Liderlik ve Motivasyon Barış BARAZ Anadolu Üniversitesi
Plan 1) Liderlik 2) Motivasyon Doç. Dr. Barış Baraz apple Anadolu Üniversitesi
Liderlik Süreci Lider başkalarını, izleyicilerini belirli amaçlar doğrultusunda etkileyip, yönlendirebilen kişidir. Liderin resmi bir makamı ya da yetkileri olması gerekmez. Yönetici ise gücünün kaynağını makamdan, oturduğu koltuktan alır. Ayrıca lider için formal organizasyon olması zorunlu değildir Lider = f ( lider, izleyiciler, koşullar ) Özellikler Teorisi Davranışsal Liderlik Teorileri Durumsal Liderlik Teorileri Özellikler Teorisi (Lideri analiz eder) Davranışsal Liderlik Teorileri (Liderlik davranışlarını izleyicilere sorarak analiz eder ) Durumsal Liderlik Teorileri (Koşulları analiz eder) Bir futbol takımının başındaki teknik direktörün liderlik özellikleri sizce maçları kazanmaya yeter mi?
Liderlik Süreci Davranışşal Liderlik Teorileri: Liderin, liderlik yaparken ne tür davranışlar sergilediği üzerine yoğunlaşır. Sözgelimi izleyicileri ile nasıl haberleştiği, hangi yetkileri devrettiği, nasıl planlama yaptığı, nasıl denetim yaptığı vb. davranışlarını anlamak için izleyicilere sorular sorulur. Ohio State Üniversitesi Liderlik Araştırması Michigan Üniversitesi Liderlik Araştırması (Kişiye dönük liderlik) Yönetim Tarzı Matriksi Sizce liderliğin iş ve toplum hayatında bu kadar çok önemsenmesinin nedeni ne olabilir?
Liderlik Süreci Davranışşal Liderlik Teorileri: Yönetim Tarzı Matriksi (Blake-Mouton) Cılız Liderlik (Çalışana ve üretime düşük ilgi) çoğunlukla kamu yönetiminde idare-i maslahat olarak tanımlanan durumdur. Kulüp Liderliği (Çalışana yüksek, üretime düşük ilgi) beşeri ilişkiler, işyerindeki mutluluk, huzur ön plandadır. Golf kulübü tipi örgütler için uygundur. Orta Yolcu Liderlik (Çalışana ve üretime orta düzey ilgi) hem çalışanların beklentileri istekleri morallerini düşürmeyecek düzeyde karşılanmakta, hem de makul bir verimlilik elde edilmektedir. Görev Liderliği (Çalışana düşük, üretime yüksek ilgi) insanın, çalışanların makinadan farkı yoktur. Verimlilik önceliktir. Çalışanların istekleri, beklentileri önemli değildir. Ekip Liderliği (Çalışana ve üretime yüksek ilgi) hem çalışana, hem de üretime yüksek ilgi gösterilen lider tipidir. Ancak işi başarma hevesi olan, nitelikli çalışanlar ile istenilen sonuçlar elde edilir.
Liderlik Süreci Davranışşal Liderlik Teorileri: Yönetim Tarzı Matriksi (Blake-Mouton)
Liderlik Süreci Kendi kurduğunuz bir işletmenin başındasınız. Çalışanlarınızı nasıl görürdünüz, X Teorisi inancıyla mı yoksa Y Teorisi inancıyla mı? Neden? Davranışşal Liderlik Teorileri: X ve Y Teorisi 1957 de Douglas Mc Gregor tarafından geliştirilen teoriye göre; yöneticilerin insan davranışları hakkındaki düşünceleri, gösterecekleri liderlik davranışını etkiler. Bu düşünceler birbirine zıt görüşler içeren 2 grupta toplanabilir ve X Teorisi ve Y Teorisi olarak adlandırılabilir. X Teorisi şu varsayımları içermektedir: Normal olarak insanoğlu işi sevmez ve elinden geldiği kadar işten kaçar. Bu yüzden örgütsel amaçları yerine getirebilmek için zorlanmalı, denetlenmeli, cezalandırılmalıdır. Normal bir insan yönetilmeyi tercih eder. Sorumluluktan kaçar. Y Teorisi ise şu varsayımları içermektedir: İş oyun ve dinlenme kadar doğaldır. İnsanlar doğuştan tembel değildir. Her insanın potansiyeli vardır. Uygun şartlar altında kişi bunları geliştirir ve daha fazla sorumluluk yüklenmeyi öğrenir. Dışarıdan denetim ve ceza ile korkutma insanları çalıştırmak için tek yol değildir. İnsanlar kendi kendilerini yönetebilir, kendi kendilerini denetleyebilirler.
Liderlik Süreci Davranışşal Liderlik Teorileri: Sistem 4 Yaklaşımı: Likert 1967 de İnsani Organizasyon (The Human Organization) kitabını yazmıştır. Likert in geliştirdiği modelde Sistem 1, Otoriter-hiyerarşik yönetim i; Sistem 4 ise katılımcı yönetim i ifade etmektedir. Liderlik Değişkeni Astlara güven Astların algıladığı serbestlik Üstün astlarla ilişkisi Sistem 1 İstismarcı Otokratik Sistem 2 Yardımsever Otokratik Astlara güvenmez Hizmetçi ile efendisi arasındaki gibi bir güven anlayışına sahiptir Astlar iş ile ilgili konuları tartışmak konusunda kendilerini hiç serbest hissetmezler İşle ilgili sorunların çözümünde astların fikrini nadiren alır Astlar kendilerini fazla serbest hissetmezler Bazı astların fikrini sorar Sistem 3 Katılımcı Kısmen güvenir fakat kararlarla ilgili kontrole sahip olmak ister Astlar kendilerini oldukça serbest hisseder Genel olarak astların fikrini alır ve onları kullanmaya çalışır Sistem 4 Demoktratik Bütün konularda tam olarak güvenir Astlar kendilerini tamamen serbest hisseder Daima astların fikrini alır, onları kullanır
Liderlik Süreci Durumsal Liderlik Teorileri: Durumsal Liderlik Teorileri koşullar değişkenini ele alarak liderlik sürecini açıklar. Teoriye göre, farklı koşullarda gösterilecek liderlik davranışı farklı olmalıdır. Hatırlanacağı gibi, Davranışsal Liderlik Teorisi her koşulda katılımcı liderliğin daha iyi sonuçlar vereceğini öne sürmekteydi. Oysa Durumsal Liderlik Teorileri her koşulda o koşula uygun liderlik tarzının etkili olacağını savunmaktadır. Fiedler in Liderlik Teorisi Amaç ve Yol Teorisi Vroom ve Yettom Liderlik Teorisi Yaşam Döngüsü Liderlik Teorisi Üç Boyutlu Lider Etkinliği Teorisi Sizce liderler hep olumlu işler için mi birilerini peşinden sürükler?
Motivasyon Hayata farklı bakan kişileri ortak bir hedef çevresinde kenetlemek. Yöneticiler, çalışanları motive ederek yönlendirmeye çalışırlar. Motivasyon, kişilerin belirli bir amacı gerçekleştirmek üzere kendi arzu ve istekleri ile davranmaları ve çaba göstermeleri olarak tanımlanabilir. İnsanlar, hoşlanmadıkları ve istemeden yaptıkları işlerde başarısız olurlar. Çalışanların başarı elde etmeleri ve verimlerini arttırabilmeleri için davranışlarını yönlendiren tüm ihtiyaçlarını ve sorunlarını bilmek ve örgütün amaçları doğrultusunda onları yönlendirmek gerekmektedir. Motive olmuş çalışan, örgüt amaçlarını benimser, takım çalışmalarına uyum sağlar, verimli olarak çalışır ve işletmenin üreteceği katma değeri attırır. Atatürk. Yöneticiler odalarına kapanıp çalışanlardan uzaklaşırlarsa; kimlerin ne kadar katkı yapıp, ne kadar ödül aldığını takip edemeyebilirler. Bu yüzden mümkün olduğunca çalışanlarıyla vakit geçiren yönetici daha iyi sonuçlar alır. Bu durum literatürde sürekli işyerinde dolaşan yönetim tarzı (management by walking araund) olarak adlandırılmaktadır.
Motivasyon İnsanların nasıl motive edileceğini açıklayan motivasyon teorileri vardır. Bu teorilerin bazıları davranış öncesini ele alarak (analiz ederek) motivasyonu açıklar. Bunlara Kapsam Teorileri adı verilmektedir. Bir de davranış sonrasını ele alarak motivasyonu açıklayan teoriler vardır. Bunlar da Süreç Teorileri adını almaktadır. Sizce bir personel sadece maddi ödüllerle motive olur mu?
Motivasyon Kapsam Teorileri, kişinin içinde bulunan ve kişiyi belirli yönlerde davranışa sevk eden faktörleri anlamaya önem vermektedir. Eğer yönetici, çalışanlarını belirli şekillerde davranmaya zorlayan bu faktörleri anlayabilirse, çalışanlarını örgüt amaçları doğrultusunda yönlendirebilir. En çok bilinen Kapsam Teorileri Maslow un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Teorisi, Herzberg in Çift Faktör Teorisi, Mc Clelland ın Başarma İhtiyacı Teorisi ve Alderfer in ERG Teorisi dir. Sizce motivasyonun bu kadar önemsenmesinin nedeni nedir? Örnek: Fransadaki Fabrika
Motivasyon Maslow un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Teorisi: Abraham Maslow tarafından 1943 yılında geliştirilmiş bir motivasyon teorisidir. İnsanların belirli kategorilerdeki ihtiyaçlarını karşılamalarıyla, kendi içlerinde bir hiyerarşi oluşturan daha üst ihtiyaçları tatmin etme arayışına girdiklerini ve bireyin kişilik gelişiminin, o an için baskın olan ihtiyaç kategorisinin niteliği tarafından belirlendiğini öne sürmektedir. Birey, bir kategorideki ihtiyaçları tam olarak gideremeden bir üst düzeydeki ihtiyaç kategorisine, geçemez. Maslow, ihtiyaçları şu şekilde gruplandırır: Fizyolojik ihtiyaçları (temel içgüdüsel ihtiyaçlar, beslenme, su içme, uyuma) Güvenlik ihtiyaçları (can ve mal varlıklarının korunması, iş güvenliği, mülkiyet güvenliği, tehlikelerden korunma) Sosyal ihtiyaçlar (sevme, sevilme, arkadaşlık, şefkat, yardımseverlik, dostluk, aile, gruba girme) Saygınlık ihtiyacı (sevmek, sevilmek dışında bireylerin kendilerine saygı duyulması, kendine güven, başarı kazanma, prestij) Kendini gerçekleştirme ihtiyacı (zorlu hedefleri başarmak, erdem, yaratıcılık, problem çözme, potansiyelini geliştirme)
Motivasyon Yönetici, eğer çalışanların hangi ihtiyacını tatmin etmek istediğini anlayabilirse, o ihtiyaçlarını tatmin edebileceği ortamı yaratarak onların belirli şekilde davranmalarını sağlayabilir.
Motivasyon Bir de davranış sonrasını ele alarak motivasyonu açıklayan teoriler vardır. Bunlar da Süreç Teorileri adını almaktadır. Süreç Teorileri: Süreç Teorileri kişilerin hangi amaçlar etrafında ve nasıl motive edildikleri ile ilgilidir. Belli bir davranışı gösteren kişinin bu davranışı tekrarlamasının nasıl sağlanacağı Süreç Teorilerinin açıklamaya çalıştığı sorudur. Vroom un Beklentiler Teorisi Porter Lawler Teorisi Eşitlik Teorisi Sizce eşit bir şekilde ödül alamadığı için işi yavaşlatan bir personel sizce haklı mıdır?
Motivasyon Eşitlik Teorisi: John Stacey Adams tarafından 1963 de geliştirilen Teoriye göre; kişi kendisinin harcadığı gayret ve karşılığında elde ettiği sonucu aynı iş ortamında başkalarının harcadığı gayret ve elde ettikleri sonuç ile karşılaştırır. Bu karşılaştırma genellikle kişinin gayret ile sonucu içeren bir oran oluşturması ile olur. Karşılaştırma sonucu bir eşitsizlik algılayan kişi bu eşitsizliği giderici şekilde davranır. Sözgelimi; daha az çalışır, daha çok ücret talep eder, işi bırakır, devamsızlığı artar, başkalarını performanslarını düşürme yönünde etkilemeye çalışır vb. Çalışanlarını motive etmek için bir yönetici eşit gayreti, eşit şekilde ödüllendirmelidir