İLKOKUL TÜRKÇE DERSİ KONUŞMA BECERİSİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/jasss3531 Number: 49, p. 25-46, Autumn I 2016 Yayın Süreci Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date 05.05.2016 30.09.2016 İLKOKUL TÜRKÇE DERSİ KONUŞMA BECERİSİ ÜZERİNE BİR İNCELEME A RESEARCH INTO SPEAKING SKILL IN PRIMARY SCHOOL TURKISH LESSON Doç. Dr. Fatih YILMAZ Gaziosmanpaşa Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Bölümü Ahmet Turan CIMBIZ MEB / Öğretmen Öz Bu araştırmanın amacı, Özgün Yayıncılık ilkokul 3. sınıf Türkçe ders kitabını konuşma becerisi açısından İlköğretim Türkçe Ders Programı na (2005) göre değerlendirmektir. Bu bağlamda ilkokul 3. sınıf Türkçe ders kitabındaki temalar, metinler, metin türleri ve konuşma kazanımlarının neler olduğu, ayrıca 3. sınıf Türkçe ders kitabındaki tema, metin ve metin türü içerisindeki yer alan konuşma kazanımlarının, İlköğretim Türkçe Ders Programı na (2005) göre kullanım sıklıkları tespit edilmiştir. Ayrıca, konuşma becerisini geliştirmeye yönelik etkinliklerin ve konuşma becerisini ölçme-değerlendirme çalışmalarının neler olduğuna değinilmiş ve İlköğretim Türkçe Ders Programı (2005) amacına uygunluğuna göre incelenmiş ve değerlendirilmiştir. Araştırma, nitel veri toplama tekniklerinden yararlanılarak gerçekleştirilen tarama modelinde betimsel bir çalışmadır. Bu araştırmada, verilerin analiz edilmesi amacıyla nitel veri analizi tekniklerinden doküman incelemesine başvurulmuştur. Bu araştırmanın evrenini, Türkçe dersine yönelik hazırlanan ilkokul 3. sınıf Özgün Yayınları na ait Türkçe ders kitabı oluşturmaktadır. Sonuç olarak, İlköğretim Türkçe Ders Programı na (2005) göre hazırlanan 3. sınıf Türkçe ders kitabında tüm konuşma kazanımlarına yer verilmediği ve yer verilen konuşma kazanımlarının da tema, metin ve metin türlerindeki kullanım sıklıklarının farklılık gösterdiği görülmüştür. 3. sınıf Türkçe ders kitabındaki etkinliklerde soru sorma, günlük hayatla ilgili konuşma, yeni öğrenilen kelimelerle ilgili cümleler söyleme, resim inceleme ve yorumlama ile tartışma etkinliklerinin kullanıldığı görülmüştür. Ayrıca 3. sınıf Türkçe ders kitabındaki ölçme ve değerlendirme çalışmalarının genelde Metinler ile İlgili Soru Sorma şeklinde ve sık olmamakla birlikte Konuşma Becerisi Değerlendirme Formu kullanılarak yapıldığı görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Konuşma, Konuşma Eğitimi, Konuşma Becerisi, Ders Kitabı

26 Fatih YILMAZ & Ahmet Turan CIMBIZ Abstract The main aim of this study is to evaluate primary school 3rd grade Turkish Coursebook by Ozgun Publishing in terms of speaking skill, according to the Primary School Turkish Lesson Curriculum (2005). What themes, texts, text types and speaking attainments are found in primary school 3rd grade Turkish Coursebook and frequency of usage of the speaking attainments within the themes, texts and text types in primary school 3rd grade Turkish Coursebook based on Primary School Turkish Lesson Curriculum (2005) were determined. Furthermore, what activities which aim to develop speaking skill and studies about testing and evaluation of speaking skill were mentioned and they were examined and evaluated in terms of satisfying the goals of Primary School Turkish Lesson Curriculum (2005). This research is a descriptive survey model study carried out by taking advantage of qualitative data gathering techniques. In this research, document review which is one of the qualitative data analysis techniques was applied to analyze the data. Primary school 3rd grade Turkish Coursebook by Ozgun Publishing prepared for Turkish lesson constitutes the main part of this study. In conclusion, it was found that not all speaking attainments were included in 3rd grade Turkish Coursebook prepared based on Primary School Turkish Lesson Curriculum (2005) and the speaking attainments included in the book showed differences in frequency of their usage in theme, text and text types. It was seen that asking questions, talking about daily life, making sentences about new acquired vocabulary items, examining a picture and commenting on it, and discussion were used as activities in 3rd grade Turkish Coursebook. Moreover, it was found out that testing and evaluation studies in 3rd grade Turkish Coursebook are carried out by asking questions about the text in general and by rarely using speaking skill evaluation form. Keywords: Speaking, Speaking Education, Speaking Skill, Course Book 1. GİRİŞ İletişim, Türkçe Sözlükte (TDK, 2011) duygu, düşünce veya bilgilerin akla gelebilecek her türlü yolla başkalarına aktarılması, bildirişim, haberleşme, komünikasyon olarak tanımlanmaktadır. Tanımdan da anlaşılacağı üzere iletişim, insanın kendini karşısındaki kişiye anlatmasıdır. Bu anlatmanın da her türlü yolla olabileceği vurgulanmaktadır. Bu yollardan birisi de insanların en temel özelliği olan konuşmadır. Konuşma, düşüncelerin, duyguların ve bilgilerin seslerden oluşan dil aracılığı ile aktarılmasıdır (Demirel, 2006, s.90). MEB e (2005) göre ise konuşma, zihindeki duygu, düşünce ve bilgilerin sözle ifade edilmesidir. Ayrıca Türkçe Sözlük (TDK, 2011) ise konuşmanın gerçek anlamda yedi farklı tanımını vermektedir. Konuşmak; 1. Bir dilin kelimeleriyle düşüncesini anlatmak. 2. Belli bir konudan söz etmek. 3. Bir konuda karşılıklı söz etmek, sohbet etmek. 4. Söylev vermek. 5. Konuşma dili olarak kullanmak. 6. Düşüncesini herhangi bir araç olarak kullanarak anlatmak. 7. İlişki kurmak ve ilişkiyi sürdürmek. Görüldüğü üzere konuşmak; ses, telaffuz, anlama, anlatma, anlaşma, iletişim gibi iç içe girmiş çok geniş bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Tanımlardan hareketle konuşmak, insanların akıllarında yer alan her türlü şeyin dil ve söz aracılığıyla karşısındaki kişilere aktarılması şeklinde tanımlanabilir. Temel dil becerilerinden biri olan konuşma, dinlemeden sonra en çok kullanılan dil becerisidir. Yaşamda bu kadar çok kullanılan konuşma bir beceri olarak eğitim kurumlarında öğretiminin de son derece titizlikle ve kalıcı etkide olması eğitimin gerekliliklerinden sayılmaktadır (Demir,2010, s. 415-430). Konuşma bir öğrenme alanıdır ve

İlkokul Türkçe Dersi Konuşma Becerisi Üzerine Bir İnceleme 27 öğrenme sürecinde zihni düzenlemektedir. Öğrenciler, dinleyerek, çevresiyle iletişim kurarak ve konuşarak düşünceler oluşturur. Bu düşünceleri de zihninde yapılandırır. Bu yüzden öğrencilerle konuşarak düşüncelerini geliştirmeliyiz. Günlük hayatta çeşitli görevleri yerine getirmeleri için onlara, konuşma becerilerinden nasıl yararlanacakları öğretilmelidir (Güneş, 2014, s. 105-125). Türkçe dersinin öğretiminde önemli bir yeri olan konuşma becerisinin geliştirilmesi gerekmektedir. Öğrenciler, öğrenmeöğretme etkinlikleri sürerken bu amaçtan kopmamak kaydıyla konuşma gücünü geliştirici çalışmalar içerisine sokulmalıdır. Çünkü öğrencilerin okul içi ve okul dışı hayatlarında konuşmanın önemi çok büyüktür (Çelenk, 2004, s. 126-129). Gerçekten de konuşma, insanların hayatının her alanında kullandığı ve kullanmak zorunda olduğu bir beceridir. İnsanlar arasında iletişimi sağlayan en yaygın araç ve yaşamın vazgeçilmez bir parçası olan konuşma, ilköğretim düzeyinde ise bir çocuğun kendini ifade etme yollarından en önemlisidir. İlköğretim (1-5. Sınıflar) Türkçe Dersi Öğretim Programı nda, Türkçe öğretiminin en önemli bir alanının konuşma eğitimi olduğu; konuşma eğitimi ile öğrencilerin kendilerini ifade etme, iletişim kurma, öğrenme ve zihinsel becerilerini geliştirmeleri gerektiği belirtilmiştir. Ayrıca öğrencilerin duygu, düşünce ve bilgilerini güven duygusu içerisinde karşısındakilere aktarması, iletişim kurmaları ve öğrenmeleri açısından konuşma becerilerinin gelişiminin çok önemli olduğu belirtilmektedir (MEB, 2009). Konuşma yeteneği ile dünyaya gelen çocuk, okula geldiğinde konuşmayı öğrenmiş bir şekilde gelmektedir. Çocuğun konuşma becerisi aile ve çevresinin izini taşır. Çocuklar, okula başladığında konuşurken çekingen davranabilir, sesi kısılabilir, gereksiz beden hareketleri yapabilir. Bu ve buna benzer bir takım olumsuzluklar ile karşılaşılabilinir. Bu noktada çocuğun okuldan önce öğrenmiş olduğu konuşma becerisinin okul hayatında geliştirilmesinin ne kadar önemli olduğu ortaya çıkmıştır. Çocuğun okulda düzgün, doğru, dil kurallarına uygun ve akıcı konuşabilmesi için konuşma eğitiminin önemi hissedilmektedir ( Karakoç Öztürk ve Altuntaş, 2012, s. 342-356.). Ayrıca konuşma problemi olan öğrenciler için de okul hayatı ayrı bir öneme sahiptir. Küçük yaşlarda çözülemeyen konuşma problemleri büyüyünce içerisinden çıkılmaz bir hal alacaktır. Bu yüzden okullarda verilen Türkçe dersinde öğrencilerin konuşma becerisini geliştirmek amacıyla etkinliklere ve süreç izlemeye dikkat edilmelidir. Konuşma eğitiminin amacı, öğrencilere düşünce ve duygularını dil kurallarına uygun, doğru ve etkili bir biçimde anlatma yeteneği kazandırmaktır. Konuşma eğitimi de yazma eğitimi gibi bazı formüllerin ezberlenmesiyle değil, uygulamayla gerçekleştirilebilir (Aktaş ve Gündüz, 2005, s. 257-278). Bunun için öğrencilerin konuşma becerilerini geliştirmek için onlarla bol bol konuşma etkinlikleri yapılmalıdır. Arslan ve Sevim (2013), öğrencilerin konuşma becerilerinin gelişimini sağlamak için Tatilde Ne Yaptım?, İtiraf Ediyorum, Haydi Bir Okuyalım, Konuşma Metnimi Hazırlıyorum, Konuşmacıyı Değerlendiriyorum, Tekerleme Söylüyorum, İtiraz Ediyorum, Hangi İstasyondayım?, Altı Şapka, Tarihte Bugün, Sessiz Sinema, Fıkra Canlandırma ve Sihirli Bir Lambam Olsaydı etkinliklerinin öğretmenlerin sınıfta uygulayabileceği alternatif uygulamalar olduğunu söylemiştir. Konuşma eğitimi toplumun en küçük yapı taşı olan ailede başlamaktadır. Daha sonra ise eğitim kurumlarında devam etmektedir. İlkokul, ortaokul ve lise öğrenimi günümüzde zorunlu hale getirilmiştir. Zorunlu eğitim, hayati bir öneme sahip olan konuşma becerisini eğitim kurumlarına bırakmıştır. Buradan da anlaşılacağı üzere eğitim kurumlarının üzerinde önemli bir yük vardır. Fakat konuşma becerisinin geliştirilmesine yönelik

28 Fatih YILMAZ & Ahmet Turan CIMBIZ yapılan araştırmaların birçoğu, konuşma eğitiminde aksaklıklar olduğunu ortaya çıkarmaktadır. Sargın (2006) tarafından yapılan bir araştırmaya göre ilköğretim okullarında konuşma becerisine yönelik yapılan çalışmaların yetersiz olduğu ve öğrencilerin yeterli konuşma becerisine sahip olmadığı ortaya çıkmıştır. Arhan ın (2007) yapmış olduğu çalışma sonucunda da öğretmenlerin konuşma eğitiminde yöntem ve teknik konusunda yetersiz olduğu görülmüştür. Altuntaş ın (2012) yapmış olduğu çalışmanın sonucunda ise öğretmenlerin derslerinde yeteri kadar konuşma becerisini geliştirmeye yönelik kazanımlara yer vermediği görülmüştür. Doğan ın (2005) yaptığı bir araştırmaya göre, öğrencilerin yerel ağzını koruyarak konuşmaları, eğitim de yaşanan aksaklıkların en temel nedeni olarak karşımıza çıkmıştır. Uçgun (2007) yaptığı araştırma sonucunda ise konuşma becerisinin kazandırılmasındaki en temel aksaklıkların nedeni olarak öğretmenlerin telaffuz ve diksiyonunun düzgün olmaması ortaya çıkmıştır. Marangoz un (2014) yaptığı çalışmada, ders kitaplarının konuşma becerisini geliştirmede yetersiz kaldığı belirtilmiştir. Bu sonuca da, bireylerin günlük hayatta kullanabileceği konuşma türlerinin 6, 7 ve 8. sınıflardaki Türkçe dersi işleniş süreçlerinde çok fazla yer bulamadığını belirterek açıklamıştır. Konuşma eğitimi ile ilgili yapılan bir takım çalışmalar daha vardır. Arhan ın (2007), Öğretmen Görüşlerine Göre İlköğretim Okulları İkinci Kademede Konuşma Eğitimi, Tosun un (2012), Konuşma Eğitimine Yönelik Kitapların Ses Bilgisel ve Ses Bilimsel Görünümleri Üzerine Bir İnceleme, Altuntaş ın (2012), Yedinci Sınıf Türkçe Dersi Konuşma Eğitiminin Öğretmen Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi adlı çalışmaları bunlara örnek olarak verilebilir. Eğitim kurumlarında okutulan Türkçe ders kitapları da ayrı bir öneme sahiptir. Türkçe ders kitaplarının konuşma becerisinin kazandırılmasına yönelik hazırlanması gereklidir. Arhan ın (2007) çalışmasında, öğretmenlerin çoğunun birinci derecede faydalandığı aracın ders kitabı olduğu sonucu ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda ilkokul 3. sınıf Türkçe ders kitabı konuşma becerisi açısından, İlköğretim (1-5. Sınıflar) Türkçe Ders Programı nın (2005) amacına uygunluğuna göre incelenmiş ve değerlendirilmiştir. Böylece araştırmanın programın yeniden yapılandırılmasında program geliştirme uzmanlarına ve Milli Eğitim Bakanlığı nın program geliştirme çalışmalarına veri olabileceği, güçlüklerin giderilmesinde ilgililere fikir sağlayabileceği umulmaktadır. 1.1. Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın amacı, Özgün Yayıncılık ilkokul 3. sınıf Türkçe ders kitabını konuşma becerisi açısından 2005 İlköğretim Türkçe Ders Programı na göre değerlendirmektir. 1.2. Alt Amaçlar Araştırmanın genel amacına bağlı olarak aşağıdaki sorulara da yanıt aranmıştır. 1) İlkokul 3. sınıf Türkçe ders kitabında yer alan temalar, metinler, metin türleri ve konuşma kazanımları nelerdir? 2005 İlköğretim Türkçe Ders Programı nda yer alan konuşma kazanımlarının İlkokul 3. sınıf Türkçe ders kitabında yer alan temalar, metinler, metin türlerindeki kullanım sıklıkları nelerdir? 2) İlkokul 3. sınıf Türkçe ders kitabında yer alan konuşma becerisini geliştirmeye yönelik etkinlikler nelerdir ve 2005 İlköğretim Türkçe Ders Programı nın amacına uygun mudur? 3) İlkokul 3. sınıf Türkçe ders kitabında yer alan konuşma becerisini ölçme ve değerlendirme çalışmaları nelerdir ve 2005 İlköğretim Türkçe Ders Programı nın amacına uygun mudur? 2. YÖNTEM Bu bölümde araştırmanın modeli, evren, veri toplama teknikleri ve verilerin analizi gibi başlıklara ilişkin bilgiler yer almaktadır. 2.1. Araştırmanın Modeli Bu araştırma, nitel veri toplama tek-

İlkokul Türkçe Dersi Konuşma Becerisi Üzerine Bir İnceleme 29 niklerinden yararlanılarak gerçekleştirilen tarama modelinde betimsel bir çalışmadır. Tarama modelleri, geçmişte ya da halen var olan bir durumu varolduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımlarıdır (Karasar, 2013, s. 77). 2.2. Evren Türkçe ders kitaplarındaki konuşma eğitiminin incelenmesine yönelik bu araştırmanın evreni, Türkçe dersine yönelik hazırlanan ilkokul 3. sınıf ders kitaplarıdır. 2.3. Örneklem Bu araştırmada Özgün Yayınlarına ait ilkokul 3. sınıf Türkçe Ders kitapları örneklem olarak belirlenmiştir. 2.4. Verilerin Toplanması Bu araştırmada, öncelikle veri toplamak için seçilen Özgün Yayınlarına ait ilkokul 3. sınıf Türkçe ders kitabına ulaşılmıştır. Daha sonra ise 3. sınıf Türkçe ders kitabını değerlendirebilmek için ölçüt alınan 2005 İlköğretim Türkçe Ders Programı na ulaşılmıştır. Bu kitapta yer alan konuşma eğitimi incelenirken temalar, metinler, metin türleri ve konuşma kazanımları; konuşma becerilerini geliştirmeye yönelik etkinlikler ile konuşma becerisini ölçme ve değerlendirme çalışmalarından hareket edilmiştir. 2.5. Verilerin Analizi Bu araştırmada, verilerin analiz edilmesi amacıyla nitel veri analizi tekniklerinden doküman incelemesine başvurulmuştur. Doküman incelemesi, araştırılması hedeflenen olgu ve olgular hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsar (Yıldırım ve Şimşek, 2013, s.187). Dökümanlar, hemen hemen her araştırma içi vazgeçilmez bir veri toplama tekniğidir. Bu tür araştırmalarda, araştırmacı ihtiyacı olan bir veriyi en hızlı ve en tasarruflu şekilde elde eder. Araştırma sonucunda ortaya çıkan veriler, İlköğretim (1-5. Sınıflar) Türkçe Dersi Öğretim Programı nda (2005) yer alan kazanımlar, etkinlikler ve ölçme-değerlendirme çalışmaları dikkate alınarak incelenmiştir. Araştırma sürecinde elde edilen veriler şu başlıklara göre analiz edilmiştir: 1) Temalar, metinler, metin türleri ve konuşma kazanımları. 2) Konuşma becerisini geliştirmeye yönelik etkinlikler ve amaca uygunluğu. 3) Konuşma becerisini ölçme ve değerlendirme çalışmaları ve amaca uygunluğu. 3. BULGULAR İlkokul 3. sınıf Türkçe ders kitabına ait bulgular, ilk olarak temalar, metinler, metin türü ve konuşma kazanımları; sonra konuşma becerisini geliştirmeye yönelik etkinlikler ve etkinliklerin amaca uygunluğu; daha sonra ise konuşma becerisini ölçme ve değerlendirme başlıkları altında sunulmuştur. 3.1. İlkokul 3. Sınıf Ders Kitabına Ait Temalar, Metinler, Metin Türleri ve Konuşma Kazanımları Burada, ilkokul 3. sınıf Türkçe ders kitabında yer alan temalar, metin adları, metin türleri ve metinlere ait konuşma kazanımları ile İlköğretim (1-5. Sınıflar) Türkçe Dersi Öğretim Programı nda (2005) yer alan konuşma kazanımları karşılaştırılmıştır. Metinler kısmına, temaların içerisindeki serbest okuma metinleri dâhil edilmemiştir. Çünkü serbest okuma metinleri sadece okuma becerisini içermektedir. Tablo 1 de ilkokul 3. sınıf Türkçe ders kitabında yer alan ve 3. sınıf Türkçe öğretmen kılavuz kitabında belirtilen, öğrencilerinin sahip olması gereken kazanımların listesi yer almaktadır.

30 Fatih YILMAZ & Ahmet Turan CIMBIZ Tablo 1: Özgün Yayıncılık İlkokul 3. Sınıf Türkçe Ders Kitabına Ait Konuşma Kazanımları Kazanım Numarası Konuşma Kazanımları 2.1. Kendine güvenerek konuşur. 2.2. Konuşmasında olayları oluş sırasına göre anlatır. 2.3. Yeni öğrendiği kelimeleri konuşmalarında kullanır. 2.4. Konuşmasını görsel sunuyla destekler. 2.5. Dinleyici grubunu ve bulunduğu ortamı dikkate alarak konuşur. 2.6. Konuşmasında ana fikri vurgular. 2.7. Konuşmasında önemsediği bilgileri vurgular. 2.8. Konuşmalarında yaşantısından ve günlük hayattan örnekler verir. 2.9. Konuşmalarında destekleyici ve açıklayıcı örnekler verir. 2.10. Konuşması, konuşma içeriği ve konuşma ortamı hakkında düşünce belirtir. 2.11. Konuşmalarında karşılaştırmalar yapar. 2.12. Konuşmalarında sebep-sonuç ilişkileri kurar. 2.13. Bir fikre katılıp katılmadığını nedenleriyle ortaya koyar. 2.14. Duygu, düşünce ve hayallerini sözlü olarak ifade eder. 2.15. Dilek, istek, beğeni ve şikâyetlerini ilgili kişilere bildirir. 2.16. Kendisini, ailesini ve çevresini tanıtır. 2.17. Konuşurken dinleyicilere sorular sorar ve sorulara cevap verir. 2.18. Bilgi edinmek amacıyla soru sorar. 2.19. Konuşmalarında ne, nerede, ne zaman, nasıl, niçin ve kim (5N 1K) ögelerini vurgular. 3.1. Günlük ilişkilerin gerektirdiği farklı durumlara uygun konuşur. 3.2. Grup çalışmalarında duygu ve düşüncelerini paylaşır. 3.3. Topluluk önünde konuşur. 3.4. Üstlendiği role uygun konuşur. 3.5. Masal, hikâye, fıkra veya filmi tekniğine uygun anlatır. 3.6. Deneyim ve anılarını anlatır. 3.7. Konuşmalarında betimlemeler yapar. 3.8. İkna edici konuşur. 3.9. Bildiği şiirleri topluluk önünde okur. Kaynakça: Geçmen, C. (Ed.), (2014). İlkokul 3. sınıf Türkçe Öğretmen Kılavuz Kitabı nda temaların başında öğrencilere verilmek istenen kazanımların, yukarıdaki şekilde yer aldığı görülmektedir. Tablo 2 de Özgün Yayıncılık ilkokul 3. sınıf Türkçe ders kitabında kullanılan konuşma kazanımları, kazanım numaralarıyla birlikte tema, metin ve metin türü esas alınarak verilmektedir.

İlkokul Türkçe Dersi Konuşma Becerisi Üzerine Bir İnceleme 31 Tablo 2: Özgün Yayıncılık İlkokul 3. Sınıf Türkçe Ders Kitabına Ait Temalar, Metinler, Metin Türleri ve Konuşma Kazanımları Konuşma Kazanımları (Kazanım Tema Adı Metin Adı Metin Türü Numaraları) 2.1. - 2.2. - 2.3. - 2.8. 2.14. 2.15-3.2. - Komşu Kunduzlar 3.3. - 3.4. - 3.8. 2.1. - 2.3. - 2.8. - 2.9. - 2.13. - 2.14. - Dayanışmanın Böylesi Birey ve Toplum 2.1. - 2.3. - 2.8. - 2.14-2.16-3.1. - 3.3. 3.2. - 3.3. Ailemiz - 3.6. - 3.7. Trafik İşaretlerinin Anlamı 2.1. - 2.3. - 2.8. - 2.14. - 3.3. - 3.6. Atatürk Hayal Gücü Hayvanlar Dünya mız ve Uzay Sağlık ve Çevre Mustafa Kemal in Okul Hayatı Mustafa Kemal in Elleri 2.1. - 2.3. - 2.6. - 2.7. - 2.8. - 2.11. - 2.12. - 2.14. - 2.16. - 3.3. 2.1. - 2.3. - 2.6. - 2.8. - 2.12. - 2.14. - 3.2. - 3.3. - 3.9. Verdiğin Sözü Unutma 2.1. - 2.3. - 2.8. - 2.14-3.2. - 3.3. - 3.6. Atatürk le 2.1. - 2.3. - 2.8. - 2.14. - 3.3. Ağacım 2.1. - 2.3. - 2.8. - 2.13. - 2.14. - 3.3. - 3.4. - 3.7. Eskiyen Masallar 2.1. - 2.3. - 2.8. - 2.13. - 2.14. - 3.3. - 3.4. - 3.7. Rüyalarımız 2.1. - 2.3. - 2.8. - 2.10. - 2.14. - 2.18. - 3.3. Kuyruklu Yıldız ile 2.1. - 2.3. - 2.5. - 2.8. - 2.14. - 3.3. - 3.4. Sincap Söğüt Ağacındaki Usta 2.1. - 2.2. - 2.3. - 2.8. - 2.9. - 2.14. - 2.16. - 2.17. - 3.3. Kedi 2.1. - 2.3. - 2.8. - 2.9. - 2.12. - 2.14. - 2.17. - 3.3. - 3.6. - 3.7. - 3.9. Hava Tahmini Uzmanları 3.2. - 3.3. 2.1. - 2.3. - 2.5. - 2.8. - 2.14. - 2.19. - Kirpicik 2.1. - 2.3. - 2.8. - 2.14. - 3.3. Küçük Bulutun Başından Geçenler 2.1. - 2.3. - 2.8. - 2.14. - 2.18. - 3.3. Yeryüzünün Gizemli 2.1. - 2.3. - 2.8. - 2.14. - 3.3. Toprakları Mevsimler 2.1. - 2.3. - 2.8. - 2.11. - 2.14. - 3.3. Uzayda Dünya 2.1. - 2.3. - 2.8. - 2.14. - 3.3. Çevreci Ayı 2.1. - 2.3. - 2.4. - 2.8. - 2.13. - 2.14. - 2.15. - 3.2. - 3.3. - 3.4. - 3.8. Küçük Ağaç 2.1. - 2.3. - 2.8. - 2.13. - 2.14. - 3.3. - 3.5. Aynadan Utanan Kız 2.1. - 2.2. - 2.3. - 2.8. - 2.11. - 2.13. -

32 Fatih YILMAZ & Ahmet Turan CIMBIZ 2.14. - 3.3. - 3.6. Atatürk te Ağaç Sevgisi 2.1. - 2.3. - 2.8. - 2.14. - 3.3. - Nasrettin Hoca 2.1. - 2.3. - 2.4. - 2.8. - 2.14. - 3.3. - 3.5. Hatırlı Misafir 2.1. - 2.3. - 2.8. - 2.14. - 3.1. - 3.3. - 3.6. Değerlerimiz Bayrağım 2.1. - 2.3. - 2.8.- 2.11. - 2.14. - 2.17. - 3.3. - 3.9. Türkiye Büyük Millet 2.1. - 2.3. - 2.8. - 2.14. - 3.3. Meclisinin Açılışı 2.1. - 2.3. - 2.4. - 2.7. - 2.8. - 2.11. - Bozkırın Tuz Denizi 2.14. - 3.3. Güzel Ülkem Aziz Türkiye m 2.1. - 2.3. - 2.8. - 2.14. - 3.3. Türkiye Anadolu 2.1. - 2.3. - 2.8. - 2.14. -2.17. - 3.3. - 3.5. Yurt Türküsü 2.1. - 2.3. - 2.8. - 3.3. Kaynakça: Geçmen, C. (Ed.), (2014a). Temalarda yer alan konuşma kazanımlarına sayısal olarak baktığımızda bir takım verilerle karşılaşılmıştır. Birey ve Toplum ile Hayvanlar temalarında konuşma kazanımı sayısı 33, Sağlık ve Çevre temasında konuşma kazanım sayısı 32, Atatürk ile Hayal Gücü temalarında konuşma kazanım sayısı 30, Değerlerimiz temasında konuşma kazanım sayısı 27, Güzel Ülkem Türkiye temasında kazanım sayısı 24 ve Dünyamız ve Uzay temasında konuşma kazanım sayısı ise 22 dir. Konuşma becerisine en çok ağırlık veren temalar Birey ve Toplum ile Hayvanlar dır. Konuşma becerisine en az ağırlık veren temaların ise Güzel Ülkem Türkiye ile Dünyamız ve Uzay olduğu görülmüştür. Metinler yer alan konuşma kazanımlarına sayısal olarak baktığımızda bir takım verilerle karşılaşılmıştır. Konuşma kazanımlarının en çok kullanıldığı metinlerin, Komşu Kunduzlar, Ailemiz, Mustafa Kemal in Okul Hayatı, Mustafa Kemal in Elleri, Söğüt Ağacındaki Usta, Kedi, Çevreci Ayı ve Aynadan Utanan Kız olduğu görülmüştür. Konuşma kazanımlarının en az kullanıldığı metinlerin ise, Atatürk le, Kirpicik, Yeryüzünün Gizemli Toprakları, Uzayda Dünya, Atatürk te Ağaç Sevgisi, Türkiye Büyük Millet Meclisinin Açılışı ve Aziz Türkiye m olduğu görülmüştür. Konuşma kazanımlarının diğer metinlerde de orta düzeyde olduğu görülmüştür. Metin türlerinde yer alan konuşma kazanımlarına sayısal olarak baktığımızda da bir takım verilerle karşılaşılmıştır. İlkokul 3. sınıf Türkçe ders kitabında toplam 32 adet metnin olduğu görülmüştür. Bu metinlerin 12 tanesinin şiir türünde, 11 tanesinin bilgilendirici metin türünde ve 9 tanesinin öyküleyici metin türünde olduğu görülmüştür. türünde olan metinlerde (aynı kazanımların tekrar etmesi dâhil) toplam 84 kazanımın işlendiği görülmüştür. metin türlerinde (aynı kazanımların tekrar etmesi dâhil) toplam 78 kazanımın işlendiği görülmüştür. metin türlerinde (aynı kazanımların tekrar etmesi dâhil) toplam 70 kazanımın işlendiği görülmüştür.

İlkokul Türkçe Dersi Konuşma Becerisi Üzerine Bir İnceleme 33 Tablo 3: İlköğretim (1-5. Sınıflar) Türkçe Dersi Öğretim Programı nda (2005) Yer Alan Konuşma Kazanımlarına Göre Hazırlanan Özgün Yayıncılık İlkokul 3. Sınıf Türkçe Ders Kitabındaki Kazanımların Kullanım Sıklıkları Kazanım No 2005 İlköğretim Türkçe Dersi Programı Konuşma Kazanımları Tema, Metin ve Metin Türlerindeki Kullanım Sıklıkları 1. Konuşma Kurallarını Uygulama f % 1 Konuşmak için hazırlık yapar. - 0 2 Konuşma amacını belirler ve dinleyicilere söyler. - 0 3 Dinleyicilerle göz teması kurar. - 0 4 İşitilebilir bir ses tonuyla konuşur. - 0 5 Kelimeleri yerinde ve anlamlarına uygun kullanır. - 0 6 Kelimeleri doğru telaffuz eder. - 0 7 Akıcı konuşur. - 0 8 Sesine duygu tonu katar. - 0 9 Konuşmalarında beden dilini kullanır. - 0 10 Konuşma sırasında gereksiz hareketlerden kaçınır. - 0 11 Konu dışına çıkmadan konuşur. - 0 12 Görgü kurallarına ve değerlere (millî, manevi, kültürel, ahlaki, sosyal vb.) uygun konuşur. - 0 13 Konuşma konusunu belirler. - 0 2. Kendini Sözlü Olarak İfade Etme 1 Kendine güvenerek konuşur. 32 100 2 Konuşmasında olayları oluş sırasına göre anlatır. 3 9.3 3 Yeni öğrendiği kelimeleri konuşmalarında kullanır. 32 100 4 Konuşmasını görsel sunuyla destekler. 3 9.3 5 Dinleyici grubunu ve bulunduğu ortamı dikkate alarak konuşur. 2 6.2 6 Konuşmasında ana fikri vurgular. 2 6.2 7 Konuşmasında önemsediği bilgileri vurgular. 2 6.2 8 Konuşmalarında yaşantısından ve günlük hayattan örnekler verir. 32 100 9 Konuşmalarında destekleyici ve açıklayıcı örnekler verir. 3 9.3 10 Konuşması, konuşma içeriği ve konuşma ortamı hakkında düşünce belirtir. 1 3.1 11 Konuşmalarında karşılaştırmalar yapar. 5 15.6 12 Konuşmalarında sebep-sonuç ilişkileri kurar. 3 9.3 13 Bir fikre katılıp katılmadığını nedenleriyle ortaya koyar. 5 15.6 14 Duygu, düşünce ve hayallerini sözlü olarak ifade eder. 31 96.8 15 Dilek, istek, beğeni ve şikâyetlerini ilgili kişilere bildirir. 2 6.2 16 Kendisini, ailesini ve çevresini tanıtır. 3 9.3 17 Konuşurken dinleyicilere sorular sorar ve sorulara cevap verir. 4 12.5

34 Fatih YILMAZ & Ahmet Turan CIMBIZ 18 Bilgi edinmek amacıyla soru sorar. 2 6.2 19 Konuşmalarında ne, nerede, ne zaman, nasıl, niçin ve kim (5N 1K) ögelerini vurgular 1 3.1 3. Tür, Yöntem ve Tekniklere Uygun Konuşma 1 Günlük ilişkilerin gerektirdiği farklı durumlara uygun konuşur. 2 6.2 2 Grup çalışmalarında duygu ve düşüncelerini paylaşır. 6 18.7 3 Topluluk önünde konuşur. 32 100 4 Üstlendiği role uygun konuşur. 5 15.6 5 Masal, hikâye, fıkra veya filmi tekniğine uygun anlatır. 3 9.3 6 Deneyim ve anılarını anlatır. 6 18.7 7 Konuşmalarında betimlemeler yapar. 4 12.5 8 İkna edici konuşur. 2 6.2 9 Bildiği şiirleri topluluk önünde okur. 3 9.3 Kaynakça: MEB (2009). Tablo 3. te ise (1-5. Sınıflar) Türkçe Dersi Öğretim Programı nda (2005) yer alan kazanımlar verilmiştir. Ayrıca kazanımların karşısında frekans ve yüzde değerleri verilmiştir. Frekans ve yüzde değerleri, (1-5. Sınıflar) Türkçe Dersi Öğretim Programı nda (2005) yer alan konuşma kazanımlarının, İlkokul 3. sınıf Türkçe ders kitabında yer alan metinlerdeki kullanım sıklılıklarını göstermektedir. Tablo 3. incelendiğinde bir takım bulgular ile karşılaşılmaktadır. İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı nda (2005) yer alan 2.1. Kendine güvenerek konuşur., 2.3. Yeni öğrendiği kelimeleri konuşmalarında kullanır., 2.8. Konuşmalarında yaşantısından ve günlük hayattan örnekler verir. ve 3.3. Topluluk önünde konuşur. konuşma kazanımlarının tüm temalarda, metinlerde ve metin türlerinde işlenmeye çalışıldığı görülmektedir. Ayrıca Dilek, istek, beğeni ve şikâyetlerini ilgili kişilere bildirir. konuşma kazanımının ise bir metin haricinde tüm temalarda, metinlerde ve metin türlerinde kullanıldığı görülmektedir. Başka göze çarpan önemli bir husus ise temalarda, metinlerde ve metin türlerinde sadece Kendini Sözlü Olarak İfade Etme ve Tür, Yöntem ve Tekniklere Uygun Konuşma başlıkları altındaki konuşma kazanımları işlenmeye çalışılmasıdır. Yani ilkokul Türkçe ders kitabında, İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı ndaki (2005) Konuşma Kurallarını Uygulama başlığı altında yer alan konuşma kazanımlarına ait bulgulara rastlanılmamıştır. İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı na (2005) göre hazırlanmış olan ilkokul Türkçe ders kitabındaki temalarda, metinlerde ve metin türlerinde yer alan 2.10. Konuşması, konuşma içeriği ve konuşma ortamı hakkında düşünce belirtir. ile 2.19. Konuşmalarında ne, nerede, ne zaman, nasıl, niçin ve kim (5N 1K) ögelerini vurgular. konuşma kazanımlarının en az oranda işlendiği görülmüştür. 3.2. Konuşma Becerisini Geliştirmeye Yönelik Etkinlikler ve Bu Etkinliklerin İlköğretim Türkçe Ders Programı na (2005) Göre Uygunluğu Burada ilk olarak, İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı nda (2005) yer alan etkinlik örnekleri verilmiştir.

İlkokul Türkçe Dersi Konuşma Becerisi Üzerine Bir İnceleme 35 Tablo 4: İlköğretim (1-5. Sınıflar) Türkçe Dersi Öğretim Programı nda (2005) Yer Alan Konuşma Etkinlikleri Uygulanacak Etkinlik Örnekleri Sayışma, tekerleme, mani, türkü vb. söyleme. Beden dilini kullanarak anlatma. Sessiz sinema etkinliği. Okulda geçen bir gününü anlatmalarını isteme. Hayal kurmaları ve kurdukları hayali sınıfta paylaşmalarını isteme. Saygı Ağacı (Sınıfta oluşturulan saygı ağacındaki ifadeleri kullanarak farklı durumları canlandırmaları) etkinliği. Beyin fırtınası etkinliği. Problem çözme etkinliği. Rol Yapma etkinliği. Sınıf ve sosyal kulüp başkanı seçimleri için konuşmalar yapma. Bir manzara resminde veya bir fotoğrafta gördüklerini anlatma. Düşünen Adam etkinliği. Hava Nasıl Oralarda? etkinliği. Kitaplar Konuşuyor etkinliği. Düşüncelerini mantıksal bütünlük içinde sunma. Farklı düşünmeye yönlendiren ifadelerin kullanma. Karşılaştırma Yapma. Sebep-sonuç ilişkisi kurma. Sınıflama. Değerlendirme. Özetleme. Yukarıda yer alan tabloda, İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı nda (2005) verilen etkinlikler birer öneri ve örnek niteliğindedir. Öğretmen bu etkinliklerin aynısını kullanabileceği gibi kazanımlara dikkat ederek kendisine ek etkinlikler de yapabilir (MEB, 2009). Bu çerçevede düşünüldüğü zaman hazırlanan Türkçe ders kitaplarının da, Türkçe Dersi Öğretim Programı nda verilen etkinliklere kullanması ve öğrenme-öğretmen sürecinin etkililiği için kazanımlara dikkat ederek ek etkinlikleri düzenlemesi gerekmektedir. Öğrencilerin konuşma becerilerini geliştirmeye yönelik hangi etkinliklerin yapıldığına ve bu etkinliklerin hangi kazanıma yönelik olduğuna dair bulgulara yer verilmiştir. Bu bulgular aşağıda yer alan tabloda sunulmuştur. Tablo 5: Özgün Yayıncılık İlkokul 3. Sınıf Türkçe Ders Kitabı Konuşma Becerisini Geliştirmeye Yönelik Etkinlikler Tema Adı Metin Adı Metin Türü Konuşma Etkinlikleri Örnek vererek konuşma Birey ve Toplum konuşma Özetleyen ve sonuç bildiren Komşu Kunduzlar Resim yorumlama

36 Fatih YILMAZ & Ahmet Turan CIMBIZ Atatürk Hayal Gücü Dayanışmanın Böylesi Ailemiz Trafik İşaretlerinin Anlamı Mustafa Kemal in Okul Hayatı Mustafa Kemal in Elleri Verdiğin Sözü Unutma Atatürk le Ağacım Eskiyen Masallar Rüyalarımız Metin ile ilgili konuşma Soru sorma Yaratıcı düşünerek konuşma Günlük hayatla ile ilgili konuşma Örnek vererek konuşma Grup tartışması Okuduklarını başkalarıyla paylaşma Ailesini tanıtma Tartışma Soru sorma Betimleyerek konuşma İşaret ve semboller üzerine konuşma Soru sorma Karşılaştırma yaparak konuşma Önem belirten konuşmalar Atatürk ün hayatını anlatma Açıklayıcı konuşma Resim yorumlama Tartışma Karşılaştırma yaparak konuşma Kendileri ile ilgili konuşma Günlük hayatla ile ilgili konuşma Tartışma Duygusal ve abartılı konuşma Duygularını açıklama Sessiz sinema Soru sorma Düşüncelerini paylaşma Resim inceleme Soru sorma Anı Resim inceleme Soru sorma Tahmin ederek konuşma Arkadaşlarına soru sorma Empati kurma Masal anlatma Resim yorumlama Soru sorma Soru sorma Resim inceleme

İlkokul Türkçe Dersi Konuşma Becerisi Üzerine Bir İnceleme 37 Hayvanlar Kuyruklu Yıldız ile Sincap Söğüt Ağacındaki Usta Kedi Hava Tahmini Uzmanları Kirpicik Rüyalarını anlatma Tartışma Sebep belirterek konuşma Duygusal konuşma Jest ve mimiklerini kullanarak konuşma Açıklayarak konuşma Benzeterek konuşma Öğrencilerin soru sorması Soru sorma Duygu, düşünce ve hayallerini anlatma Çevresinde gördükleri ile ilgili konuşma Resimleri inceleme Anahtar kelimelerle cümleler söyleme Amaç bildiren konuşmalar Tartışma Mesleklerle ilgili konuşma Soru sorma Destekleyici ve açıklayıcı konuşma Resimleri inceleme Hayvanlar üzerine konuşma Hayallerini anlatma Kelime türetme hakkında konuşma Amaç belirten konuşma Sebep-sonuç ilişkisi kurarak konuşma Gözlemleri üzerine konuşma Soru sorma Amaç belirten konuşma Resimleri yorumlama Ad söyleme Örnek konuşma Karşılaştırma yaparak konuşma Vurgulayarak konuşma Bilmece sorma İzledikleri ile ilgili konuşma Kelimelerin çağrıştırdıkları ile ilgili konuşma Amaç belirten konuşma

38 Fatih YILMAZ & Ahmet Turan CIMBIZ Dünya mız ve Uzay Sağlık ve Çevre Küçük Bulutun Başından Geçenler Yeryüzünün Gizemli Toprakları Mevsimler Uzayda Dünya Çevreci Ayı Küçük Ağaç Beyin fırtınası Bilmece sorma Arkadaşlarıyla düşüncelerini paylaşma Resim inceleme Amaç belirten konuşma Farklı cümleler söyleme Soru sorma Grupla düşünme Haritalardaki çöl isimlerini söyleme Kelimelerin çağrıştırdıkları Sebep bildiren konuşmalar Tartışma Amaç belirten konuşma Resimleri inceleme Sorgulayarak konuşma Arkadaşlarına sorular sorma Yorum belirten konuşmalar Resimleri inceleme Açıklayarak konuşma Sorgulayarak konuşma Sebep-sonuç cümleleri söyleme Farklılık belirten konuşmalar Tartışma Soru sorma Sevdiklerinin özelliklerini söyleme Soru sorma Örnek konuşmalar Resim inceleme Çözüm sunma Resimleri inceleme Resimleri yorumlama Okunan bir yazının anlatımı Tartışma Soru sorma Amaç belirten konuşma Karşılaştırarak konuşma Gereklilik bildiren cümleler kurma Günlük hayatla ile ilgili konuşma Resim, afiş, slogan inceleme Soru sorma Amaç belirten konuşma Günlük hayatla ile ilgili ko-

İlkokul Türkçe Dersi Konuşma Becerisi Üzerine Bir İnceleme 39 Değerlerimiz Güzel Ülkem Türkiye Aynadan Utanan Kız Atatürk te Ağaç Sevgisi Nasrettin Hoca Hatırlı Misafir Bayrağım Türkiye Büyük Millet Meclisinin Açılışı Bozkırın Tuz Denizi nuşma Masal anlatımı Afiş üzerine konuşma Tartışma Günlük hayatla ile ilgili konuşma Anahtar kelimelerle konuşma Resimleri yorumlama Sebep bildiren konuşmalar Soru sorma Karşılaştırma yaparak konuşma Soru sorma Sebep bildiren konuşmalar Tahmin edici konuşma Anı Ses tonuna dikkat ederek konuşma Fıkra Anlatma Tartışma Soru sorma Drama Günlük hayatla ile ilgili konuşma Resim inceleme ve yorumlama Soru sorma Anı Drama Resim inceleme ve yorumlama Benzerlik kurarak konuşma Yeni öğrenilen kelimelerle konuşma Günlük hayatla ile ilgili konuşma Bayramlar üzerine sohbet etme Resim inceleme ve yorumlama Soru sorma Grupla birlikte duygularını açıklama Resim inceleme Farklılıkları belirtme Tartışma Yeni öğrendiği kelimelerle konuşma yapma Soru sorma

40 Fatih YILMAZ & Ahmet Turan CIMBIZ Tanıtıcı konuşma yapma Drama Örnek konuşma Anı Soru sorma Aziz Türkiye m Köyünü anlatan bir konuşma yapma 5N 1K ögelerini vurgulayarak konuşma Öğrendikleri efsaneleri anlatma Metnin içeriğini tahmin etme Resim inceleme ve yorumlama Anadolu Duygularını açıklama Yeni öğrendiği kelimelerle cümle söyleme Soru sorma le ilgili konuşma Resimleri inceleme Betimleyerek konuşma Soru sorma Yurt Türküsü Sebep-sonuç ilişkisi kurarak konuşma Yeni öğrendiği kelimelerle cümle söyleme Kaynakça: Geçmen, C. (Ed.), (2014b) ve Geçmen, C. (Ed.), (2014c). Tablo 4 te ilkokul 3. sınıf Türkçe ders kitabında konuşma kazanımlarını hangi etkinlikler ile gerçekleştirdikleri tema, metin ve metin türü esas alınarak verilmektedir. İlkokul 3. sınıf Türkçe ders kitabında yer alan etkinliklerin isimleri ilgili olabilecek şekilde araştırmacılar tarafından verilmiştir. Konuşma becerilerini kazandırabilmek için Türkçe ders kitabında yapılan etkinliklere baktığımızda en çok soru sorma, günlük hayatla ilgili konuşma, yeni öğrenilen kelimelerle ilgili cümleler söyleme, resim inceleme ve yorumlama ile tartışma etkinliklerinin kullanıldığı görülmüştür. Bunların yanı sıra sebep-sonuç ilişkisi kurarak konuşma, anılardan faydalanarak konuşma, betimleyerek konuşma, farklılıkları ve benzerlikleri belirterek konuşma, drama ve yorumlama etkinliklerinin de diğerlerinden az da olsa kullanıldığı görülmüştür. Etkinliklere genel olarak bakıldığında hedeflenen kazanımları görebilmekteyiz. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz: Örneğin tartışma etkinliğinin, 2.1. Kendine güvenerek konuşur., 2.7. Konuşmasında önemsediği bilgileri vurgular., 2.13. Bir fikre katılıp katılmadığını nedenleriyle ortaya koyar., 2.9. Konuşmasında destekleyici ve açıklayıcı örnekler verir., 2.18. Bilgi edinmek amacıyla soru sorar. ve 3.8. İkna edici konuşur. kazanımlarını gerçekleştirmek amacıyla ders kitabına konulduğu görülmüştür.günlük hayatla ilişkilendirerek konuşma etkinliğinin, 2.2. Konuşmasında olayları oluş sırasına göre anlatır., 2.8. Konuşmalarında yaşantısından ve günlük hayattan örnekler verir. kazanımlarını gerçekleştirmek amacıyla ders kitabına konulduğu görülmüştür. Soru sorma etkinliğinin, 2.17. Konuşurken dinleyicilere soru sorar ile soru-

İlkokul Türkçe Dersi Konuşma Becerisi Üzerine Bir İnceleme 41 lara cevap verir. ile 2.18. Bilgi edinmek amacıyla soru sorar. kazanımlarını gerçekleştirmek amacıyla ders kitabına konulduğu görülmüştür. Örnek konuşma etkinliğinin, 2.1. Kendine güvenerek konuşur. kazanımını gerçekleştirmek amacıyla ders kitabına konulduğu görülmüştür. Betimleyerek konuşma etkinliğinin, 3.7. Konuşmalarında betimlemeler yapar. kazanımını gerçekleştirmek amacıyla ders kitabına konulduğu görülmüştür. Sebep-sonuç ilişkisi kurarak konuşma etkinliğinin, 2.12. Konuşmalarında sebep-sonuç ilişkileri kurar. kazanımını gerçekleştirmek amacıyla ders kitabına konulduğu görülmüştür. le ilgili konuşma etkinliğinin, 2.17. Konuşmasında önemsediği bilgiler vurgular. kazanımını gerçekleştirmek amacıyla ders kitabına konulduğu görülmüştür. 5N 1K ögelerini vurgulayarak konuşma etkinliğinin, 2.19. Konuşmalarında ne, nerede, ne zaman, nasıl, niçin ve kim (5N 1K) ögelerini vurgular. kazanımını gerçekleştirmek amacıyla ders kitabına konulduğu görülmüştür. Yeni öğrendiği kelimelerle cümle söyleme etkinliğinin, 2.3. Yeni öğrendiği kelimeleri konuşmalarında kullanır. kazanımını gerçekleştirmek amacıyla ders kitabına konulduğu görülmüştür. Resimleri inceleme ve yorumlama etkinliklerinin, 2.4. Konuşmasını görsel sunuyla destekler. kazanımını gerçekleştirmek amacıyla ders kitabına konulduğu görülmüştür. Tanıtıcı konuşma yapma etkinliğinin, 2.14. Duygu, düşünce ve hayallerini sözlü olarak ifade eder. ile 3.6. Deneyim ve anılarını anlatır. kazanımlarını gerçekleştirmek amacıyla ders kitabına konulduğu görülmüştür. Grupla birlikte duygularını açıklama etkinliğinin, 3.2. Grup çalışmalarında duygu ve düşüncelerini paylaşır. kazanımını gerçekleştirmek amacıyla ders kitabına konulduğu görülmüştür. Drama etkinliğinin, 3.4. Üstlendiği role uygun konuşur. kazanımını gerçekleştirmek amacıyla ders kitabına konulduğu görülmüştür. Ses tonuna dikkat ederek konuşma etkinliğinin, 2.1. Kendine güvenerek konuşur. kazanımını gerçekleştirmek amacıyla ders kitabına konulduğu görülmüştür. İlköğretim (1-5. Sınıflar) Türkçe Dersi Öğretim Programı nda (2005) yer alan örnek etkinlikler ile İlkokul 3. Sınıf Türkçe ders kitabındaki etkinlikleri kıyasladığımızda aşağıdaki bulguların ortaya çıktığı görülmektedir. Tablo 4 ün incelendiğinde, İlköğretim (1-5. Sınıflar) Türkçe Dersi Öğretim Programı nda (2005) yer alan Sayışma, tekerleme, mani, türkü vb. söyleme, beden dilini kullanarak anlatma, sessiz sinema, okulda geçen bir gününü anlatmalarını isteme, hayal kurmaları ve kurdukları hayali sınıfta paylaşmalarını isteme, beyin fırtınası, problem çözme, rol yapma, sınıf ve sosyal kulüp başkanı seçimleri için konuşmalar yapma, bir manzara resminde veya bir fotoğrafta gördüklerini anlatma, Düşünen Adam, Hava Nasıl Oralarda?, Kitaplar Konuşuyor, düşüncelerini mantıksal bütünlük içinde sunma, farklı düşünmeye yönlendiren ifadeleri kullanma, karşılaştırma yapma, sebep-sonuç ilişkisi kurma, sınıflama, değerlendirme ve özetleme etkinliklerine benzer etkinliklerin İlkokul 3. Sınıf Türkçe ders kitabında yer aldığı görülmektedir. Fakat Saygı Ağacı etkinliğini tam olarak karşılayan etkinliklere rastlanılmamıştır. 3.3. Konuşma Becerisini Ölçme - Değerlendirme Çalışmaları ve Bu Çalışmaların İlköğretim Türkçe Ders Programı na (2005) Göre Uygunluğu Burada ilk olarak, öğrencilerin konuşma becerilerinin hangi düzeyde olduğunu belirlemek amacıyla yapılan ölçme ve değerlendirmelerin yapıldığına dair bulgulara yer verilmiştir. Bu bulgular aşağıda yer alan Tablo 5 te sunulmuştur.

42 Fatih YILMAZ & Ahmet Turan CIMBIZ Tablo 6: Özgün Yayıncılık İlkokul 3. Sınıf Türkçe Ders Kitabı Konuşma Kazanımlarına Ait Ölçme ve Değerlendirme Tema Adı Metin Adı Metin Türü Ölçme ve Değerlendirme Metin ile ilgili sorular sorma Birey ve Toplum Atatürk Hayal Gücü Hayvanlar Dünya mız ve Uzay Sağlık ve Çevre Değerlerimiz Komşu Kunduzlar Konuşma Becerisi Değerlendirme Formu Dayanışmanın Böylesi Metin ile ilgili sorular sorma Ailemiz Süreç değerlendirmesi Trafik İşaretlerinin Anlamı Metin ile ilgili sorular sorma Mustafa Kemal in Okul Metin ile ilgili sorular sorma Hayatı Mustafa Kemal in Elleri Metin ile ilgili sorular sorma Verdiğin Sözü Unutma Metin ile ilgili sorular sorma Atatürk le Eksik konuşmaları tamamlama Ağacım Metin ile ilgili sorular sorma Eskiyen Masallar Metin ile ilgili sorular sorma Metin ile ilgili sorular sorma Rüyalarımız Konuşma Becerisi Değerlendirme Formu Kuyruklu Yıldız ile Metin ile ilgili sorular sorma Sincap Metin ile ilgili sorular sorma Söğüt Ağacındaki Usta Konuşma Becerisi Değerlendirme Formu Kedi Metin ile ilgili sorular sorma Hava Tahmini Uzmanları Metin ile ilgili sorular sorma Kirpicik Metin ile ilgili sorular sorma Küçük Bulutun Başından Geçenler Metin ile ilgili sorular sorma Yeryüzünün Gizemli Metin ile ilgili sorular sorma Toprakları Mevsimler Metin ile ilgili sorular sorma Uzayda Dünya Metin ile ilgili sorular sorma Metin ile ilgili sorular sorma Çevreci Ayı Konuşma Becerisi Değerlendirme Formu Küçük Ağaç Metin ile ilgili sorular sorma Aynadan Utanan Kız Metin ile ilgili sorular sorma Atatürk te Ağaç Sevgisi Metin ile ilgili sorular sorma Nasrettin Hoca Metin ile ilgili sorular sorma Hatırlı Misafir Metin ile ilgili sorular sorma Bayrağım Süreç değerlendirmesi Türkiye Büyük Millet Metin ile ilgili sorular sorma Meclisinin Açılışı

İlkokul Türkçe Dersi Konuşma Becerisi Üzerine Bir İnceleme 43 Güzel Ülkem Türkiye Bozkırın Tuz Denizi Metin ile ilgili sorular sorma Aziz Türkiye m Metin ile ilgili sorular sorma Metin ile ilgili sorular sorma Anadolu Konuşma Becerisi Değerlendirme Formu Yurt Türküsü Metin ile ilgili sorular sorma Tablo 5 te ilkokul 3. sınıf Türkçe ders kitabında konuşma kazanımlarını hangi ölçme ve değerlendirme çalışmalarıyla gerçekleştirdikleri tema, metin ve metin türü esas alınarak verilmektedir. Tablo 5 te, 32 adet metin yer almaktadır. Konuşma becerisini ölçme ve değerlendirme de, 32 metnin 25 tanesinde metin ile ilgili soru sorma, 5 tanesinde konuşma becerisi değerlendirme formu kullanılırken, 2 tanesinde de süreç değerlendirme yapıldığı görülmektedir. Bu bilgiler ışığında en çok kullanılan ölçme ve değerlendirme etkinliğinin metinlerle ilgili sorular sorma olduğunu söylemek mümkündür. Konuşma Becerisi Değerlendirme Formu nun kullanıldığı metin türlerini incelediğimizde, bu etkinliğin kullanıldığı 5 tane metnin 4 tanesinin öyküleyici metin olduğu görülmektedir. Yani konuşma becerisi değerlendirme formlarının, en çok öyküleyici metinlerde kullanıldığını söylemek mümkündür. Konuşma Becerileri Değerlendirme Formu ile Konuşma Becerileri Öz Değerlendirme Formu Ek-1 ve Ek-2 de yer almaktadır (Geçmen, 2014, s.210-211). 4. SONUÇ, TARTIŞMA VE ÖNERİ- LER İlkokul 3. sınıf Türkçe ders kitabında yer alan konuşma kazanımlarının öğrenci seviyesine uygun ve yeterli miktarda olduğunu söylemek mümkündür. Ayrıca, İlköğretim Türkçe Ders Programı ndaki (2005), Kendini Sözlü Olarak İfade Etme ve Tür, Yöntem ve Tekniklere Uygun Konuşma başlıkları altında yer alan konuşma kazanımlarının tüm temalar, metinler ve metin türlerinde yer verildiği görülmüştür. Fakat konuşma kazanımları kullanım sıklıklarının, İlkokul 3. sınıf Türkçe ders kitabında yer alan tema, metin ve metin türlerinde çok fazla farklılaştığı görülmüştür. Bu farklılaşma, eleştirilecek yanlardan birisidir. Çünkü öğrencilerin konuşma becerisi yönünden gelişimi, tüm boyutlarıyla ele alınmalı ve çok yönlü bir gelişim sağlanmalıdır. Konuşma becerisini geliştirmeye yönelik etkinliklerin genel İlköğretim (1-5. Sınıflar) Türkçe Dersi Öğretim Programı nda (2005) önerilen etkinliklere benzer olduğu görülmektedir. Fakat etkinliklerin çoğunda hep aynı tarz çalışmaların yapıldığı görülmüştür. Türkçe ders kitabında yer alan soru sorma, resim inceleme ve yorumlama, günlük hayatla ilgili konuşma, tartışma, yeni öğrendiği kelimelerle cümleler söyleme etkinlikleri çok fazla kullanılmıştır. Drama, anı, örnek konuşmalar, masal ve fıkra anlatma gibi etkinlik sayısının ise çok az olduğu görülmüştür. Kurudayıoğlu nun (2003) Konuşma Eğitimi Ve Konuşma Becerisini Geliştirmeye Yönelik Etkinlikler adlı çalışmasında önermiş olduğu soru sorma, masal ve öykü anlatımı, anı anlatma, örnek konuşmalar, tahmin etme, kelime anlatımı, tartışma, dramatizasyon ve resim üzerine konuşma gibi etkinliklerin Türkçe ders kitabında kullanıldığı gözlenmiştir. Fakat aynı çalışmada bahsedilen atasözlerini birleştirme, cümle tamamlama, kulaktan kulağa, sessiz sinema, sesli sinema, son harf hazırlıksız konuşma, tekerleme, beyin fırtınası, tasvir ve tahlil, karagöz ve kukla oynatma, söz korosu ve hayal kurma etkinliklerinin, konuşma becerisini geliştirmeye yönelik amaca uygun olacağı söylenebilir.

44 Fatih YILMAZ & Ahmet Turan CIMBIZ Buradan hareketle Türkçe ders kitabında yer alan etkinliklerin daha zengin olmasına özen gösterilmesi gereklidir. Sürekli aynı etkinliklerin tekrar edilmesi öğrencilerin sıkılmasına sebep olabilir. O yaş grubundaki öğrenciler için hazırlanan etkinliklerin genel olarak oyun tarzında, görsel ve işitsel yönlerinin ağırlıklı olması ve çoklu zekâ kuramına dikkat edilerek hazırlanması gereklidir. İlköğretim (1-5. Sınıflar) Türkçe Dersi Öğretim Programı nda (2005) konuşma becerisini geliştirmeye yönelik, öğretmenlerin sınıfta uygulayabileceği etkinliklerin yanı sıra derse giren öğretmenlerin, öğrencilerin seviyelerine ve çevre şartlarına göre uygun etkinlikler hazırlamaya istekli olması ve konuşma eğitimine yönelik olumlu tutum sergilemeleri ayrı bir önem arz etmektedir. Ceran ın (2012) Türkçe öğretmeni adaylarının konuşma eğitimi dersine yönelik tutumlarının değerlendirilmesi adlı çalışmasında Türkçe öğretmeni adaylarının konuşma eğitimine yönelik olumlu tutum içinde oldukları sonucu, bu söylenenleri destekler niteliktedir. İlköğretim (1-5. Sınıflar) Türkçe Dersi Öğretim Programı nda (2005) öğrencilerin konuşma becerilerini ölçme ve değerlendirme amacıyla sözlü sunu, rol yapma, gözlem formları, çalışma yaprakları, öğrenci ürün dosyası, bireysel değerlendirme ölçekleri ile öğrencinin kendi gelişimini görmesi için Öz Değerlendirme Formu kullanılması ön görülmektedir (MEB, 2009). İlkokul 3. sınıf Türkçe ders kitabındaki konuşma becerisini ölçme ve değerlendirme çalışmaları olan metinler ile ilgili sorular sorma, süreç değerlendirilmesi ve konuşma becerisi değerlendirme formu genel olarak öğrenci seviyesine ve amacına uygundur. Bunların İlköğretim (1-5. Sınıflar) Türkçe Dersi Öğretim Programı nda (2005) önerilen sözlü sunu, gözlem formları, Öz Değerlendirme Form ları ile öğrenci ürün dosyası ile ölçme ve değerlendirme çalışmalarıyla aynı olduğu görülmektedir. Fakat ilkokul Türkçe ders kitabında yer alan ölçme değerlendirme çalışmalarının içerisinde en fazla kullanılan, metinler ile ilgili soru sorma çalışmasıdır. Metinlerin sonunda öğrencilere iki ya da üç adet soru sorarak öğrencilerin konuşma becerisini ölçmek pek doğru değildir. Türkçe ders kitabında yer alan diğer ölçme ve değerlendirme çalışmaları olan süreç değerlendirme ve konuşma becerisi değerlendirme formu nun kullanıldığı görülmektedir. Fakat ilkokul 3. Sınıf Türkçe Öğretmen Kılavuz Kitabın da kullanımı, öğretmene bırakılmıştır. Kullanım sıklığının öğretmene bırakılması ayrı bir tartışma konusu olabilir. İlkokulda ölçme ve değerlendirme çalışmaları genelde süreç değerlendirmesi olarak yapılmaktadır. Bunun için konuşma becerisini de en iyi şekilde ölçebilmek için en fazla kullanılması gereken ölçme ve değerlendirme çalışmasının süreç değerlendirmesi yani İlköğretim (1-5. Sınıflar) Türkçe Dersi Öğretim Programı nın (2005) önerdiği öğrenci ürün dosyası nın olması daha uygun olacaktır. Öğrencilerin konuşma becerilerini bu şekilde değerlendirmek daha sağlam sonuçlar almamıza yarayacaktır. Ayrıca Konuşma Becerisi Değerlendirme Formu ve Öz Değerlendirme Formu yaklaşımlarını ise var olan halinden daha fazla kullanmak, kalıcı ve takip edilebilir sonuçlar açısından ciddi önem arz etmektedir. Arhan (2007) tarafından yapılan araştırmada, öğretmenlerin konuşma becerisini değerlendirmede en çok sözel olarak değerlendirme biçimini tercih ettikleri saptanmıştır. Ayrıca, Yıldırım ve Karakoç Öztürk (2009) tarafından yapılan araştırma sonucuna göre ise, öğretmenlerin büyük bir çoğunluğunun programda dil becerilerinin gözlenmesi için önerilen formlardan sadece okuma becerisi değerlendirme formu ile dinleme becerisi değerlendirme formunu sık kullandıkları, okuma becerisi değerlendirme formu ile konuşma becerisi değerlendirme formunu daha az kullandıkları saptanmıştır. Türkçe ders kitabında konuşma becerisi değerlendirme formunun da az kullanılması bu bulgularla benzerlik göstermektedir. Ayrıca farklı ölçme ve değerlendirme çalışmalarının öğretmenler tarafından yapılmaması da Türkçe ders kitabındaki sınırlı ölçme ve değerlendirme çalış-

İlkokul Türkçe Dersi Konuşma Becerisi Üzerine Bir İnceleme 45 masının bulunmasında kaynaklandığını söylemek mümkündür. Çünkü öğretmenler kılavuz kitaplarına bağlı kalarak ders işlemektedir. Bu durum, ders kitaplarının önemini açıkça ortaya koymaktadır. Öğrencilere konuşma becerisinin kazandırılabilmesi ve geliştirilebilmesi için Türkçe ders kitaplarının hazırlanmasında daha titiz davranılması gerekmektedir. Çünkü Türkçe yi düzgün ve etkili kullanamayan bir ders kitabı ile başarıya ulaşmak mümkün değildir. Topçuoğlu Ünal ve Degeç in (2012) yapmış olduğu araştırmada, Türkçe öğretmenlerinin konuşma becerisi eğitimini müfredattan dolayı yetersiz buldukları sonucu, bu durumun önemini ortaya koymaktadır. Konuyla ilgili şu öneriler sunulmuştur: 1. Konuşma kazanımlarının tema, metin ve metin türlerindeki kullanım sıklıkları daha iyi ayarlanmalıdır. 2. Öğretmenlere çeşitli etkinlikler önermelidir. 3. Öğrencilerin çok yönlü gelişimini sağlayıcı etkinliklere ağırlık verilmelidir. 4. Türkçe ders kitabında süreç değerlendirmesi ve konuşma becerisi değerlendirme formunun daha sık kullanılması gerekir. Bundan dolayı Türkçe ders kitabında kullanmak üzere alternatif olarak ölçme ve değerlendirme çalışmaları bulundurulmalıdır. KAYNAKÇA Aktaş, Ş. ve Gündüz, O. (2005). Yazılı ve Sözlü Anlatım. Ankara: Akçağ Yayınları. Altuntaş, İ. (2012). Yedinci Sınıf Türkçe Dersi Konuşma Eğitiminin Öğretmen Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Çukurova Üniversitesi, Adana. Arhan, S. (2007). Öğretmen Görüşlerine Göre İlköğretim Okulları İkinci Kademede Konuşma Eğitimi (Ankara İli Örneği).Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi, Ankara. Arslan, A. ve Sevim, O. (2013). Konuşma Becerisinin Geliştirilmesinde Kullanılabilecek Etkinlik Örnekleri. Aziz Kılınç ve Abdullah Şahin (Ed.), Konuşma Eğitimi (s.152-180). Ankara: Pegem Akademi. Ceran, D. (2012). Türkçe Öğretmeni Adaylarının Konuşma Eğitimi Dersine Yönelik Tutumlarının Değerlendirilmesi. The Journal of Academic Social Science Studies. 5(8), 337-358. Çelenk, S. (2004). İlkokuma-Yazma Programı ve Öğretimi. Anı Yayıncılık. Demir, T. (2010). Konuşma Eğitiminde Benmerkezci Konuşmaya Yönelik Bir Deneme. Kastamonu Eğitim Dergisi. 18(22), 41-430. Demirel, Ö. (2010). Türkçe Öğretimi. Anka ra: PegemA Yayıncılık. Doğan, Y. (2005). Konuşma Becerisinin Geliştirilmesine Yönelik Etkinlikler Önerileri. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi. 7(1), 185-204. Geçmen, C. (Ed.) (2014a). İlköğretim Türkçe Öğretmen Kılavuz Kitabı-3. Ankara: Özgün Matbaacılık. Geçmen, C. (Ed.) (2014b). İlköğretim Türkçe Ders Kitabı-Öğrenci Çalışma Kitabı 1. Kitap - 3. Ankara: Özgün Matbaacılık. Geçmen, C. (Ed.) (2014c). İlköğretim Türkçe Ders Kitabı-Öğrenci Çalışma Kitabı 2. Kitap - 3. Ankara: Özgün Matbaacılık. Güneş, F. (2014). Türkçe Öğretimi Yaklaşımlar ve Modeller. PegemA Akademi Yayıncılık. Karakoç Öztürk, B. ve Altuntaş, İ. (2012). İlköğretim İkinci Kademede Konuşma Eğitimine Yönelik Öğretmen Görüşleri: Nitel Bir Araştırma. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi. 1(2). 342-356. Karasar, N. (2013). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayıncılık. Kurudayıoğlu, M. (2003). Konuşma Eğitimi ve Konuşma Becerisini Geliştirmeye Yönelik Etkinlikler. Gazi Üniversitesi Eği-