Prof.Dr. BERTİL EMRAH ODER Koç Üniversitesi Hukuk Fakültesi Prof.Dr. OSMAN KORKUT KANADOĞLU Özyeğin Üniversitesi Hukuk Fakültesi UYGULAMALI ANAYASA HUKUKU Norm ve Karar İncelemeleri Metin Çözümlemeleri Güncel ve Varsayımsal Olaylar Genişletilmiş ve Yenilenmiş 2. Baskı
Yayın No : 2843 Hukuk Dizisi : 1401 1. Baskı - Ekim 2008 - İSTANBUL 2. Baskı - Şubat 2013 - İSTANBUL ISBN 978-605 - 377-869 - 1 Copyright Bu kitabın Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Baskı -Cilt Kapak Tasarım : Beta Basım A.Ş. : Pasifik Ofset Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3 Baha İş Merkezi A Blok Avcılar / İSTANBUL Tel: (0212) 412 17 77 (Sertifika No. 12027) : Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05-511 36 50 www.betayayincilik.com
ÖNSÖZ Anayasa Hukuku nun öğrenme-öğretme boyutuna ilişkin olan bu kitap, 2008 yılında yayınlanan Uygulamalı Anayasa Hukuku nun 2008 Ekim-2013 Ocak arasında yaşanan anayasal gelişmeleri içerecek biçimde yenilenmiş ve genişletilmiş ikinci basısıdır. 2008 yılından günümüze karşılaştırmalı modellerde yeni anayasa yapıcılıkları ile Türkiye deki anayasa değişiklikleri ve anayasal içtihada dayanan köklü anayasal değişim ikinci basıda dikkate alınarak kitaba eklenmiştir. İkinci basının hazırlanmasında, gözlem ve paylaşımlarını ileten tüm meslektaşlarımızın; temel sorunlarda daha da derinleşmemizi sağlayan öğrencilerimizin katkıları özel değer taşımaktadır. Kitabın dizgisinde büyük emeği geçen Gülgonca Çarpık a titiz, sabırlı ve kolaylaştırıcı çalışmasından ötürü ne kadar teşekkür etsek azdır. Kitabın ikinci basısının yayınını kabul eden Beta Yayınevi sahibi Seyhan Satar a; kitabın basım ve yayımında görev alan tüm çalışanlara ayrıca teşekkür ederiz. Uygulamalı Anayasa Hukuku nun ikinci basısının Anayasa Hukuku öğrenimi-öğretiminde çok yönlü, çok boyutlu, karşılaştırmalı, içtihada dayalı, diğer hukuk dalları ile bütünleşik ve çözümlemeci bakış açılarının geliştirilmesine katkı sunmasını diliyoruz. 25 Ocak 2013 Bertil Emrah Oder Rumeli Feneri-Istanbul Osman Korkut Kanadoğlu Altunizade-Istanbul
SUNUŞ Uygulamalı Anayasa Hukuku başlıklı bu kitap norm ve karar çözümlemelerini, öğretinin görüşlerini, varsayımsal ve güncel örnek olayları içeren bir Anayasa Hukuku ders kitabıdır. Kitap, yöntem ve konu bakımından 2001 yılında yayınladığımız Aktif Öğrenme İçin Anayasa Hukuku Pratik Çalışmaları adlı çalışmayı esas almaktadır. Ancak bu kez kapsam ve içerik bakımından daha geniş ve yoğun bir çalışma ortaya konulmaktadır. Kapsam ve içeriğe ilişkin bu değişim, seçilmiş belirli alanlarda aktif öğrenme yöntemine odaklanan pratik çalışma yönteminden farklı bir yaklaşımın sonucudur. Söz konusu yaklaşım, Anayasa Hukukunun Genel Esasları ile Türk Anayasa Hukuku nun özgül konularının tümünün norm, karar, öğreti ve örnek olayların derlenmesi ile öğretilmesi ve öğrenilmesine dayanmaktadır. Böylece öğretme-öğrenme sürecinin farklı aşamaları olan tanıtma-tanıma, bilgi verme-bilgi alma, çözümletme-çözümleme ve pekiştirmenin farklı türdeki metinleri inceleyerek etkin biçimde sağlanması hedeflenmektedir. Elinizdeki kitap, öğretiden alıntılar içermekle birlikte, klasik ders kitabı ya da monografi türünde değildir. Öğrenme sürecinde, Türkiye de Anayasa Hukuku yazınındaki farklı ders kitapları ve monografilerden yararlanmak kaçınılmazdır. Uygulamalı Anayasa Hukuku beş farklı kategorideki materyalin derlenmesi, konu ve anlam bütünlüğüne sahip bir kurgu ile sunulması, varsayımsal olaylarda olguların hukuksal örgü içinde yaratılması ve sorularla desteklenmesini içermektedir. Söz konusu kategoriler, (1) karşılaştırmalı anayasa hukukunu da kapsamak üzere anayasa hukuku normları ( maddi anlamda anayasa ); (2) karşılaştırmalı hukuk ve İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi içtihadını da kapsamak üzere karar alıntıları; (3) öğretiden alıntılar; (4) basın taramalarına dayalı güncel olaylar ve (5) varsayımsal olaylardır. Kitapta, karar alıntıları bakımından, başta Anayasa Mahkemesi kararları olmak üzere Federal Alman Anayasa Mahkemesi, Amerikan Yüksek Mahkemesi, Hindistan Yüksek Mahkemesi, Fransız Anayasa Konseyi, Belçika Temyiz Mahkemesi ve İspanyol Yüksek Mahkemesi kararları gibi karşılaştırmalı içtihat da gözetilmiştir. Bu noktada, konuların bütünlüğü ve dengesini sağlama kaygısıyla seçici davranılmakla birlikte, dönüm noktası oluşturan kararlara ölçülü bir biçimde yer verilmeye çalışılmıştır. Kararlara ilişkin çözümleme sorularında, akademik tartışma ortamı yaratabilmek
VI için, genel ifadelerden kaçınılmıştır. O nedenle, karardaki belirli noktalara dikkat çekecek sorular kaleme alınmıştır. Ulusal içtihattan yapılan karar alıntısı sayısı, aynı karardan yapılan farklı alıntılarla birlikte 200 ü geçmiştir. Bu sayıya, yalnızca Anayasa Mahkemesi kararları değil, Yargıtay ve Danıştay kararlarından yapılan alıntılar da dahildir. Kitap, karşılaştırmalı hukuk ve İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi içtihadından 30 un üstünde karara da yer vermektedir. Kitaptaki varsayımsal olaylar, yanıtlanması beklenen sorulara göre tasarlanmış kurgusal örneklerdir. Varsayımsal olaylarda, yaşamın olağan akışına uygun ve aşırılıklardan uzak kurgulamaya özen gösterilmiştir. Kitapta, toplam 1oo ü aşkın varsayımsal olay yer almaktadır. Güncel olaylara ilişkin sorularda, Türkiye de devlet örgütlenmesi ve temel hak ve özgürlüklere ilişkin somut olayları izlemek ve unutmamak, yazarlar için de bir öncelik olmuştur. Güncel olaylar, yalnızca siyasal kültür ile Anayasa arasındaki ilişkiyi değil, aynı zamanda kopukluğu da ortaya koymayı hedeflemektedir. Öğreti, karar ve norm alıntıları bakımından, soruların yanıtı, ilgili metnin anlaşılması ve çözümlenmesine bağlıdır. Bu nedenle, yanıtlar zaten metnin saklı unsurudurlar. Öğreti, karar ve norm alıntıları, öğrenme sürecinde çözümleme aşaması ile eş zamanda, konuyu tanıtma-tanıma ve bilgi verme-bilgi edinme aşamasına hizmet etmektedir. Varsayımsal ve güncel olaylarda soruların yanıtı, edinilmiş bilginin olaya uyarlanması gibi farklı bir bilişsel sürece karşılık gelmektedir. Bu noktada, kitaptaki öğreti, karar ve norm çözümlemeleri yanında, klasik ders kitaplarına ve monografilere yönelmek de gereklidir. Varsayımsal ve güncel olay sorularındaki Anayasa Hukuku sorunlarının ayırt edilmesi, öğrencinin kuramsal bilgiyi özümsemiş olmasına bağlıdır. Ancak bu halde, sorudaki olay hukuksal bakımdan anlam kazanabilir. Bunun için, bilginin yığılmacı bir yöntemle edinilmemesi önkoşuldur. Anayasa Hukuku nda bilgi edinme sürecinin başlangıç aşaması zorlayıcı ve karmaşık gibi gözükse de, beş noktaya özellikle dikkat edilmesi önem taşımaktadır: (1) Kavram içeriklerini doğru öğrenmek; (2) öğrenilen yeni kavramlara uygun bir bakış açısı oluşturmak; (3) öğrenilen yeni kavramların dili ile konuşmak; (4) bir konuda edinilen kavramsal bilginin diğer konularla bağlantısını kurabilmek; (5) kavramsal bilginin kullanımında, kavramların doğru içerikle kullanımı yanında, bir adımı diğeriyle çelişmeyen gerekçelendirme aşamaları oluşturmak. Bir noktaya özellikle dikkat çekmek istiyoruz. Varsayımsal ve güncel olaylara dayalı sorularda, yanıtlara yer verilmemiştir. Yanıtlara yer vermek, yanıtların kalıplar biçiminde algılanmasına ve araştırmasız çalışma yöntemine zemin hazırlayabilirdi. Böyle bir yöntem, kolaycılığı destekleme anlamına geldiği kadar, derslerde çoğulcu bir tartışma ortamının oluşmasına da engeldir. Anılan gerekçelerle, yanıtsız soru tercihi bilinçli bir seçimi yansıtmaktadır.
VII Biçim açısından, kitapta bölüm-konu-başlık-alt başlık temelli bir sınıflandırma değil, konuların başlık ve alt başlıklara ayrıldığı bir sınıflandırma benimsenmiştir. Bu yöntemin, kitabın özüne ve kavranmasına daha uygun olduğu kanısındayız. Uzun ve karmaşık konularda, alıntıların sürekliliğini gösterebilmek için, birbirini izleyen paragrafların başında tırnak işaretlerini de özellikle kullandık. Aksi halde, alıntılardaki sürekliliğin anlaşılması zor olabilirdi. Öğreti alıntılarında, alıntıların tümü akademik kurallara uygun biçimde atıflarıyla yer almıştır. Bu noktada sınırlı örneklere yer verilmiş olması, kitabın özgün niteliğini korumak içindir. Karşılaştırmalı hukuk ve İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi içtihadından yapılan alıntıların çevirileri, aksi belirtilmemişse, yazarlara aittir. Daha önce çevirileri yayınlanmamış ya da eksik yapılmış dört karar alıntısını Ersel Aldabak; bir karar alıntısını Saadet Yüksel ve bir kanun alıntısı ile derlemeyi Alişan Çapan Türkçe ye çevirmiştir. Bu çevirilerde, çevirmenler açıkça belirtilmektedir. Kitap içeriğinin tasarımı, materyalin derlenmesi, soruların düzenlenmesi ve tüm metnin gözden geçirilmesi geniş bir zaman diliminde ve yazarlar tarafından tartışılarak oluşturulmuştur. Denetim ve düzeltme aşaması da, çok farklı nitelikte metnin bulunduğu bu çalışmada, özenli ve sabırlı olmayı gerektirmiştir. Kitapta kendimize ait tüm bölümlerde, ortak anlatımın varlığına ve birörnek yazım kurallarına dikkat edilmiştir. Ancak alıntılarda, düzeltme ve düzenleme yapılmaması gerektiğinden, her bir alıntı kendi özgün anlatımına ve yazım kurallarına sahiptir. Bununla birlikte, alıntılanan bölümlerde anlatım bozuklukları parantezli ifadelerle giderilmeye çalışılmıştır. Belirtmek istediğimiz nokta, Anayasa Mahkemesi kararlarının yazım kurallarının doğru kullanımı ve birörnek uygulanması bakımından ciddi bir gözden geçirmeye gerek duyduğudur. Kitap, adından da anlaşılacağı gibi Anayasa Hukuku nun salt kuramsal değil, uygulamalı bir hukuk dalı oluşunu vurguluyor. Özellikle özgürlükler rejimi konusunda çok sayıdaki örnek olay, aslında Anayasa Hukuku nun diğer hukuk dalları bakımından unutulmaması gereken boyutlarını da ortaya koymaktadır. Bu dalın, zengin ve devingen yönünün, öznel ve siyasal görüşlerin ötesinde, nesnel hukuksal yöntemlerle tartışılması, yazarlar için temel bir önceliktir. Kitap aracılığıyla, Anayasa Hukuku nu öğretme konusundaki deneyimimizi paylaşmayı umuyoruz.
İÇİNDEKİLER Konu 1: Anayasa Kavramı...1 I. Maddi / Şekli (Biçimsel) Anayasa...1 Katı / Esnek (Yumuşak) Anayasa...3 I Yazılı / Teamüli Anayasa...5 IV. Anayasanın Normatif Anlamı ve Normlar Hiyerarşisi...7 V. Genel Değerlendirme Soruları...8 Konu 2: Kurucu İktidar (Anayasanın Yapılması ve Değiştirilmesi)...11 I. Asli / Tali (Türev) Kurucu İktidar...11 Tali (Türev) Kurucu İktidarın Sınırları...14 I Demokratik Kurucu İktidar...17 IV. Türk Anayasa Yargısında Anayasa Değişikliklerinin Yargısal Denetimi... 15 V. Genel Değerlendirme Soruları...30 Konu 3: Yasama Yetkisi ve Kanun...35 I. Yasama Yetkisinin Özellikleri...35 Yasama Yetkisi ve Yürütmenin Düzenleme Alanı...36 I Maddi Kanun...38 IV. Şekli (Biçimsel) Kanun...39 V. Genel Değerlendirme Soruları...41 Konu 4: Parlamento Kararları...49 I. Parlamento Kararı ile Düzenlenmesi Gereken Konular...49 Parlamento Kararlarının Yargısal Denetimi...49 I İçtüzük / İçtüzük Niteliğinde Uygulama ve Kararlar...51 IV. Güvenoylamasına İlişkin TBMM Kararı...54 V. Seçimlerin Yenilenmesine İlişkin TBMM Kararı...55 VI. 2007 Anayasa Değişikliği Öncesi Cumhurbaşkanı nın Seçimi Süreci: 367 Krizi...55 V Genel Değerlendirme Soruları...57
X Konu 5: Kanun Hükmünde Kararnameler (KHK)...63 I. KHKlerle İlgili Çalışma Soruları...63 Anayasa Mahkemesi Kararlarında KHKler...64 1. KHKlerin Hukuki Niteliği ve Yasama Yetkisinin Devredilmezliği İlkesi...64 2. Yetki Yasasının Kapsamı ve KHK Çıkarma Yetkisinin Konu Bakımından Sınırlı Oluşu...65 3. KHK Uygulamalarının Yasama Yetkisinin Devredilmezliği İlkesine Aykırı Bulunmasının Koşulları...67 4. Anayasa Mahkemesi nin Yetki Kanununa İlişkin İçtihadındaki Değişiklik...68 5. Yetki Kanununun Kapsamı...69 6. Yetki Yasasının Varlığı Açısından OHAL KHKleri ile Olağan KHKler Arasındaki Fark Anayasa ya Uygunluk Denetimi Açısından Kanun ile KHK Arasındaki Fark...71 7. OHAL KHKlerinin Anayasa ya Uygunluk Denetimi...71 I KHK Uygulamalarından Doğabilecek Hukuksal Sorunlara İlişkin Örnek Olaylar...73 Konu 6: Siyasi İktidarın Kaynağına İlişkin Demokratik Görüşler ve Bunlara Bağlı Vekalet Anlayışları...83 I. Halk Egemenliği ve Emredici Vekalet...83 1. Halk Egemenliği ya da Rousseau cu Egemenlik Anlayışı...83 2. Halk Egemenliği Anlayışının Uzantısı: Emredici Vekalet...84 Ulus / Millet Egemenliği ve Temsili Vekalet...85 1. Ulus / Millet Egemenliği...85 2. Ulus / Millet Egemenliği Anlayışının Uzantısı: Temsili Vekalet...87 I Karşılaştırmalı Hukuk: Çağdaş Anayasalarda Egemenlik ve Vekalet Anlayışları...87 1. Halk ve Ulus / Millet Egemenliği Arasındaki Geçişkenlik...87 2. Emredici Vekaletin Yasaklanması ya da Benimsenmemesi...88 IV. Genel Değerlendirme Soruları...88 Konu 7: Egemenliğin Yapısına Göre Devlet Biçimleri ve Egemenliğin Kullanılmasına Göre Yönetim (Hükümet) Biçimleri...93 I. Egemenliğin Yapısına Göre Devlet Biçimleri...93 1. Üniter (Tekil) Devlet...93 2. Üniter (Tekil) Devlette İdari Örgütlenme...94
XI 3. Federal Devlet...94 4. Bölgeli Devlet...97 Egemenliğin Kullanılmasına Göre Yönetim (Hükümet) Biçimleri...99 1. Temsil Olgusu ve Temsili Yönetim...99 2. Temsili, Yarı-Temsili, Yarı-Doğrudan ve Doğrudan Yönetim...100 I Karma Sorular...101 Konu 8: Seçim...113 I. Seçme / Seçilme Hakkı ve Sınırları...113 Seçim Sistemleri ve Türk Anayasa Mahkemesi...117 I %10 luk Ülke Barajı ve İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi...122 IV. Genel Değerlendirme Soruları...125 Konu 9: Demokrasi / Demokratik Toplum Düzeni / Demokratik Devlet / Çoğulcu ve Özgürlükçü Demokrasi...131 I. Demokrasi...131 Anayasa Mahkemesi Kararlarında Demokratik Toplum Düzeni...132 I Çoğulcu ve Özgürlükçü Demokrasinin Yapıtaşları...132 IV. Demokratik Devlet İlkesi...133 Konu 10: Karşılaştırmalı Hukukta Laiklik...137 Karar incelemeleri: infosekta ; Hünenberg ; Simultanschule ; Kruzifix ; Buscarini ; Abington Township v. Schepp ; Refah Partisi ve diğerleri / Türkiye ; Leyla Şahin / Türkiye ; Dahlab / İsviçre...137 Konu 11: Türk Anayasa Hukukunda Laiklik İlkesi...145 I. Laiklik İlkesine İlişkin Anayasal Düzenlemeler...145 Anayasa Mahkemesi ve Laiklik İlkesi...149 I Genel Değerlendirme Soruları...151 Konu 12: Karşılaştırmalı Hukukta İdeolojik Çoğulculuğun Sınırları Sorunu (Mücadeleci Demokrasi)...157 I. Karşılaştırmalı Hukukta İdeolojik Çoğulculuğun Sınırlanmasına İlişkin Hukuksal Düzenleme Örnekleri...157 Alman Federal Anayasa Mahkemesi nin Almanya Komünist Partisi (KPD) Kararı...161 I Alman Federal Anayasa Mahkemesi nin Radikaller Kararı...162 IV. Alman Federal Anayasa Mahkemesi nin Almanya Ulusal Demokratik Partisi (NPD) Kararı...162 V. Belçika da Flaman Bloğu nun ( Vlaams Blok ) Yargılanması...163
XII VI. İspanya da BATASUNA nın Hukuka Aykırı İlan Edilmesi ve Sonuçları...164 Konu 13: Türkiye de İdeolojik Çoğulculuğun Sınırları...167 I. Anayasa ve Siyasi Partiler Yasası...167 Sınıf İktidarı / Sınıf Egemenliği...169 I Devletin Ülkesi ve Milletiyle Bütünlüğü...169 IV. Laiklik...174 V. İhtar Kararı...185 VI. Genel Değerlendirme Soruları...188 Konu 14: Siyasi Partilere Mali Yardım...191 I. Siyasi Partilere Mali Yardımda Ölçütler Sorunu...191 Genel Değerlendirme Soruları...194 Konu 15: Anayasa nın Başlangıç Hükümleri...195 I. Cumhuriyetin Temel Nitelikleri Bağlamında Başlangıç...195 Başlangıç Hükümlerinin İçeriği ve Niteliği...196 Konu 16: Atatürk Milliyetçiliği...197 I. Atatürk Milliyetçiliğinin Unsurları ve Etnik Milliyetçilik...197 Atatürk Milliyetçiliği, Dil ve Bayrak...198 I Genel Değerlendirme Soruları...199 Konu 17: Hukuk Devleti...201 I. Hukuk Devletinin Unsurları...201 Genel Değerlendirme Soruları...203 Konu 18: Sosyal Devlet...211 I. Sosyal Devlet ve Politik Tercihler...211 Sosyal Devlet İlkesinin Diğer Anayasa Hükümleri ile Somutlaşması... 211 I Sosyal Devlet ve Temel Haklar...213 Konu 19: Özgürlükler Rejimi...217 I. Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanmasına İlişkin Anayasal İlkelerin Uygulanması...217 Anayasal İlkelerin Uygulanmasında Örnek Olaylar...230 I Anayasal İçtihada Yönelik Araştırma Soruları...257 IV. Karşılaştırmalı Anayasa Hukukunda Temel Hak ve Özgürlüklere İlişkin Anayasal İlkeler...262 V. Uluslararası İnsan Hakları Hukuku...265
XIII Konu 20: Siyasal Rejimler...275 Başkanlık Rejimi, Parlamenter Rejim ve Yarı-Başkanlık Rejimine İlişkin Karma Sorular...275 Konu 21: Yasama...287 I. Yasama Organı...287 Milletvekilliği Seçilme Yeterliliği, Kazanılması ve Kaybedilmesi...288 I Yasama Bağışıklıkları...292 IV. Meclis Soruşturması, Gensoru, Meclis Araştırması ve Soru...300 1. Meclis Soruşturmasında Usul...300 2. Gensoru Önergesi ve Gensorunun Gündeme Alınması: Örnek Metinler...303 3. Meclis Araştırması, Meclis Soruşturması, Gensoru ve Soru Konusunda Sorular...307 Konu 22: Yürütme...311 Yürütmenin Yapısı, Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu na İlişkin Karma Sorular...311 Konu 23: Anayasa Yargısının Doğuşu...331 I. ABD Anayasası nın Yargı Yetkisi ve Yüksek Mahkeme nin Yetkilerine İlişkin Düzenlemeleri...331 Yasaların Anayasaya Uygunluğunun Denetlenmesinde İlk Örnek: Amerikan Yüksek Mahkemesi nin 1803 yılında Marbury v. Madison Davasında Verdiği Karar...332 Konu 24: Anayasa Yargısının Kıta Avrupası nda ve Türkiye de Benimsenmesi...335 I. Kıta Avrupası nda Anayasa Yargısı nın Benimsenmesi...335 Türkiye de Anayasa Yargısının Benimsenmesi...337 Konu 25: Anayasa Mahkemesi nin Kuruluşu...341 I. Anayasa Mahkemesi nin Kuruluşuna İlişkin Hukuksal Çerçeve...341 Genel Değerlendirme Soruları...343 Konu 26: Anayasa Yargısında Şekil Bakımından Denetim...347 I. Şekil Denetiminin Hukuksal Çerçevesi...347 Genel Değerlendirme Soruları...349 Konu 27: Anayasa Yargısında Esas Bakımından Denetim...353 I. Anayasa ya Uygunluğun Esas Bakımından Denetiminin Anlamı; Yerindelik Denetimi Yasağı...353
XIV Anayasa ya Uygunluğun Esas Bakımından Denetiminde Neden/Sebep Unsuru...357 I Anayasa ya Uygunluğun Esas Bakımından Denetiminde Amaç Unsuru...358 IV. Anayasa ya Uygunluğun Esas Bakımından Denetiminde Konu Unsuru: ÖLÇÜ NORMLAR...360 Konu 28: Anayasa Yargısına Konu Olan Normlar...369 I. Normlara İlişkin İnceleme...369 Uluslararası Andlaşmalar Sorunu: Örnek Kararlar...370 I Anayasa Değişikliği: Örnek Kararlar...373 Konu 29: Soyut Norm Denetimi (Dava Yoluyla Denetim)...381 I. Soyut Norm Denetiminin Anlamı ve Hukuksal Çerçevesi...381 Genel Değerlendirme Soruları...383 Konu 30: Somut Norm Denetimi (İtiraz Yoluyla Denetim)...385 I. Somut Norm Denetiminin Hukuksal Çerçevesi...385 Genel Değerlendirme Soruları...389 Konu 31: Anayasa Mahkemesi ne Bireysel Başvuru (Anayasa Şikayeti)... 391 I. Anayasa Mahkemesi ne Bireysel Başvuru İle İlgili Çalışma Soruları... 391 Anayasa Mahkemesi nin Bireysel Başvuruya İlişkin İçtihadı...397 Konu 32: Anayasa Yargısında Kararların İçeriği ve Özellikleri...401 I. Anayasa Mahkemesi Kararlarının İçeriği (Çeşitleri)...401 1. Ret Kararı ve İptal Kararı...401 2. Yorumlu Ret Kararı...401 3. Yürürlüğün Durdurulması Kararı...403 4. Karşılaştırmalı Hukuk: Alman Federal Anayasa Mahkemesi nin Türettiği Kararlar...405 a. Anayasa ile Uyuşmazlık (Bağdaşmazlık) Kararı ( Unvereinbarerklaerung )...405 b. Çağrı Kararı ( Appellentscheidung )...407 Anayasa Mahkemesi Kararlarının Özellikleri, Etkileri ve Sonuçları... 407 1. Anayasa Mahkemesi Kararlarının Bağlayıcılığı...407 2. İptal Kararlarının Geriye Yürümezliği...413 3. İptal Kararının Yürürlüğe Gireceği Gün Sorunu...414 4. İşin Esasına Girilerek Verilen Ret Kararlarının Sonuçları...415
XV Konu 33: Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri...417 Genel Değerlendirme Soruları...417 EK: İşlem Örnekleri...421 1. TBMM Kararları...421 2. Atama ve Seçme Kararları / Kararnamelerine Örnekler...428 3. Uluslararası Andlaşmanın Onaylanmasını Uygun Bulan Kanun...433 4. Uluslararası Andlaşmayı Onaylayan Bakanlar Kurulu Kararnamesi... 434 5. Cumhurbaşkanı nın Af Yetkisini Kullanması...438 6. Tüzük...439 7. Yönetmelik...442 8. Bakanlar Kurulu Kararı / Kararnamesi ile Yürürlüğe Konulan Yönetmelik...443 9. Genelge...445 10. Tebliğ...446 KARAR DİZİNİ...447 I. Anayasa Mahkemesi Kararları...447 Yargıtay ve Danıştay Kararları...451 I Karşılaştırmalı Anayasa Yargısı...452 IV. İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararları...453
KISALTMALAR AB ABD AÜHFD AYM/Ana.Mah. AYMKD BGE Bkz. BVerfG BVerfGE BvR Çev. DDKK Der. DİSK Avrupa Birliği Amerika Birleşik Devletleri Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Anayasa Mahkemesi Anayasa Mahkemesi Kararları Dergisi Bundesgerichtsentscheid Bakınız E. Esas Ed. EuGRZ EÜHFD Hrsg. Inc. Bundesverfassungsgericht Entscheidungen des Bundesverfassungsgerichts Verfassungsbeschwerdeverfahren (Registerzeichen des BVerfG) Çeviren(ler) Dava Daireleri Kurulu Kararı Derleyen(ler) Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Editor K. Karar Krş. K.D. KPD K.t. KHK Europäische Grundrechte-Zeitschrift Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi Herausgeber Incorporation Karşılaştırınız Kararlar Dergisi Kommunistische Partei Deutschlands Karar tarihi Kanun Hükmünde Kararname
XVIII md. madde MM Millet Meclisi NPD Nationalistische Partei Deutschlands Nr./No./n Number / Numara OHAL Olağanüstü Hal U.S. United States Par. Paragraf R.G. Resmi Gazete S. Sayfa S.Ct./SC Supreme Court SSCB Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Sy. Sayı TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi T.C./TC Türkiye Cumhuriyeti TRT Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu v. versus / von vd. ve diğerleri / ve devamı Vol. volume YÖK Yüksek Öğretim Kurumu