontane bir şekilde çalışmalara yer verilir. 0-6 yaş arasındaki çocuklarda kendilerine has son derece özgür, kendi dünyasını yansıtan özel anlatım biçimleri vardır. Yaptıkları resimler onların iç dünyalarını yansıtır. Resimlerini yaparken önceden planlayarak yapmazlar, yaparken planlarlar. Çocuk resimleri onları yetişkinlere anlatan önemli bir anlatım aracıdır. Psikolojik, pedagojik, çevresel ve sanatsal faktörler açısından hatta zeka düzeyi bakımından çocuğu bize tanıtır (Dilmaç, 2002 s.45). Bu bakımdan, etkinlik ortamının sağlanmasında eğitimci son derece bilinçli ve duyarlı olmalıdır. Çocukların yaş gruplarına göre ilgili araç gereçler ve yardımcı materyaller sağlamalıdır. Eğitimci bazen çocuğun arkadaşı bazen de onu destekleyen ve motive eden kişi olmalıdır. Bu eğitimcinin çocuğu daha iyi anlamasına ve çocuktan daha fazla bilgi edinebilmesini sağlar. Okul öncesi eğitimcilerinde bulunması gereken özellikler ise şunlardır: Alanında yetkin, sabırlı, dikkatli, aktif ve yaratıcı olmalıdır. Pratik düşünceli, espritüel ve anında karar verebilecek güce sahip olabilmelidir. Mesleğinin önemimin mutlaka farkında olmalıdır. Kendisinin eksikliklerini, yeterliliklerinin bilincinde olup benlik kavramı gelişmiş düzeyde olmalıdır. Çocukların düzeylerine uygun sanatsal, özgün, yaratıcı etkinlikleri üretecek, oluşturabilecek birikim ve yetkinliğe sahip olabilmelidir. Çocukların resimsel gelişim özellikleri, düzeyleri ve bireysel ayrılıkları konusunda bilgili olmalıdırlar. Çocuk etkinliklerinin sergilenmesinde seçici olunmamalı, asla ayrım yapılmamalı, başkalarında farklı olan yetenek ve bireysel özelliklerin ortaya çıkarılması ve buna bağlı olarak da çocukta güven duygusunu geliştirmelidir.
396 M. Büyükekiz Çocuğun oluşturmuş olduğu sanatsal etkinliklerin eleştirilmesinden, sorgulanmasından uzak durulmalıdır (Artut, 2002). Çocuğun Sanatsal Gelişimi: Çocukların sanatsal gelişimi, onların bedensel, duygusal, sosyal ve düşünsel gelişimleriyle sıkı sıkıya bağlantılıdır. Lowenfeld e göre çocukların gelişim özellikleri dikkate alındığında, onların sanatsal gelişim evreleri, bulundukları yaşlardaki durumlarına göre beşe ayrılır (Artut, 2002 s.209). Karalama Dönemi ( 2 4 yaş) Şema Öncesi Dönem (4 7 yaş) Şematik Dönem ( 7 9 yaş ) Gerçekçilik Dönemi ( 9 12 yaş) Mantık (Görünürde Doğalcılık) Dönemi (12 14) Araştırma konusuyla alakalı olarak sadece şema öncesi dönem ve şematik dönem incelenecektir. Şema Öncesi Dönem (4-7 yaş): Bu dönemde çocuklar, canlandırmak istedikleri nesne ya da kavramla, düşünceleri arasında ilişki kurma kaygısını yaşamaya başladıklarından dolayı kendilerine özgü biçimler yaratmaya başlarlar. Bunlar ilk benzetme çabalarıdır. 4 yaşlarında resimlerinde çöp adam diye tanınan çizimler görülür (Abacı, 2005 s.46). 6-7 yaşlarında insan çizimlerinde geometrik formları kullanmaya başlarlar. Bu yaşlarda görülen tipik bir özellikte saydam (röntgen) resim özelliğidir. Yani bir evin içinin, duvarları yokmuş gibi çizilmesi içindeki eşyaların gösterilmesi gibi. Resimleri yalnızca çizgilerden oluşmaz, çizgilerin oluşturduğu biçimlerin iç kısımlarını da boyayarak yüzeyi renkle kapatabilirler. Renkler canlı ve özgür kullanılsa da biraz biraz gerçek nesnelerin renklerine bağlı kalınmaya başlanır (Abacı, 2005 s.47). Çocuğun 6 yaşına doğru resimlerinde ve diğer yaratıcı etkinliklerinde oranların daha gerçekçi olmaya başladığı görülür. Nesneler arası bağlantı ve mekan içine yerleştirmede bir ilerleme görülür. Ayrıntılar çoğalır, figürler bir merkez etrafına toplanmaya başlar ya da yer çizgisi dediğimiz çizgi üzerine anlamlı biçimde dizilir (San, 1977 s.98).
Okul Öncesi Eğitim Alan ve Almayan 397 Şematik Dönem (7-9 yaş): Yoğun sanatsal etkinliklerin yaşandığı okul öncesi eğitiminin ardından ilköğretime gelen çocuk, birdenbire yaşantısında hiç olmamış bir olguyla, üstelik kuralları olan ve kurallara uymanın ölçülüp değerlendirildiği sanat ve sanat eğitimi ile karşılaşır. Çocuk için yaşantının bir parçasıyken okulla birlikte ders boyutuna indirgenen sanat, ifade etme aracının yazıya kaymasıyla çocukların gündeminden uzaklaşır. Çocuk bu dönemde çevresiyle somut ilişkilerinden elde ettiği imgeleri zihninde işleyerek yeni şemalar oluşturur. Çocuğun özellikle bu dönemde, okuma yazma öğrenmenin de etkisiyle, çalışmasını yazı ile destekleme ihtiyacı içinde olduğu görülür. Çocuk bu yaşlarda farklı bakış açıları geliştirerek önemli gördüğü ayrıntıları abartarak çizer. Renkler de ise ilköğretime başladığında imgelerle düşünmekten uzaklaşıp gerçeğe yönelmeye başlar. Bu durum resimlerindeki renkleri gerçeğe daha yakın kılmaktadır. Ustaca hazırlanmış programlarla ve sanatçı duyarlığı olan eğitimcilerle küçük yaşlarda yakalanan sanatsallık ile gerçeği yansıtma becerisi bir arada geliştirilmeye çalışılırsa, çocukların yaratıcı gücü kesintiye uğratılmadan sanat eğitimlerine devam edebilirler (Abacı, 2005 s.49). Okul Öncesi Dönem Resim-iş Etkinliklerinin İlköğretim Dönemi İle Karşılaştırılması: Okul öncesi dönemdeki resim iş faaliyetleri, bilişsel temel alanlara göre son derece önemlidir. Resim-iş faaliyetleri çocuğun genel gelişiminde önemli bir faktördür ve ilköğretim dönemine kadar etkisini devam ettirir. Okul öncesi ve ilköğretim öğrencilerinin sanatsal faaliyetlerinin doğal olarak anlam ve amaçları bakımından bazı farklılıkları vardır. Bunlar: Okul öncesi çocuğun resimleri daha spontane, daha özgürdür. Çizimlerinde önceden kararlaştırılmış konular görülmez. Renk kullanımında daha canlı ve coşkuludur. İlköğretimde yönlendirme daha fazladır. İlköğretimde çizilecek olan konular önceden belirlenmiştir. Okul öncesinde çizgiler özellik bakımından büyük, eğik dairesel çizgiler ve leke şeklinde geniş planlı boyamalar etkindir. Okul öncesinde estetik kaygılar bulunmadığı için resim çalışmalarında daha özgürdürler. İlköğretimde cinsiyet ayrımından kaynaklanan belirgin farklılıklar görülür. İlköğretimde estetik kaygılar ön plana çıktığı için yaptıkları çalışmanın beğenilmesi düşüncesi ile bir tedirginlik ve kararsızlık dikkati çeker bu duruma okul öncesi resimlerinde rastlanmaz (Artut, 2002; Dilmaç, 2002).
398 M. Büyükekiz DEĞERLENDİRME Araştırmanın örneklemi rastgele seçilmiştir. İncelemeye, Konya ili merkezinde Milli Eğitim Müdürlüğü ne bağlı ikisi özel biri devlet olmak üzere, üç ilköğretim okulu seçilmiştir. Bu araştırmada 30 u kız 54 ü erkek toplam 84 kişiden oluşan ilköğretim birinci sınıf öğrencisi üzerinde yapılan uygulama çalışmaları kullanılmıştır. Giriş kısmında da belirtildiği gibi, bu araştırmanın değerlendirme aşamasında, okul öncesi eğitim alan ve almayan birinci sınıf öğrencileri arasında karşılaştırma yapılırken; öğrencilerin sayılarından ziyade, sınıf seviyeleri ve ortaya koydukları uygulama ürünleri dikkate alınacaktır. Öğrencilerin geneli 6 7 yaş grubunu oluşturmaktadır. Okul öncesi eğitim alan öğrenci sayısı 65, almayanların sayısı ise 19 dur. Okulların dağılımına göre ise durum şöyledir: Özel Armağan İ.Ö.O...: 17 öğrenci okul öncesi eğitim almış 5 öğrenci ise okul öncesi eğitim almamıştır. Özel Esentepe İ.Ö.O.: 25 öğrenci okul öncesi eğitim almış 4 öğrenci ise okul öncesi eğitim almamıştır. Kocatepe İ.Ö.O.: 23 öğrenci okul öncesi eğitim almış 10 öğrenci ise okul öncesi eğitim almamıştır. Belirlenen okullarda ilköğretim 1.sınıf öğrencilerine bahar ve piknik konulu resim yaptırılmış, bu etkinlikte öğrencilerden resim kâğıtlarına resimlerini kuru boya veya pastel boya kullanarak yapmaları istenmiş ve bu uygulama bir ders saati (40 ) süresinde gerçekleştirilmiştir. Her öğrenci kendi çalışmasını özgün bir şekilde ifade etmesi için öğrencilere uygulama öncesinde, beyin fırtınası tekniği uygulanmıştır. Bu teknikle bahar mevsimi ile birlikte nelerin yapılabileceği sınıfa sorulmuş, bu bağlamda insanların bahar mevsiminde piknik yaptıkları düşünülmüş, piknikte nelerin bulunduğu ve piknikte neler yapıldığı konuları sınıfta tartışılmıştır. Bir ders saati sonunda öğrencilerin teker teker resimleri toplanmış, toplanan resimler karşılaştırılarak değerlendirilmiştir. Değerlendirmeye ölçüt olarak sanat eleman ve ilkeleri kullanılmış; gerekli görüldüğü durumlarda uzman öğretim elemanlarından destek alınmıştır. Tablo incelendiğinde kimi özelliklerde iki grup arasında belirgin farkların olduğu, kimi özelliklerde ise bu farkların en aza indiği görülmüştür. Bu tablo dahilinde okul öncesi eğitim almış öğrencilerin resimlerindeki ifadeler sanatsal gelişim içerisinde şematik dönemin özelliklerini belirgin olarak göstermiş, okul öncesi eğitim almayan öğrenciler ise, alan öğrenciler ile aynı yaş grubunda olmasına rağmen, bu öğrencilerin halen şema öncesi dönem özelliklerini taşıdığı, şematik döneme geçişte problemler yaşadığı gözlenmiştir.
Okul Öncesi Eğitim Alan ve Almayan 399 Tablo 1. Öğrencilerin resimleri karşılaştırıldığında şöyle bir tablo ortaya çıkmıştır: Okul Öncesi Eğitim Almayan: Okul Öncesi Eğitim Alan: Çalışmalarda özgün ifadeler nispeten sınırlıdır, (kendine has özellik ve farklılıktan ziyade standart ağaç, masa, çiçekler vb. objeler görülür) Figürler bir mekan içerisinde havada uçuşmaktadır. Yer ve gök çizgisi belirgin olmadığından gökyüzü ve yer düzlemi iç içedir. Figürlerde oran orantı ayrımı yapılmamıştır. Genelde figürler mekân içerisinde irili ufaklı bir şekilde yok olmaktadır. İmgelerde soyut kavramlar görülmemektedir. Kullanılan nesneler, objeler sınırlıdır. Kalıplaşmış şekiller tekrar edilir (M şeklinde dağlar, Cin Ali şeklinde insan figürleri vb.). Renkleri kullanmada temkinli yaklaşılmıştır. Renk çeşitliliği daha azdır. Figürlerde çöp adam çizimleri etkin olarak devam etmektedir. Genelde boyanan yüzeylerin kenarları çizgilerle sınırlanmıştır. Kompozisyon olarak kâğıt etkin olarak kullanılamamakta, yer yer kâğıtta boşluklar göze çarpmaktadır. Çalışmalarda özgünlük ön plandadır. Kalıplaşmış şekiller olsa da bunlar ikinci planda kalmaktadır. Figürler mekan içerisinde bir zemin düzlemi oluşturularak oturtulmuştur. Yer ve gök belirgin şekilde çizgi veya renklerle boyanarak birbirlerinden ayrılmaktadır. Oran orantı vurgulanmak istenen kişiler için daha büyük ve belirgin olarak çizilmiştir. Figürler mekânı kaplamaktadır. İmgeler de soyut kavramlar tespit edilmiştir. (Ekler, Şekil 1 ortadaki figürün içinde ağaçlar çizilmiştir. Bu da bize insanın doğa sevgisini göstermektedir.) Kullanılan objeler, nesnelerde çeşitlilik vardır (yanan ateş, mangal, kuşlar, bitkiler, kelebekler vb...). Renkler daha özgürce kullanılmıştır. Renk çeşitliliği göze çarpmaktadır, canlı renkler ön plandadır, özgürce kullanılmaktadır. Figürlerde gerçekçi insan vücudu daha belirgin olarak kullanılmıştır. Çizgiler sınırlanmaktan ziyade objeleri belirginleştirmek ya da ifade etmek için kullanılmıştır. Kompozisyon olarak kâğıdın tüm yüzeyi kullanılmıştır. Rahatsız edici boşluklar yoktur. Yapılan uygulama çalışması ve elde edilen veriler neticesinde iki grup öğrenci arasında ilk başta belirgin farklılıklar olmadığı görülse de sanatsal gelişim açısından ele alındığında bu farklar ortaya çıkmaktadır. Okul öncesi eğitim almayan öğrencilerin ders esnasında daha çekingen oldukları ve bazılarının da içe kapanık oldukları görülmüştür. Bu öğrencilere kendi resimlerinin ne anlattığı sorulduğunda öğrencilerin çekingen oldukları ve cevap verirken sıkılgan tavır
400 M. Büyükekiz gösterdikleri tespit edilmiştir. Buna karşın, okul öncesi eğitim alan öğrencilerin ise, almayanlara nazaran daha aktif oldukları, resim yaparken daha fazla zevk aldıkları, değişik fikirler ve düşünceler öne sürerek çalışmalarını bu doğrultuda yaptıkları gözlenmiştir. Bu öğrenciler diğerlerine nazaran diyaloglarda kendilerinden emin cevaplar vermektedirler. Örneğin, Şekil-1 deki resmi çizen Okul öncesi eğitim almış sınıftaki erkek bir öğrenci ile aşağıdaki diyalog şu şeklide geçmiştir: Araştırmacı: Bahar gelince neler yaparsın? Öğrenci: Çok seviniyorum baharın gelişine, tabiat yeniden doğuyor öğretmenim. Araştırmacı: Ne gibi bana örnek verebilir misin? Öğrenci: Gökyüzünden bulutlar gidiyor, yağmurlar yağıyor, tarlalar yeşeriyor, çiçekler açıyor, pikniğe gidiyoruz. Araştırmacı: Peki bu yapmış olduğun resimde dikkatimi çeken büyük figür var. Bu çocuk figürünün içindekiler neler? Yoksa elbisesi mi öyle onun? Öğrenci: Hayır öğretmenim. O çocuk benim. Ben tabiatı çok seviyorum. Bu nedenle ağaç ve çiçek resimlerini vücudumda çizdim ki bu sevgimi ifade edebileyim. Yani onlar benim kalbimde, hissediyorum. SONUÇ Bu araştırma neticesinde elde edilen bulgular gösteriyor ki okul öncesi çocuğa verilen eğitim onu her yönden geliştirmekle birlikte aynı zamanda sanatsal ve yaratıcılık anlamında çocuğa bir çok şey verebilmektedir. Kalem tutuşundan ilk karalama evresine, sembollerden şemalara (örn. Ağaç, ev, insan şekillerinin şemalaşması gibi), bütün bu olguların oluşmasında ve gelişmesinde gerek okul öncesi eğitimin gerekse eğitimcilerin büyük rollerinin olduğu bir gerçektir. Bu noktada ise eğitimcilere büyük sorumluluklar düşmektedir. Okul öncesi dönemde çocuklarla birebir iletişim içerisinde bulunarak onların sanatsal etkinliklerinde çocukları teşvik etmeli onların yaratıcılıklarını öldürmemelidir. Çocuklar resim çizerlerken onları yönlendirmekten kaçınmalıdır. Bu dönemde zaten bilgiyi doğrudan vermek amaç olmadığından çocukların kullanacağı resimle ilgili araç gereçler tanıtılmalı, uygulama aşamasında eğitimci sadece rehber olmalı ve çocuğun yaratıcılığını ortaya çıkarmalıdır. Gerektiğinde renkler ile ilgili öğrencilere ana renkler ve ara renklerin neler olduğu hakkındaki bilgiler öğrenciyi sıkmadan verilebilir. Resim yaparken çizdikleri objeleri kağıtta boşluklar kalmamasına dikkat edecek şekilde yapmaları hususunda bilgiler verilebilir. Bütün bunlar daha önce değinildiği gibi çocuğa doğrudan bilgi
Okul Öncesi Eğitim Alan ve Almayan 401 vermek yerine, sadece onlara yapacakları sanat çalışmalarında bir rehber niteliğinde olmalıdır. Eğer çocuk okul öncesi dönemde sanatsal etkinliklerini verimli ve güzel bir şekilde yaşamışsa ilköğretime geldiğinde resim derslerinde zorluk çekmeden başarılı bir şekilde çalışmalarını devam ettirecektir. Elbette bu noktada ilköğretim döneminde de eğitimci, aynen okul öncesi dönemde olduğu gibi kesinlikle çocukları yönlendirmemeli, bunun yerine onlara rehber olarak yol göstermelidir. Ayrıca resim dersini sadece yüksek not almak için konulan bir dersmiş gibi sevdirmekten kaçınmalıdır. Bu durum çocuğun resimden soğumasına ve var olan yaratıcılığının da yok olmasına neden olacaktır. Ayrıca her öğrenci resim yapmayı sevmeyebilir. Bu noktada eğitimci resim derslerinin eğlenceli geçmesi için farklı etkinlikler yaparak bu tip öğrencilere resmi sevdirebilir. Netice itibari ile okul öncesi dönemde verilen tüm eğitimin, çocuk üzerinde son derece olumlu etkiler bıraktığı şüphesizdir. Sanat eğitimi bağlamında incelediğimizde okul öncesi dönem, çocukta yaratıcılığı ortaya çıkarmakta, özgür düşünebilmeyi öğretmekte, düşündüğünü daha verimli ve aktif bir şekilde ifade edebilme tecrübesini kazandırabilmektedir. Çocuk hayata farklı açılardan bakabilmeyi ilk kez bu dönemde sanatsal etkinliklerle öğrenmeye başlamaktadır. Kuşkusuz ki okul öncesi dönemden artık ilköğretime gelmiş olan çocuk resim derslerinde verilen her konuda farklı bakış açıları geliştirebilecek, bunları özgürce ifade edebilecek, diğer çocuklara göre daha aktif ve daha verimli olacaktır. Kendini kolayca ifade edebilen ve topluma yararlı bir birey olmanın ilk temellerini atmış olacaktır.
402 M. Büyükekiz EKLER Okul Öncesi Eğitim Alan Öğrenci Çalışmaları Şekil 1 Şekil 2 Şekil 3 Şekil 4 Şekil 5 Şekil 6
403 Okul Öncesi Eğitim Alan ve Almayan Okul Öncesi Eğitim Almayan Öğrenci Çalışmaları Şekil 7 Şekil 9 Şekil 11 Şekil 8 Şekil 10 Şekil - 12
404 M. Büyükekiz KAYNAKLAR Abacı, O. (2005). Çocuğun Sanatsal Gelişimi. Özsoy, V. (Ed.) İlköğretim Sanat Eğitimi Kuramları ve Yöntemleri (ss.43-52) Ankara: GÖRSED Yayınevi Artut, K. (2002). Sanat Eğitimi Kuram ve Yöntemleri. Ankara: 2. Basım. Anı Yayıncılık Dilmaç, O. (2002). Dört Altı Yaş Arası Okulöncesi Dönemde Resim iş Faaliyetlerinin Çocuğun, Zihinsel ve Bedensel Gelişimine Etkileri. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Gökaydın, N (1998). Eğitimde Tasarı ve Görsel Algı. İstanbul, Milli Eğitim Basımevi. MEB (1993). 14. Milli Eğitim Şurası http://ttkb.meb.gov.tr/ (12 Ağustos 2007) YÖK (1997). (15 Ağustos 2007) Okul Öncesi Eğitimi Lisans Programı www.yok.gov.tr/egitim/ogretmen/ogretmen_yetistirme_lisans/ok_onc.pdf (15 Ağustos 2007). Poyraz, H. ve Dere, H. (2001). Okulöncesi Eğitimin İlke ve Yöntemleri. Ankara: Anı Yayıncılık. San, İ. (1977). Sanatsal Yaratma ve Çocuktaki Yaratıcılık. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Ulutaş, İ ve Ersoy, Ö. (2004) Okul Öncesi Dönemde Sanat Eğitimi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 2(1), 1 12. Yağcı, K. (2001). Okul Öncesi Dönem Plastik Sanatlar Eğitimi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.